Η παράστασή μας που έγινε την Τρίτη στις 9 το πρωί και την παρακολούθησαν και οι γονείς των παιδιών, ήταν μία ιδιαίτερη εμπειρία για όλους μας. Τα παιδιά αγάπησαν το στίχο του Σολωμού, ένιωσαν το λόγο του, άκουσαν τους ήχους του, είδαν τις εικόνες του, μύρισαν τα αρώματα που πλημμύρισαν την αίθουσα.
Σε όσες παραστάσεις έχουμε ανεβάσει στο σχολειό μας, το σκηνικό το φτιάχνουν τα παιδιά. Το παιδικό σχέδιο είναι πάντα ωραιότερο από το ‘παιδικίζον’ σχέδιο του δασκάλου (που τις περισσότερες φορές είναι κιτς), εκτός από την περίπτωση που θα τύχει ο δάσκαλος να είναι ένας σημαντικός ζωγράφος. Αλλά ακόμη και τότε θα πρέπει το έργο να είναι των παιδιών, γιατί μόνο τότε θα νιώσουν δική τους την παράσταση, αντί να μετέχουν στην παράσταση που τους ετοίμασε και επέβαλε κάποιος άλλος.
Έτσι και φέτος συζητήσαμε με τα παιδιά για το σκηνικό και αποφάσισαν να ζωγραφίσουν το Μεσολόγγι. Τους έδειξα το έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, το οποίο παρατήρησαν και μελέτησαν.
Παναγιώτη Ζωγράφου, “Το Μεσολόγγι”
Βάσει αυτού έφτιαξαν το δικό τους συλλογικό έργο πάνω σε ανακυκλωμένο χαρτί του μέτρου (μάλιστα το χαρτί το είχαμε χρησιμοποιήσει σε προηγούμενη γιορτή από την πίσω πλευρά και έτσι κάναμε και οικονομία και ανακύκλωση).
Απλώσαμε το χαρτί στο πάτωμα και τα παιδιά επέλεξαν ποιο τμήμα του έργου θα ζωγραφίσουν. Έτσι κάθισαν γύρω από το χαρτί, σχεδίασαν πρώτα με μολύβια και ζωγράφισαν με νερομπογιές.
“Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη”, λέει ο Σολωμός.
Μάγεμα κι όνειρο είναι το έργο των παιδιών μας!
σκηνικό λεπτομέρεια, η πόλη
σκηνικό λεπτομέρεια, η έξοδος
σκηνικό, λεπτομέρεια, τρία καράβια – κοιτάξτε το μικρό καραβάκι!
σκηνικό, λεπτομέρεια, ένα μικρό νησάκι στη λιμνοθάλασσα
“Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνο”
Όπως περιέγραψα σε προηγούμενο άρθρο, στα πλαίσια της παράστασης πραγματοποιήσαμε πολλές παράλληλες δράσεις, έτσι ώστε η παράσταση να γίνει η αφορμή για ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εργασίας.
Μία από τις δράσεις ήταν η ανάλυση κάθε αποσπάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων που έλεγαν τα παιδιά. Το ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες εξαιρετικής ομορφιάς. Μία από αυτές είναι η εικόνα της πεταλούδας που παίζει με τον ίσκιο της πάνω στη λιμνοθάλασσα. Τα παιδιά εμπνεύστηκαν από τον ως άνω στίχο του Σολωμού, και ζωγράφισαν τον ποιητικό λόγο.
Προσωπογραφία του Διονυσίου Σολωμού από άγνωστο καλλιτέχνη. Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας.
Η γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι μία πολύ καλή ευκαιρία για να γνωρίσουν τα νήπια τον θαυμαστό λόγο, τη μουσική και τη δύναμη των εικόνων, των Ελεύθερων Πολιορκημένων, του Διονυσίου Σολωμού. Για αυτό φέτος η γιορτή μας έχει μόνο αποσπάσματα από τα σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων.
Η μουσική που επέλεξα είναι από το ομώνυμο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου, όπως και από το Άξιον Εστί (το δοξαστικόν), του Μίκη Θεοδωράκη και του Οδυσσέα Ελύτη.
το εξώφυλλο του δίσκου βινυλίου που κυκλοφόρησε το 1977
Έχω ανεβάσει εδώ, το κείμενο της γιορτής με την επιλογή από τα σχεδιάσματα, για όποιον/α συνάδελφο θα ήθελε να το ανεβάσει στο νηπιαγωγείο του/της. Έχω χωρίσει το κείμενο σε 24 τμήματα, όσα είναι και τα νήπια της τάξης μας φέτος. Προσπάθησα να είναι ανάλογου μεγέθους και αξίας τμήματα, έτσι ώστε να μην υπάρχει στη γιορτή πρωταγωνιστής και κομπάρσοι, αλλά μια ομάδα που συλλογικά δούλεψε ένα έργο.
χειρόγραφο του Σολωμού
Η γιορτή μας δεν είναι ένα πάρεργο (και εάν ήταν δε θα είχε κανένα νόημα να γίνει), αλλά το κέντρο του ενδιαφέροντός μας αυτή την περίοδο. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες δράσεις που γίνονται παράλληλα με το θεατρικό δρώμενο:
α) Πήγα στο σχολείο την έκδοση με τα άπαντα του Σολωμού, όπως και διάφορες ειδικές εκδόσεις εφημερίδων για την επανάσταση, ενώ παράλληλα τα νήπια έφεραν από το σπίτι όσα σχετικά βιβλία είχαν και έτσι φτιάξαμε μία καλή θεματική βιβλιοθήκη. Ένα από τα βιβλία αυτά είναι “Ο Μάγκας” της Πηνελόπης Δέλτα, από το οποίο διαβάσαμε τα κεφάλαια που αναφέρονται στο Μεσολόγγι.
Εκδόσεις Εστία
β) Καταγράψαμε τις άγνωστες λέξεις και φτιάξαμε το γλωσσάρι του έργου (των Ελεύθερων Πολιορκημένων). Μιλήσαμε για την ιστορία και την εξέλιξη της γλώσσας.
Martin J. Heade (Αμερικανός ζωγράφος του 19ου αι.) Μια μπλε πεταλούδα παίζει με το φως και τη σκιά της.
γ) Οι εικόνες που μέσα από τη γλώσσα ζωγραφίζει ο Σολωμός είναι ιδιαίτερης αισθητικής, ομορφιάς και ευαισθησίας. Αυτές οι εικόνες ενέπνευσαν τα παιδιά τα οποία ζωγράφισαν ελεύθερα με διάφορα υλικά, το έργο.
Λευκή λήκυθος που απεικονίζει μία Μούσα που παίζει αρχαία κιθάρα.
γ) “Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο, κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο” λέει ο ποιητής και κάθε παιδί θα φτιάξει από χαρτόνι τη δική του λύρα.
αεροφωτογραφία του Μεσολογγίου σήμερα
δ) Είδαμε αεροφωτογραφίες και χάρτες του Μεσολογγίου και βάσει αυτών τα παιδιά ζωγράφισαν την πολιορκία (ατομικό έργο).
Θεόδωρος Βρυζάκης: Η έξοδος του Μεσολογγίου
ε) Τη Δευτέρα τα παιδιά θα ζωγραφίσουν το σκηνικό της γιορτής (συλλογικό έργο), για το οποίο έχουν ήδη αποφασίσει ότι θα είναι το Μεσσολόγγι, όπως φαίνεται στο ακόλουθο έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, το οποίο και έχουν ήδη μελετήσει.
Παναγιώτη Ζωγράφου, “Το Μεσολόγγι”
στ) Στη γραμμή του χρόνου βάλαμε την ημερομηνία (1821) και τα παιδιά ζωγράφισαν δύο τσολιαδάκια, για να συμβολίζουν την Επανάσταση.
‘παρηγοριά’, Θ. Βρυζάκης
ζ) Ακούσαμε την απαγγελία (στην αρχή του συνδέσμου απαγγέλει η Ειρήνη Παππά) του Πειρασμού, συζητήσαμε για την απαγγελία, αυτοσχεδιάσαμε και αναζητήσαμε τον καλύτερο τρόπο για να απαγγείλουμε τα δικά μας αποσπάσματα.
.
Σύνδεσμοι:
Ελεύθεροι πολιορκημένοι (όλο το έργο εδώ,εδώ και εδώ)
Στην πορεία μας στην αρχαία Αίγυπτο, η τέχνη, η φαντασία και η δημιουργικότητα είναι συνοδοιπόροι. Χρησιμοποιώντας χαρτόνια ή λευκά χαρτιά, νερομπογιές ή μαρκαδόρους, πλαστικά ή ξύλινα τουβλάκια, τα παιδιά δημιούργησαν το δικό τους αρχαίο αιγυπτιακό κόσμο.
1) Τα παιδιά έγραψαν τα δικά τους ιερογλυφικά γράμματα πάνω στις πυραμίδες που τους χάρισε ο Αλέξης.
2) Κατασκεύσαν μία αιγυπτιακή πόλη από ξύλινα τουβλάκια και πυραμίδες από πλαστικά.
το κόκκινο είναι το παλάτι, τα κίτρινα τα απλά κτίρια, τα γαλάζια ο Νείλος
3)Ζωγράφισαν εμπνευσμένοι από τις έρευνές μας
οι δούλοι μεταφέρουν πέτρες για να χτίσουν την πυραμίδα, ενώ δεξιά είναι ο Καίσαρας και η Κλεοπάτρα
η Κλεοπάτρα έξω από την πυραμίδα της
οι δύο καρχαρίες είναι σε ‘σαρκοφάγο, εντός της πυραμίδας, και οι δυο αιγύπτιοι τους προσέχουν
Ο Αλέξης (Ακριθάκης) έγινε με τον καιρό ο αγαπημένος φίλος και συνεργάτης μας. Κάθε μέρα μας αφήνει έναν γρίφο στη βαλίτσα του, και κάθε μέρα ο γρίφος αυτός μας οδηγεί σε νέες ανακαλύψεις.
Μέσα από τους γρίφους του λοιπόν οδηγηθήκαμε στον αρχαίο αιγυπτικό χάρτη και αρχίσαμε να μελετάμε τη ζωή των Αρχαίων Αιγυπτίων (3.100 – 30 πχ). Στο ταξίδι με τη χρονομηχανή, επόμενος σταθμός μετά τους Πρωτόγονους ήταν η Αίγυπτος. Προτίμησα λοιπόν να μας οδηγήσει σε αυτούς, με παιγνιώδη τρόπο, ο Αλέξης.
ο χάρτης- κάτοψη της αίθουσας μας που μας εισάγει στην αρχαία Αίγυπτο
Τα παιδιά έφεραν όσα βιβλία είχαν για την Αίγυπτο στο σπίτι τους και στήσαμε μία επαρκή επιστημονική βιβλιοθήκη για τις αναζητήσεις μας.
Μια μέρα ο γρίφος τους Αλέξη μας οδήγησε στην αυλή του σχολείου όπου, σε μια τσάντα βρήκαμε χαρτονένιες πυραμίδες. Κάθε παιδί έγραψε τα δικά του ιερογλυφικά γράμματα στην πυραμίδα του.
είναι η κάτοψη του σχολείου μας και της αυλής μας
Μια άλλη μέρα ο γρίφος μας οδήγησε στην ανακάλυψη του δαχτυλιδιού της Κλεοπάτρας.
η θήκη του δαχτυλιδιού της Κλεοπάτρας
Την Πέμπτη, μέσω του γρίφου, βρήκαμε ένα κείμενο που αποκωδικοποιούσε τα σύμβολα (ιδεογράμματα) των ιερογλυφικών που ήταν γραμμένα στον πρώτο αιγυπτικό χάρτη.
Κάτω δεξιά είναι γραμμένο σε ιερογλυφικά το ‘μήνυμα του χάρτη’
Σήμερα, ο Αστερίξ και ο Οβελίξ μας ξενάγησαν στο βασίλειο της Κλεοπάτρας.
ο χάρτης που ζωγράφισε ένα παιδί με τον κρυμμένο θησαυρό
Και η περιπέτεια συνεχίζεται.
Σύνδεσμος:
Αν θέλετε να παρακολουθήσετε σε κινούμενο σχέδιο το έργο Αστερίξ και Κλεοπάτρα των Γκοσινί (σενάριο) και Ουντερζό (εικονογράφηση), πατήστε εδώ.
Ακόμη κι αν είχαμε έναν ολόκληρο χρόνο δε θα έφτανε για να μιλήσουμε για την Αναγέννηση, πόσο μάλλον για το Διαφωτισμό. Τι να πρωτοπείς, σε ποιο πρόσωπο, σε ποια σχολή της φιλοσοφικής σκέψης, σε ποια από όλες τις επιστήμες που για πρώτη φορά συστάθηκαν ως κλάδοι να αναφερθείς. Να πεις ότι τότε ορίστηκε η επιστήμη όπως την ξέρουμε σήμερα. Να μιλήσεις για την τέχνη που άνθισε. Να αναφερθείς στον όμορφο νέο κόσμο (πάντα βέβαια με τις άσχημες κατακτητικές διαθέσεις της Ευρώπης) που ανακαλύφθηκε. Να αναφερθείς στις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που έφερε η Γαλλική Επανάσταση. Να αναφερθείς στο είδωλο του κόσμου που δημιούργησε ο Διαφωτισμός. Ακόμη κι αν είχαμε ένα χρόνο δε θα έφτανε, αλλά μήπως και δεν είχαμε έναν ολόκληρο χρόνο;
Ιμμάνουελ Καντ, από τους σημαντικότερους φιλοσόφους της ιστορίας της ανθρωπότητας
Τι κάνουμε ένα χρόνο τώρα; Ένα ταξίδι στην ιστορία της Γης, των έμβιων όντων και της ανθρωπότητας. Από τη μεγάλη έκρηξη και τη δημιουργία της Γης, περάσαμε στους δεινόσαυρους και την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους. Από την προϊστορία μπήκαμε στην ιστορία και βρεθήκαμε στην Αίγυπτο, την αρχαία Αθήνα, τη Μακεδονία, τη Ρώμη και μέσω του Βυζαντίου φτάσαμε αισίως στην Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Όμως κάναμε και τρεις στάσεις μετά το Διαφωτισμό, που αφορούν στη σύγχρονη ελληνική ιστορία: η πρώτη ήταν στην Ελληνική Επανάσταση, η επόμενη στη Ναζιστική κατοχή και την απελευθέρωση, και η τελευταία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Ζαν Ζακ Ρουσσώ και «Κοινωνικό Συμβόλαιο»
Από όλες τις αφηγήσεις της ιστορίας επιλέξαμε την αφήγηση του Διαφωτισμού. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Οι αξίες και τα διδάγματα του Διαφωτισμού, η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, ο ορθολογισμός και το κριτικό πνεύμα, η αμφισβήτηση, η κίνηση, η αλλαγή και η δημιουργία, είναι σήμερα πιο επίκαιρες παρά ποτέ.
Η Γαλλική Επανάσταση ζωγραφισμένη από τον Κλοντ Μονέ
Έναν ολόκληρο χρόνο λοιπόν αυτό που κάνουμε είναι ένα ταξίδι, μια εξερεύνηση, μια αναζήτηση εκείνων των αξιών που ορίζουν ή θα έπρεπε να ορίζουν τη ζωή μας. Ένα πέρασμα από το μύθο, τη δεισιδαιμονία και το μυστικισμό, στην επιστήμη και τον ορθολογισμό, από την υποταγή στη χειραφέτηση, από την τυφλή πίστη στην ελεύθερη αναζήτηση. Κάθε ένας σταθμός του ταξιδιού, κάθε αναφορά, κάθε δράση ή έργο μας, αποσκοπούσαν στην επίτευξη αυτής της μετάβασης.
«Οι Άθλιοι», του Βίκτορος Ουγκώ, εξώφυλλο από την πρώτη έκδοση
Και να που φτάσαμε στο τέλος του ταξιδιού. Τελευταία στάση: Διαφωτισμός.
Θέλουμε να πιστεύουμε ότι περάστε ωραία στο ταξίδι μας, και ελπίζουμε να είμαστε συνταξιδιώτες στα επόμενα ταξίδια της ζωής μας. Γιατί το ταξίδι δεν τελειώνει ποτέ…
Και μετά τη Ρώμη τι; Το τέλος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (της ενιαίας δυτικής και ανατολικής), ορίζει και το τέλος του αρχαίου κόσμου. Όμως στην ιστορία δεν υπάρχει τέλος. Η ιστορική εξέλιξη είναι μια συνεχής πορεία και όχι μια διαδοχή ασυνεχών σταδίων. Οι διακρίσεις είναι σημαντικές γιατί μόνο διακρίνοντας και κατηγοριοποιώντας γνωρίζουμε, αλλά θα πρέπει να ξέρουμε ότι δεν είναι απόλυτες.
Η περίοδος λοιπόν που ακολούθησε την αρχαιότητα και κράτησε περίπου χίλια χρόνια, ονομάστηκε από τους ιστορικούς Μεσαίωνας, ως ο μεσαίος αιώνας, η μεσαία δηλαδή περίοδος μεταξύ Αρχαιότητας και Αναγέννησης. Ο Μεσαίωνας αρχίζει από την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους (476 μ.Χ.) και τελειώνει με την κατάλυση του Ανατολικού ρωμαϊκού κράτους, την κατάληψη δηλαδή της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς (1453 μ.Χ.), όπως και την εφεύρεση της τυπογραφίας και την ανακάλυψη της Αμερικής (1492 μ.Χ.) από τον Κολόμβο.
Το Ρωμαϊκό κράτος χωρίστηκε σε Δυτικό (με επίσημη γλώσσα τα λατινικά) και Ανατολικό (με επίσημη γλώσσα από τον 7ο αιώνα, τα ελληνικά), μέχρι που το Δυτικό ρωμαϊκό κράτος καταλύθηκε από διάφορα φύλα. Το Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος (αυτοκρατορία), το μόνο δηλαδή Ρωμαϊκό κράτος την περίοδο του Μεσαίωνα, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, μετονομάστηκε πολύ αργότερα σε Βυζάντιο (τον 16ο αιώνα από Φράγκους).
Όπως αναφέραμε και αλλού εμείς κάνουμε αυτό το ταξίδι για να δούμε πώς εξελίχθηκε ο πολιτισμός στο πέρασμα των αιώνων, και πάντα υπό το πρίσμα του Διαφωτισμού. Ακόμη και αν λάβουμε υπ’ όψιν τα στοιχεία που φέρνουν στο φως οι σύγχρονες μελέτες για το Μεσαίωνα (ότι δηλαδή η Αναγέννηση έχει τις ρίζες της στον ύστερο Μεσαίωνα), δεν παύει να είναι σκοτεινή περίοδος, υπό το πρίσμα της ανόδου του μυστικισμού και της ανελευθερίας της σκέψης, του λόγου, της αναζήτησης και της αμφισβήτησης.
Μπήκαμε λοιπόν στη χρονομηχανή και πληκτρολογήσαμε στα προσωπικά μας λαπ τοπ τη λέξη ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ. Πώς γράφεται άραγε; Ο Σπύρος αυτοπροτάθηκε για να γράψει τη λέξη στον τοίχο, σε ένα χαρτί. Όλα τα παιδιά αναζήτησαν τους φθόγγους της λέξης και του υπαγόρευσαν τα γράμματα. Αφού έγραψε τη λέξη ΜΕΣΕΟΝΑΣ, αναζητήσαμε την ετυμολογία της, για να βρούμε και την ορθογραφία.
Συζητήσαμε με τα παιδιά για την ελευθερία των ιδεών, της σκέψης και του λόγου. Έχει κάποιος δικαίωμα να μου απαγορεύσει να σκέφτομαι και να εκφράζω τις σκέψεις και τις ιδέες μου, ακόμη κι αν οι ιδέες μου είναι διαφορετικές από τις ιδέες των άλλων;
Πώς κρίνουμε και βάσει ποιων κριτηρίων αποδεχόμαστε κάτι; Αποδεχόμαστε χωρίς κριτήρια τη θέση της αυθεντίας ή αποδεχόμαστε μόνο τις θέσεις τις οποίες κρίνουμε με τη λογική και την εμπειρία μας (τις αισθήσεις μας);
1η Δράση, ‘αμφισβήτηση της αυθεντίας’:
Είπα στα παιδιά ότι έξω από την τάξη μας υπάρχει ένα Λαμπαλίκι (κάπως αλλιώς το ονόμασα, αλλά τώρα δεν θυμάμαι). Ο διάλογός μας ήταν ο ακόλουθος:
«Τι είναι το Λαμπαλίκι;»
«Είναι ένα τεράστιο, γιγάντιο έντομο που μοιάζει με κατσαβίδι»
«Μα δεν υπήρχε όταν ήρθαμε»
«Ήρθε αργότερα»
«Ούτε όταν βγήκαμε για την τουαλέτα»
«Ήρθε πριν από λίγο. Μάλιστα μίλησε με την κυρία Τζένη, τη φύλακα, που το καλωσόρισε.»
«Μα εμείς δεν έχουμε δει ποτέ ένα Λαμπαλίκι»
«Δεν έτυχε, αλλά υπάρχει»
«Δεν το είδαμε ούτε στα βιβλία, ούτε σε φωτογραφίες»
«Δεν έτυχε, αλλά υπάρχει στα βιβλία»
«Αν υπάρχει να μας το δείξεις.»
Σημείωση: Τα παιδιά κατάλαβαν αμέσως ότι αυτό που τους έλεγα ήταν στα πλαίσια ενός παιχνιδιού. Πέρα από το λεκτικό υπάρχει και το εξωλεκτικό πλαίσιο επικοινωνίας (η έκφραση του προσώπου, η χροιά της φωνής, οι κινήσεις) και τα παιδιά αποκωδικοποιούν άριστα τους κώδικες αυτού του πλαισίου. Κατάλαβαν ακόμη ότι οι όροι του παιχνιδιού ήταν να αμφισβητήσουν με επιχειρήματα αυτό που τους έλεγα ως δεδομένο.
2η Δράση:
Είμαι ένας αρχαιολόγος, για την ακρίβεια ο πρώτος αρχαιολόγος που ανακάλυψε οστά (κόκκαλα) δεινοσαύρων. Πηγαίνω στην κοινότητα των επιστημόνων (τα παιδιά) και τους λέω ότι ανακάλυψα οστά ενός όντος που δεν γνωρίζαμε μέχρι σήμερα ότι υπήρχε.
«Πού τα ανακάλυψες;»
«Πολύ μακριά από εδώ»
«Ωραία, πάμε να μας τα δείξεις ή φέρ’ τα εδώ να τα εξετάσουμε»
«Γιατί να τα εξετάσετε;»
«Για να επιβεβαιώσουμε ότι είναι αληθινά. Μπορεί να είναι κόκκαλα από ένα ζώο που ήδη γνωρίζουμε ότι υπάρχει ή υπήρχε. Μπορεί να μοιάζουν με κόκκαλα αλλά να είναι κάτι άλλο. Μπορεί να είναι πλαστικά.»
Ο αρχαιολόγος φέρνει τα οστά, οι επιστήμονες τα εξετάζουν και συμφωνούν ότι μόλις ανακαλύφθηκαν τα οστά ενός περίεργου, τεράστιου όντος, που ζούσε εκατομμύρια χρόνια πριν. Ο αρχαιολόγος λοιπόν, πείθει τους επιστήμονες μέσω αποδείξεων (μέσω των οστών). Συνθέτουν τα κόκκαλα και αποφασίζουν να ονομάσουν αυτό το ον δεινόσαυρο. Όλοι μαζί, με τα ίδια κριτήρια, με τα μόνα κριτήρια που έχουμε οι άνθρωποι, αυτά της λογικής και της εμπειρίας μας, συμφώνησαν ότι τα οστά είναι μια αδιαμφισβήτητη μέχρι σήμερα απόδειξη ότι υπήρχαν δεινόσαυροι. Μέχρι σήμερα. Εάν αύριο γίνει μια νέα ανακάλυψη, τότε είμαστε έτοιμοι να τη δεχθούμε.
3η Δράση :
Έρχεται ένας επιστήμονας και μας λέει ότι βάσει των υπολογισμών του η γη είναι πυραμιδοειδής. Τι του απαντάμε;
Έρχεται ένας επιστήμονας και μας λέει ότι βάσει των υπολογισμών του τα αντικείμενα πέφτουν προς τα επάνω. Τι του απαντάμε;
Στόχοι των ανωτέρω δράσεων:
Να καταλάβουν τα παιδιά ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα και υποχρέωση απέναντι στον εαυτό του να σκέφτεται, να κρίνει και να αποφασίζει ελεύθερα, ακόμη κι αν οι σκέψεις και οι ιδέες του διαφέρουν από τις ιδέες των άλλων.
Εάν κάποιος άνθρωπος θέλει να συμφωνήσουμε με την άποψη ή τις ιδέες του, θα πρέπει να μας πείσει μέσω επιχειρημάτων (λογική) και μέσω αποδείξεων (εμπειρία).
Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλει την άποψη και τις ιδέες του στους άλλους.
Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να μας απαγορεύσει να αμφισβητήσουμε, μέσω επιχειρημάτων και αποδείξεων, την άποψη ή την ιδέα του.
Βρισκόμαστε στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, και πιο συγκεκριμένα στην πρωτεύουσά της, τη Ρώμη, το 46 π.Χ. Η γνωστή μας από την Αίγυπτο Κλεοπάτρα, έχει έρθει να επισκεφτεί τον άνδρα της, τον επίσης γνωστό μας από τον Αστερίξ, Ιούλιο Καίσαρα, μαζί με το γιο τους.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, σχέδιο του Ουντερζό για το κόμικ 'Αστερίξ'
Η πόλη είναι πανέμορφη, γεμάτη αγάλματα, όμορφα κτήρια και στάδια. Κάποια από αυτά μοιάζουν με τα κτήρια και τα αγάλματα της αρχαίας Αθήνας. Μοιάζουν, αλλά δεν συγκρίνονται. Τα αγάλματα της αρχαίας Αθήνας ήταν το μέτρο της αισθητικής, ήταν λιτά και απέριττα.
Ο θρίαμβος του Τίτου, από τον Σερ Λώρενς Άλμα-Ταντέμα (Sir Lawrence Alma-Tadema), 1885
Παρ’ όλα αυτά η πόλη σε μαγεύει. Προχωράμε στους δρόμους που είναι γεμάτοι κόσμο. Όμορφες γυναίκες μας προσπερνούν, ντυμένες με πολύχρωμα υφάσματα. Φτάνουμε στο Κολοσσαίο (λατινική λέξη που σημαίνει τεράστιο – τα λατινικά ήταν η γλώσσα των Ρωμαίων), που μας αφήνει άφωνους με το μέγεθος και την αρχιτεκτονική του. Όπως στεκόμαστε απ’ έξω, ακούμε φωνές, κραυγές, αλαλαγμούς! Τι γίνεται άραγε μέσα; Δυο μονομάχοι στέκονται στην αρένα και μονομαχούν. Μες τα κλουβιά, λιοντάρια βρυχώνται, έτοιμα να κατασπαράξουν όποιον βρουν μπροστά τους.
το Κολοσσαίο
«Άρτος και θεάματα» για τους ρωμαίους πολίτες. Άρτος και θεάματα για να μη σκέφτονται, να μη νοιάζονται για τα κοινά και να μην κρίνουν τους αυτοκράτορές τους.
Τα παιδιά ρώτησαν: «Πώς γίνεται να διασκεδάζει ένας άνθρωπος, βλέποντας ανθρώπους να μονομαχούν;» Έτσι είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για την τηλεόραση, τη σύγχρονη αρένα, και να αναφερθούμε στα ριάλιτι και τις ταινίες που ‘διψούν για αίμα’.
Οι Ρωμαίοι, όπως και ο Αλέξανδρος, γνώριζαν καλά την τέχνη του πολέμου και έφτιαξαν μια πολύ μεγάλη αυτοκρατορία. Όμως εμείς αναζητούμε άλλα στοιχεία σε αυτό το ταξίδι μας. Αναζητούμε εκείνα τα στοιχεία που άφησε κάθε εποχή στην ανθρωπότητα, ως πολιτισμική κληρονομιά. Έτσι, από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία κρατάμε το Δίκαιο.
Αναπαράσταση μιας συνεδρίας στη ρωμαϊκή Σύγκλητο (το συμβουλευτικό όργανο του βασιλιά) από τοιχογραφία του 19ου αιώνα
Το Ρωμαϊκό Δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων, νόμων, διατάξεων, που δημιούργησε η αρχαία Ρώμη. Οι μελετητές του Δικαίου υποστηρίζουν ότι από όλες τις νομοθεσίες της αρχαιότητας το Ρωμαϊκό Δίκαιο ήταν το πληρέστερο. Αναφερόμενοι σε αυτό, μιλήσαμε με τα παιδιά, για το Δίκαιο και τους νόμους, και αναζήτησαν και πρότειναν τους δικούς τους κανόνες δικαίου.
Μετά την αρχαία Αθήνα, μπαίνουμε για άλλη μια φορά στη χρονομηχανή μας για να συνεχίσουμε το ταξίδι μας στο χώρο και το χρόνο. Είναι το 347 π.Χ., κι εκεί που ετοιμαζόμαστε για να φύγουμε…
«Ε, παιδιά, πού πάτε;» μας λέει ένας σοβαρός κύριος.
«Στη Μακεδονία» του απαντάμε.
«Με παίρνετε μαζί σας;»
«Μετά χαράς!»
ρωμαϊκό αντίγραφο αρχαίας προτομής του Αριστοτέλη από τον γλύπτη Λύσιππο (330 π.Χ.)
Έτσι πήραμε μαζί μας και τον Αριστοτέλη, το φιλόσοφο από τη Μακεδονία, που ήταν μαθητής και αργότερα συνεργάτης του Πλάτωνα. Βάζουμε πλώρη λοιπόν για το Βορά, όχι πολύ μακριά, τη Μακεδονία. Σε όλη τη διαδρομή ο Αριστοτέλης μιλάει συνεχώς:
«Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει.» (‘Μετά τα Φυσικά’) Δηλαδή,
«όλοι οι άνθρωποι, από τη φύση τους, θέλουν να γνωρίζουν».
Λεπτομέρεια από μωσαϊκό με τον Αλέξανδρο πάνω στο άλογό του, τον Βουκεφάλα
Με αυτά και με άλλα φτάσαμε στη Μακεδονία χωρίς να το καταλάβουμε. Ο Αριστοτέλης κατέβηκε από τη μηχανή για να αναλάβει την εκπαίδευση του μικρού Αλέξανδρου, κι εμείς πατήσαμε ένα κουμπί και μεταφερθήκαμε στο 335 στην Τροία. Εκεί συναντήσαμε τον Αλέξανδρο, το μεγάλο στρατηγό των ελληνικών στρατευμάτων. Κάποιος στρατιώτης μας είπε ότι κάτω από το μαξιλάρι του ο Αλέξανδρος είχε πάντα την Ιλιάδα, και ότι ο Αχιλλέας ήταν ο αγαπημένος του ήρωας. Εμάς δεν μας αρέσει και πολύ η Ιλιάδα γιατί περιγράφει μόνο τις μάχες και τους αλληλοσκοτωμούς. Μάλλον βέβαια ό,τι δεν αρέσει σε εμάς από την Ιλιάδα είναι ακριβώς το στοιχείο που την έκανε τόσο αγαπητή στον Αλέξανδρο, που έμεινε στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος στρατηλάτης αλλά και κατακτητής.
Χρυσό στεφάνι των αρχαίων Μακεδόνων που βρέθηκε στη Βεργίνα
Έτσι καταλάβαμε ότι ήρθε η ώρα να φεύγουμε. Ταξιδέψαμε βορειοδυτικά και συναντήσαμε μια γοργόνα:
«Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» μας ρώτησε. «Ναι τον συναντήσαμε πριν λίγο στην Τροία» απαντήσαμε.
Τότε καταλάβαμε πως είχαμε κάνει ένα μεγάλο λάθος. Εμείς είμαστε η αιτία που θαλασσοπνίγηκαν τόσα καράβια! Μετά από εμάς, η γοργόνα έπνιγε μες τα κύματα όποιο καράβι περνούσε και της έλεγε ότι ο Αλέξανδρος πέθανε.
"Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;"
Έτσι φτάσαμε στη Ρώμη. Ήταν το 50 πχ και ο Ιούλιος καίσαρας ήταν ο αυτοκράτορας. Εδώ θα κάνουμε μία στάση να πιούμε λίγο νερό και να ξαποστάσουμε, και θα συνεχίσουμε το ταξίδι σε λίγες μέρες.
φιγούρες του Ευγένιου Σπαθάρη: το καταραμένο φίδι, ο Καραγκιόζης και ο Μέγας Αλέξανδρος
Ετυμολογία:
Αριστοτέλης: άριστο + τέλος (σκοπός), αυτός που έχει άριστο σκοπό
Αλέξανδρος: αλέξω (=απομακρύνω, απωθώ) + ανήρ (άνδρας) = αυτός που απωθεί τους άνδρες (στη μάχη), ο ανδρείος
Βουκεφάλας: βους (βόδι) + κεφάλι. Το αγαπημένο άλογο του Αλεξάνδρου. Λέγεται ότι ήταν μεγαλόσωμο και ότι ονομάστηκε έτσι, είτε επειδή ήταν μαρκαρισμένο με ένα κεφάλι βοδιού είτε επειδή, ενώ ήταν μαύρο, είχε στο κεφάλι του ένα άσπρο σημάδι σε σχήμα κεφαλής βοδιού.
Τον 6ο αιώνα π.Χ. ζούσε στην Αθήνα ένας ποιητής ο Θέσπις. Ο Θέσπις είχε ένα άρμα και γυρνούσε στην πόλη απαγγέλλοντας τα ποιήματά του. Κάποια μέρα όμως οι θεατές τον ρώτησαν κάτι και εκείνος διέκοψε την απαγγελία και απάντησε, δηλαδή αποκρίθηκε (υποκρίθηκε). Έτσι λένε ότι γεννήθηκε το αρχαίο θέατρο στην Αθήνα, και ο Θέσπις ήταν ο πρώτος «υποκριτής» (αυτός που απάντησε). Έτσι η λέξη υποκριτής έφτασε σήμερα να σημαίνει ηθοποιός, αλλά και γενικά εκείνος που προσποιείται, όποιος παριστάνει ότι είναι κάτι άλλο από αυτό που είναι, για να ξεγελάσει τους άλλους.
Αριστοφάνης
Η δραματική ποίηση, δηλαδή η κωμωδία και η τραγωδία (βλέπε τον ορισμό του Αριστοτέλη εδώ) γεννήθηκαν στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, γιατί, όπως είπαμε και σε προηγούμενο άρθρο, μόνο τότε υπήρχε η πολιτική ελευθερία για να γεννηθούν αυτά τα δύο είδη θεάτρου που έκριναν και σατίριζαν την πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου.
Σοφοκλής
Εμείς εστιάσαμε σε δύο συγγραφείς της περιόδου, τον Σοφοκλή για την τραγωδία και τον Αριστοφάνη για την κωμωδία. Στη βιβλιοθήκη του σχολείου έχουμε την «Ειρήνη», τους «Βάτραχους» και τους «Όρνιθες» (σε εικονογράφηση και διασκευή της Σοφίας Ζαραμπούκα, εκδόσεις «κέδρος»). Διαβάζοντας το όνομα της Ζαραμπούκα η Αλίκη θυμήθηκε ότι η ίδια συγγραφέας έχει γράψει και το «Βρωμοχώρι» που είχαμε διαβάσει παλιότερα.
Οι “Όρνιθες” είναι το κωμικότερο έργο του Αριστοφάνη. Θέμα του έργου είναι ο πόθος των ανθρώπων για τη δημιουργία της ιδανικής πολιτείας, ο οποίος παραμένει ένα άπιαστο όνειρο γιατί οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν είναι ιδανικά πλάσματα, έχουν πάθη, κακίες, μικρότητες. Τα πουλιά (οι όρνιθες) εμπιστεύονται την τύχη της πόλης τους στον Πεισθέταιρο και, όπως είναι αναμενόμενο, ο Πεισθέταιρος καρπώνεται μόνος του την εξουσία.
σχέδιο κοστουμιού για τους "Όρνιθες" του Γ. Τσαρούχη από την παράσταση του Κ. Κουν
Από τον Σοφοκλή επιλέξαμε την Αντιγόνη. Το ερώτημα που θέτει ο Σοφοκλής είναι το ακόλουθο: Όταν οι νόμοι του τύραννου έρχονται σε αντίθεση με τους ηθικούς νόμους των πολιτών, τότε τι πρέπει να κάνουν οι πολίτες; Να υποταχθούν στον τύραννο ή να παρανομήσουν;
«Γιατί να γράφουμε και να βλέπουμε στενάχωρα έργα; Για να στεναχωριόμαστε περισσότερο;» ρώτησαν τα παιδιά. «Μια μέρα είδα με τη μαμά μου ένα έργο και στο τέλος έκλαιγα και στεναχωρήθηκα», είπε η Μυρτώ Κ.
Γιατί λοιπόν γράφουμε και βλέπουμε στενάχωρα έργα; «Για να ξεπεράσουμε τη στεναχώρια (όταν κρύβεις τη λύπη σου, τότε αυτή γίνεται μεγαλύτερη), να τη μοιραστούμε με άλλους, και να δώσουμε απαντήσεις στα ‘στενάχωρα’ ερωτήματα (θέματα) της ζωής μας». Αυτή είναι τουλάχιστον η απάντηση που έδωσα στα παιδιά.
Τρόπος προσέγγισης:
Ανάγνωση: Διαβάσαμε τους «Όρνιθες», την «Ειρήνη» και τους «Βάτραχους» του Αριστοφάνη.
Δραματοποίηση: Δραματοποιήσαμε τους «Όρνιθες» (Πεισθέταιρος: Γιώργος Α., Ευελπίδης: Αλέξανδρος, Τσαλαπετεινός: Μυρτώ Σ., Χορός: όλα τα παιδιά), με τρομερούς αυτοσχεδιασμούς στο διάλογο και τις κινήσεις από τα παιδιά. Βγήκε τόσο καλό που αποφασίσαμε να το δουλέψουμε περισσότερο και να το παρουσιάσουμε στο κλείσιμο της χρονιάς.
Μουσική – Χορός: Ακούσαμε κάποια από τα τραγούδια που έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις για την παράσταση του θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν (μία ιστορική παράσταση που ανέβηκε σε σκηνικά και κοστούμια του Τσαρούχη και μετάφραση Βασίλη Ρώτα), και τα ενσωματώσαμε στη δραματοποίησή μας.
Γλώσσα: Αναζητήσαμε την ετυμολογία των λέξεων:
Ευελπίδης (εύελπις = καλή ελπίδα, ο ελπιδοφόρος)
Πεισθέταιρος (αυτός που πείθει τους άλλους)
Όρνιθες: ο όρνις ήταν στα αρχαία ελληνικά το πουλί, και όχι η σημερινή όρνιθα που είναι η κότα
Κωμωδία (κώμος + ωδή = τραγούδι εύθυμης συντροφιάς)
Τραγωδία (τράγων ωδή, το τραγούδι ομάδας μεταμφιεσμένων σε τράγους)
Αρχιτεκτονική – κουκλοθέατρο: Κατασκευάσαμε με οικοδομικό υλικό (τουβλάκια) ένα αρχαίο θέατρο και τοποθετήσαμε τους θεατές και τους ηθοποιούς στις θέσεις τους. Εντάξαμε το ‘αρχαίο θέατρο’ στη γωνιά του Μικρόκοσμου και κατά τη διάρκεια των ελεύθερων δραστηριοτήτων, όποιο παιδί θέλει, ‘ανεβάζει’ εκεί μία παράσταση με την κουκλίτσα και τις χάρτινες κούκλες που φτιάξαμε.
Κατασκευή – δημιουργία: Θα φτιάξουμε κωμικές και τραγικές μάσκες.
Αντικείμενο των ερευνών μας αυτή την περίοδο είναι η Αθήνα τον πέμπτο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο που η δημοκρατία, η τέχνη, η επιστήμη και η φιλοσοφία άνθισαν ένα συγκεκριμένο αιώνα, σε ένα συγκεκριμένο τόπο. Στην ιστορία της ανθρωπότητας τίποτε δεν είναι τυχαίο, όπως βέβαια και τίποτε δεν είναι προβλέψιμο.
Η αθηναϊκή δημοκρατία και η ειρήνη (την περίοδο μεταξύ των περσικών και του πελοποννησιακού πολέμου) είναι οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την άνθιση των τεχνών, των επιστημών και της φιλοσοφίας, αλλά και η φιλοσοφία, οι τέχνες και οι επιστήμες, συντέλεσαν στη γένεση της δημοκρατίας.
Η Ακρόπολη των Αθηνών σε γκραβούρα
Στην πορεία της ανθρωπότητας, όπως την παρακολουθούμε με τη χρονομηχανή μας, είναι η πρώτη φορά που συναντάμε τη λέξη δημοκρατία. Όπως είδαμε στην Αίγυπτο είχανε τους φαραώ ή τους βασιλιάδες που ήταν οι απόλυτοι άρχοντες, είχαν την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία (ελέω θεού, αλλά και μη αντίδρασης του λαού) να αποφασίζουν για όλο το λαό.
Στην Αθήνα, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν υπάρχει ένας ανώτατος άρχοντας που αποφασίζει για τους πολίτες, αλλά αντιθέτως, οι πολίτες αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία όλοι οι πολίτες ψήφιζαν τους νόμους και αποφάσιζαν με ποιο τρόπο θα τους εφαρμόζουν στην πράξη. Είναι μάλιστα ένα από τα λίγα παραδείγματα άμεσης δημοκρατίας: ο κάθε πολίτης (και όχι οι αντιπρόσωποί του) είχε το δικαίωμα και την υποχρέωση να αποφασίζει για την πόλη.
Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πολίτες της Αθήνας δεν ήταν όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας: πολίτες ήταν μόνο οι ελεύθεροι (όχι οι μέτοικοι και οι δούλοι) άνδρες, πάνω από είκοσι χρονών.
η Πνύκα, η θέση όπου γινόταν η εκκλησία του Δήμου, δηλαδή η συνέλευση των Αθηναίων
«Μα αυτό δεν είναι δίκαιο», είπαν τα παιδιά. «Γιατί να αποφασίζουν μόνο αυτοί και όχι όλοι οι κάτοικοι, δηλαδή και οι γυναίκες; Και γιατί είναι σημαντική η αθηναϊκή δημοκρατία αφού υπήρχαν σκλάβοι;»
Είναι λάθος να συγκρίνουμε τον 21ο αιώνα με τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Η αθηναϊκή δημοκρατία είναι σημαντική γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας μία κοινωνία αμφισβητεί το ‘αδιαμφισβήτητο’ της εξουσίας του απόλυτου άρχοντα, και αναλαμβάνει η ίδια την εξουσία, θέτοντας κάθε μέλος της ίσο με το άλλο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα σταθούμε κριτικά ως προς την κοινωνική δομή της περιόδου. Τι είδους δημοκρατία μπορεί να υπάρχει με την εξαίρεση των γυναικών και την ύπαρξη των σκλάβων; Είναι όμως ανιστορικό να προβάλουμε τα δικά μας αυτονόητα στο παρελθόν. Έπρεπε να περάσουν χιλιάδες χρόνια και να δοθούν πολλοί αγώνες, για να φτάσει η ανθρωπότητα να καταδικάσει τη σκλαβιά, όπως και να κατακτήσουν οι γυναίκες ισότιμη θέση στην κοινωνία, και θα πρέπει να δοθούν άλλοι τόσοι αγώνες έτσι ώστε οι κατακτήσεις αυτές να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη.
Η κριτική στάση δεν αφαιρεί τίποτε από τη σημασία της αθηναϊκής δημοκρατίας. Απλώς την θέτει εντός των ανθρώπινων μέτρων, μία κίνηση που αποτρέπει και τον κίνδυνο να τη θεωρήσουμε ως κάτι εξω-ανθρώπινο, στοιχείο που οδηγεί στην λατρεία της. Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την ανάγνωση του παρόντος, ενώ η λατρεία του (όπως και κάθε τυφλή πίστη) συσκοτίζει το παρόν.
«Η Σχολή των Αθηνών» (Scuola di ΑΤΕΝΕ στην ιταλική γλώσσα), έργο του ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης Ραφαήλ (1510 – 1511), Βατικανό
Όπως είπαμε, στην αθηναϊκή δημοκρατία ο κάθε πολίτης αποφάσιζε για τη ζωή του. Όμως για να αποφασίσεις πρέπει να σκεφτείς και να κρίνεις. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η σκέψη άνθισε εκείνη την εποχή. Οι ελεύθεροι πολίτες άρχισαν να σκέφτονται για τη ζωή τους, να θέτουν ερωτήματα και να αναζητούν απαντήσεις: Τι είναι δίκαιο και τι άδικο; Τι είναι καλό και τι κακό; Τι είναι ωραίο και τι άσχημο; Πώς γνωρίζω; Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα; Τι είναι πραγματικό και τι είναι φανταστικό; Έτσι άρχισαν να φιλοσοφούν, να αγαπούν τη σοφία, να αναζητούν απαντήσεις για κάθε απορία μέσω του λόγου.
Οι ελεύθερα σκεπτόμενοι πολίτες δεν αρκούνταν να ζουν στον κόσμο, αλλά ήθελαν και να γνωρίσουν τον κόσμο, να μπορούν να πουν (να τον περιγράψουν μέσω του λόγου), να καταλάβουν και να εξηγήσουν τον κόσμο, να βρουν δηλαδή τους νόμους, τη δομή, τις σχέσεις που τον διέπουν. Έτσι ανέπτυξαν την επιστημονική σκέψη.
Οι ελεύθεροι πολίτες δημιούργησαν σπουδαία τέχνη, γιατί η τέχνη ανθίζει μόνο στην ελευθερία. Έφτιαξαν αρχιτεκτονικά έργα και σκάλισαν αγάλματα κλασικής (διαχρονικής) ομορφιάς. Έγραψαν ποίηση και συνέθεσαν μουσική.
Οι ελεύθεροι πολίτες αναζήτησαν και έμμεσους τρόπους να προσεγγίσουν και να κρίνουν την πολιτική τους ζωή, αλλά και τη ζωή τους ευρύτερα. Έτσι έγραψαν και παρακολούθησαν θεατρικές παραστάσεις. Μέσω της κωμωδίας και της τραγωδίας απάντησαν όσα ερωτήματα δεν κατάφεραν να απαντήσουν με τη φιλοσοφία και την επιστήμη, και έδωσαν δημιουργική διέξοδο στα πάθη τους.
Η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι ευθύγραμμη πρόοδος, αλλά ανοιχτή εξέλιξη. Θα πρέπει να περάσουν πολλοί αιώνες για να ξαναπιάσει η ανθρωπότητα το νήμα που άρχισε να υφαίνει η αρχαία Ελλάδα, και να του δώσει νέα υφή, νέο χρώμα και νέα χρησιμότητα. Αλλά αυτά θα τα δούμε στη συνέχεια του ταξιδιού μας.
Ελληνικές μάσκες Τραγωδία-Κωμωδία πάνω σε Ρωμαικό Μωσαικό 2αι μ.Χ
Και να που φτάσαμε στα μέρη μας, μα εντελώς στα μέρη μας, στα χώματα που πατάμε, στην Αθήνα.
Αφήνοντας την Αίγυπτο ανεβήκαμε βόρεια, περάσαμε τη Μεσόγειο και αντικρίσαμε την Κρήτη (Μινωικός πολιτισμός: 3.000 – 1400 π.Χ.). Ξαφνικά, πάνω που είχε γαληνέψει η θάλασσα απ’ τις φουρτούνες του πελάγου, άφρισε απότομα και κάτι όντα όμορφα μα και περίεργα, πέταξαν σαν πουλιά, αλλά πουλιά δεν ήτανε και άρχισαν να χορεύουν στα κύματα. Ήταν τα δελφίνια που απέδρασαν από την τοιχογραφία της Κνωσού, τη φυλακή όπου τους έκλεισε ο βασιλιάς Μίνωας.
Έτσι μαγεμένοι αφήσαμε την Κρήτη για να ταξιδέψουμε βορειότερα. Περάσαμε από τις Κυκλάδες (Κυκλαδικός πολιτισμός: 3.000 – 2000 π.Χ.), το σύμπλεγμα μικρών νησιών, σχεδόν περιμετρικά της Δήλου. Ζαλισμένοι από το εκθαμβωτικό φως που έκαιγε τα μάτια μας όπως η αλμύρα το μάρμαρο, περπατήσαμε στην επιβλητική οδό των λεόντων, στη Δήλο.
Οι παλμοί της μαύρης γης στη Σαντορίνη άγγιξαν τα ξυπόλητα πόδια μας. Και ακίνητοι, μαρμαρωμένοι λες, δεν ξέρω για πόσο χρόνο, μείναμε να θαυμάζουμε την απέριττη ομορφιά ενός κυκλαδικού ειδωλίου.
Kάποτε σαλπάραμε για την Πελοπόννησο με προορισμό τις Μυκήνες (Μυκηναϊκός πολιτισμός 1700 – 1000 π. Χ.). Πλάι στον Οιδίποδα βαδίσαμε το μεσημέρι, τότε που ο ήλιος έκαιγε το ξανθά στάχυα και τα τζιτζίκια βούιζαν στα αφτιά μας (όταν μεγαλώσετε παιδιά θα δείτε τη σκηνή που ‘έκλεψα’ από την ταινία του Παζολίνι). Λίγο πιο κάτω βρήκαμε τα χνάρια του Θησέα, και έτσι ακολουθώντας τα, φτάσαμε εδώ, στην πόλη μας, την Αθήνα.
Σήμερα παιδιά θα ήθελα να σας γνωρίσω ένα φίλο μου, τον Ματίας Άντολφσον. Ο Ματίας είναι εικονογράφος / σκιτσογράφος / σχεδιαστής, ξέρετε, κάτι σαν τον Ουντερζό από τον Αστερίξ. Ζει σε ένα προάστιο της Στοκχόλμης, στη Σουηδία. Πιθανότατα να ζει σε ένα διαμέρισμα από τα ακόλουθα:
Τώρα που το σκέφτομαι καλύτερα, η ακόλουθη περιοχή ίσως του ταιριάζει περισσότερο:
Θα μου πείτε «είναι φίλος σου και δεν ξέρεις πού μένει»; Λογική απορία, αλλά ο Ματίας αλλάζει συνεχώς σπίτια και έχω μπερδευτεί.
Μια μέρα του είπα για το ταξίδι μας με τη χρονομηχανή. Από την επόμενη μέρα άρχισε να μου στέλνει σχέδια για χρονομηχανές: μία, δύο, τρεις, τέσσερις, …δέκα, …είκοσι…
«Φτάνει Ματίας», του είπα. «Εμείς μόνο μία μπορούμε να φτιάξουμε!»
«Δεν πειράζει, πάρτε περισσότερες για να έχετε και εφεδρικές», μου απάντησε.
Μάλιστα, μαζί με τις χρονομηχανές, μου έστειλε και ένα χαλασμένο διαστημόπλοιο.
«Τι να το κάνουμε αυτό Ματίας;» τον ρώτησα.
«Να το διαλύσετε για να χρησιμοποιήσετε τα εξαρτήματά του στη χρονομηχανή σας», μου είπε.
Περιττό να πω ότι το ταξίδι μας με τη χρονομηχανή τον ενθουσίασε. Διάβαζε την ιστοσελίδα μας και αναλόγως με το θέμα, μου έστελνε τα σχέδιά του. Όταν μιλούσαμε για τους δεινόσαυρους μου έστειλε ένα δικό του, φανταστικό δεινόσαυρο.
Όταν μιλούσαμε για τα πρώτα εργαλεία, μου έστειλε τα δικά του εργαλεία, τις πένες του.
«Πολύ ωραίο σκάλισμα!» του είπα. «Λίγο εξεζητημένες, λίγο ροκοκό, λίγο άβολες για πένες, αλλά… κατά τα άλλα… εξαιρετικές!»
Μια μέρα πάλι του μιλούσα για την τάξη μας και μου έστειλε το ακόλουθο σχέδιο. Είναι λέει η αίθουσα της επιστήμης, της φαντασίας και της ανακάλυψης, που είχε σχεδιάσει πριν κάποια χρόνια και μου την έστειλε, γιατί έτσι φαντάζεται πως είναι η αίθουσά μας.
«Υπέροχη αίθουσα!» του είπα. «Ψηλοτάβανη, μεγάλη, γεμάτη εποπτικά μέσα και αναρτήσεις που εξάπτουν την περιέργεια… αλλά αυτή, δεν μπορεί να είναι η αίθουσά μας!»
«Γιατί;» με ρώτησε κάπως ενοχλημένος.
«Εδώ υπάρχει δάσκαλος που διδάσκει πάνω σε μία έδρα και οι μαθητές κάθονται στη σειρά, γυρισμένοι όλοι προς το δάσκαλο. Εμείς καθόμαστε γύρω γύρω και όλοι βλέπουμε όλους. Και εγώ δεν κάθομαι πιο ψηλά από τα παιδιά. Τις περισσότερες φορές κάθομαι χαμηλότερα, ή δίπλα τους.»
Τώρα πάλι που φτάσαμε στην αρχαία Αίγυπτο μου έστειλε το προηγούμενο σχέδιο.
«Τι είναι αυτό;» τον ρώτησα.
«Η δική μου πυραμίδα» μου είπε.
«Μα αυτή δεν μπορεί να είναι πυραμίδα γιατί είναι κύβος!» του είπα.
«Καλά. Είναι ο δικός μου κύβος, που εμπνεύστηκα από τις πυραμίδες!» μου απάντησε και μου έστειλε και το ακόλουθο:
«Α, κατάλαβα, αυτή είναι η δική σου σφαίρα που εμπνεύστηκες από τις πυραμίδες» του είπα.
«Όχι, αυτή είναι η δική μου σφαίρα, που εμπνεύστηκα από το δικό μου κύβο, τον οποίο είχα εμπνευστεί από τις πυραμίδες» μου απάντησε.
Το τελευταίο σχέδιο που μου έστειλε ήταν το ακόλουθο:
«Τι σχέση έχει με την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού αυτό το σχέδιο;» τον ρώτησα.
«Είναι το σύγχρονο στάδιο της εξέλιξης του Χόμο Σάπιενς» μου είπε. «Λέγεται Χόμο Κονσούμεν (ή Κονσουμέρικους ή Κονσούμους: διεθνείς νεολογισμοί για τον άνθρωπο Καταναλωτή) ή Χόμο Τηλεθεατής, ή Χόμο Καναπές» μου είπε.
«Χόμο Καναπές; Δηλαδή;»
«Ο Χόμο Καναπές» μου είπε «είναι ο άνθρωπος που δε σκέφτεται, δε δημιουργεί, δε συζητάει, δεν πράττει. Κάθεται σε έναν καναπέ, τρώει γρήγορες αλμυρές τροφές (φαστ φουντ) πίνει γλυκά ροφήματα με ανθρακικό και παρακολουθεί τη ζωή του στην τηλεόραση».
Και αρχίσαμε να συζητάμε, και μιλούσαμε, και μιλούσαμε, και τελειωμό δεν είχαμε…
Κάποια μέρα ελπίζω ότι θα βρούμε το χρόνο (αχ αυτός ο χρόνος!) να σας μεταφέρω τη συζήτηση στο νηπιαγωγείο, γιατί πολύ θα ενδιέφερε τον Ματίας να ακούσει τη δική σας γνώμη.
Δείτε τον Ματίας να ζωγραφίζει ένα από τα φανταστικά του σχέδια!
Εξεζητημένος: αυτός που ξεφεύγει από το συνηθισμένο
Νεολογισμός: (= νέος + λόγος = νέα λέξη) είναι μια λέξη, ένας όρος, ή μια φράση που έχουν δημιουργηθεί πρόσφατα για να ονομάσουν νέες ανακαλύψεις ή νέες ανάγκες επικοινωνίας (περισσότερα εδώ).
Προάστιο (= προ+άστυ): οικισμός λίγο έξω από την πόλη
Ροκοκό: τεχνοτροπία στην τέχνη (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική) που αναπτύχθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα στη Γαλλία (δηλαδή λίγο πριν το Διαφωτισμό, μία από τις επόμενες στάσεις μας), με χαρακτηριστικά την εντυπωσιακή διακόσμηση, τα πολλά σκαλίσματα και το ανάλαφρο και εκλεπτυσμένο ύφος. Μελέτες ιστορικών που υποστηρίζουν ότι η κακόγουστη ροκοκό αισθητική της βασιλικής αυλής ήταν μία από τις αιτίες που οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση του 1789, έχουν απορριφθεί από τη κυρίαρχη επιστημονική κοινότητα των ιστορικών (περισσότερα εδώ).
Σουηδία: χώρα της Βόρειας Ευρώπης, με διακοσμητικό μεν βασιλιά δε, πρώην μεγάλη αυτοκρατορία που εδώ και δύο αιώνες (200 χρόνια) είναι ουδέτερη στους πολέμους (γίνεται να είσαι ουδέτερος, ή τελικά με την ‘ουδετερότητα’ βοηθάς τον ισχυρότερο;), γεγονός που της επέτρεψε να αναπτύξει τη βιομηχανία, την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα, αλλά και να προσφέρει στους πολίτες της υψηλό βιοτικό επίπεδο, κοινωνική πρόνοια και εκπαίδευση. Σουηδοί ήταν: ο σκηνοθέτης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, η συγγραφέας Άστριντ Λίντγκρεν (έγραψε την ‘Πίπη Φακιδομύτη’), ο αστρονόμος Άντερς Κέλσιος (πρότεινε την κλίμακα για τη μέτρηση της θερμοκρασίας που φέρει το όνομά του), ο χημικός Άλφρεντ Νομπέλ (καθιέρωσε τα βραβεία Νομπέλ που δίνονται για την έρευνα σε Ιατρική, Φυσική, Χημεία, Λογοτεχνία, για την Ειρήνη, προσφάτως δε και στην Οικονομία) (περισσότερα για τη Σουηδία, εδώ).
«… η διαφορά ανάμεσα στο ψέμα και το παραμύθι είναι ότι το ψέμα (είτε το λες στους άλλους είτε στον εαυτό σου) σε βοηθά να υπεκφεύγεις τις δυσκολίες της ζωής, ενώ το παραμύθι να τις αντιμετωπίζεις…»
Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, σουηδός σκηνοθέτης
Πώς κοίμιζαν τα παιδιά τους οι χόμο σάπιενς (βέβαια εδώ προηγείται το ερώτημα για το εάν κοίμιζαν τα παιδιά τους); Τους έλεγαν άραγε φανταστικές ιστορίες; Ήταν τα πρώτα παραμύθια παιδικά, ή απευθύνονταν σε ενήλικες; Πότε χρονολογείται το πρώτο παραμύθι; Ποια είναι η ιστορία των παραμυθιών;
Το πρώτο παραμύθι έχει τις ρίζες του βαθιά στο χρόνο. Γεννιέται μέσα από το μύθο: υιοθετεί ήρωες και πλασματικές οντότητες, αξίες, ιδέες, δοξασίες, ιστορία και πλοκή. Αλλά τι είναι οι μύθοι; Οι μύθοι φτιάχτηκαν σε μια προσπάθεια της ανθρωπότητας να εξηγήσει και να νοηματοδοτήσει τον κόσμο και τη ζωή. Είναι ιστορίες που μία κοινωνία θεωρεί αληθινές και χαρακτηρίζουν ένα ιδιαίτερο τελετουργικό ή πίστη. Αργότερα, όταν αναπτύχθηκαν οι επιστήμες και η φιλοσοφία, οι μύθοι έχασαν την αίγλη αλλά και την ιερότητα που είχαν, και διατηρώντας μόνο το στοιχείο της εξιστόρησης φανταστικών γεγονότων, μετασχηματίστηκαν σε παραμύθια.
Τι είναι λοιπόν το παραμύθι; Είναι μια επινόηση, μια μυθιστοριογραφία, μια φαντασιακή αφήγηση. Η μετάβαση από το μύθο στο παραμύθι ήταν τόσο αργή που είναι δύσκολο να ορίσουμε το χρόνο γένεσης των παραμυθιών. Νεράιδες και τζίνια συναντάμε πριν από 2.000 χρόνια σε περσικούς και βουδιστικούς μύθους. Όσο για τις πρώτες γραπτές ιστορίες, τις συναντάμε και πάλι στην Ανατολή, σε μια συλλογή από σανσκριτικά (η κλασική γλώσσα της Ινδίας) παραμύθια με πέντε βιβλία, τα «Ινδικά Πανχατάντρα», τα οποία δεν γνωρίζουμε πότε γράφτηκαν (πιστεύεται όμως ότι έφτασαν στην Ελλάδα την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου).
Πριν όμως από αυτά υπήρχαν οι αρχαίοι αιγυπτιακοί, όπως και ελληνικοί μύθοι. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι αφηγήσεις που συγχέουν το μυθικό με το πραγματικό στοιχείο. Ιστορικά γεγονότα της εποχής πλέκονται με φανταστικά, ιστορικά πρόσωπα συνομιλούν με θεούς και θεές, τέρατα, στοιχειά, μάγισσες και νύμφες. Όμως η δομή, η ποιητική μορφή και η πολυπλοκότητα των σχέσεων που περιγράφει ο Όμηρος, είναι στοιχεία που δεν προσιδιάζουν στο παραμύθι. Αντιθέτως οι μύθοι του Αισώπου είναι πολύ πιο κοντά στο παραμύθι: είναι αυτοτελείς ιστορίες, η πλοκή τους είναι απλή, οι ήρωες είναι ζώα.
Αρχικά τα παραμύθια ήταν μέρος της προφορικής παράδοσης των λαών. Τα παραμύθια, που τα αφηγούνταν οι παραμυθάδες, ήταν μια μορφή ψυχαγωγίας των λαϊκών στρωμάτων και απευθύνονταν σε όλες τις ηλικίες. Κάθε παραμυθάς προσέθετε τα δικά του στοιχεία στο παραμύθι. Έτσι τα παραμύθια ήταν ζωντανές ιστορίες που άλλαζαν στο χρόνο.
Από τα μέσα του 14ου αιώνα, με τη μετάβαση από τη φεουδαρχική (φέουδο = τμήμα γης) στην αστική (το άστυ = η πόλη) κοινωνία, άρχισε να υπάρχει ένα νέο είδος παραμυθιού, το λόγιο. Λόγιο είναι το παραμύθι που το γράφει ένας συγγραφέας. Το νέο αυτό παραμύθι, το λόγιο, που απευθύνεται πλέον μόνο στο παιδικό κοινό, είναι το παραμύθι που φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Πέρα από τη φανταστική ιστορία που πλάσαμε, ας δούμε τι γνωρίζουμε για την αρχαία Αίγυπτο. Η αρχαία Αίγυπτος (περίπου 3.000 – 30 π.Χ.) εκτείνονταν στην περιοχή του ποταμού Νείλου (εκεί όπου βρίσκεται και η σύγχρονη Αίγυπτος).
Ο Νείλος ήταν το μεγάλο δώρο της Αιγύπτου αφού όχι μόνο έκανε εύφορη τη γη και τους έδινε πλούσια γεωργική παραγωγή, αλλά χρησίμευε και ως πλωτός δρόμος για τη μεταφορά εμπορευμάτων (ιδιαίτερα ξυλείας).
Βασιλιάδες των Αιγυπτίων ήταν οι Φαραώ, οι οποίοι θεωρούνταν και θεοί. Εκτός όμως από τους Φαραώ, οι Αιγύπτιοι πίστευαν και σε πολλούς άλλους θεούς (πολλές φορές τους έδιναν μορφή ζώων), καλούς και κακούς. Η κοινωνική διάρθρωση ήταν η ακόλουθη: Φαραώ, ιερείς, κρατικοί υπάλληλοι, γραφείς, στρατιωτικοί, καλλιτέχνες, ελεύθεροι γεωργοί και δούλοι.
Αλλά ας πιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε, δηλαδή στο Χόμο Σάπιενς (εποχή του λίθου). Τι προσέθεσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού και γιατί εμείς κάνουμε μια στάση σε αυτούς;
Οι Αιγύπτιοι έχτισαν πόλεις, έφτιαξαν καράβια, ανέπτυξαν το εμπόριο, οργάνωσαν στρατό, πολέμησαν, κατέκτησαν και κατακτήθηκαν. Εξόρυξαν μέταλλα και δούλεψαν το χαλκό (έτσι περνάμε στην εποχή του χαλκού) και κατασκεύασαν αρδευτικά έργα.
Ανέπτυξαν τις Επιστήμες και ιδιαίτερα τη Γεωμετρία και τα Μαθηματικά, την Αρχιτεκτονική, την Ιατρική και την Αστρονομία, επινόησαν το ημερολόγιο των 365 ημερών και χώρισαν τη μέρα σε ώρες τις οποίες μετρούσαν με το ηλιακό ρολόι.
Όμως μια σημαντική αιτία της στάσης μας είναι η Γραφή. Οι αρχαιολόγοι δεν έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν πότε άρχισαν οι άνθρωποι να μιλάνε (να επικοινωνούν μέσω ηχητικής γλώσσας). Συμφωνούν όμως ότι αμέσως μετά τη Μεσοποταμία, τα πρώτα ευρήματα γραπτής γλώσσας είναι στην Αίγυπτο το 3.100 π.Χ.
Η γραπτή γλώσσα των Αιγυπτίων ονομάστηκε ιερογλυφική (ιερά ανάγλυφα) και είναι μικτή γλώσσα με ιδεογράμματα (γράμματα που συμβολίζουν μια ιδέα) και σύμβολα ήχων. Η γραπτή τους γλώσσα ήταν τόσο πολύπλοκη και είχε τόσα σύμβολα που η εκμάθηση της ήταν δύσκολη, για αυτό και οι γραφείς είχαν πολύ καλή θέση στην κοινωνία.
Ο Γάλλος γλωσσολόγος Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν (Jean-François Champollion) κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά (1822), όταν ανακαλύφθηκε η «Στήλη της Ροζέτας» στηνοποία αναγράφεται ένα κείμενο σε τρία συστήματα γραφής (ιεροφλυφικά και δημώδη αιγυπτιακά, και ελληνικά).
Ένα μάθημα για την αρχαία Αίγυπτο με χιούμορ, δυστυχώς για όσους γνωρίζουν καλά αγγλικά (ο παρουσιαστής πολύ καλός αλλά μιλάει πολύ γρήγορα!):http://www.youtube.com/watch?v=Z3Wvw6BivVI
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
