Ξενοφώντας

·         Οι δημοκρατικοί που δε διστάζουν να πουν τη γνώμη τους ακόμα και ας ξέρουν ότι αποτελώντας μειοψηφία δεν πρόκειται να κερδίσουν τίποτε περισσότερο από την πολιτική τους αξιοπρέπεια

·         Οι πολιτικοί εξόριστοι που σύμφωνα με τους όρους της ειρήνης θα επιστρέψουν και έχουν λόγω της προσωπικής τους περιπέτειας λόγους να πάρουν στην αλλαγή της πολιτικής κατάστασης τη θέση που στερήθηκαν κατά την απουσία τους

·         Οι πολιτικά ευμετάβλητοι που από δημοκρατικοί μετακινήθηκαν στην παράταξη των ολιγαρχικών ώστε να αλλάξει παράταξη η πλειοψηφία

·         Πολιτικοί εξόριστοι στην υπηρεσία των εχθρών (Αριστοτέλης)

·         Ολιγαρχικοί καιροσκόποι που εκμεταλλεύονται τον καιρό για να εξυπηρετήσουν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες  (Θηραμένης)

·         Ο άμαχος πληθυσμός που υποφέρει από το λιμό

·         Οι απελπισμένοι που εμπιστεύονται οποιονδήποτε πιεσμένοι από την ανάγκη

·         Εκείνοι που ευελπιστούν ότι η αλλαγή της πολιτικής κατάστασης θα φέρει την πολυπόθητη ελευθερία στην Αθήνα

Η  καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς σηματοδοτεί το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και το τέλος της αθηναϊκής ισχύος και ηγεμονίας, αλλά και της ίδιας της ύπαρξής της Αθήνας ως πολιτικής οντότητας.

Ο αθηναϊκός στόλος, ο ισχυρότερος ποτέ στον ελλαδικό χώρο, αποτέλεσε τη βάση της πολιτικής της ανάπτυξης, αλλά και της εδραιοποίησης της κυριαρχίας της, καθώς ήταν ασυναγώνιστος, το αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα σε στρατιωτικό επίπεδο. Τα «ξύλινα» τείχη, όπως σωστά είχε ερμηνεύσει δεκαετίες πριν με την έξοχη διορατικότητά του ο Θεμιστοκλής, συντέλεσαν στην ισχυρή και επομένως αποτελεσματική άμυνα της πόλης, σε βαθμό μεγαλύτερο ίσως και από τα ίδια τα τείχη, αλλά και τη βάση για την πολιτική της ανάπτυξη, καθώς η δύναμή του απομάκρυνε κάθε επίδοξο ανταγωνιστή.

Η στρατιωτική υπεροχή της Σπάρτης στο πεζικό μετά τη ναυτική τραγωδία της Αθήνας στους Αιγός Ποταμούς, καθιστά εύκολη υπόθεση την κυριαρχία της επί της αντιπάλου της. Εξάλλου οι εξελίξεις στο πλαίσιο του πολέμου, η δεκάχρονη πολιορκία της Αθήνας από το στρατό της Σπάρτης στη Δεκέλεια καθιστούσε το στόλο σωτήριο, αφού της εξασφάλιζε την τροφοδοσία από τη θάλασσα. Τώρα λοιπόν η Αθήνα κινδύνευε από λιμοκτονία, πράγμα που με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί στην παράδοσή της.

Οι αντιδράσεις των Αθηναίων, όταν αναγγέλθηκε η ήττα του στόλου τους στους Αιγός Ποταμούς δεν είναι ενιαία. Το στοιχείο της διαφοροποίησης είναι ο χρόνος: οι πρώτες αντιδράσεις στο πλαίσιο της νύχτας είναι αυθόρμητες και παρορμητικές, ενώ έπειτα από λίγο χρόνο, όταν ξημερώνει, παρουσιάζονται εκλογικευμένες και ψυχραιμότερες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν ενεργούν κάτω από τη βαριά σκιά του επικείμενου τέλους.

Από την πρώτη στιγμή λοιπόν αποκωδικοποιούν την είδηση ως συνώνυμο της συμφοράς και η είδηση αυτή γρήγορα αναμεταδίδεται από το λιμάνι μέχρι την πόλη σε ρυθμό χιονοστιβάδας. Ο φόβος για το άγνωστο και σκοτεινό μέλλον τους μέσα στη νύχτα παίρνει πρωτόγονες διαστάσεις. Έτσι στο θρήνο για τους χαμένους έρχεται να προστεθεί η ανησυχία και η αγωνία για τη δική τους τύχη, για την οποία δεν υπάρχουν αισιόδοξα μηνύματα ότι θα είναι διαφορετική από εκείνων. Εξάλλου η πολιτική συμπεριφορά τους στο παρελθόν, τον καιρό της μεγάλης ισχύος, προδικάζει τη μελλοντική τους τύχη, αποκλείοντας την εκδοχή  της αισιοδοξίας: αυτό που παρουσιάζεται ως  λογικά αναμενόμενο είναι η αντεκδίκηση, η ανταπόδοση των πολιτικών τους εγκλημάτων, τα οποία ο Ξενοφών δεν κατονομάζει στο συγκεκριμένο χωρίο, το πλήθος των θυμάτων τους όμως δικαιολογεί και επιτείνει τους φόβους τους. Ήταν λοιπόν μια νύχτα σκοτεινή και μακριά απ’ όλες τις απόψεις, όπου καθώς «ουδείς εκοιμήθη», οι Αθηναίοι αναγκάζονται να έρθουν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα και την ενοχή τους:  έγκλημα και τιμωρία.

«Τη δ’ υστεραία» όμως μια νέα μέρα χαράζει και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διακατέχονται από αισιοδοξία, δείχνουν εντούτοις διατεθειμένοι να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Μετά την εγκατάλειψη στα συναισθήματα και στην απραξία της νύχτας, το φως της ημέρας τους ωθεί σε ψυχραιμότερες αντιδράσεις. Παρ’ ότι η θέση τους είναι δεινή – και το ξέρουν-  δεν είναι εντούτοις διατεθειμένοι να παραδοθούν έτσι εύκολα χωρίς ν’ αγωνιστούν. Φυσικά περιορίζονται σε μια αμυντική τακτική, τη θέση του αδύναμου, με εξασθενημένο στοιχείο άμυνας τα τείχη, αφού πια δε διαθέτουν το ισχυρό αμυντικό (και επιθετικό συνάμα) όπλο, τα καράβια, και μάλιστα που βρίσκονται σε κακή κατάσταση, καθώς χρειάζονται επισκευή, μαρτυρούν κι αυτά  τη δεινή τους θέση. Ο αποκλεισμός των λιμανιών την απομόνωσή τους.

Οι μέρες της δύναμης και της αισιοδοξίας αποτελούν παρελθόν. Η Αθήνα μόνη και πληγωμένη ετοιμάζεται να δώσει την τελευταία μάχη χωρίς να έχει ελπίδες ότι θα επιζήσει.

·        στα δικά τους λάθη

Τα λάθη των Αθηναίων θα πρέπει να χρεωθούν κυρίως στην ηγεσία τους, καθώς δεν προβλέπουν τις κινήσεις του εχθρού, αλλά με εγκληματική αμέλεια τού έχουν παραχωρήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων, χάνοντας τη χρυσή ευκαιρία να τον προκαλέσουν σε μια ναυμαχία ανοιχτά στο Αιγαίο, όπου μπορούν να εκμεταλλευτούν την ποιοτική και ποσοτική τους υπεροχή στο ναυτικό τομέα

Έχουν αφήσει απροστάτευτα στον Ελλήσποντο τα εμπορικά τους πλοία, τα οποία αποτελούν τη μοναδική πηγή τροφοδοσίας της Αθήνας εδώ και δέκα χρόνια, από τότε που οι Σπαρτιάτες έχουν οχυρώσει τη Δεκέλεια, μετά την προδοσία του Αλκιβιάδη (415 π.Χ.)

Ο Κόνων αγκυροβολεί σε λάθος θέση, η οποία δεν προσφέρει ασφάλεια σε περίπτωση επικείμενης επίθεσης του εχθρού, αλλά και η ανάγκη απομάκρυνσης για  λόγους ανεφοδιασμού (καθοριστικός παράγοντας για τη συνέχιση των πολεμικών επιχειρήσεων την εποχή εκείνη) οδηγεί στην εγκατάλειψη των πλοίων και στη συνακόλουθη χαλάρωση της πειθαρχίας.

Ούτε όμως οι νεοεκλεγέντες στρατηγοί διαθέτουν καλύτερες ικανότητες, οι οποίοι δεν μπαίνουν καν στον κόπο να εξετάσουν τις εύστοχες παρατηρήσεις –  συμβουλές που επανειλημμένα τους προσέφερε ο Αλκιβιάδης, είτε γιατί επηρεάστηκαν από το σκοτεινό πολιτικό παρελθόν του, αλλά κυρίως από έπαρση και αλαζονεία για την  νεοαποκτηθείσα ηγετική τους θέση. Ο εγωισμός τους αυτή την κρίσιμη στιγμή άφησε να χαθεί η τελευταία ευκαιρία να αποτρέψουν οι Αθηναίοι το μοιραίο αποτέλεσμα.

Δεν αναλαμβάνουν  καμιά πρωτοβουλία, αλλά επί πέντε συνεχείς ημέρες προβαίνουν στις ίδιες λανθασμένες κινήσεις χωρίς οργάνωση και μεθοδικότητα, χωρίς να προστατεύονται με κάποιο σύστημα αντικατασκοπείας και χωρίς να μπορούν να υποψιαστούν τις κινήσεις του αντιπάλου.

Αντίθετα τις ερμηνεύουν λανθασμένα   έχοντας υπερβολική αυτοπεποίθηση, που φτάνει στα όρια της ανοησίας, περιφρονούν και υποτιμούν την αδράνεια του Λυσάνδρου, πέφτοντας στην καλοστημένη παγίδα που υπομονετικά τους έχει στήσει.

Το ένδοξο   παρελθόν του αθηναϊκού στόλου και ο μεγάλος αριθμός τους όμως δεν προεξοφλεί την νίκη: οι Αθηναίοι έκαναν το μεγάλο λάθος να επαναπαυτούν στις δάφνες τους.

·        στην υπεροχή του αντιπάλου

Η επιτυχία οφείλεται σε ένα εξαίρετο συνδυασμό ικανού ηγέτη και πειθαρχημένου στόλου. Ο Λύσανδρος επινόησε ένα σχέδιο υπολογισμένο στην τελευταία του λεπτομέρεια και στηρίχτηκε στις βασικές αρχές της σπαρτιατικής κοινωνίας  (τυφλή υπακοή και πειθαρχία), που του επέτρεψαν να εφαρμόσει τις ηγετικές του ικανότητες: οργάνωση, προγραμματισμό, μεθοδικότητα, παρατηρητικότητα, διορατικότητα.

Από την αρχή φαίνεται ότι δε φοβάται τον αντίπαλό του (ναυτικό παρελθόν, αριθμητική υπεροχή), αλλά από την πρώτη στιγμή  έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων.

Εκμεταλλεύεται τις παραλείψεις, αδυναμίες και την υπεροψία του αντιπάλου του και του στήνει το δίχτυ – παγίδα περιμένοντας υπομονετικά ώσπου ο εχθρός να πέσει μέσα.

Προφανώς έχει άριστη γνώση του χώρου (αδυναμία προσάραξης των Αθηναίων σε ασφαλές μέρος κοντά του) και θέλει να επιβεβαιώσει την υποψία του με κατασκοπεία, και μάλιστα επαναλαμβανόμενη για να αποκλείσει την περίπτωση απλής σύμπτωσης.

Οι λεπτομέρειες μετρούν: όταν δίνει εντολή να του δώσουν οι κατάσκοποι σήμα στο μέσο της διαδρομής, θέλει να κερδίσει χρόνο όσο είναι ακόμα ημέρα και φυσικά όσο οι αντίπαλοι είναι διασκορπισμένοι. Βασικός στόχος είναι ο αιφνιδιασμός.

Ο Λύσανδρος δεν τρέφει αυταπάτες: ξέρει πολύ καλά τις δυνατότητές του, αλλά και τις δυνατότητες των Αθηναίων στη θάλασσα. Μια νίκη επί του έμπειρου πανίσχυρου αθηναϊκού στόλου σε μια σύγκρουση μέτωπο προς μέτωπο δεν είναι γι αυτόν παρά όνειρο θερινής νυκτός. Μόνο με δόλο έχει ελπίδες να νικήσει. Δημιούργησε λοιπόν τις κατάλληλες συνθήκες, έφερε τα πράγματα προς το μέρος του. Όπως και σε πολλές άλλες πολεμικές συγκρούσεις η αξιοποίηση της λογικής υπερνίκησε κάθε άλλη υπεροχή. Οι Αθηναίοι φημίζονταν και για την τεχνική και τη δύναμη.  Ο Λύσανδρος κατάφερε να ανατρέψει όλα τα προγνωστικά.

• Όπου το δέρμα του λιονταριού δεν προσαρμόζεται, πρέπει να ράβει κανείς επάνω του της αλεπούς το δέρμα.

(μεταφορικά: όπου η παλικαριά δε φέρνει αποτέλεσμα, πρέπει να χρησιμοποιείται η πανουργία).

Η επιστροφή από τη Σπάρτη στην Αθήνα  της δεκαμελούς πρεσβείας με επικεφαλής το Θηραμένη γίνεται δεκτή με μεγάλη αγωνία από τους Αθηναίους, γιατί από τις πληροφορίες που φέρνει κρέμεται κυριολεκτικά η ίδια τους η ζωή.

Μεγάλο πλήθος τρέχει να περικυκλώσει την αντιπροσωπεία, καθώς η κατάσταση στην πόλη εξαιτίας της διπλής πολιορκίας από στεριά και θάλασσα έχει υπερβεί τα όρια του ανεκτού: η πείνα αποδεκατίζει τον πληθυσμό. Κινούμενοι συναισθηματικά και όχι  τυπικά και λογικά, δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν να συγκληθεί η συνέλευση του λαού και να ενημερωθούν επίσημα. Θέλουν να πάρουν αμέσως τις απαντήσεις που θα δείξουν το μέλλον τους. Κρέμονται κυριολεκτικά από τα χείλη του. Μια λέξη τούς είναι αρκετή. Θέλουν χωρίς επισημότητες με λίγα λόγια , με ένα ναι ή ένα όχι ακόμα και χωρίς λόγια, με τη γλώσσα του σώματος, να μάθουν αν η αποστολή ήταν άκαρπη ή έφερε αποτέλεσμα, αν η Σπάρτη έδειξε έλεος ή όχι, αν έγινε ειρήνη ή αν θα αρχίσει σε λίγο η καταστροφή της πόλης με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αν θα ζήσουν ή θα πεθάνουν. Έζησαν αυτό το διάστημα με αυτή την ελπίδα μόνο.

Κίνηση ανάλογη με εκείνη των Τρωαδιτισσών που σπεύδουν γύρω από τον Έκτορα για να μάθουν για την τύχη των δικών τους ανθρώπων, από τους οποίους εξαρτάται και η δική τους τύχη. Εδώ όμως η κατάσταση είναι πιο κρίσιμη.

Όμως η αγωνία δεν αφορά, καθώς φαίνεται, και τους ίδιους τους πρέσβεις, οι οποίοι ψύχραιμα την επομένη ανακοινώνουν τους όρους της ειρήνης και επιχειρηματολογούν σχετικά. Είναι κωμικοτραγικό πώς η αλλαγή του καθεστώτος έγινε με άψογες δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι η τελευταία φορά που οι Αθηναίοι  αποφασίζουν με δημοκρατικές διαδικασίες: η δύναμη της πλειοψηφίας.

Ο Ξενοφώντας δεν αναφέρει τα επιχειρήματα των δύο πλευρών. Η λέξη παράδοση, ήττα, καταστροφή δεν αναφέρονται από την πένα του Ξενοφώντα

Η δραματική ένταση είναι τονισμένη από τον Ξενοφώντα,

Αξίζει να αναφερθεί η ιδεαλιστική στάση ορισμένων δημοκρατικών, λίγων όμως, που  αν και γνωρίζουν ότι είναι πια ηττημένοι δε διστάζουν να δηλώσουν ξεκάθαρα τη στάση τους.

 Το γεγονός ότι η πλειοψηφία αποδέχεται τους όρους της ειρήνης σημαίνει ότι

·         η αποτυχία της δημοκρατίας έκανε τους ασταθείς πολιτικά να μετακινηθούν στην άλλη πολιτική παράταξη και τους δημοκρατικούς να σιωπούν

·         οι ολιγαρχικοί μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τις πεποιθήσεις τους χωρίς φόβο

·         είναι πιθανόν οι πολιτικοί εξόριστοι να έχουν επιστρέψει πιέζοντας τις εξελίξεις

Επίσημα και τυπικά η Αθήνα αποδέχεται την ήττα της. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που ορίζει “η ζωή υπεράνω όλων”  νίκησε. Η Αθήνα επέλεξε: ηττημένη, εξευτελισμένη, ταπεινωμένη , αλλά ζωντανή. Θα μπορούσε άλλωστε να πράξει διαφορετικά;

Δε μένει παρά η εκτέλεση των όρων της ειρήνης που γίνεται σε πανηγυρικό, εορταστικό κλίμα (μετά μουσικής), πιστεύοντας ότι θα είναι σίγουρες οι μέρες της ευτυχίας που θα ακολουθήσουν και προϋποθέτουν μια πόλη χωρίς φραγμούς χωρίς τείχη (απαραίτητο, συστατικό στοιχείο της ύπαρξής της). Γνωρίζοντας κανείς τι επακολούθησε δεν μπορεί παρά να χαμογελάσει πικρά. Οι μεγάλες υποσχέσεις δεν ήταν παρά μια απάτη για να μπορέσουν   ορισμένοι να ζήσουν το πολιτικό τους όνειρο σε βάρος της πατρίδας και με το θάνατο και τον εξευτελισμό των συμπολιτών τους. Ταύτιση του ατομικού συμφέροντος με το κοινό: η έσχατη πράξη εγωισμού.

Το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου και κυρίως οι όροι της ειρήνης που επέβαλε η ολιγαρχική Σπάρτη στη μεγάλη της αντίπαλο εγκαινιάζουν μια νέα  σελίδα στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Μετά την ήττα της στους Αιγός Ποταμούς και βάσει των όρων αυτών η Αθήνα παύει να αποτελεί πολιτικό οργανισμό πόλη – κράτος, εφόσον οι βασικές επιδιώξεις, ελευθερία, αυτονομία και αυτάρκεια,  απαραίτητες για την πολιτική της επιβίωση, παύουν να υπάρχουν.

¨    Η Αθήνα χάνει την ελευθερία της εφόσον είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί τη Σπάρτη όπου εκείνη την οδηγεί.

¨    Παύει να είναι αυτόνομη, εφόσον θα πρέπει να έχει τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τη μεγάλη της αντίπαλο, δηλαδή οι πολίτες της χάνουν το δικαίωμα να αποφασίζουν μόνοι για τις τύχες τους. Το μεγάλο προνόμιο της ενεργούς συμμετοχής για τη ρύθμιση της ζωής τους βρίσκεται τώρα στα χέρια των μεγαλύτερων εχθρών τους.

Αυτά όμως προϋποθέτουν χειρότερες συνθήκες που εδραιώνουν την ισχύ της Σπάρτης επί της αντιπάλου της ακυρώνοντας την πιθανότητα να ορθοποδήσει η άλλοτε ισχυρή ηγεμών Αθήνα.

Να γκρεμίσουν τα Μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά: Τα τείχη, που τόσο δόλια εις βάρος των Σπαρτιατών φρόντισε ο Θεμιστοκλής να χτιστούν, αποτελούσαν το μεγάλο αγκάθι στις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων της εποχής: χάρη σ’ αυτά η Αθήνα παρέμενε απόρθητη, εφόσον μπορούσε να διασφαλίζει την ασφαλή τροφοδοσία της από θαλάσσης. Έτσι η δεκαετής χερσαία πολιορκία των Σπαρτιατών στη Δεκέλεια απέβη ουσιαστικά άκαρπη, εφόσον η άμυνα της πόλης χάρη στα τείχη αυτά ήταν απαραβίαστη.

Να παραδώσουν τα πλοία τους εκτός από 12: Τα τείχη αποτελούσαν  το δεύτερο ισχυρό στοιχείο άμυνας της πόλης, που σε συνδυασμό με τα τείχη την καθιστούσε απόρθητη. Εκτός όμως από την άμυνα ο στόλος προσέφερε στην Αθήνα τη δυνατότητα επίθεσης και ισχυρές πιθανότητες νίκης ιδιαίτερα εναντίον εχθρών χωρίς το δικό της ναυτικό παρελθόν. Έτσι πρέπει να αναφέρουμε ότι η Αθήνα χρωστούσε τα μάλα στο Θεμιστοκλή, τον εμπνευστή της εδραίωσης της δύναμης της.

Η επιστροφή των πολιτικών εξόριστων τερματίζει τη δημοκρατική περίοδο της Αθήνας, εκείνη δηλαδή την περίοδο που την οδήγησε στον κολοφώνα των επιτευγμάτων της σε όλους τους τομείς. Στο εξής οι τύχες της πόλης θα ρυθμίζονταν από τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι  έχοντας κακοπαθήσει κατά  τα χρόνια της εξορίας τους,  θα ενεργούσαν με πολιτική εμπάθεια, αλλά και φυσικά θα ήταν πολιτικά φιλικά διακείμενοι προς την Σπάρτη. Μ’ αυτό τον τρόπο δηλαδή οι Σπαρτιάτες θα μπορούσαν έμμεσα και διακριτικά να επεμβαίνουν και να ρυθμίζουν την πολιτική της Αθήνας καταργώντας την αυτονομία της.

έχοντας τους ίδιους εχθρούς και φίλους: το έσχατο σημείο πολιτικής εκμηδένισης και ταπείνωσης της αλλοτινής υπερδύναμης, που θα ήταν στο μέλλον υποχρεωμένη να ακολουθεί την πολιτική της Σπάρτης:  αυτή που όριζε πόλεις, που είχε μάθει να αποφασίζει για άλλους, να διατάζει, να ελέγχει, να κακομεταχειρίζεται, να παραβαίνει τους νόμους, να αυθαιρετεί, γίνεται ένα λιοντάρι χωρίς νύχια και δόντια, πραγματικά αξιολύπητη …

Οι μέρες της δύναμης, της δόξας, του μεγαλείου, της έπαρσης, της αλαζονείας και των αυθαιρεσιών ανήκουν στο παρελθόν. Η άλλοτε πανίσχυρη Αθήνα αντιμετωπίζει την ήττα της και μάλιστα χωρίς την αξιοπρέπεια να κρατήσει  το κεφάλι ψηλά. Αντίθετα  γονάτισε εκλιπαρώντας για έλεος, προσπαθώντας να περισώσει τουλάχιστον τη ζωή της, χωρίς μάλιστα να καταφέρνει να κερδίσει την ευσπλαχνία και τη συμπάθεια κανενός, εφόσον οι αγριότητες του παρελθόντος την είχαν κάνει σε όλους μισητή. Πώς αλλάζουν αλήθεια οι καιροί …

Αν είχε περισσότερη φρόνηση και σοφία θα είχε σκεφτεί τους στίχους που αιώνες αργότερα συνέθεσε ο ποιητής…

Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου

και του καιρού που ώρες ψηλά και ώρες στα βάθη πηαίνου….

Παρουσιάζεται ως ικανότατος στρατηγός που διαθέτει τις απαραίτητες βασικές ικανότητες για το έργο του: οξύνοια, οξυδέρκεια, διορατικότητα, πονηριά

·              Σωστή στρατηγική:

οργάνωση,  μεθοδικότητα στις κινήσεις του, σωστός προγραμματισμός και όχι προχειρότητα,  βιαστικές και επιπόλαιες κινήσεις, που θα οδηγούσαν πιθανόν σε λανθασμένα αποτελέσματα

 προσεκτική παρακολούθηση των κινήσεων του αντιπάλου και σχολαστική μελέτη και υπολογισμός μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, ώστε να μπορεί να εκμεταλλεύεται τα λάθη του αντιπάλου

·              λογική, ρεαλιστική αξιολόγηση

τόσο του στρατεύματός του όσο και των αντιπάλων, όχι υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του στρατεύματός του 

δε συμπεριφέρεται με αλαζονεία και υπεροψία προς τον αντίπαλο,

γιατί αυτά αποτελούν παρωπίδες που κρύβουν την πραγματικότητα

 έχει ορθάνοιχτα τα μάτια της λογικής και του ρεαλισμού

αξιοποίηση του χώρου και του χρόνου

·              σωστή συνεργασία με τους υφισταμένους του:

εμπνέει πειθαρχία και σεβασμό και  κανείς δεν τολμά να αμφισβητήσει ή να παρακούσει

·              αυτοπροστασία, δεν προσφέρεται στον αντίπαλο ως εύκολο θύμα

φροντίζει να προφυλάξει τα νώτα του  σε ασφαλές λιμάνι με τη δυνατότητα του ανεφοδιασμού, ώστε να μελετά με την ησυχία του κάθε κίνησή του χωρίς φόβο επίθεσης από τον αντίπαλο και πίεση χρόνου λόγω ανάγκης ανεφοδιασμού

·              έχει το θάρρος (ή θράσος) να θέσει υψηλούς στόχους:

ριψοκίνδυνος στο μέτρο της λογικής

να αναμετρηθεί με την πανίσχυρη ναυτική δύναμη της Αθήνας αποδεικνύοντας ότι δεν αποδέχεται δεδομένες καταστάσεις, αλλά ότι δημιουργεί τη δική του πραγματικότητα

·              πανουργία:

ξέρει να δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις στους αντιπάλους του εξασθενίζοντας έτσι την άμυνα τους και οδηγώντας τους σαν ώριμο φρούτο στα χέρια του

·              η κατασκοπεία

 αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ένα ύπουλο όπλο στα χέρια ενός  πανούργου  εκτελεστή, με την  υπομονή και επιμονή απαραίτητα εφόδια για την επιτυχία τους    

·              δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ενεργεί επιστημονικά,

 αφού θεωρεί απαραίτητο να επιβεβαιώσει τις υποψίες του μ ε αυτοψία (πείραμα) και μάλιστα επανειλημμένα, προτού προβεί σε οποιαδήποτε κίνηση

δε διακινδυνεύει να κάνει την παραμικρή λανθασμένη κίνηση