Αντικείμενο των ερευνών μας αυτή την περίοδο είναι η Αθήνα τον πέμπτο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο που η δημοκρατία, η τέχνη, η επιστήμη και η φιλοσοφία άνθισαν ένα συγκεκριμένο αιώνα, σε ένα συγκεκριμένο τόπο. Στην ιστορία της ανθρωπότητας τίποτε δεν είναι τυχαίο, όπως βέβαια και τίποτε δεν είναι προβλέψιμο.

Η αθηναϊκή δημοκρατία και η ειρήνη (την περίοδο μεταξύ των περσικών και του πελοποννησιακού πολέμου) είναι οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την άνθιση των τεχνών, των επιστημών και της φιλοσοφίας, αλλά και η φιλοσοφία, οι τέχνες και οι επιστήμες, συντέλεσαν στη γένεση της δημοκρατίας.

Η Ακρόπολη των Αθηνών σε γκραβούρα

Στην πορεία της ανθρωπότητας, όπως την παρακολουθούμε με τη χρονομηχανή μας, είναι η πρώτη φορά που συναντάμε τη λέξη δημοκρατία. Όπως είδαμε στην Αίγυπτο είχανε τους φαραώ ή τους βασιλιάδες που ήταν οι απόλυτοι άρχοντες, είχαν την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία (ελέω θεού, αλλά και μη αντίδρασης του λαού) να αποφασίζουν για όλο το λαό.

Στην Αθήνα, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν υπάρχει ένας ανώτατος άρχοντας που αποφασίζει για τους πολίτες, αλλά αντιθέτως, οι πολίτες αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία όλοι οι πολίτες ψήφιζαν τους νόμους και αποφάσιζαν με ποιο τρόπο θα τους εφαρμόζουν στην πράξη. Είναι μάλιστα ένα από τα λίγα παραδείγματα άμεσης δημοκρατίας: ο κάθε πολίτης (και όχι οι αντιπρόσωποί του) είχε το δικαίωμα και την υποχρέωση να αποφασίζει για την πόλη.

Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πολίτες της Αθήνας δεν ήταν όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας: πολίτες ήταν μόνο οι ελεύθεροι (όχι οι μέτοικοι και οι δούλοι) άνδρες, πάνω από είκοσι χρονών.

η Πνύκα, η θέση όπου γινόταν η εκκλησία του Δήμου, δηλαδή η συνέλευση των Αθηναίων

«Μα αυτό δεν είναι δίκαιο», είπαν τα παιδιά. «Γιατί να αποφασίζουν μόνο αυτοί και όχι όλοι οι κάτοικοι, δηλαδή και οι γυναίκες; Και γιατί είναι σημαντική η αθηναϊκή δημοκρατία αφού υπήρχαν σκλάβοι;»

Είναι λάθος να συγκρίνουμε τον 21ο αιώνα με τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Η αθηναϊκή δημοκρατία είναι σημαντική γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας μία κοινωνία αμφισβητεί το ‘αδιαμφισβήτητο’ της εξουσίας του απόλυτου άρχοντα, και αναλαμβάνει η ίδια την εξουσία, θέτοντας κάθε μέλος της ίσο με το άλλο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα σταθούμε κριτικά ως προς την κοινωνική δομή της περιόδου. Τι είδους δημοκρατία μπορεί να υπάρχει με την εξαίρεση των γυναικών και την ύπαρξη των σκλάβων; Είναι όμως ανιστορικό να προβάλουμε τα δικά μας αυτονόητα στο παρελθόν.  Έπρεπε να περάσουν χιλιάδες χρόνια και να δοθούν πολλοί αγώνες, για να  φτάσει η ανθρωπότητα να καταδικάσει τη σκλαβιά, όπως και να κατακτήσουν οι γυναίκες ισότιμη θέση στην κοινωνία, και θα πρέπει να δοθούν άλλοι τόσοι αγώνες έτσι ώστε οι κατακτήσεις αυτές να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη.

Η κριτική στάση δεν αφαιρεί τίποτε από τη σημασία της αθηναϊκής δημοκρατίας. Απλώς την θέτει εντός των ανθρώπινων μέτρων, μία κίνηση που αποτρέπει και τον κίνδυνο να τη θεωρήσουμε ως κάτι εξω-ανθρώπινο, στοιχείο που οδηγεί στην λατρεία της. Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την ανάγνωση του παρόντος, ενώ η λατρεία του (όπως και κάθε τυφλή πίστη) συσκοτίζει το παρόν.

«Η Σχολή των Αθηνών» (Scuola di ΑΤΕΝΕ στην ιταλική γλώσσα), έργο του ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης Ραφαήλ (1510 – 1511), Βατικανό

Όπως είπαμε, στην αθηναϊκή δημοκρατία ο κάθε πολίτης αποφάσιζε για τη ζωή του. Όμως για να αποφασίσεις πρέπει να σκεφτείς και να κρίνεις. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η σκέψη άνθισε εκείνη την εποχή. Οι ελεύθεροι πολίτες άρχισαν να σκέφτονται για τη ζωή τους, να θέτουν ερωτήματα και να αναζητούν απαντήσεις: Τι είναι δίκαιο και τι άδικο; Τι είναι καλό και τι κακό; Τι είναι ωραίο και τι άσχημο; Πώς γνωρίζω; Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα; Τι είναι πραγματικό και τι είναι φανταστικό; Έτσι άρχισαν να φιλοσοφούν, να αγαπούν τη σοφία, να αναζητούν απαντήσεις για κάθε απορία μέσω του λόγου.

Οι ελεύθερα σκεπτόμενοι πολίτες δεν αρκούνταν να ζουν στον κόσμο, αλλά ήθελαν και να γνωρίσουν τον κόσμο, να μπορούν να πουν (να τον περιγράψουν μέσω του λόγου), να καταλάβουν και να εξηγήσουν τον κόσμο, να βρουν δηλαδή τους νόμους, τη δομή, τις σχέσεις που τον διέπουν. Έτσι ανέπτυξαν την επιστημονική σκέψη.

Οι ελεύθεροι πολίτες δημιούργησαν σπουδαία τέχνη, γιατί η τέχνη ανθίζει μόνο στην ελευθερία. Έφτιαξαν αρχιτεκτονικά έργα και σκάλισαν αγάλματα κλασικής (διαχρονικής) ομορφιάς. Έγραψαν ποίηση και συνέθεσαν μουσική.


Οι ελεύθεροι πολίτες αναζήτησαν και έμμεσους τρόπους να προσεγγίσουν και να κρίνουν την πολιτική τους ζωή, αλλά και τη ζωή τους ευρύτερα. Έτσι έγραψαν και παρακολούθησαν θεατρικές παραστάσεις. Μέσω της κωμωδίας και της τραγωδίας απάντησαν όσα ερωτήματα δεν κατάφεραν να απαντήσουν με τη φιλοσοφία και την επιστήμη, και έδωσαν δημιουργική διέξοδο στα πάθη τους.

Η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι ευθύγραμμη πρόοδος, αλλά ανοιχτή εξέλιξη. Θα πρέπει να περάσουν πολλοί αιώνες για να ξαναπιάσει η ανθρωπότητα το νήμα που άρχισε να υφαίνει η αρχαία Ελλάδα, και να του δώσει νέα υφή, νέο χρώμα και νέα χρησιμότητα. Αλλά αυτά θα τα δούμε στη συνέχεια του ταξιδιού μας.

Ελληνικές μάσκες Τραγωδία-Κωμωδία πάνω σε Ρωμαικό Μωσαικό 2αι μ.Χ

Σύνδεσμοι:

Μια επίσκεψη στην Πνύκα μέσω του διαδικτύου: http://city-view.gr/ofgreece/index.php?option=com_content&view=article&id=83&lang=el

Ξενάγηση στην ακρόπολη: http://gennadeio.blogspot.com/2012/04/blog-post_4250.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση της αρχαίας Αθήνας: http://www.sikyon.com/Athens/Monuments/athens_recns_gr.html

Ακρόπολη θρι ντι (3d): http://ancientathens3d.com/acropclassic.htm

Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα (μουσείο κυκλαδικής τέχνης): http://www.cycladic.gr/appdata/documents/ekpaideysh_pdfs/leon%20&%20meliti_32pp.pdf

Πηλός, τροχός, καμίνι (μουσείο κυκλαδικής τέχνης): http://www.cycladic.gr/appdata/documents/pilos,troxos,kamini.pdf

Δείτε περισσότερα για το ως άνω έργο του Ραφαήλ εδώ: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CF%8E%CE%BD_%28%CE%A1%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%AE%CE%BB%29