Ελεγα μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι πολλά από τα μαθητικά κείμενα που διάβασα φέτος είχαν την ακόλουθη δομή : δύο παράγραφοι – απαντήσεις στα δύο ζητούμενα, με καπελάκι – πρόλογο και σαγιονάρα – επίλογο.
Διαμορφώνεται λοιπόν ένα σταθερό κειμενικό προϊόν : το μαθητικό άρθρο 400 λέξεων με την ακόλουθη ΟΡΓΑΝΩΣΗ .
Τίτλος (συχνά αυτονομημένος από το κείμενο, προβάλλει κάποια ιδέα που δεν υποστηρίζεται σε αυτό)
Πρόλογος: διπλός πολλές φορές, αποτελούμενος από μια δοκιμιακή εισαγωγή και μετά «με αφορμή το κείμενο ένα, μια συζήτηση στην τάξη , την παγκόσμια ημέρα… αποφάσισα να πω την αποψή μου…»
Πρώτη κύρια παράγραφος: απάντηση στο ζητούμενο ένα με τρεις ιδέες («ιδέες») αντλημένες από το κείμενο αναφοράς με επεξηγηματική ανάπτυξη (στην καλύτερη περίπτωση)
Δεύτερη παράγραφος: μετά απο βραχεία μεταβατική φράση (ή και χωρίς), απάντηση στο ζητούμενο δύο, με τρεις επιλογές προσωπικών τρόπων (για ηρεμία και ισορροπία) ακολουθούμενες από σύντομη αιτιολόγηση (ταυτολογία πολλές φορές: με ηρεμεί ο αθλητισμός γιατί νιώθω ηρεμία)
Επίλογος: σύνοψη ή συμπερασμα, ουσιαστικά μια άνευρη ανασκόπηση του κειμένου, μη λειτουργική.
Ειδικά φέτος, παρατήρησα τα εξής παράδοξα: άλλο θέμα αφορούσε ο πρόλογος (το ταξίδι) και άλλο θέμα ο επιλογος (την ηρεμία) ή κλείσιμο του κειμένου με αναφορά στο ταξίδι, σαν να μην υπηρξε η δεύτερη κύρια παράγραφος
Είδα βέβαια και κάποιες πλουσιότερες εκδοχές.
Κάποιοι μαθητές προσπαθούσαν να δώσουν στο κείμενό τους έναν κεντρικό άξονα του τύπου: «συμφωνώ ότι το ταξίδι έχει ευεργετική επίδραση, όμως (αντίθεση) δεν είναι πάντα εύκολο να ταξιδεύει κανείς , υπάρχουν κι άλλες επιλογές, πιο φτηνές, προσιτές, αποτελεσματικές (σύγκριση), όπως αυτές που προσωπικά προτιμώ»
Εδώ κάποιοι σκόνταφταν πάνω στον περίφημο κανόνα που συνδέει το άρθρο με το τρίτο πρόσωπο και κατέληγαν να απαντούν πλαγίως στο ζητούμενο 2 «συμφωνώ ότι το ταξίδι έχει ευεργετική επίδραση, όμως (αντίθεση) δεν είναι πάντα εύκολο να ταξιδεύει κανείς , υπάρχουν κι άλλες επιλογές, όπως οι ακόλουθες»
Κάποιοι άλλοι , πιο τολμηροί, ξέφευγαν από τον κανόνα της μίας παραγράφου ανά ζητούμενο. Επιχειρούσαν διαίρεση στο ζητούμενο ένα (μία παράγραφο για τα ψυχικά οφέλη και άλλη μία για τα πνευματικά – δεν έχει σημασία να συζητήσουμε τι ήταν εντός θέματος, με βάση όσα είδα θα πω ότι εντός θέματος ήταν όσα οι υποψηφιοι, ακροβατώντας συχνά, κατάφερναν να συνδέσουν με το θέμα της εκτόνωσης και της αναζωογόνησης) και υποδιαιρούσαν τους τρόπους του ζητουμένου δύο σε δύο παραγράφους χωρίς καμία διαιρετική βάση. Απλώς έγραφαν δύο τρόπους στη μία και δύο στην άλλη.
Λοιπον, αν όλα αυτά μας ικανοποιούν, ιθύνοντες , εκπονητές των προγραμμάτων, θεματοθέτες, ακαδημαϊκούς, δασκάλους, μπορούμε να συνεχίσουμε . Ο δρόμος είναι στρωμένος και βατός.
Αν δεν μας ικανοποιούν και θέλουμε οι μαθητές να παράγουν κανονικά κείμενα, με θέση, σκοπό, διαλεκτική, δημιουργική γραφή – σύνθεση, συνεκτικότητα, ποικιλία στην οργάνωση, πρέπει να ξανασκεφτούμε τι θέματα εισηγούμεθα και προτυποποιούμε.
Μια καλή αρχή θα ήταν να δουλέψουμε με θέματα ενός άξονα. Για μερικά χρόνια να είναι antisos τα θέματα δύο αξόνων – ζητουμένων. Μέχρι να συνηθίσουν τα παιδιά ότι όσους άξονες κι αν πρέπει να καλύψουν, τελικά το κείμενο τους είναι ενιαίο και πρέπει να εργαστούν στη σύνθεση του πιο δημιουργικά.
Ενα ερώτημα που να προκαλεί απορία, προβληματισμό, αντιθέσεις, διχογνωμία. Για την υποστήριξη του να χρειάζεται να διαλεχθείς με την άλλη πρόταση, να ελέγξεις τα όρια της θέσης σου, να προβάλεις επιχειρήματα αυτόνομα αλλά και ελεγκτικά άλλων θέσεων, άλλοτε αξιολογώντας, άλλοτε ερμηνεύοντας ιστορικά ή αλλιώς, αλλοτε συγκρίνοντας, ιεραρχώντας κοκ.

Ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα, οικειότητα, δραματικότητα, γλαφυρότητα, καθολικότητα, υποκειμενικότητα, εξομολογητικό, βιωματικό, οικείο, γοργό κι ασθματικό, εύληπτο, απλό, κατανοητό…
Φύρδην μίγδην,
πασπαρτού, κλισέ,
να γεμίζει η κόλλα με χαρακτηρισμούς χωρίς νόημα,
Η προσέγγιση στη λογοτεχνία καταλήγει να γίνεται με επικοινωνιακούς όρους, ο πομπός κι ο δέκτης και το μήνυμα,
Φράχτες που εμποδίζουν το παιδί να σκεφτεί και να νιώσει το κείμενο, να μιλήσει γι΄ αυτό
με κόστος μεγάλο, σε χρόνο και σε χρήμα
– και με κέρδος βέβαια (σε βγάζουν από τον κόπο να σκεφτείς τι θα μάθεις και κυρίως τι θα διδάξεις) –
με αντίκρισμα βαθμολογικά μικρό αν όχι μηδενικό
Εργαλεία επικίνδυνα για τον μέτριο και τον μέσο μαθητή,
πιο καλά θα έγραφε χωρίς αυτά
Επικίνδυνα και για τον καλό αλλά φοβισμένο,
χαλάει την τελική εικόνα της απάντησής του
Αχρηστα για τον καλό και σίγουρο,
που τα έχει κατακτήσει σαν το κολύμπι,
που το μάθαμε κάποτε και τώρα απλά το ζούμε και το χαιρόμαστε
ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΠΙΑ ότι τούτα δω πρέπει να τα αποσύρουμε από τη διδασκαλία μας
και από την τράπεζα βεβαίως,
τις ενδεικτικές που γράφουμε κι αυτές που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας,
το κρυφό παρασχολειό,
οχι γιατί δεν μπορεί να βοηθήσουν ,
αλλά γιατί τα μολέψαμε τόσο πολύ που μόνο αγρανάπαυση τα σώζει πια.

Ο Κεν Ρομπινσον περιγράφει σε ποια καταύθυνση πρέπει να στραφεί ο εκπαιδευτικός θεσμός που σχεδιάστηκε και λειτουργεί με τα δεδομένα του Διαφωτισμού και της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Αλλαγή του εκπαιδευτικού παραδείγματος