pantsouka's blog

Βλέπω ότι Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ , όπως εντάσσεται στις πανελλαδικές «εξετάσεις», υποφέρει για δύο λόγους.
Ο πρώτος είναι η θεματική της γειτνίαση με τα «μη λογοτεχνικά» κείμενα. Εχει επικρατήσει η αντίληψη ότι είναι καλύτερο το κριτήριο να είναι ομοθεματικό, να έχει το ίδιο θέμα πχ το ταξίδι, οι έμφυλες σχέσεις. Αυτό μπορεί να ακούγεται γοητευτικό (και είναι στη διδασκαλία) αλλά στην πράξη είναι επικίνδυνο .
Αφενός εκθέτει τους θεματοθέτες, οταν προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν το λογοτεχνικό αυθαιρετώντας σε μικρό ή μεγάλο βαθμό (έγινε με την Οικογενειακή Ιστορία του Βαλτινού, έγινε και με το Ταξίδι του Παλαμά).
Αφετέρου επηρεάζει την ανάγνωση των υποψηφίων. Ο εξεταστικός χρόνος και η πίεση δεν τους επιτρέπει να δουν τις ιδιαίτερες αποχρώσεις της λογοτεχνικής προσέγγισης, πόσο μάλλον όταν η εγγύτητα των κειμένων 1 και 2 και της παραγωγής λόγου ωθεί προς την παρερμηνεία.
Φέτος το δίκτυο των κειμένων είχε την εξής λογική:
το ένα κείμενο αναπτύσσει θεωρητικά κι αόριστα την αξία του ταξιδιού,
το άλλο κείμενο παρουσιάζει ένα απτό παράδειγμα όσων το πρώτο υποστηρίζει (το ταξίδι ως βίωμα, ως εμπειρία και συσσώρευση αναμνήσεων, ως εμβάθυνση στη γνώση, ως στοχασμός και αναστοχασμός)
και το τρίτο κείμενο (του Παλαμά) επιβεβαιώνει και συμπληρώνει το πρώτο, δείχνοντας ότι το ταξίδι αποτελεί ενδεχομένως ευκαιρία ψυχικής εκτόνωσης (αλλά όχι αναζωογόνησης) επιθυμία και απόπειρα διαφυγής (όχι από την πληκτική και αγχογόνο πραγματικότητα αλλά) από μια «ματαίωση, μια διάψευση προσδοκιών», μια ερωτική απογοήτευση εν προκειμένω (το «όχι απαραίτητα» ερωτική απογοήτευση της ΚΕΕ, μου θυμίζει τον ιερέα στο Σινεμά ο Παράδεισος που έκοβε τα φιλιά και τις αγακαλιές από τις ταινίες – Σικελία του 50 γίναμε).
Πάρα πολλοί μαθητές δεν κατάφεραν να ερμηνεύσουν το ποιημα (πάντα υπό το πρίσμα που το είδε η ΚΕΕ) , διότι επηρεάστηκαν από το κείμενο 1 . Αν δεν υπήρχε αυτός ο αποπροσανατολιστικός παράγοντας , ίσως να το ερμήνευαν επιτυχέστερα.
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο υποφέρει η λογοτεχνία είναι η εξάσκηση των μαθητών στους κειμενικούς δείκτες.
Το πρώτο κακό είναι ότι ο αναγνώστης υποψήφιος ψάχνει για τα δέντρα και χάνει το δάσος. Το ενδιαφέρον του αποσπούν οι παρομοιώσεις, τα ασύνδετα, οι μεταφορές, το πρώτο ρηματικό πρόσωπο, η υποτακτική, το θαυμαστικό , η ομοιοκαταληξία και όχι η συνολική ερμηνεία του ποιήματος με τη βοήθεια των δύο ερμηνευτικών ερωτημάτων: ποια η συναισθηματική κατάσταση του π.υ.; ποια η λειτουργία του ταξιδιού για το π.υ. στο πλαίσιο αυτής της συναισθηματικής κατάστασης;
Παρένθεση: όσο κακή ιδέα ήταν η πρόχειρη ένταξη των κειμενικών δεικτών στα ζητούμενα του ερμηνευτικού σχολίου , άλλο τόσο ήταν και η διάκριση της προσωπικής απόκρισης από το ερμηνευτικο ερώτημα. Το ερμηνευτικό σχόλιο εμπεριέχει την προσωπική απόκριση χωρίς τη ευτελεια του διακριτού ερωτήματος. Δεν χρειάζεται ανακριτικό ερώτημα για να εμπλακεί κανείς στην ερμηνεία. Εξ ορισμού ό,τι περιγράφουμε μάς περιγράφει , που είπε και ο Χιόνης. Κλείνει η παρένθεση.
Το δεύτερο κακό με τους κειμενικούς δείκτες παρατηρώ ότι είναι η αδυναμία των μαθητών (κι εδώ βέβαια υπάρχει και κάποιο έλλειμμα στην διδασκαλία) να αξιολογήσουν τα μορφικά στοιχεία και να επιλέξουν τα κ α ί ρ ι α για την ερμηνεία, για τον εντοπισμό του ιδεολογικού και συναισθηματικού κλίματος, για την προοδευτική ανάπτυξη του θέματος.
Το τρίτο κακό είναι η σύγχυση ανάμεσα στην επικοινωνιακή και υφολογική – ρητορική διάσταση των μη λογοτεχνικών κειμένων και στην ιδιαίτερη των λογοτεχνικών. Οι μαθητές υποψήφιοι μαθαίνουν και αραδιάζουν ένα σωρό τυποποιημένα λόγια – όρους για την λειτουργία των κειμενικών δεικτών – γλωσσικών επιλογών με τέτοια αποτυχία που ο βαθμολογητής – έτσι ένιωσα πολλές φορές εγώ- θέλει να πάρει μια γόμα και να σβήσει όλα τα άσχετα παραγεμίσματα, που διακόπτουν τη ροή του λόγου και της ερμηνείας ακόμη και σε γραπτά αρκετά καλών μαθητών.
Το ερμηνευτικό σχόλιο ως σύλληψη έχει τα πλεονεκτήματά του και τα όρια του, αλλά έχει κι αυτό παραφορτωθεί και ξεστρατίσει.
Μπορεί βέβαια κανείς να πει ότι όλα τα παραπάνω δείχνουν τελικά και την κριτική ικανότητα του μαθητή: να χρησιμοποιεί τη «θεωρία» δημιουργικά, να φτάνει σε ολική ανάγνωση, να αξιολογεί και να ιεραρχεί .
Σωστό θα ήταν αυτό, αν με τον τρόπο μας δεν στήναμε παγίδες από φιλολογική εμμονή.
Πρέπει λοιπόν (εκ πείρας μιλώ)
– να αποφεύγουμε τη θεματική γειτνίαση των λογοτεχνικών και μη λογοτεχνικών κειμένων στην εξέταση (όπως ακριβώς την αποφεύγει ο φάκελος μαθητή στη Λογοτεχνία και όπως ακριβώς την εντάσσει φειδωλά ο φάκελος μαθητή στη Γλώσσα)
– να ξανασκεφούμε πολύ σοβαρά τον τρόπο που διδάσκουμε το ερμηνευτικό σχόλιο και μάλιστα την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδουμε στους δείκτες, διδακτική στρατηγική που δυστυχώς ενθαρρύνει το μοντέλο αξιολόγησης της Λογοτεχνίας στην Α΄ και Β΄ Λυκείου (αναφέρομαι στην διαφοροποίηση μορφής και περιεχομένου, τρίτο και τέταρτο θέμα)

ΟΠΟΙΟΣ ΒΑΡΙΕΤΑΙ να διαβάσει το σεντόνι που ακολουθεί , μπορεί να περιοριστεί στις πρώτες γραμμές, όπου βρίσκεται η κεντρική ιδέα:
Η μεγάλη ή μεσαία παραγωγή λόγου στο γλωσσικό μάθημα (το Δ) έχει αποτύχει.

Οσο χρήσιμη είναι για να διαπιστώσει κανείς το γλωσσικό επίπεδο ενός ανθρώπου , τόσο καταργεί τον ύψιστο στόχο: την ελεύθερη κριτική σκέψη.

Είναι παραγωγή ψευδο-σκέψης και ψευδο-λόγου, πεδίο ιδεολογικής χειραγώγησης, εθισμού στην υποκρισία και την ακρισία.

Πιο καλά να καταργηθεί ως ιδιώνυμη και διακριτή σταθερά συνιστώσα της εξέτασης του μαθήματος.

Μπορεί να διατηρηθεί αφενός ως σταθερή πρακτική στη διδασκαλία και αφετέρου ως απλή εναλλακτική στην εξέταση (αν και καλό είναι να αποφευχθεί για καμιά πενταετία τουλάχιστον)

Αναλυτικότερα, πιο συγκεκριμένα κι αρχικά:
ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΔΥΣΑΡΕΣΤΟ να διαπιστώνεις ότι νέοι άνθρωποι 18 χρονών δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους.
Παραδείγματος χαριν δεν είναι πολύ λογικό -φυσικό να συντονίζεται ομόφωνα η νεολαία πάνω στην άποψη: η νέα γενιά θα μπορούσε να συμβάλει έμπρακτα στην εξίσωση των δύο φύλων. Καλώς ή κακώς δεν μπορεί να το πιστεύουν όλοι αυτό (όχι ότι πρέπει να συμβάλει, αλλά ότι μπορεί να συμβάλει)
ή δεν είναι πολύ λογικό – φυσικό να συντονίζεται όλη η νεολαία στην ενοχική και ταυτόχρονα αποενοχοποιητική άποψη : η γνώση της Ιστορίας έχει σπουδαία αξία, μην κοιτάτε που εγώ δεν τη διαβάζω , φταίει που είναι βαρετός ο τρόπος διδασκαλίας της στο σχολείο
ή δεν είναι πολύ λογικό – φυσικό να πιστεύει όλη η νεολαία ότι το «διαβάζειν» (χα) λογοτεχνία και ποίηση είναι πολύ ωραίο και ωφέλιμο για χίλιους λόγους και ότι η διακοπή αυτής της σχέσης στη ζωή τους είναι προσωρινή λόγω υποχρεώσεων κι απο καλοκαίρι θα πέσουν με το μούτρα στο διαβασμα
Σας κούρασα με τα παραδείγματα αλλά κάπως έτσι γράφτηκε και το άρθρο της κ.Ηλέκτρας Χατζηδημητρίου , η αξία «του ταξιδεύειν» .Μόλις είχε δώσει πανελλήνιες ή πανελλαδικές εκείνο τον καιρό ,κι είπε να γράψει ένα άρθρο για την αξία του ταξιδιού (ή μπορεί να το είχε γράψει και προετοιμαζόμενη για τις εξετάσεις της ως μαθήτρια).
Καθείς βέβαια μπορεί να σκεφτεί ότι όσα υποστηρίζει για τη σύνδεση του ταξιδιού με τις πνευματικές κατακτήσεις, τη σωματική υγεία , τη γνήσια ψυχαγωγία, την μέθεξη και την πεμπτουσία, δεν ήταν ακριβώς αυτό που επιζητούσε και βίωσε στην «πενταήμερη» ή στην παραδοσιακή εξόρμηση με την παρέα της λίγο μετά το τέλος των εξετάσεων.
ΛΟΙΠΟΝ, το ίδιο συμβαίνει και φέτος: πολλοί εξεταζόμενοι έχουν τις ενστάσεις τους για το εύρος της άποψης με την οποία καλούνται να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν.
Πάρα πολλοί βέβαια βάζουν μπρος τη μηχανή και μιλούν για την αξία των ταξιδιών , του τουρισμού, της γνησιας ψυχαγωγίας, του ποιοτικού ελέυθερου χρόνου, ό,τι τέλος πάντων σκεφτούν από τις θεματικές ενότητες στις οποίες έχουν εντρυφήσει (και απο το άνευ περιεχομένου κλισε λεξιλόγιο στο οποίο έχουν ασκηθεί). Απαντούν σαν την κειμενογράφο : ερήμην της πραγματικής ζωής.
Ομως , πολλοί νιώθουν ότι δεν μπορεί το ταξίδι να είναι ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου.
Ο πιο;
ενδεδειγμένος;
κάθε;
Το λένε: οι καιροί είναι δύσκολοι , υπάρχει ανέχεια, δεν μπορεί ο καθένας να την κοπανάει κάθε λίγο και λιγάκι από τη δουλειά του (θα πάρει πόδι) , δεν μπορεί να είναι ο πιο ενδεδειγμένος για έναν άνθρωπο με σοβαρά κινητικά προβλήματα λχ.
Υπάρχουν κι αλλοι τρόποι, προσθέτουν, ωραίοι και τσίφτικοι, απλοί. Εχω κι άλλους τρόπους να ηρεμώ: μια βόλτα στην παραλία στο βουνό στη φύση, τον εθελοντισμό, μια κουβέντα με τους φίλους ή τις φίλες, με την οικογένεια, να λέμε αστεία, να κάνουμε χαβαλέ, να αραζουμε με κανα ποτάκι, να συζητάμε για τα σοβαρά , τοναθλητισμό, το μπασκετ, το τένις, την ιππασία, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία ( να διαβάζουν και κάποιοι να γράφουν στίχους, ίσως να ραπάρουν), τη μουσική, το ζωάκι μου, τη γουρούνα μου (για μηχανάκι μιλάει), τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα σόσιαλ (αυτοί είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, λάθος εντύπωση έχετε, σαν να λένε – πάλι πολύ ενοχικά το βλέπουν)
Όμως η διαφωνία τους κρατάει μια γραμμή. Το νιώθεις ότι συμφωνούν διαφωνώντας. Με το στανιό στη σέιφ ζόουν.
Εκτός από λίγους: κάποιος μπορεί να πει στο πρώτο ζητούμενο ότι δεν συμφωνεί, γιατί τα ταξίδια είναι πολυτέλεια και χλιδή στην εποχή μας και να προσγειωθεί στο δεύτερο λέγοντας ότι ο ίδιος περνά πολύ καλά με κάτι πολύ φτηνό και αποτελεσματικό : γράφει στίχους και τραγουδάει σόουλ και τζαζ (αλήθεια ψέματα , δεν με ενδιαφέρει)
Άλλος μπορεί να πει το σπουδαίο : αν νομίζεις ότι τα ταξίδια θα σου αλλάξουν τη ζωή , πρέπει να είσαι πολύ βαρετός άνθρωπος.
Ισως να μην βρεθεί κανείς να αναρωτηθεί για την ίδια την έννοια που μελετά: για ποιο ταξίδι μιλάμε; πχ ταξίδι στο πεντάστερο με ξύδια και ξενύχτια ή με σλιπιγκ μπαγκ και με καρπούζι; ταξίδια στην Ανω Αιγυπτο με τάφους και ανάγλυφα ή στο Αμστερνταμ τη μέρα στα μουσεία και το βράδυ στις γειτονιές με τις βιτρίνες της σάρκας; ταξίδι στη Μύκονο ή σε μέρη με πλατιά ερημιά και γυναίκα καμία;
Κι αυτό είναι πολύ σοβαρό θέμα (να μην ορίζεις αυτό για το οποιο εκφέρεις άποψη). Αλλά τι να κάνουμε, αυτή είναι η αλήθεια.
Επανέρχομαι:
είναι πολύ δυσάρεστο να το βλέπεις από κοντά ότι νέοι άνθρωποι δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους , όμως μπορείς να το κατανοήσεις αν σκεφτείς ότι την εκφράζουν στο πλαίσιο ενός διαγωνισμού , κρίσιμου (καλώς ή κακώς που λέει κι η κειμενογράφος , κι ο θεματοθέτης θεώρησε ότι είναι ένα πολύ ωραίο σημείο να δει αν ξέρουν οι υποψήφιοι τη λέξη «διάζευξη») κρίσιμου λέω, για τη ζωή τους, στον οποίο δεν γνωρίζουν τι πιστεύει ο κριτής τους και προσπαθούν να προβλέψουν τις επιθυμίες του και τις νόρμες του, ώστε να μην κινδυνέψουν.
Και μπορείς ίσως να μην ανησυχείς, αν πιστέψεις ότι η συμμόρφωση τους είναι πρόσκαιρη , εξεταστική λογική και μόνο και μετά θα δείξουν στη ζωή τους ότι έχουν και κρίση και θάρρος.
Ίσως να ακούν και τις συμβουλές κάποιων προγυμναστών ή γονιών ή φίλων , που τους λένε πως πιο καλά είναι να γράφουν ότι συμφωνούν , είναι πιο safe αυτό .
Φαίνεται λοιπόν ότι η γνώμη που έχουν για μας τους δασκάλους κριτές τους είναι ότι δεν είμαστε καθόλου δεκτικοί στη διαφορετική άποψη (και στο διαφορετικο ύφος και στη διαφορετική οργάνωση του λόγου , πάει μακριά αυτή η αλυσίδα, κι είναι σφιχτά δεμένη γύρω από το λαιμό), είμαστε φερέφωνα του καθωσπρεπισμού και της ορθότητας , κι ας είμαστε, κατά δήλωσή μας πολλοί, ατιθασοι και ασυμβίβαστοι κι αιρετικοί ή απλώς προοδευτικοί, δεξιόθεν ή αριστερόθεν δεν έχει σημασία .
Δεν έχουν άδικο, πάντως.
Διότι οι ερωτήσεις του Δ (παραγωγής λόγου) του 2020, του 2022, του 2023 και του 2024 καλλιεργούν ενοχές στους ερωτώμενους και τους χειραγωγούν προς την αποδοχή ενός δοσμένου σκεπτικού, καλού ή κακού.
Η πιο τρανή απόδειξη είναι που και τις τρεις προηγούμενες χρονιές (20,22,23) δεν δόθηκαν ενδεικτικές για την αντίθετη άποψη. Κι ακόμη πιο τρανή απόδειξη είναι που φέτος η ΚΕΕ δεν έδωσε καθόλου ενδεικτικές στο Δ .
Αντί να ψάξει να βρει πώς πρέπει να δίνονται οι ενδεικτικές, ώστε να ταιριάζουν με τη ρουμπρίκα και όχι με την έκθεση ιδεών, τις κατήργησε, ασκώντας το δικαίωμα της σιωπής, όπως κάθε πονηρός κατηγορούμενος.
Εχουμε δε αποτύχει και στη β ι ω μ α τ ι κ ό τ η τ α. Επικρατεί μια σύγχυση: κατά τη γνώμη μου, δεν είναι η κατάλληλη ηλικία και περίσταση να ρωτήσουμε έναν 18αρη: διαβάζεις λογοτεχνία; ποια θέση έχει η ποίηση στη ζωή σου; τι γνώμη εχεις για την ιστορία; για τα ταξίδια; τι θα το έκανες εσύ το ταγάρι;
Θυμίζει κάπως ερωτήματα ανακριτή, του καλογιάννη και του κακογιάννη, της κυρίας του κατηχητικού, νομίζω.
Βιωματικότητα θα πει , πάλι κατά τη γνώμη μου, να πείσεις το μαθητή να μιλήσει βάσει των εμπειριών του και των βιωμάτων του , άμεσων κι έμμεσων, κι όχι να γράφει ερήμην της ζωής του και της ζωής γενικά.
Να τον πείσεις ότι θα αποδώσει χειρότερα αν καταντήσει το κείμενο του παιχνιδι συνδυασμού ιδεών σε λίστα, συγκολλημένων με ποικίλες διαρθρωτικές λέξεις. Κι ότι θα αποδώσει καλύτερα , αν το κείμενό του έχει αυθεντικότητα, παραδείγματα, περιγραφές, χρώμα και συγκίνηση, «βιωματικό χαρακτήρα» (νέο σουξέ βρήκαμε).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, επιλογικά, εν κατακλείδι, in conclusion και to sum up
Η μεγάλη ή μεσαία παραγωγή λόγου στο γλωσσικό μάθημα (το Δ) έχει αποτύχει. Οσο χρήσιμη είναι για να διαπιστώσει κανείς το γλωσσικό επίπεδο ενός ανθρώπου , τόσο καταργεί τον ύψιστο στόχο: την ελεύθερη κριτική σκέψη.
Είναι παραγωγή ψευδο-σκέψης και ψευδο-λόγου, πεδίο ιδεολογικής χειραγώγησης, εθισμού στην υποκρισία και την ακρισία.
Πιο καλά να καταργηθεί ως ιδιώνυμη και διακριτή σταθερά συνιστώσα της εξέτασης του μαθήματος. Μπορεί να διατηρηθεί αφενός ως σταθερή πρακτική στη διδασκαλία και αφετέρου ως απλή εναλλακτική στην εξέταση (αν και καλό είναι να αποφευχθεί για καμιά πενταετία τουλάχιστον)

Κρίνοντας απ΄ όσα βλέπω, καταφέραμε να κάνουμε τα παιδιά να καταλαβαίνουν  κείμενα σαν αυτό της κ.Ηλέκτρας Χατζηδημητρίου, αρκετά ικανοποιητικά.

Φαινομενικά τουλάχιστον δεν δυσκολεύονται να συλλέξουν τις σχετικές με το θέμα πληροφοριες που απαιτεί η περίληψη.
Κείμενα που ξεκινούν από λίστες ιδεών συγκολλούμενες με διάφορα οργανωτικά σχήματα τόσο …πετυχημένα, ώστε κι αν αλλάξεις κατά την περίληψη τη σειρά των εννοιών, δεν αλλάζει η …συλλογιστική πορεία του κειμενογράφου.
Κείμενα με λεξιλογικές επιλογές – πυροτεχνήματα που δείχνουν (επιδεικνύουν) πλούτο λεξιλογίου , αν κι όχι με τόσο μεγάλη ακρίβεια στην έκφραση (ενδεικτικά: τα ταξίδια είναι «ο πλέον» «ενδεδειγμένος» τρόπος ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης «για κάθε άνθρωπο»)
Κείμενα χωρίς προσωπική εμπλοκή, βίωμα, αίσθηση ότι πιστεύει κανείς αυτά που γράφει, γνησιότητα,
Κείμενα στα οποία συναντιέται ο λόγος του ψυχολόγου με αυτόν του χάπι τράβελερ και του προγυμναστή της έκθεσης ιδεών, αλλά όχι με αυτόν του ανθρώπου που θέλει κατι να πει μέσα από την ψυχή του
Κείμενα μη-κείμενα εν πάση περιπτώσει

Αυτά καταφέραμε τα παιδιά μας να τα καταλαβαίνουν αρκετά καλά, ενώ , ας πούμε, το κείμενο του Τσακυράκη πέρσι δεν το κατάλαβαν καλά.

Κι ενώ το καταλαβαίνουν, δεν μπορούν να πουν τίποτε  γι΄αυτό στο Δ (στην παραγωγή λόγου).

Δηλαδή τους είναι οικείο αλλά και ξένο μαζί.

ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝΕΣ ότι δεν πάμε καλά

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ
Μια γεύση ανθρωπιάς ζυμωμενης με το χώμα της καθημερινότητας και της ανάγκης μας προσφέρει το σύντομο αφηγημα του Θ.Βαλτινού. Ένας επαγγελματίας ιδιοκτήτης αγοραίου πάνω στη δουλειά του συμπαραστέκεται σε έναν άνθρωπο που υποφέρει , γιατι χάνει το παιδί του. Τρέχει σαν δαιμονισμένος στον δρόμο, στέκεται και περιμένει τον πελάτη του να βγει απο το νοσκομείο, μήπως και μπορεί κάτι παραπάνω να προσφέρει, του κανει γερο σκοντο και μια και δυο φορές , όταν βλέπει την ανέχεια του και το φιλότιμό του. Η βοήθεια του είναι ουσιαστική. Μα η αφήγηση του γεγονότος σε κάποιον όχι πολύ οικείο του χρόνια μετά, η προσπάθεια του να τραγικοποιήσει τα γεγονότα για να αυτοπροβληθει, τα αυτοπαινεματα του, η περιττή κι άκομψη ερώτηση του «τι είναι», η ανάγκη του να δικαιολογηθεί για τη συμπεριφορά του ως επαγγελματία, «τι να του πω», η επανειλημμένη υπόμνηση ότι μπορούσε να εκμεταλλευτεί την περίσταση και δεν το έκανε, η ανομολόγητη ενοχή για αυτό που θα μπορούσε να κάνει και δεν έκανε (ποιος δεν θα έλεγε «ασ΄τα πατριώτη, κοίτα να γίνει καλά το παιδί κι οταν γυρίσεις πρώτα ο Θεός , κι ευκολύνεσαι, ξέρεις πού θα με βρεις»;), όλα αυτά αμαυρώνουν την πράξη, την θολώνουν, την σκοτεινιάζουν. Η ουσία είναι ότι συνέδραμε τον συνάνθρωπό του στην ανάγκη του. Αλλά κι ότι έχει αδυναμίες και τύψεις. Ανθρωπιάς μηνύματα είναι όλα αυτά. Στον κόσμο των ανθρώπων των πλασμενων από γη και ουρανό.

Πέθανες- κι έγινες και συ: ο καλός,
O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.
Tριάντα έξη στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι
αντιπροέδρων,
Eφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που
προσέφερες.

A, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο τόξερα τί κάθαρμα ήσουν,
Tί κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα
Kοιμού εν ειρήνη, δεν θα ‘ρθώ την ησυχία σου να ταράξω.
(Eγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω
Πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο.)
Kοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: ο καλός,
O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Δε θά ‘σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.

Σε απαγγελία του ποιητή

Σε θεατρική απόδοση

1) αν θέλεις να μάθεις ποια είναι τα δικαιώματα που αναγνωρίζει ο ΟΗΕ από το 1948 διάβασε αυτό

http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/grk.pdf

2) αν και δεν διευκρινίζει πολύ καλά τη διαφοροποίηση των ατομικών ελευθεριών από τα κοινωνικά δικαιώματα, το βιντεάκι μάς επιτρέπει να σκεφτούμε πώς κατοχυρώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα

3) πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αφιέρωμα της εφημερίδας Καθημερινη του 1998

http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/12/06121998.pdf

Από τη σειρά του Σκάι “Γνωρίζοντας τα αρχαία θέατρα”.
Κώστας Γεωργουσόπουλος

εκπομπη 1η

εκπομπη 2η

Εσύ που τούτες τις μέρες τελειώνεις το Λύκειο,
που εκατοντάδες φορές διάβασα το κείμενό σου για την τέχνη,
ίδιες σκέψεις, ίδια σειρά, ίδια λόγια,
κι ας ήταν άλλος ο γραφικός χαρακτήρας κάθε φορά,
κι ας ήταν άλλη η διαδρομή που διαγραφόταν πίσω από τα γραφόμενα
(σε ακτινογραφώ όσο κι αν κρύβεσαι)

Αν κάποτε σου ζητήσουν να μιλήσεις εκ μέρους της γενιάς σου σε μια ημερίδα του Δήμου,
αν σου ζητήσουν να αναφερθείς στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή των νέων με αυτήν

Αν ποτέ

Σκέψου τις ώρες που χάρηκες τραγουδώντας , χορεύοντας, σκιτσάροντας ή φιλοτεχνώντας γκράφιτι, σκέψου το σινεμά που σε γοήτευσε, ένα στίχο που σε σημάδεψε, που σού δωσε φωνή να πεις όσα δεν ήξερες
τα βλέμματα που κέρδισες, το μέσα σου πώς πλούτισε, πώς ράγισε η ρουτίνα σου κι ανάβλυσε ανάμεσα η ζωή
Σκέψου στιγμές που σου έδωσαν φτερά, έστω μια ή δυο, στην ώρα της Λογοτεχνίας, σε ένα ταμπλό που έγραψες δυο στίχους αγαπημένους, μια κουβέντα για έναν αμφιλεγόμενο ήρωα,
τις αγωνίες μιας μικρής παράστασης σκέψου μα κι ύστερα το φως της

Ή σκέψου, αν θες, τόσα «προγράμματα» και τόσα «μαθήματα» χαμένα, εκδρομές κι επισκέψεις ρυποβόρες με άλλοθι τον «πολιτισμό», τα «καλλιτεχνικά» που στριμώχνονταν ανάμεσα στα «μαθήματα», βαρετά κι αδιέξοδα, υποτιμημένα, σκέψου το άγος της Λογοτεχνίας της Θεωρητικής

Σκέψου ό,τι και όσα θες, απ’ όσα έζησες, μικρά ή μεγάλα, θλιβερά ή ελπιδοφόρα
Σκέψου κι ονειρέψου πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι

Ύστερα στάσου μπρος στο κοινό σου,
Θυμήσου ποιος είσαι, η νιότη δεν υποτάσσεται σε υπαγορευμένες σκέψεις γλωσσικά “ανεπίληπτες”,
Θυμήσου σε ποιους απευθύνεσαι, μην τους πληγώσεις, σε κοιτούν και περιμένουν να τους διαψεύσεις, ελπίζουν πως δεν είσαι το φερέφωνό τους
Προπάντων μην καταδεχτείς να πεις πως με την Τέχνη διευρύνονται οι πνευματικοί σου ορίζοντες , πώς οξύνεται η κριτική σου ικανότητα, πώς ενισχύεται η ενδυνάμωση της πνευματικής σου διανοίας,
ή πως προάγεται η ειρήνη και η δημοκρατία, πως αντιμετωπίζονται εν γένει τα φαινόμενα της κοινωνικής παθογένειας
Όχι, μην καταδεχτείς ν’ ανακαλέσεις έτοιμα σχήματα κ έτοιμες φράσεις, όσο κι αν τις πλήρωσες

Με θάρρος στάσου μπρος στο κοινό σου ορθός και μίλησε με τη φωνή της καρδιάς σου
Ζήτα τους, αν θες, να μην γράφουν την τέχνη με κεφαλαίο Τ, ν’ αφήσουν κατά μέρος τις μεγαλοστομίες και να σε αφουγκραστούν ξεπεζεύοντας από το άσπρο άλογό τους,
πιάσου, αν θες, από τις λεπτομέρειες που λίγοι πρόσεξαν,
ας πούμε,
πώς είναι για σένα ένα σχολείο που διδάσκει την ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ επαφή με την τέχνη,
πώς μπορεί να αφήσει αυτό ίχνη ζωής μέσα σου ες αεί, πώς μπορεί δηλαδή να συμβάΛΛει στη ζωή σου
πες, αν θέλεις, τι μπορεί να σου προσφέρει η τέχνη ΣΗΜΕΡΑ, πόσο σημαντική είναι για τη ζωή σου τη μίζερη κι επίφοβη,
αλλά και τι στ’ αλήθεια σου προσφέρει πες, όπως το νιώθεις, τυχερός ή ανάπηρος,
βούτηξε τη γλώσσα βαθιά μες στην καρδιά σου,
για την τέχνη μιλάς που να πάρει η ευχή

Αν κάποτε σε καλέσουν να εκπροσωπήσεις τον κόσμο σου,
μίλα κόντρα σε αυτά που θέλησαν να σού μάθουν,
τσάμπα ο κόπος τους,
ήξερες πράγματα πολύ πιο ουσιαστικά για το θέμα από αυτούς,
μίλα αυθεντικά,
πού ξέρεις ,
μπορεί από κάτω να βρίσκεται κάποιος φιλόλογος,
μπορεί να σε ακούσει, μπορεί να μετανιώσει
κι ίσως μια μέρα ν’ αλλάξει ρότα
μπορεί…