Η παραγωγή κειμένου 500 – 600 λέξεων ενταγμένου σε επικοινωνιακό πλαίσιο είναι το παρανόμι ενός επαναλαμβανόμενου διανοητικού εγκλήματος. Παράδειγμα: ένας νέος του καιρού μας βρίσκεται αντιμέτωπος με την ακόλουθη δημιουργική προτροπή:

“Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά: α) με τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το περιβάλλον και β) τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη σχέση του με αυτό”

Το πλαίσιο του αιτήματος δεν του επιτρέπει να είναι αυθόρμητος ούτε να αποφύγει την απάντηση, να γράψει δέκα λέξεις στο τουίτερ και να ξεφύγει. Όχι!

Είναι υποχρεωμένος να απαντήσει στην πρόκληση γιατί συμμετέχει σε έναν σημαντικό διαγωνισμό και επομένως “πρέπει” να αποσπάσει τον υψηλότερο βαθμό.

“Πρέπει” να επιστρατεύσει τις γλωσσικές του δυνάμεις και όλα τα βιώματά του, γνώσεις και εμπειρίες, να ανιχνεύσει σε όλο το πλάτος τα ζητούμενα , να επιλέξει και να ταξινομήσει “επιπτώσεις” και “τρόπους”, να τους αξιολογήσει και να τους ιεραρχήσει, να βρει τρόπο να πείσει για την ιεράρχησή του, γιατί προβάλλει αυτούς και όχι άλλους, σύμφωνα με τη δική του άποψη, μπροστά στο κοινό του, που δεν πρέπει να προσπεράσει το άρθρο του, πρέπει να σκαλώσει στον τίτλο, να αγκιστρωθεί από την εισαγωγή, να διαβάσει την πρώτη παράγραφο αδημονώντας για τη δεύτερη, την τρίτη και στο τέλος να μην κάνει κλικ στην επομένη ανάρτηση, να θελήσει τουλάχιστον να κάνει “λάικ”.

“Πρέπει” να αξιοποιήσει αυτά που του διεγείρουν τη σκέψη του ως νέου, φερειπείν: τι πάει να πει “έχει προκαλέσει”; αυτά που προμηνύονται δεν είναι πιο σπουδαία από αυτά που έχουν ήδη συμβεί; τι πάει να πει “ο άνθρωπος”; όλοι θύτες και θύματα της ίδιας τάξεως; όλοι το ίδιο υπεύθυνοι και εν τέλει ανεύθυνοι; ποιοι μηχανισμοί (πολιτικοί , οικονομικοί, ιδεολογικοί, διαπλεκόμενοι) είναι πίσω από τον κλονισμό της «σχέσης» και γιατί αδιαφορούν για τις επιπτώσεις; θα ξεφύγουν; πώς θα κλονιστούν οι μηχανισμοί αυτοί;

Στο κάτω κάτω

“Πρέπει” να βρει τρόπο να διακριθεί, να βάλει τα δυνατά του για να γράψει ένα κείμενο που θα ξεχωρίσει για την ευστοχία του, τη δύναμη της σκέψης του, την ειλικρίνειά του, την πρωτοτυπία του, δηλαδή να κεντρίσει το ενδιαφέρον του κριτή του με τις απόψεις ΤΟΥ , με τη σύγχρονη ματιά ΤΟΥ, να του προσφέρει πέντε λεπτά απόλαυσης μέσα στο βούρκο της κοινοτοπίας.

Τι κάνει όμως αντ’ αυτού;

Βάζει μπροστά το έτοιμο σχήμα.

α) αποκωδικοποιεί το πλαίσιο: τίτλος, επίσημο ύφος, ουδέτερο, τριτοπρόσωπη γραφή, αναφορική λειτουργία του λόγου, πρόλογος, αφόρμηση από την επικαιρότητα, κύριο μέρος, επίλογος, συνοψίζοντας και επιλογικά.

β) αποκωδικοποιεί το θέμα και το εντάσσει σε ενότητες μιας θεματικής περιοχής: πρώτον ποιες οι συνέπειες στην ενότητα Περιβάλλον, δεύτερον ποιοι οι τρόποι αντιμετώπισης στην ενότητα Περιβάλλον. Αν έχει διαβάσει Βιολογία και Χημεία, επιστρατεύει και έτοιμες παραγράφους. Κολλάει και τον Εθελοντισμό ή τον Τουρισμό που ήταν και στα ΣΟΣ. Λίστες ιδεών έτοιμες προς πάσαν νόμιμον χρήσιν.

γ) ζητούμενο πρώτο: χωρίζει τομείς (περιβάλλον, υγεία, οικονομία, ηθική – ψυχολογία…), μεταβατική παράγραφος, ζητούμενο δεύτερο: αναφέρεται στους φορείς κοινωνικοποίησης κλπ (σχολείο, οικογένεια, ΜΜΕ, πνευματικοί άνθρωποι , πολιτεία) , ανακύκλωση, ανανεώσιμες πηγές, αειφορία φύρδην μίγδην. Τέλος.

Εκατό χιλιάδες νέοι “σκέφτηκαν” και έγραψαν με τον ίδιο τρόπο. Τις ίδιες ιδέες στον ίδιο καμβά. Σαν να απαντούσαν στην ερώτηση τάδε της Ιστορίας ή των Αρχαίων που παραπέμπει στην τάδε παράγραφο ή στο δείνα σχόλιο. Αποστασιοποιημένοι από τον εαυτό τους έγραψαν τις απόψεις “τους”. Εκατοντάδες λέξεις χωρίς ειρμό, χωρίς στόχο, χωρίς φωνή.

Χιλιάδες ενήλικες (φροντιστές, καθηγητές) τους υπέδειξαν τις ίδιες ενδεικτικές απαντήσεις και τους βαθμολόγησαν μετρώντας την στοίχισή τους στη “νόρμα”. Δεν ήταν κουτοί ούτε κακοπροαίρετοι. Απλώς προσαρμόστηκαν.

Μια χούφτα μορφωμένοι άνθρωποι ενορχήστρωσαν την παράσταση. Διάλεξαν ένα σπουδαίο και σύνθετο κείμενο από την θεματική περιοχή που είχαν προεπιλέξει, κακοποίησαν ένα τμήμα του στο ζήτημα ανάπτυξης παραγράφου (Β1) και διατύπωσαν το θέμα παραγωγής λόγου με τρόπο που να υποδεικνύει την αποκωδικοποίηση του σύμφωνα με τις προδιαγραφές της σκέψης – φασόν και των εργαλείων αναπαραγωγής λόγου άνευ σκέψης. Γνώριζαν ότι κανείς μα κανείς μαθητής δεν θα εμπνεόταν από το κείμενο αναφοράς για να παραγάγει το λόγο του. Γνώριζαν σε τι παρέπεμπαν. Το θέμα ήταν γραμμένο στον κρυφό κοινό μας κώδικα. Ελπίζω ότι και υπεύθυνοι ήταν και καλοπροαίρετοι. Απλώς υπάκουσαν στη “νόρμα”.

Η νόρμα δίνει την απάντηση σε όλα. Είναι το πασπαρτού της γραφής (κλεμμένο αυτό) . Ομολογώ ότι μπορώ στ’ αλήθεια, με άσκησαν οι δάσκαλοί μου σε αυτό, να ξεκλειδώσω οποιοδήποτε θέμα χρησιμοποιώντας την. Δεν μπορώ όμως να νιώσω την ικανοποίηση ότι εκφράστηκα.

Νιώθω ότι γίνεται ένα έγκλημα όχι χειραγώγησης της σκέψης αλλά ακύρωσής της υπέρ του φορμαλισμού. Θέλω να πιστεύω ότι οι μαθητές μόνο συμβατικά δέχονται να το υποστούν.

Πάρα ταύτα θέλω να φωνάξω ότι σπαταλάμε ως εκπαιδευτικό σύστημα όλα τα γόνιμα χρόνια της εφηβείας σε αυτή την ανοησία, που βολεύει τους πάντες αλλά δεν ωφελεί εκείνους που το έχουν ανάγκη. Τους εθίζει στην αυτόματη αντίδραση, τους κάνει να μισούν τη γραφή και την έκφραση.

Ειλικρινά δεν ξέρω σε ποιον να απευθυνθώ. Δεν θέλω ούτε να προτείνω λύσεις. Στο κενό θα πέσουν όπως τόσες άλλες. Γιατί αυτό το μόρφωμα είναι ένα ’λιεν που παρασιτεί μέσα μας, μας μολύνει χωρίς να το καταλάβουμε , θεριεύει μέσα στον εγκέφαλό μας κατατρώγοντας τους νευρώνες μας και ξεπηδά επιδεικνύοντας τη γλοιώδη ερπετοειδή όψη του πάνω από το διαρρηγμένο μας πτώμα.

Π. Ν. Τσουκαλάς

Νέα Παιδεία (2013), τεύχος 147