ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ
Ο όρος «εκφοβισμός και βία στα σχολεία » (schoolbullying) όπως και ο όρος «θυματοποίηση» χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση στην οποία ασκείται:
- εσκεμμένη,
- απρόκλητη,
- συστηματική και
- επαναλαμβανόμενη βία και
- επιθετική συμπεριφορά
Με σκοπό
- την επιβολή,
- την καταδυνάστευση και
- πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές.
Η μορφή που μπορεί να πάρει η ενδοσχολική βία είναι λεκτική, ηλεκτρονική, σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική.
Λεκτικός εκφοβισμός
O λεκτικός εκφοβισμός αποτελεί την πιο συχνή μορφή του bullying.
Μπορεί να επιφέρει την ταπείνωση σε παιδιά με αυτοπεποίθηση, με αποτέλεσμα να τα καταστήσει ανίσχυρα στην προσπάθεια τους να φανούν ανεπηρέαστα.
Έτσι και οι μαθητές – bullies που εκδηλώνουν τη λεκτική μορφή του σχολικού εκφοβισμού χρησιμοποιούν λέξεις με σκοπό να βλάψουν ή να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν ένα άλλο άτομο.
Αυτό το είδος του bullying προκαλεί ευκολότερα πόνο σε άλλα παιδιά, καθώς είναι γρήγορο και άμεσο.
Ενδεικτικά, μπορεί να αναφερθεί ότι συχνά υποσκάπτει την αυτοπεποίθηση του παιδιού και το καθιστά ανίκανο να προσαρμοστεί και να αφεθεί στις σχέσεις του με τους συμμαθητές του.
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός
Στον ηλεκτρονικό εκφοβισμό οι θύτες εκμεταλλεύονται το πλεονέκτημα της σημερινής τεχνολογίας για να επιτεθούν στα θύματά τους. Έτσι λοιπόν, εκδηλώνεται με τη χρήση του διαδικτύου καθώς και μέσω των κινητών τηλεφώνων.
Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων.
Σωματική βία
Η σωματική μορφή του σχολικού εκφοβισμού θεωρείται μια από τις συχνότερες εκδηλώσεις του ανάμεσα στα παιδιά.
Επιπλέον, η φυσική μορφή του φαινομένου διαφορετικά ονομάζεται σωματική εκδήλωση του εκφοβισμού και περιλαμβάνει το φυσικό τραυματισμό ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον.
Οι πιο συχνές μορφές εκδήλωσής του είναι τα χτυπήματα και τα σπρωξίματα, τα χαστούκια, οι μπουνιές αλλά και το τράβηγμα των μαλλιών.
Αρνητική πράξη θεωρείται επίσης όταν κάποιος μαθητής περιορίζει τον άλλο με σωματικές πρακτικές.
Σεξουαλική παρενόχληση
Ο σεξουαλικός εκφοβισμός είναι ένα σχετικά συνηθισμένο φαινόμενο, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα μέσα στα όρια του σχολικού χώρου, σημειώνει όλο και μεγαλύτερη αύξηση και γίνεται σε όλο και μικρότερη ηλικία.
Είναι δυνατόν να καλύπτει ένα εύρος συμπεριφορών, από ένα περιστατικό άτεχνης και λεπτομερειακής ζωγραφιάς, στη μορφή γκράφιτι σε κάποιο τοίχο του σχολείου, σε υβριστικά σχόλια, απρεπές άγγιγμα και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.
Επιπροσθέτως, η συγκεκριμένη μορφή εκφοβισμού περιλαμβάνει ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, λεκτική παρενόχληση, προσβλητικά γράμματα και εικόνες, αλλά και προσβλητικά μηνύματα με πονηρό περιεχόμενο χωρίς τη θέληση του παιδιού στο οποίο απευθύνονται. Όταν αφορά στη χρήση υβριστικών σεξουαλικών παρατσουκλιών καθώς και ψηλαφίσματος αποτελούν εξίσου σοβαρές εκδηλώσεις του σεξουαλικού εκφοβισμού που εμφανίζεται στο σχολικό χώρο.
Ψυχολογική βία
Περιλαμβάνει υποτιμητικές συμπεριφορές και ταπείνωση μέχρι ψυχολογική βλάβη.
Περιλαμβάνει διαρκές κριτικάρισμα, υποτίμηση και κοροϊδίες.
Οι προσπάθειες εξευτελισμού, τα ψέματα ακόμη και η υπονόμευση της αυτοεκτίμησης είναι και αυτές κάποιες μορφές ψυχολογικής βίας.
Ο θύτης
Βία…. συχνό φαινόμενο στις μέρες μας
Το βλέπεις παντού ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνεις. Όμως για κανέναν δεν είναι πρωτόγνωρο. Όλοι έχουμε είτε ακούσει κάτι, είτε δει κάτι. Και τις περισσότερες φορές έχουμε συμπονέσει το θύμα και έχουμε λυπηθεί για την άτυχη μοίρα του. Παρ‘ όλα αυτά το πιο σημαντικό πρόσωπο σε τέτοια φαινόμενα είναι ο θύτης, καθώς όλα πηγάζουν απ‘ αυτόν. Κι όμως, σχεδόν πάντα περνάει απαρατήρητος.
Προφίλ θύτη
Το ρόλο του θύτη διαδραματίζουν αγόρια είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες (“κλίκες”) αλλά και σε μεικτές ομάδες (αγόρια και κορίτσια).
Οι δράστες είναι διασπαστικά άτομα που δεν μπορούν να ελέγξουν τις ενορμήσεις τους και αρέσκονται στο να αρχίζουν καβγάδες.
Επιπλέον, διακρίνονται από επιθετικότητα τόσο προς τους ομηλίκους τους όσο και προς τους γονείς και καθηγητές τους (ενηλίκους).
Ακόμη, έχουν την ανάγκη του ελέγχου και της εξουσίας και επιζητούν να έχουν γύρω τους άτομα που τους φοβούνται. Επίσης, εμμένουν στην επίθεση μέχρι να επέλθει ο τελικός εξευτελισμός στα θύματά τους.
Συνήθως, αντλούν ικανοποίηση από το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους και έχει υποστηριχθεί ότι τρέφουν αισθήματα χαμηλής ενσυναίσθησης και θετικής αυτό-εικόνας.
Τις περισσότερες φορές παραμένουν ψυχροί αδιαφορώντας για τα θύματά τους και έχουν μικρή ή καθόλου εμπάθεια για αυτά (άρα δρουν αδιακρίτως).
Συχνά δικαιολογούν τις πράξεις τους λέγοντας ότι τα θύματά τους τους προκάλεσαν και φαίνεται ότι δεν έχουν το θάρρος να παραδεχθούν τη παραβατική συμπεριφορά τους ερχόμενοι ενώπιον των ευθυνών τους.
Πρόκειται για άτομα που κάνουν φασαρία στην τάξη, δεν παρουσιάζουν υψηλές επιδόσεις και φέρονται άσχημα στους συμμαθητές τους.
Επιπροσθέτως, παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες, έχουν ελάχιστο άγχος, υπερβολική αυτοεκτίμηση και έχουν μάθει να αντεπιτίθεται για να διαχειρίζονται τα προβλήματά τους.
Ο θύτης δεν γεννιέται, γίνεται!
Ο θύτης μαθαίνει-διδάσκεται να συμπεριφέρεται με τον τρόπο αυτόν.
Στη μετέπειτα ζωή του συνήθως καταλήγει σε παραπτωματικές – εγκληματικές πράξεις και διδάσκει τη βία και στα παιδιά του δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο βίας.
Συνέπειες ενδο-σχολικής βίας
στο θύτη
Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας εκτός από τα αίτια και το προφίλ του θύτη, περιλαμβάνει και τις επιπτώσεις στο πρόσωπό του.
Οι συνέπειες αυτές, οι οποίες είναι σημαντικές και σοβαρές, ποικίλουν τόσο στον ψυχικό κόσμο του ατόμου όσο και στην κοινωνική λειτουργικότητά του.
Αρχικά, οι μαθητές που ασκούν βία βιώνουν τις επιπτώσεις του φαινομένου πολύ έντονα, εφόσον η άπρεπη αυτή συμπεριφορά τους είναι πολύ πιθανό να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου και να επηρεάζει τη σχέση με τους συμμαθητές τους.
Τα άτομα που ασκούν βία, δηλαδή, μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε επίπεδο κοινωνικής ενσωμάτωσης, αφού η παραβατική τους συμπεριφορά είναι ο κυριότερος παράγοντας που μπορεί να τους οδηγήσει σε συγκεκριμένη κατάσταση.
Χωρίς να το καταλαβαίνει, και νομίζοντας ότι είναι ανώτερος από όλους και ότι πράττει σωστά και έξυπνα παγιδεύεται ο ίδιος με τον εγωισμό του, την ανωριμότητα του και την αδιαφορία του για τις ανεξέλεγκτες πράξεις του.
Απ‘ την άλλη πλευρά, ο θύτης δημιουργώντας αναστάτωση και ένταση στην σχολική του δράση και μετανιώνοντας για ότι και αν έχει κάνει, μπορεί να δώσει μια τελείως διαφορετική τροπή στην συνέχιση της ζωής του.
Συγκεκριμένα, ο μαθητής είναι πολύ πιθανόν να περάσει μια περίοδο κατάθλιψης και αντί για υψηλή να αποκτήσει χαμηλή αυτοεκτίμηση, σηματοδοτώντας έτσι την διατάραξη της ψυχικής του υγείας.
Επίσης, εκτός από κοπάνες και αποβολές απ‘ το σχολείο, ο θύτης παρουσιάζει έντονη επιθυμία για διακοπή της φοίτησης του σε αυτό.
Όλα αυτά μπορούν να τον οδηγήσουν σε κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών αλλά ακόμα και στον αυτοκτονικό ιδεασμό.
Απ‘ την αναφορά των παραπάνω πληροφοριών γίνεται αντιληπτό ότι η παραβατική συμπεριφορά του θύτη είναι δυνατό να συνεχιστεί κατά την ενηλικίωσή του και να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό του περιβάλλον.
Θα εμποδίσει την δημιουργία εποικοδομητικών σχέσεων και την ανάπτυξη και διατήρηση μιας ομαλής κοινωνικής ζωής, καθώς θα έχει συνηθίσει στον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζεται τους συνανθρώπους του και θα τον απομακρύνει από κάθε είδους σχέσης, ιδιαίτερα σεξουαλικής.
Παραθέτοντας τα παραπάνω στοιχεία, συμπεραίνουμε ότι οι συνέπειες άσκησης της ενδοσχολικής βίας είναι πολύ σοβαρές και ανυπολόγιστες για το μελλοντικό προφίλ του παιδιού.
Κρίνεται αναγκαία, επομένως, η πρόληψη του φαινομένου και η απόφαση για άμεση αντιμετώπιση ή έστω περιορισμό της ενδοσχολικής βίας.
Η άγνοια και η αδιαφορία, για το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν θα οδηγήσει πουθενά, παρά μόνο σ‘ ένα μέλλον με υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας και βίας, γεγονός που σημάνει την ανικανότητα των ανθρώπων για τη διαχείριση και την αντιμετώπισή της.
Ποιά είναι τα αίτια που οδηγούν τους μαθητές στην άσκηση βίας στο σχολείο;
Αρχικά, οι προδιαθεσικοί παράγοντες, οι οποίοι διακρίνονται σε ατομικούς και σε κοινωνικούς.
Στους ατομικούς συγκαταλέγονται:
το φύλο, η κληρονομικότητα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες, όπως η ψυχική υγεία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας.
Στους κοινωνικούς παράγοντες συγκαταλέγονται:
η οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα η εκπαίδευση, το περιβάλλον, τα πρότυπα συμπεριφοράς, η εργασία και η πολιτική διαφορετικότητα.
Στη συνέχεια, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που ευνοεί την σύνδεση των νέων με τον κόσμο της παρανομίας είναι η χαμηλή σχολική επίδοση και η σχολική αποτυχία.
Την ίδια στιγμή, η κατάθλιψη στην εφηβική ηλικία συνδυάζεται με παρορμητικές, επιθετικές αντιδράσεις.
Επιπλέον, η αίσθηση ψυχικού κενού, καταπιέσεως και ανασφάλειας που παρατηρείται στους νέους συμβάλλει στην υιοθέτηση ανομικής συμπεριφοράς.
Ο σημαντικότερος, όμως, παράγοντας σχολικής βίας είναι η οικογένεια:
η έλλειψη προσοχής και κατανόησης, η κακή διαπαιδαγώγηση και η κακομεταχείριση μπορούν να οδηγήσουν τους νέους σε παραβατικές συμπεριφορές.
Το θύμα
Κάποτε τα περιστατικά βίας και παραβατικότητας των ανηλίκων περιορίζονταν στα παιδικά πειράγματα και σπρωξίματα, ενώ σήμερα έχουμε ξυλοδαρμούς και συμμορίες.
Τα τελευταία χρόνια δηλαδή, παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε γυμνάσια και λύκεια αλλά και σε δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλει πολλές οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων.
Αυτό σημαίνει ότι πλέον η αθωότητα ταυτίστηκε με την τρομοκρατία.
Το προφίλ του θύματος
Κύριο στοιχείο της θυματοποίησης των μαθητών στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί η διαφορετικότητα.
Συχνά θυματοποιούνται παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη μαθητική κουλτούρα, είναι άλλης εθνικότητας, θρησκείας και ίσως με κάποια αναπηρία.
Τα χαρακτηριστικά των παιδιών που εμπλέκονται σε περιστατικά βίας και εκφοβισμού συνδέονται: με περισσότερο άγχος και ανασφάλεια σε σχέση με τους άλλους μαθητές, είναι παιδιά ήσυχα και ευαίσθητα, εσωστρεφή και μοναχικά και συνήθως με χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρουσιάζονται φοβισμένα και έχουν παθητική στάση απέναντι στη βία, παρουσιάζουν αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού τους και υποχωρητικότητα.
Ενδείξεις ότι το παιδί έχει πέσει θύμα βίας
Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι:
Α. Το παιδί έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο
σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία.
Β. Κάνει αδικαιολόγητες απουσίες.
Γ. Έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται
σε χαμηλούς βαθμούς.
Δ. Στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους
εκπαιδευτικούς και τα γραφεία.
Ε. Τα ρούχα του είναι συχνά σχισμένα ή κατεστραμμένα.
Ζ. Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα του ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.
Η. Ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί έχασε αυτά που του
έδωσαν.
Θ. Αρνείται να συμμετάσχει σε σχολικές εκδηλώσεις και
δραστηριότητες.
Ι. Υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν.
ΙΑ. Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα
Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στους μαθητές-παρατηρητές
Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας είναι πολλές και σοβαρές. Εκτός από το θύτη και το θύμα, και οι ίδιοι οι μάρτυρες επηρεάζονται σημαντικά από περιπτώσεις εκφοβισμού. ( Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.)
Οι συνέπειες πέρα από σοβαρές είναι και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.
Το συνηθέστερο συναίσθημά τους είναι ο φόβος μήπως αποτελέσουν οι ίδιοι τον επόμενο στόχο, μήπως πληγωθούν ή έστω μια αντίδρασή τους οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις.
Αυτό έχει σαφώς ως αντίκτυπο να παραμένουν απλοί, αδρανείς παρατηρητές, εφόσον αρνούνται να αναμειχθούν στο θέμα για να βοηθήσουν τα θύματα.
Έτσι παραλείπεται σταδιακή κλιμάκωση της βίας (Τσίτουρα 2006, Rigby 2008).
ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Ο διάλογος αποτελεί τη βασικότερη και σωστότερη μέθοδο επίλυσης του προβλήματος της ενδοσχολικής βίας.
Πρέπει να γίνεται ακρόαση των απόψεων από τη σκοπιά του καθενός από τους εμπλεκόμενους.
Επίσης, είναι αναγκαίο να εντοπιστούν τα κίνητρα, οι ανάγκες και τα συμφέροντα που οδηγούν στη σύγκρουση, αλλά και να γίνει αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών που αποτελούν λύσεις και να ικανοποιούν τα συμφέροντα όλων.
ΓΟΝΕΙΣ
Καλό θα ήταν οι γονείς, όταν παρατηρούν αλλαγή συμπεριφοράς στο παιδί τους να αντιδρούν με ψυχραιμία και να την εξετάζουν σε σχέση με άλλους παράγοντες.
Σε περίπτωση που ανακαλύψουν ότι το παιδί τους βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο, να μην αντιδρούν με επιθετικότητα και να μη γίνονται καταπιεστικοί.
Αν οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να βοηθήσουν το παιδί τους, τότε θα ήταν καλύτερο να κατατρέχουν στη βοήθεια σχολικού ψυχολόγου, ειδικού δασκάλου ή άλλου ειδικού.
Οι αυταρχικές αντιδράσεις δεν πρέπει να επιτρέπονται.
ΜΑΘΗΤΕΣ
Οι μαθητές, ως συνομήλικοι, μπορούν αμέσως να καταλάβουν αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
Θα πρέπει λοιπόν να το αναφέρουν σε ενήλικες του σχολείου για να βρουν λύση του προβλήματος ή να καταφύγουν σ’ αυτούς για καθοδήγηση, στήριξη και ενθάρρυνση.
Επιπλέον, ο ευγενικός διάλογος με τους θύτες και η προσπάθεια να συνειδητοποιήσουν το σφάλμα τους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αντιμετωπιστεί εν μέρει το πρόβλημα.
Συνεργασία σχολείου-οικογένειας
Η συνεργασία μεταξύ καθηγητών – γονέων είναι αναγκαία για την εξάλειψη του φαινομένου της βίας.
Συγκεκριμένα, στο δικό μας σχολείο οι μαθητές και οι γονείς τους μπορούν να απευθύνονται στον Διευθυντή, κ. Νταμπαλή Νικόλαο, στις Συμβούλους Σχολικής Ζωής, κ. Παπαδοπούλου Σουλτάνα και Χατζηιορδάνου Αρίστη ή σε όποιον εκπαιδευτικό αισθάνονται οικειότητα και άνεση να μιλήσουν.
Ας μην ξεχνάμε ότι οι δύσκολες συνθήκες στις οποίες ζούμε όλοι λόγω της πανδημίας, επιβάλλουν επαγρύπνηση. Δυστυχώς, αυξάνονται τα περιστατικά ηλεκτρονικού εκφοβισμού, αφού είμαστε υποχρεωμένοι σε τηλεκπαίδευση. Επίσης, ο παρατεταμένος εγκλεισμός, όπως προκύπτει από έρευνες, αυξάνει ακόμη και τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.
Ας σπάσουμε τον κύκλο της βίας.
Ας μάθουμε στα παιδιά μας να μιλάνε και να λένε ΟΧΙ μερικές φορές, για να προστατέψουν τον εαυτό τους και τους άλλους.
Παπαδοπούλου Τάνια, Φιλολογος