ΑΜΠΕΛΟΣ
Μτ 20,1 «Ομοία γαρ έστιν η βασιλεία των ουρανών ανθρώπω οικοδεσπότη, όστις εξήλθε άμα πρωί μισθώσασθαι εργάτας εις τον αμπελώνα αυτού.»
Το αμπέλι, ή κλήμα είναι αγγειόσπερμο φυτό, ανήκει δε στην τάξη των Ραμνωδών και στην οικογένεια των Αμπελοειδών, με πολλές ποικιλίες που καλλιεργούνται στις εύκρατες περιοχές της γης. Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του, το σταφύλι, ενώ και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική (ντολμάδες). Τα σταφύλια μπορούν να καταναλωθούν ως έχουν ή να χρησιμοποιηθούν είτε για γλυκίσματα (γλυκό του κουταλιού) είτε για την παρασκευή σταφίδων, κρασιού, άλλων οινοπνευματωδών ποτών όπως το τσίπουρο και τελικά οινοπνεύματος (αιθανόλης).
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Στάφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριάδνης. Σε άλλο μύθο ο Στάφυλος ήταν βοσκός του βασιλέα της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι μια από αυτές τρώγοντας συνέχεια ένα συγκεκριμένο καρπό πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Μάζεψε τότε αρκετούς και τους πρόσφερε στον βασιλιά του. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε “οίνο”, στον δε καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι). Σύμφωνα με τον Κλέαρχο τον Σολέα, ο πρώτος που ανακάλυψε την τέχνη της οινοποιίας ήταν ο Μάρωνας, ο γιος του Ευάνθη, τον οποίο τιμούσαν στη Μαρώνειατης Θράκης.
Τα πρώτα δείγματα αμπελοκαλλιέργειας στον ελλαδικό χώρο έχουν βρεθεί στην ανατολική Μακεδονία. Κοντά στις Κρηνίδες της Καβάλας βρέθηκαν σπόροι σταφυλιού που ανάγονται στα τέλη της προϊστορικής περιόδου. Σπόροι σταφυλιών έχουν βρεθεί, επίσης, στις ανασκαφές στην Τούμπα του Φωτολίβου της Δράμας (χρονολογούνται στη Νεολιθική εποχή), καθώς και σε άλλη ανασκαφή κοντά στο χωριό Σιταγροί Δράμας, σε περιοχή που υδρευόταν με τεχνητό τρόπο (χρονολογούνται στο 3000 π.Χ.). Πρώτη αμπελουργική περιοχή στην Ελλάδα θεωρούνται οι Φίλιπποι στην ανατολική Μακεδονία ήδη από την περίοδο 2800-2200 π.Χ. Άλλωστε, σύμφωνα με μία παράδοση, ο Διόνυσος γεννήθηκε στο Παγγαίο όρος και έζησε εκεί λατρευόμενος από τους Ηδωνούς, μια θρακική φυλή.
Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και το κρασί με τις ονομασίες οίνη, Οινόη, οινιάδα και άλλα. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο και η Σικελία έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών.
Γύρω στο 600 π.Χ. Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στη Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. Το 13ο αιώνα μ.Χ. οι Άραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και την Πορτογαλία και μέχρι το 17ο αιώνα το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Στην συνέχεια μεταφέρθηκαν Ευρωπαϊκά αμπέλια στην Αμερική αλλά καταστράφηκαν μετά από μεγάλη επιδημία φυλλοξήρας, ενός εντόμου του εδάφους που προσβάλλει τις ρίζες του φυτού με αποτέλεσμα αυτό να ξεραίνεται. Συνέπεια αυτού ήταν να καλλιεργηθούν άγριες ποικιλίες ντόπιων αμπελιών ανθεκτικών στο έντομο, οι οποίες στις αρχές του 18ου αιώνα έφτασαν να καλλιεργούνται στην Αγγλία και στη Γαλλία. Όμως τα αμπέλια αυτά προσβλήθηκαν από διάφορες άλλες ασθένειες που κατέστρεψαν το 70% των καλλιεργειών. Η λύση δόθηκε με τον εμβολιασμό άγριων αμερικάνικων αμπελιών και τη δημιουργία ανθεκτικών υβριδίων.
Άμπελος- Οίνος συμβολισμοί και παρομοιώσεις: Στην Αγία Γραφή οι παρομοιώσεις είναι απλές (το σταφύλι είναι κόκκινο σαν τα ιμάτια και γενικά τα ενδύματα (Ησ 63,2) ή συμβολικές. Για παράδειγμα, η μεγαλoσύνη και ευσπλαχνία του θεού μπορεί να διαπιστωθεί στο παρακάτω εδάφιο: « Όπως όταν βρεθεί μια ώριμη ρόγα σταφυλιού μαραμένη, λένε οι τρυγητές μην την καταστρέφεις, γιατί υπάρχει ευλογία σ’ αυτήν», έτσι θα κάνει (ο Θεός) γι’ αυτόν που τον υπηρετεί, για χάρη του δηλαδή δεν θα τους καταστρέψει όλους (Ησ 65,8).»
Τα σταφύλια αποτελούν επίσης καλή πηγή βιταμίνης C, βιταμίνης Α και βιταμίνης Κ και ταυτόχρονα προσφέρουν πολύτιμα καροτένια, βιταμίνες του συμπλέγματος Β (όπως η πυριδοξίνη, ριβοφλαβίνη και θειαμίνη) και τέλος περιέχουν υψηλή συγκέντρωση ηλεκτρολυτών όπως το κάλιο.
Χαρακτηριστικό των σταφυλιών είναι ότι ανάλογα με την απόχρωσή τους μπορεί κανείς να διακρίνει την ποικιλία τους. Επίσης, το χρώμα αποκαλύπτει την παρουσία πολυφαινολικών ουσιών, ενώσεις με ισχυρή αντιοξειδωτική και αντικαρκινική δράση. Συγκεκριμένα, το κόκκινο ή μοβ χρώμα είναι πλούσια σε ανθοκυανίνες, ενώ το λευκό ή πράσινο χρώμα σε τανίνες.
Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα φρούτο πλούσιο σε ρεσβερατρόλη, μια ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία που έχει προστατευτικό ρόλο κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου και του προστάτη, της στεφανιαίας νόσου και του Αλτσχάιμερ. Επίσης, η ρεσβερατρόλη μειώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Η ισχυρή παρουσία ανθοκυανινών είναι μια άλλη κατηγορία πολυφαινολικών που βρίσκονται σε αφθονία στα κόκκινα σταφύλια. Έχουν αντιαλλεργικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιμικροβιακές καθώς και αντικαρκινικές ιδιότητες.
