Project: Η έννοια του, η φιλοσοφία του και ο τρόπος εφαρμογής του στην εκπαίδευση

του Δρα Θεόδωρου Κ. Θεοδώρου

1.Έννοια

Με τον όρο project εννοούμε μια μικρή ή μεγάλη, ομαδική ή ατομική εργασία, που ενισχύει σημαντικά τη διαδικασία της διδασκαλίας – μάθησης, επειδή καταργεί την «απόσταση» μαθητή – δασκάλου και εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό το σκοπό της αυτόνομης μάθησης. Το project ως μέθοδος είναι απότοκος της διαθεματικότητας, μιας εκπαιδευτικής προσέγγισης κατά την οποία η γνώση αντιμετωπίζεται ως ενιαία ολότητα, δηλαδή δεν κατακερματίζεται στα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα, τα οποία διασυνδέονται οριζόντια συνεισφέροντας στη διεπιστημονική μελέτη ενός θεματικού αντικειμένου. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή σημασία δεν έχει το τέρμα αλλά το ταξίδι. Το μάθημα παίρνει τη μορφή παιχνιδιού, ενώ το θέμα καθορίζεται από τους μαθητές για να εμπίπτει στα ενδιαφέροντά τους. Οι μαθητές πρέπει να δουλεύουν σε ομάδες, να έχει γίνει προγραμματισμός του έργου, η διάρκειά του μπορεί να κυμαίνεται ανάλογα με το μέγεθος του θέματος κοκ. Πρόκειται για αλλαγή τόσο στη μέθοδο διδασκαλίας όσο και στην πράξη, στη στάση και τις αντιλήψεις, καθώς έχουμε αλλαγή ρόλων. Ο μαθητής έχει τον πρώτο λόγο στη διαδικασία της μάθησης, ο καθηγητής καθοδηγεί διακριτικά, εμψυχώνει και βοηθάει στον επαναπροσδιορισμό των κριτηρίων και των θεμάτων, αν οι μαθητές κατά την εργασία τους αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Η προσέγγιση της γνώσης γίνεται με τον ερευνητικό τρόπο, σύμφωνα με τον οποίο οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες και αναζητούν πληροφορίες σε ποικίλες πηγές τις οποίες ανασυνθέτουν με τη σφραγίδα της προσωπικής τους γραφής, τις παρουσιάζουν στην τάξη και μετά τη συζήτηση γίνεται από ομάδα μαθητών στον Η/Υ το τελικό κείμενο με εικαστικές απεικονίσεις, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες κτλ. και ακολουθεί είτε έκθεση στο χώρο του σχολείου, είτε παρουσίαση στην τάξη.

2. Οι θεωρητικοί του project

Ο Αμερικανός παιδαγωγός Ντιούη που εύστοχα αποκλήθηκε ως ο πατέρας της ενεργητικής μάθησης και της διαθεματικής προσέγγισης της σχολικής γνώσης θεωρείται και ως ο πνευματικός πατέρας του project. Στο έργο του «Πείρα και αγωγή» το 1938 προτείνει την διδασκαλία μέσα από την «μέθοδο των προβλημάτων» και τη «μέθοδο project» η οποία μέθοδος αναπτύχθηκε έτι περαιτέρω και τελειοποιήθηκε αργότερα από το μαθητή του Κιλπάτρικ. ο Ντιούη ανέφερε σχετικά: «Δεν έχουμε μια σειρά από χωριστούς κόσμους, ένας από τους οποίους είναι μαθηματικός, άλλος φυσικός, άλλος ιστορικός κλπ. Ζούμε σε ένα κόσμο όπου όλες οι πλευρές συνδέονται. Όλες οι σπουδές προέρχονται από σχέσεις του ενός μεγάλου κοινού κόσμου και καθώς το παιδί ζει σε μεταβαλλόμενη αλλά συγκεκριμένη και ενεργητική σχέση με αυτόν τον κοινό κόσμο οι σπουδές του είναι φυσικά ενιαίες. Η σύνδεση των σπουδών δεν θα αποτελεί πλέον πρόβλημα. Ο δάσκαλος δεν θα είναι υποχρεωμένος να προσφεύγει σε κάθε είδους τεχνάσματα για να συνυφαίνει λίγη αριθμητική με το μάθημα της ιστορίας. Συνδέστε το σχολείο με τη ζωή και όλες οι σπουδές θα συνδεθούν αναγκαστικά».

3. Η φιλοσοφία, ο σκοπός και τα είδη του project

Στα ελληνικά ο όρος «project» αποδίδεται ως: «Δημιουργικές και συνθετικές εργασίες». Με την ερμηνεία αυτή δίδεται έμφαση στη διαδικασία κατασκευής ενός project. Το project στηρίζεται στις βασικές παιδαγωγικές αρχές της αυτενέργειας, της συμμετοχικής μάθησης, της ευρηματικής και συνεργατικής μάθησης. Μέσα από τη διαδικασία της έρευνας, της αναζήτησης και της αξιολόγησης πηγών, ο μαθητής μαθαίνει πώς να μαθαίνει εφαρμόζοντας έτσι ένα από τους βασικούς πυλώνες της Unesco για την εκπαίδευση δηλαδή το «μαθαίνω πώς να μαθαίνω».
Ο σκοπός του project είναι διττός:
α. Δεν επιδιώκεται μόνο να δοθούν σωστές απαντήσεις σε ένα θέμα, αλλά να διευρυνθούν οι γνώσεις των μαθητών για το εν λόγω θέμα.
β. Δίνεται περισσότερη έμφαση στη διαδικασία παρά στο αποτέλεσμα.
Τα είδη του project είναι:
α. Project βιβλιοθήκης
Οι μαθητές συλλέγουν πληροφορίες και στοιχεία από τη βιβλιοθήκη, τα οργανώνουν και τα παρουσιάζουν στην τάξη.
β. Project περιβάλλοντος
Οι μαθητές συλλέγουν στοιχεία και πληροφορίες από το περιβάλλον, φυσικό, κοινωνικό, οικονομικό σχετικά με το θέμα, τα οργανώνουν και τα παρουσιάζουν στην τάξη.
γ. Μεικτά Project
Οι μαθητές συλλέγουν στοιχεία και πληροφορίες τόσον από τη βιβλιοθήκη όσο και από το περιβάλλον.

4. Η παιδευτική αξία και οι προϋποθέσεις επιτυχίας του project

Το project μαθαίνει το μαθητή πώς να μαθαίνει, καλλιεργεί την αναλυτική και συνθετική του ικανότητα, αναπτύσσει την πρωτοβουλία του μαθητή και προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών. Αναθέτει «ρόλους» σε όλα τα παιδιά, ασκεί την κριτική τους ικανότητα και αναπτύσσει το αίσθημα ευθύνης τους. Επιπρόσθετα απομακρύνει τη στείρα απομνημόνευση και αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες. Απαραίτητες προϋποθέσεις επιτυχίας ενός project θεωρούνται η ελευθερία των μαθητών να προτείνουν το θέμα, η από κοινού διαμόρφωσή του, ο καλός σχεδιασμός, η ανατροφοδότηση κατά τη διεξαγωγή του και ο αλληλοσεβασμός σε συνδυασμό με την κουλτούρα μάθησης τόσον από την πλευρά του καθηγητή όσον και από την πλευρά του μαθητή.

5. Ο ρόλος του μαθητή και ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο project

Συζητά και συναποφασίζει το ρόλο που θα διαδραματίσει στην ομάδα, συμμετέχει στην επιλογή του θέματος, οργανώνει συγκεκριμένο σχέδιο εργασίας, εμπλέκεται ενεργά στη διαδικασία της συνεχούς και διαμορφωτικής αξιολόγησης. Επίσης συμμετέχει στην παραγωγή του τελικού προϊόντος και στην κριτική ανασκόπηση της όλης διαδικασίας, αναπτύσσει δεξιότητες για αυτόνομη μάθηση, συνεργασία, προγραμματισμό και υπευθυνότητα και σε τελικό στάδιο παρουσιάζει την εργασία.
Ο εκπαιδευτικός είναι ο σύμβουλος, ο συνερευνητής, είναι αυτός που δίνει κατευθύνσεις, αυτός που διευκολύνει την πορεία προς τη γνώση, αυτός που διαμεσολαβεί ανάμεσα στη γνώση και το μαθητή συνειδητοποιεί και συντονίζει το όλο έργο και πυρπολεί τις ψυχές των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να εμπλέκει όλους του μαθητές στην κατασκευή του project, να εμπνέει αγάπη για τη γνώση και την έρευνα, να βεβαιώνεται ότι οι μαθητές έχουν σαφή αντίληψη για τους στόχους της όλης διαδικασίας, να φροντίζει για την αποφυγή υπερφόρτωσης των ικανών και πιο μελετηρών μαθητών, να καθοδηγεί και να κατευθύνει τον προγραμματισμό και να δημιουργεί εκείνες τι προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διεξαγωγή του project. Ο ρόλος αυτός προϋποθέτει την ανάπτυξη δεξιοτήτων που προωθούν τη βιωματική μάθηση, τη συνεργατική μάθηση, την κριτική σκέψη των μαθητών, τη σταδιακή αυτονόμησή τους, την ορθολογική διαχείριση του χρόνου, την επιλογή των σωστών μεθόδων και δεδομένων καθώς επίσης και τη σωστή χρήση της τεχνολογίας.

6. Η αξιολόγηση του project

Η Αξιολόγηση του project είναι:
α. Διαμορφωτική, κατά τη διάρκεια οργάνωσης και εκτέλεσης του
β. Τελική, για διαπίστωση της επίτευξης των στόχων του. Γίνεται από τους μαθητές με τη βοήθεια του καθηγητή.
Η Αξιολόγηση του project συμπεριλαμβάνει την αυτό-αξιολόγηση του κάθε συμμετέχοντος ξεχωριστά, την αξιολόγηση της πορείας της ομάδας, την αξιολόγηση του αποτελέσματος – παρουσίασης και την αξιολόγηση του βαθμού αφομοίωσης των συμπερασμάτων του project.

7. Θετικά από την εκπόνηση ενός project και την αξιολόγηση του μαθητή μέσω του project

α. Αξιολογείται το προϊόν και όχι ο βαθμός επίδοσης
β. Αντιλαμβάνεται ο μαθητής πόσα έμαθε
γ. Στα ομαδικά project αναλαμβάνει ο κάθε μαθητής το ρόλο που του ταιριάζει και δεν αμφισβητείται η προσφορά από τα άλλα μέλη
δ. Δημιουργείται ελεύθερος χρόνος μάθησης χωρίς τις επιβαρύνσεις των εξετάσεων και της βαθμολογίας
ε. Δημιουργείται σχέση οικειότητας ανάμεσα στο καθηγητή και το μαθητή

8. Βασικά στάδια ενός project

α. Στάδιο του προβληματισμού και σχεδιασμού του project

Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τον προβληματισμό, την επιλογή και το σχεδιασμό του θέματος. Αρχικά οι μαθητές συζητούν, ανταλλάσσουν απόψεις, προβληματίζονται σχετικά με το ποιο από τα θέματα που προτείνουν οι μαθητές θα προκαλέσει το ενδιαφέρον τους, ώστε η συμμετοχή τους να είναι περισσότερο δημιουργική και αποδοτική. Το αρχικό ερέθισμα για την επιλογή του θέματος μπορεί να προέκυψε από τη συζήτηση κάποιου επίκαιρου θέματος στην τηλεόραση ή από την ανάγνωση ενός κειμένου (άρθρο, ανακοίνωση, διαμαρτυρία, επιστολή), το οποίο έφεραν οι μαθητές ή ο εκπαιδευτικός στην τάξη ή ακόμη και από ένα γνωστικό αντικείμενο. Ο εκπαιδευτικός στη φάση αυτή βοηθάει τους μαθητές να καταλήξουν στην επιλογή του θέματος, προκαλώντας ερεθίσματα. Στη συνέχεια φροντίζουν ο εκπαιδευτικός ή οι μαθητές, οι οποίοι συνέλαβαν την αρχική ιδέα του θέματος και έχουν στη διάθεσή τους πλούσιο έντυπο και οπτικοακουστικό υλικό, για τη γενικότερη ευαισθητοποίηση των μαθητών. Τέλος με τη μέθοδο του καταιγισμού των ιδεών όλα τα μέλη της ομάδας εργασίας εκφράζουν αβίαστα οποιαδήποτε ιδέα, άποψη τους έρχεται στο μυαλό και γράφονται στον πίνακα. Έπειτα από συζήτηση όλων των μελών της ομάδας διαρθρώνουν το πλαίσιο και τη δομή του θέματος και καθορίζουν το σκοπό και το περιεχόμενό του. Σε περίπτωση που το σχέδιο εργασίας είναι συνεργατικό, συγκροτούν ομάδες εργασίας, προκειμένου κάθε ομάδα να αναλάβει και μια ενότητα. Είναι σημαντικό για τη συγκρότηση κάθε ομάδας ο εκπαιδευτικός να λάβει υπόψη την ανομοιογένεια ως προς το φύλο, την κοινωνική προέλευση, την επίδοση κ.τ.λ. Καθορίζεται ένας συντονιστής για κάθε ομάδα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το συντονισμό των δραστηριοτήτων της ομάδας και τη συγκέντρωση του απαραίτητου υλικού.

β. Στάδιο της εκτέλεσης του project

Στο στάδιο αυτό οι μαθητές πρέπει να εφαρμόσουν στην πράξη αυτά που σχεδίασαν, δηλαδή να κάνουν τις επισκέψεις σε οργανισμούς και επιχειρήσεις για επιτόπια έρευνα, να πάρουν συνεντεύξεις από ειδικούς, να συγκεντρώνουν το υλικό τους, να το επεξεργάζονται και να αναλύουν τα δεδομένα. Κατά την πορεία του πρέπει να παρεμβάλλονται διαλείμματα αλληλοενημέρωσης και ανατροφοδότησης των ομάδων. Τα μέλη κάθε ομάδας ανταλλάσσουν απόψεις, εκθέτουν τις δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διαδικασία υλοποίησης, για να τις αντιμετωπίσουν από κοινού και ταξινομούν το υλικό που έχουν συγκεντρώσει. Κάθε ομάδα αναφέρει στην ολομέλεια τις δραστηριότητες που έχει ολοκληρώσει και γίνεται ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών για την τελική παρουσίαση. Ο εκπαιδευτικός αναλαμβάνει συμβουλευτικό και συντονιστικό ρόλο, παρατηρεί και αξιολογεί τους μαθητές, δρα ως πόλος επικοινωνίας, δίνει νόημα και συνοχή στις προσπάθειές τους με τη συνεχή ανατροφοδότηση που τους παρέχει. Προσανατολίζει τους μαθητές, ώστε να αποφύγουν τη σπατάλη χρόνου βαδίζοντας εμπειρικά και με τη μέθοδο της δοκιμής και της πλάνης. Οι παρεμβάσεις του εκπαιδευτικού πρέπει να γίνονται μόνον, όταν και εφόσον το ζητούν οι μαθητές.

γ. Στάδιο της παρουσίασης του project

Στο στάδιο αυτό οι μαθητές παρουσιάζουν το project. Η παρουσίαση της εργασίας τους είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού η τελική εκπόνησή της δίνει ηθική ικανοποίηση στους μαθητές και γίνεται με ποικίλους τρόπους, ανάλογα με τη φύση της εργασίας (προφορική, γραπτή, παρουσίαση με διάφορα εποπτικά μέσα, θεατρική παράσταση, εκθέσεις, κλπ).

δ. Στάδιο της αξιολόγησης του project

Στο στάδιο αυτό οι μαθητές κάνουν την αυτοκριτική τους και τον απολογισμό της εμπειρίας που αποκόμισαν. Δηλαδή αξιολογούν το αποτέλεσμα της εργασίας τους, εξετάζουν την επίτευξη ή μη των στόχων που αρχικά είχαν τεθεί, εκτιμούν τι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά, διακρίνουν τα θετικά και αρνητικά στοιχεία της όλης διαδικασίας και δίνουν συμβουλές για τα επόμενα projects. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές συνειδητοποιούν τη χρησιμότητα και τη σημασία του project καθώς και τη γνώση που αποκόμισαν, ενώ ο εκπαιδευτικός επωφελείται και από την εμπειρία των μαθητών για το σχεδιασμό μελλοντικών εργασιών. Αν επιθυμεί να διαπιστώσει την ικανοποίηση των παιδιών από τη συμμετοχή τους στη διεξαγωγή του project, έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει διάφορα εργαλεία, όπως για παράδειγμα την ελεύθερη συζήτηση, το ερωτηματολόγιο, το φύλλο αξιολόγησης του μαθητή κ.τ.λ.

9. Επίλογος

Το project στοχεύει στο να μάθει το παιδί «πώς να μαθαίνει» κι όχι να απομνημονεύει ή να παπαγαλίζει τη γνώση. Απαιτεί δάσκαλο εμπνευστή και «πυρπολητή ψυχών», και έχει στόχο την κατάργηση της έδρας. Το project είναι μέθοδος απότοκος της διαθεματικότητας, της εκπαιδευτικής προσέγγισης κατά την οποία σημασία αναδεικνύεται η ευρηματική μορφή της μάθησης. Το μάθημα παίρνει τη μορφή παιχνιδιού, θέτοντας έτσι σε πρώτο πλάνο την παιγνιώδη μορφή της διδασκαλίας και τη χαρά της μάθησης που αποτελούν διαχρονικές παιδαγωγικές αρχές. Η χαρά λοιπόν της μάθησης και η παιγνιώδης μορφή της διδασκαλίας, που αποτελούν ορισμένους από τους πυλώνες της σύγχρονης προοδευτικής παιδαγωγικής έλκουν την καταγωγή τους από την αριστοτελική σκέψη. Ο σταγειρίτης φιλόσοφος παρόλο που παραδέχεται ότι οι νέοι δε μαθαίνουν παίζοντας «ου γαρ παίζουσι μανθάνοντες, μετά λύπης γαρ η μάθησις», εντούτοις τονίζει ότι η παιδεία δεν πρέπει να θεωρείται ως γενεσιουργός αιτία ταλαιπωρίας. «Δει τους νέους μη παιδιάς ένεκα παιδεύειν».
Το project λοιπόν αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να εφαρμοστεί η διαθεματική διδασκαλία, η διερευνητική και συνεργατική μάθηση και ταυτόχρονα ο μαθητής να νοιώθει τη χαρά που απορρέει από τη γνώση και να μην αντιμετωπίζει τη σχολική εργασία ως καταναγκαστικό έργο ή κατά το επιεικέστερο ως αγγαρεία.

Βιβλιογραφία
Frey, K., «Η μέθοδος Project», μετάφραση Κλ. Μάλλιου, Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1998.
Meyer, E., «Oμαδική Διδασκαλία: Θεμελίωση και παραδείγματα», Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1987.
Μπρίνια, Β., «Η Διεξαγωγή του μαθήματος Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων με τη Μέθοδο Project στο Ενιαίο Λύκειο», στο «Τα Εκπαιδευτικά», 2005.
Σάββα., «Η Πρόκληση της Διαπολιτισμικής Αγωγής στα Σχολεία», στο «Τα Εκπαιδευτικά», 2005.
Σαλτέρης, Ν., «Η πορεία εκσυγχρονισμού στην εκπαίδευση», στο «Νέα Παιδεία», 2004.
Σουλιώτη, Ε., Παγγέ, Τ., «Διαθεματική Προσέγγιση και Διδασκαλία. Η Μέθοδος Project», στο «Νέα Παιδεία», 2004.
Θεοφιλίδης Χ., «Διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας», Γρηγόρης, Αθήνα 1997.
Frey K., «Η μέθοδος Project. Μια μορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο, ως θεωρία και πράξη», Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1986.
Κασσωτάκη Μ. & Φλουρή Γ., «Μάθηση και Διδασκαλία», Γρηγόρης, Αθήνα 2001.
Χρυσαφίδης Κ., «Βιωματική – Επικοινωνιακή διδασκαλία. Η εισαγωγή της μεθόδου Project στο σχολείο», Gutenberg, Αθήνα 1996.
Νεόφυτος Χαραλάμπους, «Αποτελεσματική Μάθηση στις Τάξεις Μικτής Ικανότητας», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, Λευκωσία 1999.