Ποδηλατώντας στη θέση Μάνα του Νερού Μεσιανής
Εξιστορείται η δασική θέση “Μάνα του Νερού” του οικισμού Μεσιανή Κοζάνης και η περιοχή της στη νεότερη και σύγχρονη εποχή. Ησυχαστήριο Μπεκτασήδων παλαιότερα, τόπος καταφυγής και πολεμικών συγκεντρώσεων αργότερα, προσεχές σήμερα φωτοβολταϊκό πάρκο.
Έφηβοι ξέραμε μόνο τη θέση Μάνα του οικισμού Ελίμειας Δυτικής Μακεδονίας ονόματι Λευκοπηγή, που είχε μετονομαστεί επισήμως για λίγο Ασπρονέρι, ενώ κάτοικοί του και περίοικοι τον εκφωνούσαν ως πρότινος Βιλίστ(ι), θέση όπου κόχλαζε βγαίνοντας μέσα από τη γη άφθονο νερό.
Έκτοτε ακούγαμε για Μάνες του Νερού ανά την επικράτεια, τόποι παρομοίων αναβλύσεων. Πόσο βασικό το πηγαίο νερό για τη ζωή! Το παρομοίαζαν με τη μητέρα, αν δεχτούμε ότι η λέξη μάνα ετυμολογείται από την αρχαία αντίστοιχη μάμμη κι όχι από την κατακτητικώς ομόσημη τουρκική anne ή εκ χριστιανικής επιδράσεως από την εβραϊκή τροφή μάννα. Γραπτώς συναντήσαμε για πρώτη φορά τη Μάνα του Νερού του χωριού Μεσιανή, περί αυτής η αφήγηση, σε χειρόγραφο τεθνεώτος πρόσφυγα από το Ταζλού Έρπαας Μικράς Ασίας, κατοίκου μετέπειτα Βαθυλάκκου -δημοσιεύτηκε προ ετών στο περιοδικό Παρέμβαση.
Στην ειρημένη Μάνα του Νερού είχε καλεστεί επί Γερμανικής Κατοχής ταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού για να μυήσει τις κεφαλές των χωριτών Βαθυλάκκου -Νέας Σιγής -Μεσιανής -Κουβουκλίων και Ροδίτη στην αντιστασιακή οργάνωση ΥΒΕ και στην ιδία θέση κατέφυγαν οι άνδρες των ειρημένων οικισμών τον Μάρτιο του 1943, όταν φάλαγγα Ιταλών περνούσε εξημμένη από την περιοχή, αποφασισμένοι, αν οι επιδρομείς πείραζαν τα γυναικόπαιδα, να τους χτυπήσουν με τα όπλα που είχαν αγοράσει κι απέκρυπταν μαζί με πολεμοφόδια στις βραχώδεις παρυφές της. Στα φυσικά σπήλαιά της κατέφευγαν τον χειμώνα του 1944-45 αντικομουνιστές οπλίτες των ειρημένων χωριών που αρνήθηκαν να παραδοθούν στους αντάρτες επί Εαμοκρατίας -όσοι υπάκουσαν εκτελέστηκαν. Ένα μάλιστα από τα σπήλαια ονομάστηκε του Μπαμπούλη η Τρύπα, επειδή εκεί κρυβόταν περιώνυμος οπλαρχηγός του ΕΕΣ Κουβουκλίων που, αν και είχε αιχμαλωτιστεί, έσπασε βιαίως τα δεσμά κι εξήλθε.
Ο χώρος ως βασικό συστατικό της ζωής επηρεάζει ή κατευθύνει πολλές από τις ενέργειες των ανθρώπων, γι’ αυτό και στην κορυφή του υψώματος βορείως της Μάνας του Νερού υπήρχε φρούριο, ερειπωμένο σήμερα, όπου κατέφευγαν πριν από την έλευση των Οθωμανών οι (Έλληνες) αγρότες και κτηνοτρόφοι.
Τι είχε αυτό το απόκεντρο μέρος, η Μάνα του Νερού, ώστε να παίζει σημαίνοντα ρόλο, εκτός από πηγές; Σπήλαια, όπως έχει ήδη ειπωθεί, οπτικώς και λειτουργικώς γνώριμα σε ορισμένους πρόσφυγες των οικισμών, αφού παρόμοια υπήρχαν και στην πρότερη πατρίδα τους. Έπειτα, εντυπωσιακή θέα του οροπεδίου που απλωνόταν προς νότον μέχρι τον ποταμό Αλιάκμονα και τα όρη Πιέρια και Καμβούνια. Ακόμη άφθονη τροφή από τα κοπάδια των αιγοπροβάτων και ικανή βλάστηση, κέδροι και ημεράδια (μακεδονική δρυς -Quercus trojana). Επιπλέον, ηπιότερο κλίμα τουλάχιστον χάρη στον μεσημβρινό προσανατολισμό της όντας στους πρόποδες του υψώματος Καγιά Τεπέ, Καϊλά Λόφος, Κάστρο ή Γλας. Και κάτι σπουδαιότερο: ιερότητα.
Πώς επέζησε το ελληνικό τοπωνύμιο, αφού για αιώνες ως το 1923 ο τόπος κατοικούνταν από αλλόφωνους κι αλλόθρησκους ραγιάδες και Γιουρούκους; Δικτυακά λεξικά μεταφράζουν τη Μάνα του Νερού ως Suyun Annesi και πιθανότατα έτσι την αποκαλούσαν οι Οθωμανοί, αν δεχτούμε πως η ονομασία δεν είναι παλαιότερη του 15ου αιώνα μ.Χ. και δεν διατηρήθηκε ως είχε ή παραλλαγμένη. Ως προς το πρώτο σκέλος, η λέξη μάνα ηχούσε προσφιλώς στους μουσουλμάνους έποικους, αφού λέγεται anne –ανά την πρόφεραν οι Φαρασιώτες πρόσφυγες, όταν έφθασαν στην περιοχή με την ανταλλαγή. Αν μια δεκάδα εξισλαμισθέντων υπηρετών του 16ου αιώνα μ.Χ. που καταγράφονται στα Κουβούκλια και τη Μεσιανή, ομιλητές της ελληνικής κι όχι άλλης γλώσσας, συνετέλεσαν στη διατήρηση του τοπωνυμίου, είναι άδηλο.
Βέβαια, ανάμεσα στους χριστιανούς πρόσφυγες που ήλθαν στην περιοχή τον 20ό αιώνα, εκτός των εχόντων ως μητρική γλώσσα την τουρκική, υπήρχαν κι ελληνόφωνοι από την Προύσα και την Καππαδοκία. Μάλιστα είχαν εγκατασταθεί σε μαχαλάδες άμεσης εδαφικής επαφής με τη Μάνα του Νερού. Οπότε, αν το τοπωνύμιο δεν είχε απομείνει ως είχε από τους Οθωμανούς δυνάστες, το καθιέρωσαν οι ελληνόφωνοι πρόσφυγες, τουλάχιστον επειδή διέθεταν το προσόν της γλωσσικής συνάφειας με την νέα εξουσία.
Ως προς την ιερότητα του χώρου: ηγέρθη προσφάτως, γι’ αυτό και δεν καταγράφεται στις δέλτους της επίσημης Ορθόδοξης Εκκλησίας, ησυχαστήριο Παλαιοημερολογιτών στη θέση Μερά (ελληνιστί βοσκή), κείμενη μεταξύ των αντίστοιχων Ντετέ (οι κάτοικοι την εκφωνούν Τετέ, ελληνιστί παππούς) και Μάνας του Νερού. Μολονότι η αιτία -εξαιρουμένων όσων ειπώθηκαν για τη θέση, την ιστορία και τον προσανατολισμό- που προτιμήθηκε από τους ΓΟΧ η περιοχή, είναι άγνωστη, ο χώρος είναι κατάλληλος για ψυχική ανάταση και προσευχή όντας σε παρυφές δάσους. Δάσους που δεν αναφέρεται σε σχετική μελέτη αλλά αποτυπώνεται ευκρινώς σε στρατιωτικούς χάρτες του 1929 και του 1934. Κάτοικος του Μεσόβουνου, που είχε καταφύγει στους γειτονικούς του δάσους οικισμούς έπειτα από την πυρπόληση του χωριού του από τους Γερμανούς το φθινόπωρο του 1941, ομολόγησε: στο Ροδίτη ήταν πολύ εύκολα τα ξύλα, όλο το χειμώνα δεν κρυώσαμε.
Στο δάσος της Μάνας του Νερού είχε προφανώς έδρα ο τεκές (μοναστήρι) Üveys Dede των δερβίσηδων στις αρχές της Οθωμανοκρατίας. Το υποθέτουμε από την ύπαρξη του τοπωνυμίου Τετέ (Ντετέ στους χάρτες), αλλά κι από μνεία του περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή, μυημένου ή φίλου του μπεκτασισμού, ο οποίος καταγράφει τον 17ο αιώνα μ.Χ. τέσσερις μόνον οικισμούς στο οροπέδιο της Ελίμειας: τα Ίμερα σαν Edilli, τα Κουβούκλια ως Begceli, τον Βαθύλακκο σαν Geçili και τη Μεσιανή περιφραστικά ως Çarsanba-Bazari, δηλαδή αγορά της Τετάρτης μέρας -επιπροσθέτως η Μεσιανή δηλώνεται το 1810 ως Hadjiran από Βρετανό αντισυνταγματάρχη κι από Έλληνα ιατρό το 1872 σαν παλαιά πρωτεύουσα της επαρχίας Τετράδης. Ο σημερινός οικισμός Βαθύλακκος, παλαιότερα Keçilü, σήμερα γνωστός επάνω στον δημόσιο δρόμο, ήταν παλαιότερα υποδεέστερος ως σταθμός: υδρευόταν από φρέατα, καθώς φαίνεται ότι ο νερόλακκος Τσαλελίκ Ντερέ που νότιζε την ΝΔ του πλευρά στέρευε τις ξηρές εποχές.
Την υπόθεσή μας για τη θέση της αλλόθρησκης μονής τιτρώσκει Έλληνας αξιωματικός του Μηχανικού που περιοδεύοντας τη Μακεδονία το 1880 αναφέρει πως τεκές υπήρχε στο Ακσακλή (σημερινά Λεύκαρα). Από πού έλαβε την πληροφορία είναι άγνωστο, ήταν μάλλον απίθανο να διαπέρασε τους οικισμούς, πιθανόν δεν γνώριζε την τουρκική και οι καιροί δεν ήταν ακατάλληλοι για περιοδείες στρατιωτικών. Παρόλο που στα Λεύκαρα υπάρχει το τοπωνύμιο Ντεντί, το οποίο μεταφράστηκε επισήμως ως Ηγούμενος, ο τεκές βρισκόταν μάλλον στη θέση Τετέ της Μεσιανής: τεκμήρια το ομώνυμο τοπωνύμιο, η ύπαρξη πηγαίου νερού και κυρίως η άμεση γειτονία των πέντε αναφερόμενων οικισμών μεταξύ τους -δύο περίπου στάδια ο ένας με τον άλλον -οικιστική γειτονία που δεν συναντάται στην ευρύτερη περιοχή. Ο τεκές του Üveys Dede είχε το 1600 περίπου προσόδους από αμπέλι στα Κουβούκλια, πιθανόν στη θέση Παλιάμπελα και δύο υδρόμυλους στον οικισμό Menteşelü (Μοσχούλα), μάλλον στη μισγάγκεια των ρεμάτων Ροδίτη -Λευκάρων μέχρι να τους βρει ερειπωμένους η είσοδος του 20ού αιώνα.
Το ησυχαστήριο των Παλαιοημερολογιτών και ο τεκές των δερβίσηδων μάς παραπέμπει σε πρότερο παλαιότερο ναό. Πιθανότατα εκεί βρισκόταν ο οικισμός Άγιος Νικόλαος που αναφέρεται σε οθωμανικές απογραφές του 16ου αιώνα μ.Χ., αν παραλείψουμε ερειπωμένο βυζαντινό ναό νοτίως του χωριού Αμυγδαλιά (Μπουγιούκ Τεκελέρ). Τη συνέχεια της ιερότητας δείχνουν ακόμη και τα παλαιά ονόματα των οικισμών με πρόθεμα το χατζ, το οποίο δήλωνε μουσουλμάνους επισκέπτες-προσκυνητές στη Μέκκα ή χριστιανούς στα Ιεροσόλυμα: Χατζήρανη, λοιπόν ή Μεσιανή, Χατζηομουρλού (Hacı-Ömerlı) ο Ροδίτης -Χατζησελέρ στα Λεύκαρα. Αν διερευνηθεί ο τόπος εύρεσης αρχαίου ελληνικού επιτύμβιου ανάγλυφου που υπήρχε παλαιότερα σε σπίτι της Μεσιανής, σίγουρα θα αποσαφηνιστούν κατόπιν ανασκαφών οι ανωτέρω υποθέσεις.
Την αιώνια ιερότητα τάραξε την 28η Αυγούστου 1944 επίθεση ανταρτών του ΕΛΑΣ εναντίον των οικισμών. Σύμφωνα με την πολιτική επικοινωνία των επιδρομέων εκεί είχαν οχυρωθεί πάνω από 300 ΠΑΟτζήδες και Γερμανοί. Προξενήθηκαν σοβαρές απώλειες στον εχθρό με 70 νεκρούς, ενώ πάρθηκε πλούσιος οπλισμός. Τα ημαρτημένα είναι όμως συγγνωστά σε πολεμικές περιόδους, όχι σε ειρηνικές, έτσι στην πραγματικότητα Γερμανοί δεν υπήρχαν κι από τους αμυνομένους είχαν φονευθεί επί τόπου έξι άνδρες, πέντε απήχθησαν κι εκτελέστηκαν πιο μακριά, η 27χρονη Αικατερίνη ρίχτηκε σε καιόμενο μπουράτο, ενώ ο 14χρονος Αριστοτέλης εξεδήμησε από ανταρτικό όλμο. Εν αντιθέσει ο ΕΛΑΣ είχε 11 θύματα, αναμενόμενη ήττα αφού οι αντικομουνιστές οπλίτες, 152 τους υπολόγιζε Βρετανός σύνδεσμος με δύο οπλοπολυβόλα κι έναν ολμίσκο, ήταν οχυρωμένοι στις οικίες τους, ενώ οι αντάρτες επιτίθονταν με τον αέρα της νίκης ακάλυπτοι σε πεδινό έδαφος. Κατάφεραν όμως οι επιτιθέμενοι να πυρπολήσουν αρκετές οικίες, πράξη που ευνοήτως παραλείπεται.
Δεύτερη επίθεση ανταρτών πέντε μέρες αργότερα κατέληξε πάλι σε τραγωδία, αφού αποσύρθηκαν έχοντας 19 τουλάχιστον θύματα, τα περισσότερα εκ των οποίων ανήκαν στον εφεδρικό ΕΛΑΣ, δηλαδή ηλικιωμένοι πολίτες, αγύμναστοι, όχι πάντως εθελοντές. Η εκδίκηση υλοποιήθηκε τέλη Νοεμβρίου του 1944, όταν μετά από χλιαρή ή και καθόλου αντίσταση οι οικισμοί παραδόθηκαν στους αντάρτες. Δαρμοί με βούρδουλα, λιθοβολισμοί κι εκτελέσεις επί τόπου ή στο γειτονικό χωριό Οινόη, στο οποίο μεταφέρθηκαν οι κρατούμενοι βαδίζοντας μέσα από τη Μάνα του Νερού, με αποτέλεσμα 94 άνδρες και γυναίκες να χάσουν δεσμώτες, χωρίς δίκη κι ανεπίσημα τη ζωή τους, όχι από τμήματα του ΕΛΑΣ με τα οποία είχαν συγκρουστεί προηγουμένως, αλλά από έτερα των Γρεβενών και της Φλωρίνης -Καστοριάς. Η επιτυχία εορτάστηκε με άσματα στα αλώνια των οικισμών -χόρευαν οι «Βούλγαροι», δηλαδή οι Σλαβομακεδόνες αντάρτες, το τραγούδι άστα βάλντα κόστα βολε θυμάται υιός εκτελεσθέντος.
Επρόκειτο καθαρά για έναν σκληρότατο εμφύλιο πόλεμο με ποικίλες αιτίες κι άσκηση βίας και από τις δύο πλευρές του δράματος. Ωστόσο αυτό που ξεχώριζε τους μεν από τους δε δεν ήταν τόσο η άκρως επιτήδεια διαχείριση της προπαγάνδας όσο οι μαζικοί φόνοι αιχμαλώτων. Οι ευαγγελιστές της «Νέας Κοινωνίας» δεν είχαν φανεί αντάξιοι των «λαοκρατικών θεσμών» που διατυμπάνιζαν ότι πιστά υπηρετούσαν.
Το δάσος της Μάνας του Νερού, ο ιερός τόπος του παρελθόντος, κινδυνεύει σήμερα να καλυφθεί από τεράστιες συστοιχίες φωτοβολταϊκών στο όνομα της «δίκαιης ανάπτυξης». Η προσφάτως εγειρόμενη ανησυχία ιδεαλιστών για την προσβολή της Φύσης, την οποία εντέχνως αναρριπίζουν μελλοντικοί ηνίοχοι των ίππων της εξουσίας, θα κοπάσει σε λίγο καιρό. Η Μάνα του Νερού είναι ανίσχυρη μπροστά στις υποσχέσεις για «αντισταθμιστικά οφέλη», στο ζωτικόν του επαγγέλματος διαχείρισης των κοινών (αυτοδιοικητικοί -πολιτικοί -πολιτευτές -συνδικαλιστές), στην επιβίωση δημοσιολόγων και στην αφανή υποστήριξη της αυλής των, αποτελούμενη από πρόσωπα της διπλανής πόρτας.
Τουλάχιστον ας ονομαστούν τα φωτοβολταϊκά Μάνα του Νερού, θα είναι μια νίκη, μικρή αλλά νίκη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- KCLMA, GB99, Prentice/Wickstead, Box 1/2/2, Intelligence, Demolition and Reconnaissance, Daily 1 Record, October [1944]
- Leake William, Travels in Northern Greece, τ. 3, London 1835
- Βαρβαρίγος Ανδρέας, Βαρβαρίγος Αναστάσιος-Ρωμανός, Οι αλησμόνητες πατρίδες του παππού και της γιαγιάς, https://docplayer.gr/amp/175525089-Oi-alismonites-patrides-toy-pappoy-kai-tis-giagias.html
- ΓΑΚ/ΑΝΚ, 3.1/22/24, Βιβλίον καταστάσεως κτήματος, α.α. 1, Υδρόμυλος Ακ-Σακλή & 60/66/314, Πρακτικόν 3ον, Απόφασις 92 της Επιτροπής Τοπονυμιών (sic), Κοζάνη 10/12/1959
- Γουναρόπουλος Κωνσταντίνος, «Κοζανικά», Πανδώρα τ. ΚΒ, φυλλάδιον 526 (15.2.1872) 507-514
- ΓΥΣ, Κοζάνη (Έδεσσα, Βέρροια), επιτελικός χάρτης της Ελλάδος, κλίμαξ 1:100.000, Αθήναι 1934
- ΓΥΣ, Κοζάνη, επιτελικός χάρτης της Ελλάδος, προσωρινή έκδοσις, κλίμαξ 1:100.000, Αθήναι 1929
- Δημητριάδης Βασίλης, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, (εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1973
- Εθνική Αντίσταση, τ. 18/8-9 & τ. 76/79
- Ηλικιωμένος κάτοικος Μεσιανής, συνέντευξη 13/3/2021
- ΙΜΣΚ, Φ.28 ενορίας Κοιμήσεως Θεοτόκου Βελβεντού, Κατάσταση πολεμοπαθών και πυρωπαθών Ροδίτη και Κοβουκλίων
- Καλινδέρης Μιχαήλ, Γραπτά μνημεία από τη Δυτ. Μακεδονία, χρόνων Τουρκοκρατίας, Επαρχιακή Φωνή, Πτολεμαΐδα 1940
- Καλλιανιώτης Θανάσης, «Οι αντικομουνιστές καπετάνιοι στη Δυτική Μακεδονίας (1942 -1949)», Οι άλλοι καπετάνιοι, επιμ: Νίκος Μαραντζίδης, έκδ. β΄, Αθήνα, Εστία 2006, 201-295
- Καλλιανιώτης Θανάσης, Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία (1941 -1946), ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2007, ανέκδοτη (επόπτης Ι. Σ. Κολιόπουλος)
- Καλλιανιώτης Θανάσης, «Το χειρόγραφο του Πρόδρομου Γεωργιάδη, οπλίτη της ΠΑΟ από το Βαθύλακκο», Παρέμβαση (Δεκ. 1995) 12 & Παρέμβαση (Ιαν.-Φεβρ. 1996) 13
- Καμπουρίδης Κώστας-Σαλακίδης Γιώργος, Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές, Σταμούλης Αντ.-Σύλλογος Φίλων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, Θεσσαλονίκη 2013
- Κωνσταντινίδης Αλέξανδρος, Κάπου στη Μ. Ασία, Βαθύλακκος <1993 [ανέκδοτες σημειώσεις]
- Ληξιαρχεία Βαθυλάκκου, Ροδίτη και Μεσιανής 1944-1946
- Λιαμάδης Ν. -Μακρής Δ. -Μπέλλος Α.-Παπαϊωάννου Λ. -Σιαμπανόπουλος Κ., Γνωριμία με τον νομόν Κοζάνης, ιστορικός, τουριστικός, λαογραφικός οδηγός νομού Κοζάνης, Έκδοσις Νομαρχίας Κοζάνης, Μαρκόπουλος, Θεσσαλονίκη 1970
- Μ. Θεόδωρος, συνέντευξη στο Βαθύλακκο 12/4/1998
- Π. Χρήστος, συνέντευξη στο Μεσόβουνο 13.11.2005
- Σχινάς Νικόλαος, Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας, συνταχθείσαι τη εντολή του επί των στρατιωτικών υπουργού, τ. Α΄, Messager d` Athenes, Αθήναι 1886
- Τσότσος Γεώργιος, Ιστορική γεωγραφία της δυτικής Μακεδονίας: Το οικιστικό δίκτυο 14ος-17ος αιώνας, Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2012, σ. 332
- Τσουμής Γεώργιος, Το δάσος της Κοζάνης (Εκλαϊκευμένη δασοϊστορική μελέτη), “Σύλλογος Κοζανιτών Θεσσαλονίκης”, Θεσσαλονίκη 1956
- ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ, “ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΙΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΙΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ”, 20/3/2021, http://www.myriobiblos.gr/books/book1/kef7_meros2.htm
- Χρονικό του ένοπλου αγώνα έτους 1944-1945, https://ethniki-antistasi-dse.gr/ELAS-xroniko-agwna-1944-1945.html#%CE%91%CF%8D%CE%B3%CE%BF%CF%85%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82
Το ανωτέρω κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παρέμβαση 201-202 (άνοιξη 2021) 70-74, το οποίο διακινείται από το Συνεταιριστικό Βιβλιοπωλείο Κοζάνης, Τ 2461026463. Περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτό υπάρχουν στον ιστοχώρο περιοδικό λόγου και τέχνης η παρέμβαση.
Υ.Γ. Σχετική ταινία μικρού μήκους ανοίγει στο Φωτοβολταϊκά στη Mάνα του Νερού.