Αρχές Προγραμματισμού στη Φυσική Αγωγή

Για τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η Φ.Α. οριακά καλύπτει τις οριζόμενες από τον Π.Ο.Υ.  συχνότητες γύμνασης της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, ενώ στο Λύκειο  είναι προφανής η υποβάθμιση της και η ανεπάρκειά της, αφού σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η αναγκαία συχνότητα γύμνασης για τη διατήρηση μιας καλής φυσικής κατάστασης και την προαγωγή της υγείας στους έφηβους 15-18 ετών είναι τουλάχιστον μισή ώρα ήπιας άσκησης ημερησίως.

Ωστόσο και μέσα στο υφιστάμενο πλαίσιο, για την όσο τον δυνατό αρτιότερη εκμετάλλευση ακόμα και αυτών των ωρών για την υλοποίηση των προκαθορισμένων γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων για τους οποίους μιλήσαμε, είναι αναγκαίος ο προγραμματισμός, ο καθορισμός με λίγα λόγια των στόχων και της επιλογής της πορείας ολοκλήρωσής τους από τον εκπαιδευτικό Φ.Α.

Σε γενικές γραμμές, ο γενικός ή μακροπρόθεσμος προγραμματισμός αφορά στους γενικότερους σκοπούς , τις δραστηριότητες και τα μέσα υλοποίησης αυτών των στόχων σε ολόκληρη τη βαθμίδα σπουδών, που συμπίπτει με το αναλυτικό πρόγραμμα και στην Ελλάδα, με τη συγκεντρωτική οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος, καθορίζεται από το κράτος.

Ο ετήσιος ή λειτουργικός προγραμματισμός, ο οποίος αφορά στον προγραμματισμό του έργου του κάθε εκπαιδευτικού, χωρίς να είναι μια αντιγραφή του αναλυτικού προγράμματος είναι η μέθοδος οργάνωσης του μαθήματος μέσω της κατάτμησης των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων σε μικρότερες χρονικές μονάδες

• Ετήσιος –>τριμηνιαίος (τετραμηνιαίος στα Λύκεια) –>μηνιαίος –>  εβδομαδιαίοςà ημερήσιος.

Για τον γενικότερο ετήσιο προγραμματισμό πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη διάφοροι παράγοντες, όπως:

• Οι  χώροι του μαθήματος (αυλή, γήπεδα, γυμναστήριο, κλειστή αίθουσα, κλπ).
• Το αθλητικό υλικό του σχολείου (μπάλες, κώνοι, στεφάνια, σχοινάκια, στρώματα, κλπ).
• Ο αριθμός των εκπαιδευτικών Φ.Α. στο σχολείο ( ώστε να μην συμπίπτουν οι απαιτήσεις στους χώρους και στο υλικό)
• Η επιρροή από τις καιρικές συνθήκες (αν το σχολείο διαθέτει μόνο ανοικτά γήπεδά, θα πρέπει να προγραμματίζονται και θεωρητικά αντικείμενα ως εναλλακτικές λύσεις στις περιπτώσεις κακοκαιρίας)
• Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου και του σχολείου (υπάρχει κάποια αθλητική παράδοση στην περιοχή, αν  σχολείο βρίσκεται κοντά σε κάποιες αθλητικές εγκαταστάσεις, σχολείο υπάρχει στάδιο, αν υπάρχει ιδιαίτερος εξοπλισμός στο σχολείο κ.α.).
• Στον ετήσιο προγραμματισμό, επίσης, πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη τα διαθεματικά σχέδια εργασίας (projects) τα οποία προβλέπονται από τα Δ.Ε.Π.Π.Σ., και θα υλοποιηθούν παράλληλα ή σε συνδυασμό με τη Φυσική Αγωγή.

Ο προγραμματισμός, δε, πρέπει να περιλαμβάνει:

• Τα διδακτικά αντικείμενα που θα διδαχθούν (όχι παραπάνω από τρία αντικείμενα στο τρίμηνο)
• Τον αριθμό των συνολικών διδακτικών ωρών, ο οποίος καθορίζεται από το εβδομαδιαίο υποχρεωτικό πρόγραμμα και τέλος πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψη
• το σύνολο των διδακτικών ωρών για κάθε αντικείμενο, όπως αυτό ορίζεται από το Αναλυτικό πρόγραμμα και τους αγώνες, στους οποίους θα πάρει μέρος το σχολείο

Φτιάχνοντας  έναν  πίνακα στον οποίο να εντάξουμε τον ετήσιο και τριμηνιαίο προγραμματισμός κατά γνωστικό αντικείμενο των έξι τάξεων του Δημοτικού ή των τριών τάξεων του Γυμνασίου, σύμφωνα με το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα., μπορούμε στην πρώτη στήλη των ωρών να σημειώσουμε τον μέγιστο αριθμό ωρών και στη δεύτερη μπορεί να συμπληρωθεί ο αριθμός που μπορεί να προγραμματίσει ο εκπαιδευτικός. Τέλος ο εκπαιδευτικός μπορεί να προσθέσει άλλη μια στήλη όπου θα συμπληρώνει πόσες ώρες τελικά υλοποιήθηκαν ώστε να μπορεί να αξιολογήσει στο τέλος της χρονιάς το εφικτό του προγραμματισμού του και να υλοποιήσει έναν καλύτερο προγραμματισμό την επόμενη σχολική χρονιά.

Καθώς η λογική του Π.Σ. των Λυκείων είναι διαφορετική από αυτή του Π.Σ. της υποχρεωτικής εκπαίδευση, χωρίς διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων αλλά με επανάληψη διδαχθέντων αντικειμένων, με χωρισμό των τάξεων σε ομάδες εργασίας και με στόχους κατά κύριο λόγο βιωματικούς ο προγραμματισμός που θα πρέπει να γίνει στο Λύκειο αφορά όχι τόσο την κατανομή των ωρών κατά τετράμηνο, αλλά την κατανομή ανά ομάδα, ώστε να συμπληρώσουν όλες οι ομάδες τον ανώτατο προβλεπόμενο χρόνο διδασκαλίας κάθε γνωστικού αντικειμένου.

Η ολοκληρωμένη εικόνα του ετήσιου προγραμματισμού οργανώνει και συστηματοποιεί το διδακτικό έργο, ενώ η τριμηνιαία και εβδομαδιαία απεικόνισή του, αποτελεί τον οδηγό της καθημερινής εκπαιδευτικής λειτουργίας. Διευκολύνει  τον εκπαιδευτικό στο καθημερινό διδακτικό του έργο και στην πληρέστερη κάλυψη της διδακτέας ύλης.  Τέλος, το ημερήσιο φυλλάδιο προγραμματισμού  μπορεί να προσφέρει την πλήρη εκμετάλλευση του διδακτικού χρόνου.

Για τον ημερήσιο προγραμματισμό, λαμβάνουμε υπ’ όψη ότι σε κάθε διδακτικό περιεχόμενο/μάθημα εντάσσονται στόχοι από τους 3 κυρίαρχους τομείς (ψυχοκινητικό, συναισθηματικό/κοινωνικό και γνωστικό) αλλά και προτεραιότητες αναφορικά με τον σχολικό αθλητισμό και την ψυχαγωγία. Π.χ. η διδασκαλία μιας κινητικής δεξιότητας, συνοδεύεται από γνωστικές έννοιες (ορολογία, περιγραφικά χαρακτηριστικά της κίνησης, τακτική κ.α.), από ένταξη στις λογικές του σχολικού αθλητισμού (αθλοπαιδιές, αθλήματα στίβου κ.α.), από κοινωνικά/συναισθηματικά στοιχεία (τήρηση κανόνων, προσπάθεια, αυτοπεποίθηση, συνεργασία κ.α.). Παράλληλα, πάντα μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα θετικό κλίμα και να εισαγάγουμε παιγνιώδη π.χ. στοιχεία που θα προάγουν την ψυχαγωγική διάσταση της φυσικής δραστηριότητας.

Η διδασκαλία της Φ.Α. όπως και κάθε γνωστικού αντικειμένου για την επίτευξη των γενικών και ειδικών του στόχων, είναι πάντα μια ανοιχτή διαδικασία, η οποία επηρεάζεται από τον διδάσκοντα, τον μαθητή αλλά και τη γενικότερη κουλτούρα του σχολείου. Αν και δεν υπάρχει συνταγολόγιο για την ορθή διδασκαλία της Φ.Α., ως γενικός κανόνας ισχύει ότι ανάλογα πάντα με τους επιδιωκόμενους στόχους διαρθρώνεται και ο διδακτικός χρόνος ανάμεσα στον χρόνο μάθησης  (διδασκαλία ορολογίας, τεχνικής κ.α.) και στον ενεργητικό χρόνο φυσικής δραστηριότητας.  Η άριστη πρακτική είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου τους οι δυο διαστάσεις του διδακτικού χρόνου να συμπίπτουν.

Τα ημερήσια πλάνα όπως και ο ετήσιος προγραμματισμός στο σύνολό του αξιολογούνται τόσο ως προς τον σχεδιασμό τους όσο και ως προς την υλοποίησή τους.

Τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούνται είναι

• η πληρότητα στην ένταξη των διδακτικών αντικειμένων στον ετήσιο, τριμηνιαίο, εβδομαδιαίο, ημερήσιο προγραμματισμό
• η διδασκαλία των αντικειμένων στις προβλεπόμενες ώρες του Π.Σ.
• η διδακτική συνέχεια των αντικειμένων και η σταδιακή αύξηση της δυσκολίας τους
• η λειτουργικότητα της προσαρμογής του προγραμματισμού στις ειδικές συνθήκες του σχολείου
• η κάλυψη της διδακτέας ύλης
• η ευθύνη του προγραμματιστή στην απώλεια ωρών
• η προσαρμογή των δραστηριοτήτων για την επίτευξη των στόχων στις αναπτυξιακές δυνατότητες των μαθητών

Ο συστηματικός προγραμματισμός είναι απαραίτητος στον εκπαιδευτικό για την καλύτερη εκμετάλλευση του υπάρχοντος χρόνου,  τον έλεγχο της εξέλιξης του αποτελέσματος, την αρτιότερη οργάνωση του έργου του μάκρο-μέσο και βραχυπρόθεσμα και την αξιολόγηση των διδακτικών αποτελεσμάτων του.