Συνέντευξη με τον αφηγητή των “Ρόδινων Ακρογιαλιών”

Εγώ: Κύριε…, συγχωρέστε με που δεν γνωρίζω το όνομά σας. Ίσως να προτιμάτε να μείνετε ανώνυμος μετά από όλα όσα περάσατε.

Αφηγητής: (χαμογελάει πικρά) Όντως, δεν έχει και τόση σημασία το όνομα πια. Ας πούμε ότι είμαι απλώς ένας περιπλανώμενος στις θάλασσες της ζωής.

Εγώ: Σας βρήκα εδώ, σε αυτό το ήσυχο καφενείο της Σκιάθου. Φαίνεται ότι επιστρέψατε στο νησί σας.

Αφηγητής: Ναι, η θάλασσα πάντα με γυρίζει πίσω στις ρίζες μου. Ακόμα κι όταν προσπαθώ να ξεφύγω.

Εγώ: Ξεφύγετε; Από τί;

Αφηγητής: Από τον εαυτό μου, ίσως. Από τις σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου. Από την απογοήτευση, την μοναξιά.

Εγώ: Διαβάζοντας την ιστορία σας, ένιωσα ότι βιώσατε μια βαθιά ψυχολογική κρίση.

Αφηγητής: (κοιτάζει το κενό) Ναι, ήταν μια περίοδος μεγάλης αναταραχής. Ένας ανεκπλήρωτος έρωτας, μια γενικότερη απογοήτευση από τη ζωή… Ένιωθα χαμένος, σαν να είχα χάσει τον δρόμο μου.

Εγώ: Και η θάλασσα σας βοήθησε να τον ξαναβρείτε;

Αφηγητής: Η θάλασσα ήταν ένα καταφύγιο, ένας χώρος ελευθερίας και απομόνωσης. Εκεί, αντιμέτωπος με τον εαυτό μου και τα στοιχεία της φύσης, άρχισα να αναθεωρώ τις απόψεις μου, να αμφισβητώ τις κοινωνικές συμβάσεις.

Εγώ: Και οι συναντήσεις σας με τον Σταμάτη και τον Αγάλο;

Αφηγητής: Ήταν μια απρόσμενη συντροφιά σε μια στιγμή μοναξιάς. Οι ιστορίες τους, οι συζητήσεις μας… μου άνοιξαν νέους ορίζοντες, μου έδειξαν άλλους τρόπους να βλέπω τον κόσμο και τον εαυτό μου.

Εγώ: Πιστεύετε ότι βρήκατε τελικά απαντήσεις στα ερωτήματα που σας βασάνιζαν;

Αφηγητής: (χαμογελάει με μια δόση ειρωνείας) Ίσως όχι απαντήσεις, αλλά μια νέα οπτική. Έμαθα να αμφισβητώ, να αναζητώ, να μην παραδίδομαι στην απογοήτευση. Και ίσως αυτό είναι αρκετό.

Εγώ: Και ο έρωτας; Η γυναίκα στο παράθυρο;

Αφηγητής: (σιωπά για λίγο, κοιτάζοντας ένα μακρινό σημείο στη θάλασσα) Ο έρωτας… είναι μια γλυκιά πλάνη, μια αιώνια αναζήτηση. Ίσως η κοπέλα στο παράθυρο να ήταν απλώς ένα σύμβολο, μια προβολή των δικών μου επιθυμιών και απογοητεύσεων.

Εγώ: Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να μεταφέρετε με την ιστορία σας;

Αφηγητής: (σηκώνεται και κοιτάζει την θάλασσα) Ίσως να μην υπάρχει ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Ίσως απλώς να θέλω να μοιραστώ την εμπειρία μου, τους προβληματισμούς μου, την αναζήτησή μου. Και ίσως κάποιος άλλος, διαβάζοντας την ιστορία μου, να βρει κάτι που να τον αγγίζει, κάτι που να τον βοηθήσει στο δικό του ταξίδι.

(Ο αφηγητής φεύγει, αφήνοντας πίσω του μια αίσθηση μυστηρίου και ανολοκλήρωτου.)

Εισαγωγικό σημείωμα για τη συζήτησή μας πάνω στο διήγημα “Τα Ρόδινα Ακρογιάλια” του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

Η συζήτησή μας επικεντρώθηκε στην ανάλυση του διηγήματος “Τα Ρόδινα Ακρογιάλια” του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, με έμφαση στα θέματα του έρωτα, του γάμου και της αγνότητας. Εξερευνήσαμε την ψυχοσύνθεση του αφηγητή, ενός μελαγχολικού νέου που αμφισβητεί τις κοινωνικές συμβάσεις, και αναλύσαμε τους υπόλοιπους χαρακτήρες, όπως τον κυνικό Σταμάτη, τον νοσταλγικό Αγάλο και τον αφελή Πατσοστάθη.

Διερευνήσαμε επίσης:

• Την κοινωνική κριτική του Παπαδιαμάντη,
• Τις αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας,
• Τις επιπτώσεις των δεισιδαιμονιών,
• Την τάση για κοινωνική κινητικότητα,
• Την οικονομική και τεχνολογική κατάσταση της εποχής.

Συγκρίναμε το διήγημα με έργα της Τζέιν Όστιν, όπως η “Περηφάνια και Προκατάληψη”, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές στα κοινωνικά πλαίσια και την αντιμετώπιση του έρωτα και του γάμου. Τέλος, μελετήσαμε την ειρωνεία, τους συμβολισμούς και τα αρχετυπικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης για να πλάσει τον κόσμο του διηγήματος.

Η συζήτηση κατέληξε σε μια βαθύτερη κατανόηση του έργου και των μηνυμάτων του, συνδέοντας τα με διαχρονικά ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη και την αναζήτηση της ευτυχίας.

ειδικοτερα 

Κεντρική ιδέα του διηγήματος “Τα Ρόδινα Ακρογιάλια”

Το διήγημα εξερευνά το θέμα της αγνότητας και του αντιθέτου της, σε συνδυασμό με την απογοήτευση από την αγάπη, τον γάμο και τη ζωή γενικότερα. Ο αφηγητής, μέσα από την περιπλάνησή του στη θάλασσα και την επαφή με τους άλλους χαρακτήρες, αμφισβητεί τις κοινωνικές συμβάσεις και αναζητά μια πιο αυθεντική μορφή ευτυχίας.

Χαρακτήρες

• Αφηγητής: Νέος, μορφωμένος, μελαγχολικός, βασανίζεται από ανεκπλήρωτο έρωτα και απογοήτευση από τη ζωή.
• Γυναίκα στο παράθυρο: Σύμβολο αγνότητας και ομορφιάς, αντικείμενο του πλατωνικού έρωτα του αφηγητή.
• Κώστας: Αθώος και αγνός τρελός, αντιπροσωπεύει την απλότητα και την αρμονία με τη φύση.
• Σταμάτης: Περιθωριακός και κυνικός, αμφισβητεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον έρωτα.
• Αγάλος: Γεροντοπαλίκαρο ναυτικός, βασανίζεται από ενοχές για την χαμένη αγάπη και την απώλεια της Μυρσούδας.
• Πατσοστάθης: Βοσκός που πιστεύει ότι τον κυνηγούν μάγια, αναζητά λύτρωση στην καλογερική.
• Μπόζαινα: Δυναμική και χειραφετημένη γυναίκα, θίγει το θέμα της ηθικής και της κοινωνικής υποκρισίας.
• Κρατήρα: Ντροπαλή και υποταγμένη, θύμα των κοινωνικών συμβάσεων και της πατριαρχίας.
• Δέσποινα: Θύμα εκμετάλλευσης και απάτης, αναζητά λύτρωση και αξιοπρέπεια.
• Μυρσούδα: Σύμβολο χαμένης αθωότητας και αγνής αγάπης.
• Καθολική καλόγρια: Αντιφατικός χαρακτήρας, αμφισβητεί την ιδέα της αγνότητας και του αληθινού έρωτα.

Θέματα

• Αγνότητα και αντίθετό της: Η αγνότητα της φύσης, της αγάπης και ορισμένων χαρακτήρων έρχεται σε αντίθεση με την απάτη, την εκμετάλλευση και την κοινωνική υποκρισία.
• Αγάπη και γάμος: Ο πλατωνικός έρωτας του αφηγητή, η χαμένη αγάπη του Αγάλο, η απουσία έρωτα στους περισσότερους γάμους, η κοινωνική σύμβαση του γάμου, η δυστυχία και η εκμετάλλευση που μπορεί να προκύψουν από αυτόν.
• Επιλογή και ελευθερία: Η επιλογή του αφηγητή και του Αγάλο να μείνουν άγαμοι, η επιθυμία του Στάθη να καλογερέψει, η δυναμικότητα της Μπόζαινας.
• Κοινωνική κριτική: Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική κοινωνία, η κοινωνική υποκρισία, η εκμετάλλευση, η αδικία.
• Αναζήτηση νοήματος και λύτρωσης: Η περιπλάνηση του αφηγητή, η ενοχή του Αγάλο, η επιθυμία του Πατσοστάθη για καλογερική.

Συμβολισμοί

• Θάλασσα: Αγνότητα, κάθαρση, ελευθερία.
• Ρόδινα ακρογιάλια: Ομορφιά, αθωότητα, ελπίδα.
• Σπήλαιο: Απομόνωση, εσωτερική αναζήτηση, μετάνοια.

Επιπλέον σημεία

• Επεισοδιακή δομή και ασαφές τέλος: Συγγραφικές επιλογές που υπηρετούν την εστίαση στην ατμόσφαιρα, την ψυχογραφία και την αμφισβήτηση.
• Προβληματισμοί για τον έρωτα: Ανεκπλήρωτος έρωτας, απουσία αγάπης στον γάμο, αμφισβήτηση του έρωτα.
• Η ζωή του Παπαδιαμάντη ως μήνυμα: Η ευτυχία μπορεί να βρεθεί και έξω από τα στερεότυπα και τις κοινωνικές συμβάσεις.

Σύγκριση με την “Περηφάνια και Προκατάληψη”

• Κοινά: Γάμος ως κοινωνικό καθήκον, αμφιβολίες για τον έρωτα, κοινωνική κριτική, ψυχογραφική ανάλυση.
• Διαφορές: Φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, ρόλος της γυναίκας, ένταση της μοναξιάς, τελικά μηνύματα.

Ειρωνεία

• Παπαδιαμάντης: Κοινωνική σάτιρα, αυτοειρωνεία, ατμόσφαιρα απογοήτευσης.
• Όστιν: Κοινωνική σάτιρα, χιούμορ, αισιόδοξη ματιά.

Αρχετυπικοί χαρακτήρες

• Αιώνιος έφηβος (αφηγητής)
• Μέντορας (Σταμάτης)
• Σοφός γέρος (Αγάλος)
• Αθώος (Κώστας)
• Μητέρα (Μπόζαινα)
• Κόρη (Κρατήρα)
• Σκιά (Σταμάτης)
• Μαντόνα (κοπέλα στο παράθυρο)

Λοιπά θέματα

• Κοινωνική κινητικότητα: Περιορισμένη στα “Ρόδινα Ακρογιάλια”, πιο έντονη στην “Περηφάνια και Προκατάληψη”.
• Ταξική διάκριση: Παρουσιάζεται και στα δύο έργα, αλλά με διαφορετική ένταση και μορφές.
• Δεισιδαιμονίες: Έχουν αναλογίες και στη σημερινή εποχή.
• Τεχνολογική εξέλιξη: Η κοινωνία στα “Ρόδινα Ακρογιάλια” βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση.
• Πολιτική πραγματικότητα: Ο Παπαδιαμάντης θίγει θέματα όπως η διαφθορά και ο αυταρχισμός.

Εν κατακλείδι:

Η συζήτηση κάλυψε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα και το βάθος του διηγήματος “Τα Ρόδινα Ακρογιάλια”. Η εμβάθυνση στους χαρακτήρες, τα θέματα, τους συμβολισμούς και τις αφηγηματικές τεχνικές του Παπαδιαμάντη οδήγησε σε μια βαθύτερη κατανόηση του έργου και των μηνυμάτων του, συνδέοντάς τα με διαχρονικά ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη, την κοινωνία και την αναζήτηση της ευτυχίας.

Ελεγα μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι πολλά από τα μαθητικά κείμενα που διάβασα φέτος είχαν την ακόλουθη δομή : δύο παράγραφοι – απαντήσεις στα δύο ζητούμενα, με καπελάκι – πρόλογο και σαγιονάρα – επίλογο.
Διαμορφώνεται λοιπόν ένα σταθερό κειμενικό προϊόν : το μαθητικό άρθρο 400 λέξεων με την ακόλουθη ΟΡΓΑΝΩΣΗ .
Τίτλος (συχνά αυτονομημένος από το κείμενο, προβάλλει κάποια ιδέα που δεν υποστηρίζεται σε αυτό)
Πρόλογος: διπλός πολλές φορές, αποτελούμενος από μια δοκιμιακή εισαγωγή και μετά «με αφορμή το κείμενο ένα, μια συζήτηση στην τάξη , την παγκόσμια ημέρα… αποφάσισα να πω την αποψή μου…»
Πρώτη κύρια παράγραφος: απάντηση στο ζητούμενο ένα με τρεις ιδέες («ιδέες») αντλημένες από το κείμενο αναφοράς με επεξηγηματική ανάπτυξη (στην καλύτερη περίπτωση)
Δεύτερη παράγραφος: μετά απο βραχεία μεταβατική φράση (ή και χωρίς), απάντηση στο ζητούμενο δύο, με τρεις επιλογές προσωπικών τρόπων (για ηρεμία και ισορροπία) ακολουθούμενες από σύντομη αιτιολόγηση (ταυτολογία πολλές φορές: με ηρεμεί ο αθλητισμός γιατί νιώθω ηρεμία)
Επίλογος: σύνοψη ή συμπερασμα, ουσιαστικά μια άνευρη ανασκόπηση του κειμένου, μη λειτουργική.
Ειδικά φέτος, παρατήρησα τα εξής παράδοξα: άλλο θέμα αφορούσε ο πρόλογος (το ταξίδι) και άλλο θέμα ο επιλογος (την ηρεμία) ή κλείσιμο του κειμένου με αναφορά στο ταξίδι, σαν να μην υπηρξε η δεύτερη κύρια παράγραφος
Είδα βέβαια και κάποιες πλουσιότερες εκδοχές.
Κάποιοι μαθητές προσπαθούσαν να δώσουν στο κείμενό τους έναν κεντρικό άξονα του τύπου: «συμφωνώ ότι το ταξίδι έχει ευεργετική επίδραση, όμως (αντίθεση) δεν είναι πάντα εύκολο να ταξιδεύει κανείς , υπάρχουν κι άλλες επιλογές, πιο φτηνές, προσιτές, αποτελεσματικές (σύγκριση), όπως αυτές που προσωπικά προτιμώ»
Εδώ κάποιοι σκόνταφταν πάνω στον περίφημο κανόνα που συνδέει το άρθρο με το τρίτο πρόσωπο και κατέληγαν να απαντούν πλαγίως στο ζητούμενο 2 «συμφωνώ ότι το ταξίδι έχει ευεργετική επίδραση, όμως (αντίθεση) δεν είναι πάντα εύκολο να ταξιδεύει κανείς , υπάρχουν κι άλλες επιλογές, όπως οι ακόλουθες»
Κάποιοι άλλοι , πιο τολμηροί, ξέφευγαν από τον κανόνα της μίας παραγράφου ανά ζητούμενο. Επιχειρούσαν διαίρεση στο ζητούμενο ένα (μία παράγραφο για τα ψυχικά οφέλη και άλλη μία για τα πνευματικά – δεν έχει σημασία να συζητήσουμε τι ήταν εντός θέματος, με βάση όσα είδα θα πω ότι εντός θέματος ήταν όσα οι υποψηφιοι, ακροβατώντας συχνά, κατάφερναν να συνδέσουν με το θέμα της εκτόνωσης και της αναζωογόνησης) και υποδιαιρούσαν τους τρόπους του ζητουμένου δύο σε δύο παραγράφους χωρίς καμία διαιρετική βάση. Απλώς έγραφαν δύο τρόπους στη μία και δύο στην άλλη.
Λοιπον, αν όλα αυτά μας ικανοποιούν, ιθύνοντες , εκπονητές των προγραμμάτων, θεματοθέτες, ακαδημαϊκούς, δασκάλους, μπορούμε να συνεχίσουμε . Ο δρόμος είναι στρωμένος και βατός.
Αν δεν μας ικανοποιούν και θέλουμε οι μαθητές να παράγουν κανονικά κείμενα, με θέση, σκοπό, διαλεκτική, δημιουργική γραφή – σύνθεση, συνεκτικότητα, ποικιλία στην οργάνωση, πρέπει να ξανασκεφτούμε τι θέματα εισηγούμεθα και προτυποποιούμε.
Μια καλή αρχή θα ήταν να δουλέψουμε με θέματα ενός άξονα. Για μερικά χρόνια να είναι antisos τα θέματα δύο αξόνων – ζητουμένων. Μέχρι να συνηθίσουν τα παιδιά ότι όσους άξονες κι αν πρέπει να καλύψουν, τελικά το κείμενο τους είναι ενιαίο και πρέπει να εργαστούν στη σύνθεση του πιο δημιουργικά.
Ενα ερώτημα που να προκαλεί απορία, προβληματισμό, αντιθέσεις, διχογνωμία. Για την υποστήριξη του να χρειάζεται να διαλεχθείς με την άλλη πρόταση, να ελέγξεις τα όρια της θέσης σου, να προβάλεις επιχειρήματα αυτόνομα αλλά και ελεγκτικά άλλων θέσεων, άλλοτε αξιολογώντας, άλλοτε ερμηνεύοντας ιστορικά ή αλλιώς, αλλοτε συγκρίνοντας, ιεραρχώντας κοκ.

Ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα, οικειότητα, δραματικότητα, γλαφυρότητα, καθολικότητα, υποκειμενικότητα, εξομολογητικό, βιωματικό, οικείο, γοργό κι ασθματικό, εύληπτο, απλό, κατανοητό…
Φύρδην μίγδην,
πασπαρτού, κλισέ,
να γεμίζει η κόλλα με χαρακτηρισμούς χωρίς νόημα,
Η προσέγγιση στη λογοτεχνία καταλήγει να γίνεται με επικοινωνιακούς όρους, ο πομπός κι ο δέκτης και το μήνυμα,
Φράχτες που εμποδίζουν το παιδί να σκεφτεί και να νιώσει το κείμενο, να μιλήσει γι΄ αυτό
με κόστος μεγάλο, σε χρόνο και σε χρήμα
– και με κέρδος βέβαια (σε βγάζουν από τον κόπο να σκεφτείς τι θα μάθεις και κυρίως τι θα διδάξεις) –
με αντίκρισμα βαθμολογικά μικρό αν όχι μηδενικό
Εργαλεία επικίνδυνα για τον μέτριο και τον μέσο μαθητή,
πιο καλά θα έγραφε χωρίς αυτά
Επικίνδυνα και για τον καλό αλλά φοβισμένο,
χαλάει την τελική εικόνα της απάντησής του
Αχρηστα για τον καλό και σίγουρο,
που τα έχει κατακτήσει σαν το κολύμπι,
που το μάθαμε κάποτε και τώρα απλά το ζούμε και το χαιρόμαστε
ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΠΙΑ ότι τούτα δω πρέπει να τα αποσύρουμε από τη διδασκαλία μας
και από την τράπεζα βεβαίως,
τις ενδεικτικές που γράφουμε κι αυτές που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας,
το κρυφό παρασχολειό,
οχι γιατί δεν μπορεί να βοηθήσουν ,
αλλά γιατί τα μολέψαμε τόσο πολύ που μόνο αγρανάπαυση τα σώζει πια.

Ο Κεν Ρομπινσον περιγράφει σε ποια καταύθυνση πρέπει να στραφεί ο εκπαιδευτικός θεσμός που σχεδιάστηκε και λειτουργεί με τα δεδομένα του Διαφωτισμού και της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Αλλαγή του εκπαιδευτικού παραδείγματος