Στο άκουσμά της ανατριχιάζουμε όλοι οι συνέλληνες. Την ακούσαμε επί Μητσοτάκη, κατόπιν επί Σημίτη και τώρα επί Κ. Καραμανλή, κάπου δύο δεκαετίες τώρα. Εχω πολλές αμφιβολίες αν σε αυτές τις δύο δεκαετίες γνωρίσαμε τη λιτότητα. Γνωρίσαμε τη λέξη και κυρίως το φόβητρο, αλλά είναι αμφίβολο αν γνωρίσαμε τη λιτότητα σαν καθημερινή πραγματικότητα. Σε αυτές τις δύο δεκαετίες η ζωή μας άλλαξε πολύ. Ποτέ δεν είχαμε τόσο μεγάλα και φανταχτερά καταστήματα, όλων των ειδών, με τόσο πλούτο εμπορευμάτων από όλες τις γωνιές της γης. Τρόφιμα, ενδύματα, ηλεκτρονικές συσκευές, είδη οικοσκευής, κατακλυσμός διαφόρων παιχνιδιών. Τα λαχανικά, τα φρούτα και τα άνθη έχασαν τη σειρά των εποχών. Οταν δεν είναι η εποχή τους να ωριμάσουν στην Ελλάδα, ωριμάζουν σε άλλες μακρινές χώρες του νοτίου ημισφαιρίου, μεταφέρονται αεροπορικώς και ολόφρεσκα κατακλύζουν τις αγορές. Ποτέ η αγορά δεν είχε τόσο εκλεκτά και «φρέσκα» ψάρια, που συνήθως τα ψαρεύουν στον Κόλπο του Μεξικού ή στον Περσικό Κόλπο και αυθημερόν τα μεταφέρουν εδώ. Να προσθέσω μερικούς άλλους δείκτες «μη λιτότητας»: Πρώτον, τα σπίτια. Το 70%-75% των Ελλήνων έχουν σήμερα δικό τους σπίτι και ένα σημαντικό ποσοστό από αυτούς διαθέτουν και δεύτερο (εξοχικό) ή και τρίτο. Αν θα μελετήσετε στατιστικές κατανάλωσης οικοδομικών υλικών θα διαπιστώσετε ότι το μεγάλα άλμα στην κατοικία σημειώθηκε ακριβώς στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών που ακούμε τη λιτότητα και λιτότητα δεν βλέπουμε. Ο δεύτερος δείκτης «μη λιτότητας» είναι τα ταξίδια. Οι συνέλληνες ταξιδεύουν μανιωδώς στο εσωτερικό και στο εξωτερικό για λόγους αναψυχής και ενδιαφέροντος. Και καλά κάνουν.

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι όλες αυτές οι εξελίξεις είναι εξαιρετικά ευχάριστες και θετικές, έστω και αν επιβαρύνουν ορισμένα μακροοικονομικά μεγέθη. Θα τολμούσα να πω ότι συνιστούν «πρόοδο», αν και τελευταία έχω πολλές αμφιβολίες για το ακριβές νόημα αυτής της λέξης. Αυτές οι εντυπωσιακές εξελίξεις εκφράζονται κυρίως με μέσους όρους. Τόσο αυξήθηκε η κατανάλωση, τόσο η οικοδόμηση κατοικιών, τόσο τα ταξίδια κ.λπ. Οπως ξέρετε, οι μέσοι όροι είναι ταυτόχρονα αληθινοί και ψεύτικοι. Βάζουν στο ίδιο τσουβάλι το ανώτατο και το κατώτατο και μας εξαπατούν αποκρύπτοντας την αλήθεια, τόσο για το ταπεινωτικά κατώτατο όσο και για το προκλητικά ανώτατο. Υπάρχουν πραγματικά κατώτατα όρια σε όλους τους δείκτες που αναφέραμε συνοπτικά και υπάρχουν άνθρωποι που ζουν πίσω από τον ήλιο και υποφέρουν. Υπάρχει επίσης τεράστια και προκλητική απόσταση ανάμεσα στο κατώτατο, το μεσαίο και το ανώτατο. Ολα αυτά ο μέσος όρος τα συγκαλύπτει και μας εξαπατά.

Σε παλαιότερες εποχές η λέξη λιτότητα είχε κυρίως ηθικό περιεχόμενο, ήταν αρετή του τρόπου ζωής και του καθημερινού βίου. Είχαν αυτή την αρετή οι φτωχοί από ανάγκη, αλλά και πλούσιοι από αγωγή και από αισθητική. Εβρισκαν ανάγωγο και αντιαισθητικό να επιδεικνύουν προκλητικά πλούτο και σπατάλη. Πράγματι είναι. Αυτού του είδους η αγωγή έχει υποχωρήσει και βλέπουμε ακόμη και τις μεσαίες τάξεις να επιδεικνύουν προκλητικά εξοργιστική σπατάλη, για παράδειγμα στο νερό, στο ρεύμα, στη βενζίνη, στα απορρίμματα κ.λπ. Το ερώτημα είναι αν η οικονομική κρίση θα μας επιβάλει τη λιτότητα και κυρίως πώς θα μας την επιβάλει. Αν μας την επιβάλει σαν αναγκαστικό μέσον όρο (όπερ και το πιθανότερο) τότε το «κατώτατο» θα πέσει ακόμα πιο κάτω και θα μεγαλώσει η απόστασή του από το μεσαίο και το ανώτατο. Για να επανέλθουμε στην αρετή της λιτότητας είναι μάλλον δύσκολο και απίθανο…
Tου Aντωνη Kαρκαγιαννη