Το παιδί που βιώνει εκφοβισμό – Προφίλ
Το παιδί που εκφοβίζει επιλέγει το παιδί που θα εκφοβίσει πολύ συγκεκριμένα και καθόλου τυχαία. Συνήθως θα επιλέξει παιδί που:
● Διαφέρει με κάποιον τρόπο από τα υπόλοιπα (είναι από άλλη χώρα, έχει άλλη θρησκεία, φοράει σιδεράκια γενικά παιδί που διαφέρει από τη μέση εικόνα ενός μαθητή)
● Δύσκολα θα βοηθήσει κάποιος (παιδιά μοναχικά που δεν κάνουν εύκολα φίλους)
● Που είναι «λιγότερα» δυνατά
Ωστόσο και το παιδί που βιώνει εκφοβισμό γεννά πολλές φορές αντικρουόμενα συναισθήματα. Πολλές φορές γεννά συναισθήματα θυμού προς γονείς, εκπαιδευτικούς και συμμαθητές καθώς είτε δεν του αναγνωρίζουν την αδυναμία του να αντιδράσει είτε θεωρούν ότι αυτό ευθύνεται για τον εκφοβισμό που βιώνει.
Σε γενικές γραμμές πολλά από τα στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού που βιώνει τον εκφοβισμό ευνοούν την στοχοποίηση τους. Στο σημείο αυτό θα αναφερθεί ότι τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν:
● χαμηλή αυτοεκτίμηση,
● αδυναμία επίλυσης προβλημάτων,
● καταθλιπτικά στοιχεία,
● συναισθηματικές δυσκολίες,
● αίσθημα μοναξιάς,
● χαμηλές σχολικές επιδόσεις και απουσίες
● Διαταραχές συμπεριφοράς
● Ψυχολογικά / ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου)
● Άγχος
● Φοβίες
● Δεν μπορούν να μείνουν μόνα
● Αποφεύγουν τη βλεματική επαφή
Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο συναισθηματικός κόσμος των παιδιών, ο οποίος στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού δεν διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη μορφή βίας. Τα παιδιά βιώνουν:
» Θυμό
Για αυτό που τους συμβαίνει, που δεν μπορούν να αντιδράσουν. Ο θυμός συνήθως εκφράζεται σε οικεία αγαπημένα πρόσωπα όπως ο πατέρας, η μητέρα ή ο αδελφός
» Ντροπή
Ντρέπονται για αυτό που τους συμβαίνει και θεωρούν ότι όλοι οι συμμαθητές τους, τους θεωρούν δειλούς/ δειλές. Έτσι δυσκολεύονται να κάνουν φίλους καθώς θεωρούν εκ προοιμίου ότι κανείς δεν θα τους θέλει για φίλους. Επίσης ντρέπονται να το αποκαλύψουν στους γονείς τους καθώς θα τους «απογοητεύσουν»
» Ενοχή
Θεωρούν ότι εκείνοι φταίνε για αυτό που γίνεται, (πχ. «με λένε γυαλάκια -} φοράω γυαλιά -} άρα έχουν δίκιο -} είμαι γυαλάκιας).
» Φόβος
Ζουν συνεχώς με το συναίσθημα ότι θα τους κοροϊδέψουν, ότι θα γελάσουν μαζί τους
Ο συνδυασμός του θυμού – φόβου- ντροπής και ενοχής οδηγούν τα παιδιά να μην λένε σε κανένα αυτό που τους συμβαίνει και συνεπώς να μην ζητάνε βοήθεια. Αυτή η συναισθηματική απομόνωση οδηγεί στην γενικότερη απομόνωση των παιδιών. Εάν δεν λάβουν την κατάλληλη στήριξη στο μέλλον είναι δυνατό να επιδείξουν αδυναμία:
● να αναλάβουν ευθύνες,
● να επιδείξουν συνέπεια στον κοινωνικό τους ρόλο,
● να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις
Το παιδί που εκφοβίζει – Προφίλ
Στην εκδήλωση του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα παιδιών) που εκφοβίζουν το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.
Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν
● Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους
● Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
● Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
● Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
● Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
● Διογκωμένη αυτοεικόνα
● Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
● Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
● Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
● Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
● Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει
Εάν δεν ληφθεί άμεσα η κατάλληλη φροντίδα υπάρχουν αυξημένα ποσοστά μελλοντικής
● παραβατικής συμπεριφοράς,
● χρήσης ουσιών και
● εμπλοκής με το νόμο
Στήριξη Παιδιού που εκφοβίζει
Σπάνια το παιδί που εκφοβίζει θα ζητήσει μόνο του βοήθεια. Συνήθως κάποιος θα κατευθυνθεί προς αυτή την κατεύθυνση με δική του πρωτοβουλία.
Αυτό θα πρέπει να συνυπολογίζεται πάντα στην στήριξη και ο πρώτος αρχικός και αναγκαίος στόχος είναι:
ΝΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΙ
Σε διαφορετική περίπτωση η στήριξη «κινδυνεύει» να καταλήξει διδαχή.
Για να προετοιμαστεί το παιδί να ακούσει:
● Του αναγνωρίζουμε την πιθανή απροθυμία του για συνεργασία
● Το αφήνουμε να εκφραστεί χωρίς να το κρίνουμε
● Εστιάζουμε στο παιδί που μας μιλάει και όχι στο άλλο παιδί (στο παιδί που εκφοβίζεται)
● Εκδηλώνουμε ειλικρινές ενδιαφέρον για εκείνο
● Του εξηγούμε το φαινόμενο και δηλώνουμε την διαθεσιμότητα μας να συζητήσουμε γύρω από αυτό που γίνεται
Επόμενα βήματα είναι τα παιδιά:
● να αποκτήσουν επίγνωση της πράξης τους,
● να αναλάβουν την ατομική τους ευθύνη,
● να αποκτήσουν ενσυναίσθηση και
● να κατανοήσουν τα κίνητρα της πράξης τους, που εν πολλοίς οφείλονται σε ενδοοικογενειακούς παράγοντες
συμβουλές σε παιδί που εκφοβίζει
Πολλές φορές κάνουμε πράγματα που αν τα ξανασκεφτούμε, πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να είχαμε φερθεί διαφορετικά.
Αν κάποιος συμμαθητής σας πει ότι τον εκφοβίζετε ή αν σας το πουν οι εκπαιδευτικοί σας, μην αντιδράσετε κατευθείαν αλλά
-
Παρατηρήστε τη συμπεριφορά σας απέναντι στο παιδί
-
Θυμηθείτε ότι είναι άλλο να μην συμπαθώ ένα παιδί και άλλο να τον εκφοβίζω
-
Προσπαθείτε να βρείτε την δική σας ευθύνη στο πρόβλημα του συμμαθητή σας
-
Εάν όντως έχετε εμπλοκή σκεφτείτε το γιατί έχετε εμπλοκή. Γιατί το κάνετε αυτό
-
Σε καμία περίπτωση δεν θα λυπηθείτε ένα παιδί…. Προσπαθήστε απλά να καταλάβετε πως αισθάνεται
-
Κανείς δεν θα σας κατηγορήσει εάν ζητήσετε τη βοήθεια του. Μιλήστε σε ανθρώπους που εμπιστεύεστε όπως οι γονείς σας ή οι δάσκαλοι σας
-
Κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσεις με κάποιον ψυχολόγο.
Οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζει
Οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζει συνήθως βιώνουν ή εκδηλώνουν:
● Θυμό προς το άλλο παιδί, δικαιολογώντας απόλυτα την συμπεριφορά του παιδιού τους
● Άρνηση του προβλήματος
● Αγανάκτηση καθώς θεωρούν ότι το δικό τους παιδί είναι «θύμα» της κατάστασης
● Μύχιες ενοχές ότι εκείνοι φταίνε για τη συμπεριφορά του παιδιούκαι συνεχές αίτημα τους είναι η βεβαίωση ότι το παιδί τους δεν έχει κανένα πρόβλημα.
Οι γονείς πρέπει:
● Να αντιληφθούν το γεγονός
● να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στο ατομικό πρόβλημα του παιδιού τους στο οποίο μπορεί οι ίδιοι να αποτελούν μέρος
● να συνεργαστούν με το σχολείο αλλά και με άλλους υποστηρικτικούς φορείς.Συμβουλές στους γονείς του παιδιού που εκφοβίζει
Εάν ενημερωθείτε ότι το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά μην πανικόβληθείτε, ούτε να σπεύσετε να αρνηθείτε το γεγονός ή να το δικαιολογήσετε. Είναι κάτι που δεν βοηθάει το παιδί σας και πρέπει να στο σταματήσετε.
1. Παρατηρήστε τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Δείτε πως αντιδράει σε διάφορες συνθήκες
2. Παρατηρήστε την δική σας συμπεριφορά. Το πώς μιλάμε στο τηλέφωνο, πως μιλάμε όταν βλέπουμε τηλεόραση.
3. Θυμηθείτε ότι τα παιδιά μας μιμούνται τη δική μας συμπεριφορά
4. Εξηγήστε στο παιδί σας τα στοιχεία της συμπεριφοράς του που σας προβληματίζουν. Χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά και όχι το παιδί
5. Εξηγήστε στο παιδί σας ότι όλοι έχουν δικαίωμα στην διαφορετικότητα
6. Επικοινωνήστε του το συναίσθημα των άλλων παιδιών
7. Κουβεντιάστε με τον εκπαιδευτικό
8. Τονώστε τα θετικά του στοιχεία της προσωπικότητας του
9. Πείτε του ότι το αγαπάτε
10. Κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσεις με κάποιον ψυχολόγοΟ ρόλος των παιδιών θεατών
Σημείο – κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά – θεατές. Με την συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση του φαινόμενου.
Οι αναμενόμενες αντιδράσεις των υπόλοιπων παιδιών είναι:
● Να γελάσουν
● Να χαμογελάσουν
● Να αδιαφορήσουν
● Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
● Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτεΟι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν / χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να κερδίσει την προσοχή τους.
Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία / απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς.
Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.
Επίσης ο σχολιασμός του γεγονότος ενισχύει με τη σειρά του και την ντροπή που βιώνει το παιδί και τη μοναξιά του.
Στήριξη σε παιδιά θεατές
Ένα σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση και εξέλιξη του φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού αποτελούν, όπως αναφέρθηκε, οι θεατές.
Οι σκοποί στην στήριξη είναι:
● Αύξηση της επίγνωσης της σοβαρότητας του προβλήματος
● Συνειδητοποίηση των ρόλων που λαμβάνουν κατά τη διαδικασία του εκφοβισμού
● Δέσμευση σε νέες συμπεριφορές μέσα από συζήτηση ή από παίξιμο ρόλων
● Τα παιδιά παρατηρητές να αντιληφθούν πως το να μιλήσουν και να αξιολογήσουν την πράξη του εκφοβισμού δεν είναι κάρφωμα του παιδιού που ασκεί βία,
● να αισθανθούν την συνυπευθυνότητα στην εκδήλωση του φαινόμενου,
● να αποκτήσουν το θάρρος της γνώμης τους, ώστε να μπορέσουν να επιλύσουν από κοινού το πρόβλημαΣυμβουλές σε παιδιά θεατές
Πολλά γεγονότα συμβαίνουν στο σχολείο. Σε κάποια πρωταγωνιστούμε και σε κάποια είμαστε απλά θεατές. Είναι όμως έτσι; Είμαστε απλά θεατές στις δυσκολίες ενός συμμαθητή μας;
Σκεφτείτε:
1. Όλοι έχουμε δικαίωμα να είμαστε διαφορετικοί.
2. Πόσο σοβαρό είναι αυτό που συμβαίνει στο συμμαθητή μας
3. Πως μπορεί να αισθάνεται όταν εσείς γελάτε ή δεν κάνετε κάτι
4. Το να είστε φιλικοί με το παιδί μπορεί να το κάνει να αισθανθεί καλύτερα
5. Το να μιλήσετε σε κάποιον (γονέα – εκπαιδευτικό) δεν είναι «κάρφωμα». Είναι βοήθεια και στα δυο παιδιά
6. Ενημερωθείτε για το σχολικό εκφοβισμό
7. Μην επιτρέπετε με γέλια και κουβέντες να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση
8. Κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσεις με κάποιον ψυχολόγοΟ ρόλος των εκπαιδευτικών
Στην εκδήλωση ενός φαινόμενου μέσα στο σχολικό πλαίσιο πρώτο λόγο οφείλουν να έχουν και οι εκπαιδευτικοί.
Σε γενικές γραμμές ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να:
● ενημερωθεί για το φαινόμενο και ως συνέπεια να γίνει ικανότερος να το αναγνωρίζει να το σταματά άμεσα και να μπορεί να αναπτύξει στη συνέχεια προγράμματα ή τεχνικές παρέμβασης για εκτόνωση του
● Μην αγνοήσει ή υποτιμήσει κάτι που του αναφέρει το παιδί
● Κάνει άμεση και αυστηρή παρατήρηση αμέσως μετά το περιστατικό
● Να αξιοποιήσει τη «δύναμη» του παιδιού που ασκεί βία σε θετικές συμπεριφορές
● Να αναπτύξει δραστηριότητες σχετικά με το φαινόμενο (συζήτηση, παιχνίδι ρόλων, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων)
● Να Δημιουργήσει θετικό κλίμα στο σχολείο
● Να προστατεύσει το παιδί που δέχεται τη βία, να μη του ζητάτε να εξηγήσει μπροστά σε άλλους τι έχει γίνει, αλλά σε κατ’ ιδίαν συνάντηση να γίνεται προσπάθεια αποενοχοποίησης και συναισθηματικής ενίσχυσηςΕπίσης:
● Συστήνεται να αποφεύγεται η ποινικοποίηση της πράξης και η τιμωρία του παιδιού με αποβολές από τη σχολική μονάδα καθώς δεν είναι αποτελεσματικές.
● Θα πρέπει να δημιουργείται τέτοιο κλίμα στο σχολείο ουτώς ώστε να μην καλύτονται τέτοια μυστικά.
● Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ζητηθεί η «συμφιλίωση» μεταξύ παιδιού που δέχεται βία και παιδιού που ασκεί βία καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να επαναθυματοποιηθεί το ένα παιδί και το άλλο να επιβεβαιώσει την «δύναμη» και κυριαρχία» του.
