Η έννοια των μεταβατικών φαινομένων και αντικειμένων που εισήγαγε ο Winnicott σχετίζεται με τις πρώτες προσπάθειες ανεξαρτητοποίησης του παιδιού και προϋποθέτει την ύπαρξη του συναισθήματος ασφάλειας στο δεσμό, δηλαδή στην ισχυρή συναισθηματική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της μητέρας και του βρέφους κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του (Καφέτσιος, 2005).

Τα μεταβατικά φαινόμενα είναι ορισμένες συμπεριφορές που αναπτύσσουν τα μικρά παιδιά, κάποιοι ήχοι όπως το μουρμούρισμα ή κάποια κινητική ιδιομορφία όπως το χάιδεμα του προσώπου με τα δάχτυλα ενώ μπορεί να έχουν ταυτόχρονα τον αντίχειρα στο στόμα, τις οποίες υιοθετούν και επαναλαμβάνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά και πριν από τον ύπνο για να κατευνάσουν την ανησυχία και τους φόβους τους (Πολεμικός, 2000). Τα μεταβατικά αντικείμενα είναι πράγματα του εξωτερικού κόσμου, συνήθως με απαλή υφή (π.χ. μαξιλαροθήκη, κουβερτούλα, πιπίλα κτλ.) με τα οποία ασχολούνται συστηματικά. Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας σταδιακά το ξεπερνούν, ωστόσο κάποιες φορές παρατηρείται επίμονη ενασχόληση με κουκλάκια ή άλλα παιχνίδια που προσφέρουν παρηγοριά, τρυφερότητα και κατευνασμό ανησυχίας, άγχους που μπορεί να αισθάνονται τα παιδιά από την έλλειψη της μητέρας.

Τα παιδιά μεγαλώνοντας απομακρύνονται από τα μεταβατικά αντικείμενα καθώς δεν χρειάζονται πια υποκατάστατα της μητέρας και ξεπερνούν τις ματαιώσεις από την έλλειψή της, οπότε και χάνουν την αξία τους. Τα παιδιά τα εγκαταλείπουν, αλλά δεν τα πενθούν, δεν τα απωθούν και δεν τα ξεχνούν. Επειδή η εμπειρία από τη χρήση των μεταβατικών αντικειμένων που βίωσε το παιδί κατά τη βρεφονηπιακή ηλικία παραμένει ζωντανή, επανεμφανίζεται και σε επόμενα στάδια σε κρίσιμες μεταβάσεις, σε στιγμές μοναξιάς, σε ματαιωτικές καταστάσεις, πριν τον ύπνο, κτλ.

Οι γονείς οφείλουν να αναγνωρίζουν την ανάγκη του παιδιού τους για το μεταβατικό αντικείμενο. Οφείλουν να το περιφρουρούν ώστε να μη χαθεί, να μην ντρέπονται να το μεταφέρουν μαζί τους στις εξόδους τους. Οι εκπαιδευτικοί της προσχολικής ηλικίας οφείλουν επίσης να ευαισθητοποιούνται απέναντι σ` αυτή την ανάγκη των νηπίων και ν` αναπτύσσουν τους κατάλληλους χειρισμούς, ώστε να μειώνονται οι ματαιωτικές καταστάσεις που μπορούν να εμφανιστούν κατά την κρίσιμη μετάβαση από το σπίτι στο πρώτο σχολείο, η οποία εμπεριέχει το άγχος του αποχωρισμού και την ανασφάλεια.

Βιβλιογραφία

Καφέτσιος, Κ. (2005). Δεσμός, συναίσθημα και διαπροσωπικές σχέσεις. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.

Πολεμικός, Ν. (2000). Ο ύπνος των παιδιών. Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου-Ατραπός.

(Επιμέλεια: Μαρία Βλάχου)