Γράφει η Έλενα Κινδύνη, Σύμβουλος Επικοινωνίας
Η ελευθερία πρόσβασης σε υλικό στο διαδίκτυο, ο σεβασμός στο δημιουργό και η απλοποίηση της διαδικασίας απόδοσης πνευματικής ιδιοκτησίας
Είναι γεγονός ότι έχουν δαπανηθεί τόνοι διαδικτυακής ‘μελάνης’ για τα προβλήματα που δημιουργεί η χρήση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σταδιακά οι ανησυχίες απομακρύνονται από την ‘τεχνοφοβία’ και τα θέματα ασφάλειας και προστασίας της ιδιωτικότητας και επικεντρώνονται στο περιεχόμενο: οι μαθητές αντιμετωπίζουν κριτικά τις πηγές στις οποίες ανατρέχουν στο διαδίκτυο για πληροφορίες; έχουν την ικανότητα να αναπτύξουν πρωτότυπη σκέψη; μήπως οι εργασίες τους προκύπτουν από μια συρραφή υλικού το οποίο έχει συγκεντρωθεί με την άκριτη χρήση των εργαλείων ‘αντιγραφή-επικόλληση’ και το οποίο αποτελεί αποτέλεσμα της πνευματικής έκφρασης κάποιου άλλου; Παρά τη σοβαρότητα της αξιοπιστίας των πηγών στο διαδίκτυο- το οποίο θα αποτελέσει αντικείμενο επόμενου άρθρου-ολοένα μεγαλύτερη σημασία αποκτάει το θέμα αναφοράς των πηγών και της έννομής χρήσης του υλικού το οποίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο.
Βέβαια θα ήταν άδικο να υποστηρίξουμε ότι το πρόβλημα απόδοσης πνευματικής ιδιοκτησίας το συναντάμε μόνο στις μαθητικές-εκπαιδευτικές κοινότητες ή ότι η χρήση προστατευόμενου υλικού δεν έχει τις ρίζες της στην εγγενείς δυσκολίες που παρουσιάζει η νομοθεσία πνευματικής ιδιοκτησίας και στον τρόπο με τον οποίο αυτή μεταφέρεται στο χώρο του διαδικτύου. Από τη μια πλευρά οι δυνατότητες που παρέχει το διαδίκτυο για δημιουργία, επαναχρησιμοποίηση, προσαρμογή και διανομή του υλικού σε διάφορες μορφές έχουν δημιουργήσει την εσφαλμένη εντύπωση ότι η ανάγκη για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει εκλείψει. Από την άλλη η ολοένα αυξανόμενη χρήση εργαλείων όπως τα wikis και τα blogs στην διδασκαλία και τη μάθηση δυσχεραίνεται από την ύπαρξη άκαμπτων κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ακόμα και στην περίπτωση όπου οι χρήστες προσπαθήσουν να αναζητήσουν επίσημη άδεια για τη χρήση προστατευόμενου έργου, τις περισσότερες φορές δεν καταφέρνουν να εντοπίσουν ούτε τον κάτοχο της πνευματικής ιδιοκτησίας ούτε και εάν το υλικό υπόκειται σε προστασία. Βρισκόμαστε δηλαδή αντιμέτωποι με το παράδοξο φαινόμενο όπου ενώ απλουστεύεται η πρόσβαση σε ολοένα εμπλουτιζόμενο υλικό, δυσχεραίνεται η χρήση του.
Η λύση βρίσκεται στο ίδιο το διαδίκτυο και στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Creative Commons. Πρόκειται για μια εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή μορφή της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπου όλα τα έργα εξ’ ορισμού προστατεύονται και απολαμβάνουν συγκεκριμένα δικαιώματα ως προς τη χρήση και τη διανομή τους.
Οι άδειες Creative Commons παρέχουν τη δυνατότητα στους δικαιούχους πνευματικών δικαιωμάτων να απελευθερώσουν ορισμένα από αυτά τα δικαιώματα και να διαφυλάξουν κάποια άλλα, με στόχο την διευκόλυνση της πρόσβασης και διανομής των προστατευόμενων έργων τους.
Creative Commons και Εκπαιδευτική Διαδικασία
Η δυνατότητα ευρείας και δωρεάν χρήσης υλικού για μη εμπορικούς σκοπούς το οποίο υπό άλλες συνθήκες θα προστατεύονταν από πνευματική ιδιοκτησία και επομένως δεν θα ήταν προσπελάσιμο, αυξάνει σημαντικά τις πηγές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης από μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκούς για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Με την άδεια Creative Commons οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να μαθαίνουν εύκολα και γρήγορα με ποιους όρους μπορούν να χρησιμοποιήσουν το υλικό που τους ενδιαφέρει και να το συμπεριλάβουν σε εργασίες, εκπαιδευτικό υλικό και διαλέξεις, χωρίς να ανησυχούν για τη χορήγηση ‘άδειας’ από το δημιουργό/δικαιούχο. Η συνεπαγόμενη ελευθερία δημιουργίας παράγωγων έργων από προστατευόμενο υλικό ανοίγει νέους ορίζοντες στα πεδία της εκπαίδευσης και της έρευνας.
Δυο από τα σημαντικότερα αποθετήρια εκπαιδευτικού υλικού τα οποία χρησιμοποιούν την άδεια Creative Commons είναι τα:
MIT’s Open Courseware: http://ocw.mit.edu/index.htm
Connexions: http://cnx.org/
Στην ιστοσελίδα http://www.creativecommons.gr/ μπορείτε να αναζητήσετε περιεχόμενο από ελληνικές σελίδες το οποίο δημοσιεύεται με άδειες Creative Commons και να ενημερωθείτε για τα είδη αδειών και τα νέα της κοινότητας.