ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ. ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΥΑΛΩΤΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΗΡΩΙΔΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΝΗΠΙΩΝ

Ηλία Ελένη, Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε.Κ.Π.Α.

 

Περίληψη

Επιδιώκοντας την κοινωνική ευαισθητοποίηση των νηπίων, αναγνώστηκε το έργο του Άντερσεν «Το κορίτσι με τα σπίρτα», καθώς όταν η λογοτεχνία αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση παιδαγωγικών στόχων, εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα και η απόλαυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ακολούθησε εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, ώστε τα νήπια να εκφράσουν αναγνωστικές εντυπώσεις και συγκινησιακά βιώματα που αποκόμισαν από την επαφή τους με το δημοφιλές έργο. Στο πλαίσιο του προγράμματος, κατά το προσυγγραφικό στάδιο τα νήπια κλήθηκαν να αναλογιστούν σύγχρονες περιπτώσεις παιδιών, όπως η ηρωίδα του Άντερσεν, και να  ορίσουν τα χαρακτηριστικά των κοινωνικά ευάλωτων παιδιών. Στη συνέχεια εξελίχθηκε η παραγωγή ομαδικών κειμένων από τα νήπια, με φθίνουσα καθοδήγηση, σύμφωνα με το κειμενοκεντρικό διδακτικό μοντέλο. Πρόκειται για πρωτότυπα αφηγηματικά επεισόδια, που κάποτε συνιστούν δημιουργική μίμηση, κάποτε τροποποίηση και κάποτε ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου του Άντερσεν. Βασική ηρωίδα τους είναι ένα κοριτσάκι νηπιακής ηλικίας, που αναφέρεται ως «το κοριτσάκι του κήπου», λόγω του μέρους όπου διαμένει.

Λέξεις κλειδιά: νήπια, εκπαιδευτικό πρόγραμμα, δημιουργική γραφή

1. Εισαγωγή

Ο αναγνώστης του λογοτεχνικού κειμένου διαμορφώνει θετική ή αρνητική στάση για κάθε ένα από τα αφηγηματικά πρόσωπα (Iser, 1990) ενώ  με τα βασικότερα από αυτά συχνότατα ταυτίζεται. Η αναγνωστική ταύτιση με τους ήρωες εξαρτάται πρωτίστως από τη λογοτεχνική δεξιοτεχνία του συγγραφέα (Booth, 1987). Η  ταύτιση του αναγνώστη έχει ως συνέπεια να βιώνει προσωπικά τις καταστάσεις που οι λογοτεχνικοί ήρωες αντιμετωπίζουν, καθώς και τα συναισθήματα που τους προκαλούνται.

Ειδικότερα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες,  η ταύτιση με τα λογοτεχνικά πρόσωπα συνιστά όχι απλώς ισχυρότατο αλλά ουσιαστικά αναντικατάστατο μέσο κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης.  Η λογοτεχνία άλλωστε, με τη μορφή της τραγωδίας, αποσκοπούσε από την αρχαιότητα αποκλειστικά στην αγωγή των πολιτών (Tompkins, 1988).

Tα αφηγηματικά πρόσωπα είναι φορείς ιδεών και αξιών, ανήκουν σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, αντιπροσωπεύουν ποικίλες πολιτισμικές κουλτούρες και επιτελούν διάφορους κοινωνικούς ρόλους. Το «κορίτσι με τα σπίρτα», που πρωταγωνιστεί στο ομώνυμο έργο (Άντερσεν, 2005), συνιστά μία από τις χαρακτηριστικότερες κοινωνικά ευάλωτες αφηγηματικές μορφές. Το συγκεκριμένο λογοτεχνικό πρόσωπο επιλέχθηκε προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική ευαισθητοποίηση μαθητών νηπιακής ηλικίας. Το έργο αρχικά παρουσιάστηκε σε μαθητές δημοσίου νηπιαγωγείου της Αττικής, με αφήγηση από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Στη συνέχεια, καθώς  οι σχολικές θεατρικές παραστάσεις κατά κανόνα συμβάλλουν στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία (Γραμματάς, 2014), τα νήπια παρουσίασαν το έργο με τη μορφή θεατρικού δρώμενου στην ανοιχτή χριστουγεννιάτικη εκδήλωση.

Κατά την επιστροφή από τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, διαπιστώθηκε με τη μέθοδο της παρατήρησης στη διάρκεια των ελεύθερων δραστηριοτήτων, ότι η ηρωίδα του Άντερσεν εξακολουθούσε να ασκεί ισχυρή επίδραση στα νήπια. Αναλυτικότερα, τα νήπια επαναλάμβαναν καθημερινά σκηνές από το συγκεκριμένο θεατρικό δρώμενο. Επίσης, «το κορίτσι με τα σπίρτα» εμφανιζόταν συχνά σε ζωγραφιές των νηπίων με ελεύθερο θέμα. Έτσι κρίθηκε σκόπιμο να υλοποιηθεί εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, που θα επέτρεπε στους μαθητές του νηπιαγωγείου να αναφερθούν εκτενέστερα στο προσφιλές τους αφηγηματικό πρόσωπο. Καθώς στο πλαίσιο του προγράμματος δίνεται η δυνατότητα στα νήπια να ανταλλάξουν μεταξύ τους τις εμπειρίες τους από την επαφή τους με το έργο του Άντερσεν, συνειδητοποιούν τη δημιουργικότητα του αναγνωστικού ρόλου γενικότερα (Iser, 1990). Αυτή η έγκαιρη συνειδητοποίηση θα συμβάλει ουσιαστικά στη φιλαναγνωσία των νηπίων και θα τα οδηγήσει σταδιακά στην αυτογνωσία. 

Το πρόγραμμα δημιουργικής γραφής υλοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα από τον Ιανουάριο έως τις πασχαλινές διακοπές. Από τα κείμενα που παρήγαγαν τα νήπια, προέκυψε ένα ακόμη θεατρικό δρώμενο, που παρουσιάστηκε κατά τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Με την αξιοποίηση στο δεύτερο θεατρικό δρώμενο των παιδικών κειμένων, κατ’ αντιστοιχία με την αξιοποίηση του έργου του Άντερσεν στο πρώτο δρώμενο, τα νήπια εμπεδώνουν την ισότιμη συμμετοχή τους στο διαχρονικό διάλογο συγγραφέα-αναγνωστών. Έτσι, τους προσφέρεται επιπλέον κίνητρο (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006), για να εξακολουθήσουν στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων δημιουργικής γραφής, να εκδηλώνουν τη δημιουργικότητά τους σε σχέση με τη λογοτεχνία (Κωτόπουλος, 2012), εκφράζοντας αναγνωστικές εντυπώσεις, προσδοκίες, χαρακτηριστικά, εμπειρίες και επιθυμίες και κατά τη φοίτησή τους στις επόμενες σχολικές τάξεις και βαθμίδες. Η δημιουργική συμμετοχή των νηπίων στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, ενισχύει επίσης σημαντικά την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους.

2. Στόχοι

Στο σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα παραγωγής πρωτότυπου αφηγηματικού λόγου από τα νήπια, ως βασικός στόχος τίθεται η κοινωνική ευαισθητοποίηση, ο προβληματισμός, το ενδιαφέρον, η διαμόρφωση θετικής στάσης από μέρους τους απέναντι σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Ειδικότερα δε, ο σεβασμός των δικαιωμάτων επιβίωσης, προστασίας και ανάπτυξης των παιδιών.

Ωστόσο επιδιώκονται αρκετοί επιπλέον στόχοι, που είναι κοινοί σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα δημιουργικής γραφής, με επίκεντρο λογοτεχνικά κείμενα. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των συμμετεχόντων μαθητών, η γλωσσική ανάπτυξη και κυρίως η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητάς τους, καθώς επίσης και η εξοικείωσή τους με το λογοτεχνικό φαινόμενο. Στους στόχους θα μπορούσε επίσης να προστεθεί η προώθηση της επαφής κι επικοινωνίας μεταξύ όλων των μαθητών, με συνέπεια τη δημιουργία ισχυρών δεσμών ανάμεσά τους.

Σε τέτοιου είδους εκπαιδευτικά προγράμματα, που αποτυπώνουν, αναδεικνύουν και αξιοποιούν τις σκέψεις, τις εμπειρίες, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των μαθητών, προστίθεται προφανώς ο στόχος του ανοίγματος του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία, ώστε να διασφαλιστεί η επικοινωνία και η κατανόηση ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, που θα προσφέρει σε όλους αισιοδοξία και ελπίδα. Επιπλέον, σε σχέση ειδικότερα με τα νήπια, σημαντικό στόχο συνιστά η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο.

3. Αρχές και μεθοδολογία της παιδαγωγικής παρέμβασης

Οι θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της πρώιμης παιδικής ηλικίας, τα οποία  παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, μετασχηματίζονται σε διδακτική παρέμβαση, που ενεργοποιεί τα νήπια, για να παράγουν αφηγηματικό λόγο υψηλών για την ηλικία τους προδιαγραφών. Η προτεινόμενη παρέμβαση κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών διδακτικών μοντέλων, σύμφωνα με τα οποία εφαρμόζεται η διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που περιλαμβάνει ποικίλες τεχνικές στήριξης των μαθητών κατά το προσυγγραφικό, το συγγραφικό και το μετασυγγραφικό στάδιο (Ματσαγγούρας, 2001).

Αναλυτικότερα, αρχικά η παραγωγή των κειμένων προκύπτει μέσα από τις ερωτήσεις που ο εκπαιδευτικός απευθύνει προς τους μαθητές. Εφόσον οι διαδοχικές απαντήσεις δίνονται από διαφορετικούς μαθητές, πρόκειται για παραγωγή ομαδικού κειμένου (Huck et al., 1979). Ο/Η εκπαιδευτικός, ως προσεκτικός ακροατής (Pascucci και Rossi, 2002), χρησιμοποιεί συμπληρωματικές ερωτήσεις, όποτε χρειάζεται,  ώστε να μην υπάρχουν κενά ή ασάφειες στην τελική διατύπωση της παιδικής σκέψης. Καθώς η διαδικασία παραγωγής των κειμένων επαναλαμβάνεται, με την πάροδο του χρόνου ο εκπαιδευτικός περιορίζει τις ερωτήσεις του, εφόσον οι μαθητές σταδιακά γίνονται ικανότεροι στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999), πληρέστεροι και ακριβέστεροι στην έκφρασή της.

Επειδή τα νήπια δεν είναι σε θέση να γράφουν τα ίδια τις ιστορίες που παράγουν, τις καταγράφει με ακρίβεια ο/η εκπαιδευτικός ως ενιαία κείμενα, χειρόγραφα ή στον υπολογιστή. Αμέσως μετά από την καταγραφή τού κάθε κειμένου, αυτό διαβάζεται στα νήπια, οπότε εκείνα εξοικειώνονται με τη διαδικασία της γραφής, ως μορφής προσωπικής έκφρασης κι επικοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα  να προσπαθούν να κατακτήσουν συντομότερα και τα ίδια τη δεξιότητα της γραφής.   Καθώς μάλιστα στη συνέχεια τα κείμενα των νηπίων δημοσιοποιούνται, ενισχύεται η επιθυμία και η διάθεσή τους να επιδιώκουν και στο μέλλον την απόλαυση που προσφέρει η δημιουργική γραφή, να την χρησιμοποιούν για την αποτύπωση και την ευρύτερη διάδοση και ανάδειξη της δημιουργικής σκέψης τους.

Η συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση ενθαρρύνει την αποκλίνουσα σκέψη, η οποία υπαγορεύεται από την ίδια την πολυσημική και υποδηλωτική φύση της λογοτεχνίας (Iser, 1991). Τα νήπια-αναγνώστες προβαίνουν στην παραγωγή αφηγηματικών κειμένων, που άλλοτε συνιστούν  δημιουργική μίμηση άλλοτε συνιστούν τροποποίηση και άλλοτε ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου (Ματσαγγούρας, 2001).

Στην υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων δημιουργικής γραφής επικρατεί παιγνιώδης διάθεση (Ποσλανιέκ, 1992), σε πλήρη αντιστοιχία με την ανάγκη της παιδικής ηλικίας για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989). Τα νήπια εκφράζοντας την ταύτισή τους με τα αφηγηματικά πρόσωπα και επικεντρώνοντας στην αφηγηματική σκηνή που τα έχει συναρπάσει, αφενός ανακαλύπτουν και μοιράζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους και αφετέρου συμβάλλουν ως αναγνώστες στην ανάδειξη νέων στοιχείων του λογοτεχνικού έργου, που είναι ανεξάντλητο (Τζιόβας, 1987).

4. Διδακτικό υλικό και διδακτικά βήματα

Το έργο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Το κορίτσι με τα σπίρτα» κυκλοφόρησε το 1845 και περιλαμβάνεται ακόμη σήμερα στα δημοφιλέστερα λογοτεχνήματα  παγκοσμίως. Σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεσή του, ένα μικρό κορίτσι που μάταια προσπαθεί να πουλήσει σπίρτα το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς στους διαβάτες, στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να ζεσταθεί, ανάβει ένα-ένα τα σπίρτα του και ονειροπολεί. Στη φαντασία του αποκτά και απολαμβάνει όλα όσα στερείται στην πραγματικότητα, την οικογενειακή θαλπωρή, το γιορταστικό δείπνο, το ασφαλές σπιτικό περιβάλλον.

Αν και το τέλος του έργου είναι τραγικό, ο συγγραφέας αποδίδει το θάνατο της ηρωίδας του ως λύτρωση από τη βασανισμένη ζωή της, από την οποία απουσιάζουν τα αγαπημένα πρόσωπα της οικογένειάς της, η φροντίδα τους και η προστασία τους. Το διαχρονικό αυτό έργο προσφέρει στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να φορτιστούν συγκινησιακά και να ευαισθητοποιηθούν για τους κοινωνικά ευάλωτους ανθρώπους και ειδικότερα εφόσον αυτοί βρίσκονται σε παιδική ηλικία.

Κατά το προσυγγραφικό στάδιο, όπου τα νήπια καλούνται, στο πλαίσιο μιας χαλαρής συζήτησης, να αναλογιστούν αν έχουν συναντήσει στην πραγματική τους ζωή ή σε άλλα βιβλία, περιπτώσεις παιδιών, παρεμφερείς με αυτήν της ηρωίδας του Άντερσεν, αναδύονται οι σχετικές εμπειρίες τους. Στις ομαδικές αφηγήσεις των νηπίων που ακολουθούν, εκτυλίσσονται διάφορες σύγχρονες, φανταστικές περιπέτειες της κοινωνικά ευάλωτης ηρωίδας τους.

5. Αποτελέσματα

Στις εφτά παρακάτω παραγράφους παρατίθενται αποσπάσματα από τα ισάριθμα αφηγηματικά επεισόδια που περιλαμβάνει η  ιστορία των νηπίων «Το κοριτσάκι του κήπου»:

Ο άνθρωπος που ζούσε στο σπίτι δίπλα στον κήπο όπου έμενε το κοριτσάκι, είχε έναν ταύρο. Όποτε έβρισκε καιρό, πήγαινε τον ταύρο στο δάσος, για να βρίσκουν άλλα ζώα και να τα πολεμάει. Όταν ο άνθρωπος αυτός συνάντησε το κοριτσάκι για πρώτη φορά, αντί να το χαιρετήσει, το τρόμαξε. Μια μέρα ο ταύρος του μπήκε στον κήπο και χτύπησε το κοριτσάκι …

Το κοριτσάκι  έβλεπε μια γιαγιά να περνάει κάθε μέρα από τον κήπο. Όταν έφτασε η Άνοιξη, κάποιο έντομο τσίμπησε μια φορά τη γιαγιά. Από τότε η γιαγιά έβαζε τη μάσκα της κι έριχνε σπρέι στα λουλούδια. Όταν έφευγε από τον κήπο, το κοριτσάκι έριχνε στα λουλούδια νερό και τα έκανε καλά. Τα λουλούδια ξαναγίνονταν όμορφα και το γιόρταζαν με το κοριτσάκι …

Ένας άντρας κάθε πρωί έβγαζε το σκυλάκι του βόλτα. Όποτε περνούσε από τον κήπο, έπαιρνε το κοριτσάκι από το χέρι και πήγαιναν να του αγοράσει γάλα. Ήταν τραγουδιστής και κέρδιζε πάρα πολλά χρήματα. Όταν γνωρίστηκε με το κοριτσάκι, του είπε  ότι περισσότερο από όλα του άρεσε να πετάει χαρταετό και να κολυμπάει. Δεν μπορούσε όμως να πηγαίνει στην παραλία, επειδή οι άνθρωποι του ζητούσαν αυτόγραφα και τον ενοχλούσαν. Έτσι είχε φτιάξει μια πισίνα στο σπίτι του …

Όταν μια μέρα το κοριτσάκι γύρισε απ’ το σχολείο, μια κυρία τού είχε μαγειρέψει κοτόπουλο με πατάτες. Αυτή η κυρία κάθε πρωί έριχνε κολόνια, έβαζε κραγιόν και ξεκινούσε για τη δουλειά της. Εκείνη τη μέρα όταν έφτασε στη δουλειά, έβγαλε τα κλειδιά της κι άρχισε να τα δοκιμάζει. Αλλά είχε πάρα πολλά κλειδιά και δεν έβρισκε το σωστό. Η ώρα περνούσε και βαρέθηκε να συνεχίσει. Έτσι γύρισε στο σπίτι της. Πότισε τα λουλούδια, φρόντισε το βάτραχο κι έκανε πολλές άλλες δουλειές, όπως το φαγητό για το κοριτσάκι …

Ένα ζευγάρι κλάδεψαν τον κήπο κι έριξαν τα κλαδιά στο τζάκι τους. Ύστερα ο άντρας έφυγε ταξίδι. Όλο τον καιρό που ο άντρας έλειπε, στον κήπο μεγάλωνε ένα δέντρο με μήλα και πουλιά. Η γυναίκα ζήτησε από το κοριτσάκι να τη βοηθήσει να κόψουν τα μήλα. Όταν ο άντρας γύρισε από το ταξίδι, βρήκε τη γυναίκα του να δίνει φάρμακο στο κοριτσάκι. Το κοριτσάκι είχε αρρωστήσει από το κρύο όταν μάζευαν με τη γυναίκα τα μήλα …

Το κοριτσάκι του κήπου έλεγε σε ένα άλλο κορίτσι στη γειτονιά να παίξουν οι δυο τους. Το άλλο κορίτσι όμως δεν πήγαινε, γιατί προτιμούσε να βλέπει διαφημίσεις, για να αγοράζει συνέχεια καινούρια παιχνίδια. Είχε ζητήσει από τους γονείς του να του αγοράσουν ανεμόμυλους και κούκλες. Τα άφησε όμως έξω στη βεράντα, επειδή δεν χωρούσαν πουθενά στο σπίτι του, που ήταν γεμάτο παιχνίδια. Την άλλη μέρα μόλις ξεκίνησε να παίζει, τα παράτησε για να δει τις διαφημίσεις και να παραγγείλει καινούρια παιχνίδια. Όποτε έφταναν οι παραγγελίες και πήγαινε να ανοίξει τα κουτιά, τα παρατούσε, γιατί πάλι πήγαινε να δει διαφημίσεις. Έτσι το κοριτσάκι του κήπου έμενε μόνο του κι έκανε κούνια. Μια φορά που κουνιόταν πολύ δυνατά, έπεσε από την κούνια και χτύπησε. Το άλλο κορίτσι πήγε τότε να το βοηθήσει να σηκωθεί. Εκεί που το σήκωνε, είδαν ένα ροζ λουλούδι. Επειδή και τα δύο κορίτσια αγαπούσαν πάρα πολύ το ροζ χρώμα, άρχισαν να φροντίζουν μαζί το λουλούδι για να μεγαλώσει και να γεμίσει ροζ ανθάκια. Τα δύο κορίτσια συνήθισαν από τότε να παίζουν μαζί στον κήπο, για να είναι συνέχεια κοντά στο λουλούδι. Αλλά όποτε ο καιρός ήταν βροχερός και σκοτεινός, πήγαιναν μαζί στο σπίτι του άλλου κοριτσιού και έβλεπαν διαφημίσεις …

Μια μέρα δύο αδέρφια πήραν τα βιντεοπαιχνίδια τους και πήγαν στον κήπο που έμενε το κοριτσάκι. Επειδή κοιτούσαν τις οθόνες και δεν πρόσεχαν πού πατούσαν, το ένα αγόρι γλίστρησε και έπεσε. Βγήκε η κασέτα και η οθόνη σκοτείνιασε. Όπως το αγόρι έψαχνε για την κασέτα, πέρασε η μαμά του, που πήγαινε στη δουλειά της. Επειδή κοιτούσε κι αυτή στην οθόνη της, δεν το είδε που ήταν σκυμμένο, και σκόνταψε πάνω του. Όταν το κατάλαβε, του έγραψε στην οθόνη «Συγγνώμη». Όσο το αγόρι έψαχνε την κασέτα, το βοηθούσε το κοριτσάκι του κήπου. Έτσι το αγόρι την ερωτεύτηκε και σταμάτησε πια να παίζει παιχνίδια στην οθόνη. Τώρα μάζευε λουλούδια και τα χάριζε στο κοριτσάκι. Τα δύο παιδιά προτιμάνε να παίζουν μαζί κρεμάλα στο χαρτί και μια φορά πήγαν στο θέατρο …

6. Συζήτηση

Η κύρια ηρωίδα της ιστορίας που παρήγαγαν τα νήπια, είναι συνομήλική τους και δεν έχει οικογένεια. Στο κείμενο των νηπίων αναφέρεται ως «κοριτσάκι», χωρίς συγκεκριμένο όνομα, αντίστοιχα με ό, τι ισχύει στο έργο του Άντερσεν. Ο τίτλος «Το κοριτσάκι του κήπου», που επιλέγουν τα νήπια για την ιστορία τους, προσδιορίζει την ηρωίδα τους  σε σχέση με το μέρος όπου ζει.

Το κοριτσάκι του κήπου συναναστρέφεται διαδοχικά διάφορους οικείους στους συγκεκριμένους μαθητές του νηπιαγωγείου λογοτεχνικούς ήρωες, παιδιά και ενήλικους, που προέρχονται από το βιβλίο Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα (Ηλία, 2012). Το κοριτσάκι της ιστορίας των νηπίων, που είναι κοινωνικά ευάλωτο, έχει απολύτως την ανάγκη των υπολοίπων για να επιβιώσει. Πράγματι, μέσα από την επαφή του με τα γύρω του πρόσωπα, οι συνθήκες διαβίωσής του βελτιώνονται. Ταυτόχρονα όμως το κοριτσάκι ασκεί θετική επίδραση στον τρόπο ζωής και στην εξέλιξη του χαρακτήρα των άλλων προσώπων, τα προσανατολίζει προς ουσιαστικότερες αξίες. Όσοι συμπαραστέκονται στο κοριτσάκι και καλύπτουν ευκαιριακά έστω τις ανάγκες του, γίνονται τελικά οι ίδιοι καλύτεροι, ανακαλύπτοντας τη χαρά της προσφοράς. Στις περιπτώσεις της ευχάριστης και επωφελούς για τα διάφορα πρόσωπα συναναστροφής με το κοριτσάκι, περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, το αγόρι που δεν διαθέτει πλέον αποκλειστικά το χρόνο του στις φορητές οθόνες του. Επίσης, περιλαμβάνεται εκείνο το κορίτσι που ενώ συνήθιζε να αποκτά συνέχεια καινούρια παιχνίδια χωρίς να προλαβαίνει να παίζει με αυτά, δίνει πλέον περισσότερη προσοχή και αξία στη φιλία και στη φύση.

7. Συμπεράσματα

Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος δημιουργικής γραφής με αφετηρία το λογοτεχνικό κείμενο του Άντερσεν, τα νήπια προβληματίστηκαν και ευαισθητοποιήθηκαν σχετικά με τα άτομα που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, οπότε στο σύνολό τους εξελίχθηκαν κοινωνικά και συναισθηματικά. Αν και επέλεξαν η ηρωίδα τους να βρίσκεται σε νηπιακή ηλικία, στην ιστορία τους κυριάρχησε η ισότιμη και αρμονική συνύπαρξή της με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Το λογοτεχνικό πρότυπο πρόσφερε το κατάλληλο ερέθισμα στην παιδική φαντασία, αφού, έχοντας αφομοιωθεί θαυμάσια, λειτούργησε για τα νήπια ως εμπειρία, ως βίωμα, που οδήγησε στη συνειδητοποίηση της ευθύνης όλων προς τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες.

Η φαντασία των νηπίων αποδείχτηκε ανεξάντλητη. Κάθε αφήγησή τους ήταν διαφορετική, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη. Όπως αποδεικνύεται από την ευστοχία των αφηγήσεων, από τη συνοχή και από την ποικιλία τους, η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας, καθώς και της συνεργασίας, αναπτύχθηκε για το σύνολο των νηπίων στο έπακρο.

Ο ενθουσιασμός του συνόλου των νηπίων για τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατηρήθηκε αμείωτος σε ολόκληρη τη διάρκειά του. Μέσα από τη διεξαγωγή του προγράμματος η σχέση  μεταξύ όλων ανεξαιρέτως των συμμαθητών εξελίχθηκε ποιοτικά.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί εκτός από το νηπιαγωγείο και σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Στην περίπτωση των μεγαλύτερων παιδιών, που έχουν αποκτήσει σχετική ευχέρεια στη γραπτή έκφραση, τα ίδια τα παιδιά γράφουν πρώτα τα ατομικά κείμενά τους  με θέμα την αλληλεπίδραση με κοινωνικά ευάλωτα άτομα. Στη συνέχεια το κάθε κείμενο διαβάζεται στη σχολική τάξη από το μαθητή που το έγραψε ή από συμμαθητές του.

Βιβλιογραφία 

Ελληνόγλωσση

Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.

Ηλία, Ε.  και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.

Ηλία, Ε. Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.

Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ, 15, http://keimena.ece.uth.gr

Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης. Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία, 6 (3), 299-396.

Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη. Β΄, Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.

Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες,  6, 16-23.

Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.

Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση

Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση.

Ξενόγλωσση

Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J.  (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart and Winston.

Iser, W.  (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Iser, W.  (1991).  The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Tompkins, J. P. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response. Στο J. P. Tompkins (Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.

Εγώ και Ο Μικρός Πρίγκιπας. Όταν ο ήρωας του Εξυπερύ εμπνέει τη δημιουργική γραφή των νηπίων

Ελένη Ηλία, Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ

5^ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΚΕΔΙΣΥ

Τίτλος Συνεδρίου: “Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας”

Περίληψη

Ο Μικρός Πρίγκιπας, κύριος λογοτεχνικός ήρωας του ομώνυμου έργου του Εξυπερύ, συνιστά οικουμενικό και διαχρονικό σύμβολο της παιδικότητας. Καθώς ο συγγραφέας τον παρουσιάζει σε αντίθεση με ενήλικα αφηγηματικά πρόσωπα, των οποίων τα αρακτηριστικά διακωμωδούνται στο έργο, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την παιδικότητα ως εξιδανικευμένη κατάσταση. Ειδικότερα τα παιδιά-αναγνώστες, καθώς ταυτίζονται με το συγκεκριμένο λογοτεχνικό πρότυπο, αποκτούν αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση. Η επίγνωση ότι η λογοτεχνία συνιστά το αποτελεσματικότερο και αναντικατάστατο μέσο διαπαιδαγώγησης, οδηγεί στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ποικίλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων με σημείο αναφοράς το Μικρό Πρίγκιπα, προκειμένου οι μαθητές από τη νηπιακή τους ακόμη ηλικία, να επωφεληθούν από την τεράστια παιδαγωγική αξία του έργου τού Εξυπερύ. Στο πρώτο από τα προγράμματα το μαγικό ραβδί αγγίζει διαδοχικά τους μαθητές, οπότε εκείνοι διαλέγουν ποιον ήρωα θα υποδυθούν. Αφού φορέσουν το χαρακτηριστικό αντικείμενο αυτού του ήρωα και πάρουν την ανάλογη θέση στη σκηνή, απαντώντας σε ερωτήσεις του εκπαιδευτικού, αναφέρονται σε πρώτο ενικό πρόσωπο στο έργο μέσα από τη δική του οπτική. Στο δεύτερο πρόγραμμα τα νήπια καλούνται να φανταστούν μια συνάντησή τους με τον Μικρό Πρίγκιπα, ώστε να καθησυχάσουν τον πιλότο-αφηγητή του έργου, που ζητά εναγωνίως να πληροφορηθεί από τους αναγνώστες αν ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέφτηκε και πάλι τη γη. Στο τρίτο πρόγραμμα, όπως ο πιλότος συναντά στην έρημο τον παιδικό εαυτό του στο πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα, έτσι και τα νήπια καλούνται σε μία συνάντηση με τον ενήλικο εαυτό τους, όπου προβάλλουν τις προσωπικές επιθυμίες τους, ονειρεύονται την εξέλιξή τους. Οι αφηγήσεις των νηπίων στα τρία προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικά σχολικά έτη σε νηπιαγωγεία της Αττικής, μετατρέπονται σε γραπτά κείμενα, με τη συμβολή του εκπαιδευτικού που τις καταγράφει. Εφόσον τα νήπια αντιλαμβάνονται πως ο προφορικός λόγος τους αναπαρίσταται πιστά με τη γραφή, βιώνουν την εμπειρία της δημιουργικής γραφής, μυούνται στη διαδικασία καταγραφής της δημιουργικής σκέψη τους.

Λέξεις-κλειδιά: Εκπαίδευση νηπίων, Μικρός Πρίγκιπας, δημιουργική γραφή.

1. Εισαγωγή

Η παρούσα εισήγηση έχει σκοπό να δείξει πώς τα νήπια αναπτύσσουν προσωπικό διάλογο με το έργο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (Εξυπερύ, 1968), πώς το οικειοποιούνται και το εμπλουτίζουν με τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους, πώς το συνδέουν με τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους. Καθώς πρόκειται για έργο που ευαισθητοποιεί και υποβάλλει διαχρονικές και οικουμενικές πολιτισμικές αξίες (Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, 1993), ο διάλογός των νηπίων με αυτό καθίσταται πολύτιμος για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης τους, συμβάλλει στην κοινωνική και συναισθηματική ωρίμασή τους.Ο αφηγητής του έργου «Ο Μικρός Πρίγκιπας» ανακαλύπτει τον αληθινό εαυτό του, τη χαμένη παιδικότητά του, όταν βρίσκεται σε συνθήκες κινδύνου, που ευνοούν την περισυλλογή και την αυτοσυγκέντρωση, μακριά από τις συμβάσεις και τους συμβιβασμούς που συνήθως επιβάλλει η ενήλικη ζωή. Τα χαρακτηριστικά του Μικρού Πρίγκιπα ως αφηγηματικού προσώπου αποτελούν τα σημεία επαφής του με τα παιδιά-αναγνώστες.

Ωστόσο, μέσα από την ανάγνωση του έργου από το οποίο προκύπτει η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας, και οι ενήλικοι άνθρωποι φορτίζονται συγκινησιακά, οδηγούνται σε υπαρξιακούς προβληματισμούς, επιλέγουν την επιστροφή στην παιδικότητα ως συνειδητή στάση ζωής. Η αναζήτηση και διαφύλαξη του παιδικού εαυτού, όπως προτείνει ο Εξυπερύ μέσα από το έργο του «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (Ηλία, 2012), συνιστά την ύψιστη δικαίωση της παιδικής ηλικίας και τον ασφαλέστερο δρόμο που οδηγεί στην προσωπική ευτυχία.

Το βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» συνιστά το σημείο αναφοράς τριών διαφορετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Τα συμμετέχοντα στα προγράμματα νήπια εκφράζονται με πρωτοτυπία, παράγοντας υψηλών προδιαγραφών για την ηλικία τους αφηγηματικά κείμενα, μέσα από παιδαγωγικές παρεμβάσεις που στηρίζονται σε θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της νηπιακής ηλικίας, τα οποία παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία. Η παραγωγή των κειμένων τους κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών μοντέλων διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης. Τα συγκεκριμένα μοντέλα εκλαμβάνουν το κείμενο ως μονάδα διδακτικής προσέγγισης και διδάσκουν στους μαθητές τους υπερπροτασιακούς κανόνες και τις δομές που διακρίνουν τους διάφορους τύπους του εξειδικευμένου λόγου (Ματσαγγούρας, 2001). Έτσι οι μαθητές καθίστανται σταδιακά αποτελεσματικότεροι στην κατανόηση κειμένων και ικανότεροι στη λεκτική έκφραση και ειδικότερα στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999).

2. Στοιχεία υλοποίησης

Τα τρία εκπαιδευτικά προγράμματα πραγματοποιήθηκαν με τη σειρά που παρουσιάζονταιστην παρούσα εισήγηση κατά τα σχολικά έτη 2006-2007, 2016-2017 και 2015-2016, σε νηπιαγωγεία της Αττικής, είτε σε κλασικά είτε σε ολοήμερα τμήματα.

3. Στόχοι

– Η εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και  η μύηση  στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει. Γενικότερα δε η συνειδητοποίηση  ότι τα λογοτεχνικά έργα και οι ήρωές τους συνιστούν διαχρονικά  και οικουμενικά σημεία αναφοράς.

– Η καλλιέργεια  της  φιλαναγνωσίας, ως αποτέλεσμα της  απόλαυσης  που  προκαλεί η ανάγνωση ως δημιουργική, βιωματική διαδικασία.

– Η προώθηση της επαφής και επικοινωνίας  μεταξύ όλων των νηπίων, με τη διαδοχική τοποθέτησή τους στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ολόκληρου του τμήματος. Επίσης η συνεργασία του συνόλου για την επίτευξη ενός κοινού, ομαδικά αποδεκτού σκοπού.

– Η  λεκτική ανάπτυξη  και  ειδικότερα η καλλιέργεια  της  αφηγηματικής  ικανότητας.

– Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης.

– Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά πιστά τον προφορικό.

4. Μεθοδολογία των λογοτεχνικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων

Οι λογοτεχνικές αναγνώσεις συντελούν στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, στην αισθητική καλλιέργεια, στην επαφή με τις διαχρονικές, πολιτισμικές αξίες, στη γλωσσική ανάπτυξη, συμβάλλουν στην ψυχική και κοινωνική ωριμότητα του ατόμου και προάγουν τη φιλαναγνωσία. Κατά συνέπεια ο ρόλος τους στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι αναντικατάστατος (Tompkins, 1988). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ανάγνωση κάθε λογοτεχνικού κειμένου είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα δημιουργική. Γινόμαστε συνδημιουργοί του συγγραφέα, σχηματίζουμε προσδοκίες για την εξέλιξη της υπόθεσης (Iser, 1991), ταυτιζόμαστε με τους ήρωες (Booth, 1987). Ως αποτέλεσμα αυτής της δημιουργικής δραστηριότητας, αποκομίζουμε την αίσθηση ότι εμπλεκόμαστε άμεσα στα αφηγηματικά δρώμενα, ότι βιώνουμε προσωπικά καταστάσεις και συναισθήματα που αποδίδονται στο κείμενο (Iser, 1990). Εφόσον η επαφή μας με το λογοτεχνικό έργο έχει το χαρακτήρα του βιώματος, συντελεί καθοριστικά στην αυτογνωσία μας.

Οι τρόποι διδακτικής προσέγγισης των λογοτεχνικών έργων υπαγορεύονται από τη φύση της λογοτεχνίας. Στο Νηπιαγωγείο ειδικότερα, χρησιμοποιούνται ευφάνταστα, ελκυστικά εκπαιδευτικά προγράμματα με παιγνιώδη χαρακτήρα (Ποσλανιέκ, 1992), σε αντιστοιχία με την ανάγκη των νηπίων να παίζουν (Χουιζίνγκα, 1989). Δίνοντας στα νήπια τη δυνατότητα να εκφράσουν ελεύθερα είτε ατομικά είτε ομαδικά (Huck, Hepler & Hickman, 1979) την αναγνωστική ανταπόκρισή τους, να αξιοποιήσουν τα λογοτεχνήματα ως πηγή έμπνευσης και κινητήρια δύναμη της φαντασίας τους (Κωτόπουλος, 2012), παράγονται πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα. Τα παραγόμενα κείμενα συνιστούν δημιουργική μίμηση ή τροποποίηση ή ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου (Ματσαγγούρας, 2001).

Προκειμένου τα νήπια να εκφράσουν τις εντυπώσεις και τις εμπειρίες τους από την επαφή τους με το λογοτεχνικό έργο, χρησιμοποιείται η συνέντευξη, αρχικά η ημιδομημένη και στη συνέχεια η μη δομημένη. Ο εκπαιδευτικός, ως πολύ προσεκτικός ακροατής, διατυπώνει, όπου απαιτείται, διευκρινιστικές ερωτήσεις, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει (Pascucci και Rossi, 2002). Οι ερωτήσεις αναφέρονται στη δράση των ηρώων, τον τόπο, το χρόνο και την εξέλιξή της, τα συναισθήματά τους, τις μεταξύ τους σχέσεις. Σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που περιλαμβάνει διαδικασίες στήριξης των μαθητών τόσο κατά το συγγραφικό, όσο και κατά το προσυγγραφικό και το μετασυγγραφικό στάδιο (Ματσαγγούρας 2001), σταδιακά οι απαντήσεις των νηπίων γίνονται πληρέστερες και σαφέστερες, οπότε οι ερωτήσεις του εκπαιδευτικού περιορίζονται σημαντικά. Τα παιδικά κείμενα αξιοποιούνται σε έντυπες εκδόσεις ή αναρτήσεις στο σχολικό ιστολόγιο και περιλαμβάνονται σε ανοιχτές σχολικές θεατρικές παραστάσεις (Γραμματάς, 2014), ως επιπλέον κίνητρο για ελεύθερη και δημιουργική έκφραση των νηπίων (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).

5. Διδακτικό υλικό

Σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση του έργου «Ο Μικρός Πρίγκιπας», ένας πιλότος αναγκάζεται λόγω βλάβης του αεροπλάνου του να προσγειωθεί στην αφρικανική έρημο, όπου προσπαθεί μόνος να το επιδιορθώσει. Εκεί τον πλησιάζει ένα παράξενο πλάσμα, που το ονομάζει Μικρό Πρίγκιπα. Σταδιακά ανακαλύπτει ότι έρχεται από άλλον πλανήτη. Το Μικρό Πρίγκιπα χαρακτηρίζουν η φαντασία, η ευαισθησία, η υπευθυνότητα, η αισιοδοξία και η σοφία. Εκτιμά και απολαμβάνει τις απλές χαρές της ζωής ενώ αρνείται να αποδεχθεί τον ανούσιο και ανιαρό τρόπο ζωής των ενηλίκων. Στο τέλος της αφήγησης οδηγείται στην αυτοθυσία για να βρεθεί ξανά κοντά στο τριαντάφυλλο που έχει αφήσει πίσω στον πλανήτη του, προσπαθώντας ταυτόχρονα με κάθε τρόπο να παρηγορήσει τον πιλότο για την επώδυνη αναχώρησή του από τη γη.

Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του Μικρού Πρίγκιπα αντιπαρατίθενται σε αυτά των κατοίκων των άλλων πλανητών. Ο βασιλιάς, ο ματαιόδοξος, ο μπεκρής, ο επιχειρηματίας, ο γεωγράφος και ο φανοκόρος ενσαρκώνουν το πάθος για δύναμη, δόξα, χρήμα, εξουσία ή αντίθετα, την παραίτηση από τον αγώνα της ζωής και την αδυναμία προσαρμογής στις εξελίξεις. Πρόκειται για πρόσωπα που καθώς αγγίζουν τη γελοιότητα, μας υποβάλλουν τα αδιέξοδα, την τραγικότητα, τη μοναξιά τους (Ηλία, 2007).

6. Παρουσίαση δραστηριοτήτων και αποτελεσμάτων

6.1.Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα

Στο πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα το άγγιγμα των νηπίων με το μαγικό ραβδί, τα μεταμορφώνει σε όποιο από τα λογοτεχνικά πρόσωπα του βιβλίου επιθυμούν. Έτσι εκφράζεται η ταύτισή τους με το πρόσωπο αυτό. Τα νήπια για να μεταμορφωθούν στον ήρωα που επιλέγουν, χρησιμοποιούν κάποιο από τα αντικείμενα μεταμφίεσης. Λόγου χάριν, φορούν το κασκόλ, εφόσον επιθυμούν να υποδυθούν το Μικρό Πρίγκιπα ή μπαίνουν μέσα σε κάποιο από τα στεφάνια του χουλα-χουπ, τα οποία αναπαριστούν τους διάφορους πλανήτες, προκειμένου να υποδυθούν τους κατοίκους τους. Καθώς η αφηγηματική υπόθεση αποδίδεται στο πλαίσιο του προγράμματος μέσα από την οπτική του ήρωα που το κάθε νήπιο έχει επιλέξει, οι απαντήσεις των νηπίων δίνονται σε πρώτο ενικό πρόσωπο.

Από τα τρία κείμενα νηπίων που παρατίθενται στη συνέχεια σχετικά με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, το πρώτο αναφέρεται στο κεφάλαιο ΧΙΙΙ, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέπτεται τον πλανήτη ενός επιχειρηματία, ο οποίος ακατάπαυστα υπολογίζει το πλήθος των αστεριών, επειδή τα θεωρεί ιδιοκτησία του: «Είμαι ο Μικρός Πρίγκιπας και μετράω τ’ αστέρια, για να πω στο Θεό πόσα είναι, επειδή εκείνος νομίζω πως θα βαριέται να τα μετρήσει. Όταν είναι μέρα και δεν φαίνονται τ’ αστέρια, μετράω τον ουρανό, για να πω στους ανθρώπους πόσο μεγάλος είναι. ΄Ολοι θα ήθελαν να ξέρουν, αλλά δεν τον μετράνε μόνοι τους, για να μην τους μαλώσει ο Θεός. Εμένα όμως ο Θεός είναι φίλος μου, γιατί του μετράω τ’ αστέρια».

Το δεύτερο κείμενο αναφέρεται στο κεφάλαιο ΧΙV, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας συναντά ένα γεωγράφο, που του ζητά πληροφορίες για τον πλανήτη του, προκειμένου να τις καταγράψει στο βιβλίο του: «Είμαι γεωγράφος και ζητάω από το Μικρό Πρίγκιπα να μου δώσει στοιχεία, για να γράψω για τον πλανήτη του. Για το δικό μου πλανήτη δεν έχω γράψει ακόμη, γιατί μέχρι τώρα δεν έχω βρει καιρό να τον εξερευνήσω. Είχα να γράψω για τους άλλους πλανήτες, αφού έρχονταν συνέχεια διάφοροι εξερευνητές, ο ματαιόδοξος, ο επιχειρηματίας και άλλοι και μου έδιναν στοιχεία για τους πλανήτες τους. Μου έχει απομείνει μόνο μια τελευταία σελίδα στο βιβλίο μου, κι εκεί γράφω για τον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Δεν έχω άλλο χαρτί. Όταν φύγει ο Μικρός Πρίγκιπας, θα ψάξω στα μαγαζιά, για να αγοράσω χαρτί. Εκεί θα γράψω για το δικό μου πλανήτη, που θα τον έχω εξερευνήσει, ψάχνοντας για χαρτί».

Το τρίτο κείμενο αναφέρεται στο κεφάλαιο XXVI, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας, προκειμένου να επιστρέψει στον πλανήτη του για να φροντίσει το λουλούδι, επιλέγει να πεθάνει από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού: «Είμαι ο πιλότος. Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ξαπλωμένος δίπλα μου και κοιμάται, γιατί είναι κουρασμένος. Περπατήσαμε πολύ, επειδή θέλαμε να φύγουμε από την έρημο. Δεν αρέσει καθόλου στο Μικρό Πρίγκιπα, γιατί η άμμος λερώνει τα ρούχα του».

6.2. Οι συναντήσεις μας με το Μικρό Πρίγκιπα

Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επικεντρώνεται στον επίλογο του βιβλίου «Ο Μικρός Πρίγκιπας», όπου ο πιλότος-αφηγητής απαρηγόρητος για τον επώδυνο τρόπο που ο Μικρός Πρίγκιπας επέλεξε να επιστρέψει στον πλανήτη του, απευθύνει στους αναγνώστες την ακόλουθη έκκληση: «Αν έρθει τότε κοντά σας ένα παιδί, και γελά, κι έχει χρυσά μαλλιά, και δεν αποκρίνεται όταν το ρωτούνε, θα μαντέψετε βέβαια ποιος είναι. Τότε, σας παρακαλώ, κάντε μου τη χάρη! Μη μ’ αφήσετε να μένω τόσο λυπημένος: γρήγορα γράψτε μου πως ξαναγύρισε…» Τα νήπια ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό, παρουσιάζοντας φανταστικές συναντήσεις τους με τον Μικρό Πρίγκιπα, οπότε παράλληλα συμβάλλουν στην πραγματοποίηση  της επιθυμίας του να γνωρίσει φίλους στη γη.

Από τα κείμενα που παρατίθενται ενδεικτικά, το πρώτο είναι ατομικό: «Με την αδερφή μου μυρίζουμε τα λουλούδια στο βάζο που έχουμε σπίτι μας. Ο Μικρός Πρίγκιπας περνά απέξω. Θέλει κι αυτός να μυρίσει τα λουλούδια μας, για να ξέρει τι άρωμα έχουν. Είναι περίεργος αν θα μυρίζουν σαν το δικό του λουλούδι που είναι κόκκινο, επειδή τα δικά μας είναι ροζ. Όταν τα μυρίζει, μας λέει ότι έχουν το ίδιο άρωμα με το λουλούδι του. Έτσι μένει εκεί, για να τα μυρίσει κι άλλο. Όταν του λέω ότι έχω ένα δικό μου ζωάκι, μού ζητάει να το δει. Βλέπει το περιστέρι μου αλλά ούτε τότε φεύγει. Του έχω πει πως η μαμά μου έχει μέσα στην κοιλιά της μωράκι. Θα περιμένει να το δει κι αυτό κι ύστερα θα φύγει».

Η αναφορά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συνεχίζεται με ένα ομαδικό κείμενο: «Στη συμμαθήτριά μας χάρισαν ένα διαστημόπλοιο. Στην αρχή δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούν, έμαθε κι αυτή. Το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Το πάρκαρε στο πάρκινγκ που είχε χτίσει ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πηγαίνουν να τον επισκεφτούν. Όταν η συμμαθήτριά μας έφτασε εκεί, βρήκε το Μικρό Πρίγκιπα να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη.  Του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε.  Τότε τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της».

6.3 Με πρότυπο τη συνάντηση πιλότου-Μικρού Πρίγκιπα

Στο τρίτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με πρότυπο τη συνάντηση του πιλότου με τον Μικρό Πρίγκιπα στην έρημο, τα νήπια καλούνται να παράγουν κείμενα με αντίστοιχες συναντήσεις τους με τον ενήλικο εαυτό τους. Καθώς πρόκειται για συναντήσεις οι οποίες αναφέρονται στο μέλλον τους, κάθε νήπιο προβάλλει στο κείμενό του τις προσωπικές επιθυμίες του, ονειρεύεται την εξέλιξή του. Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιδιώκεται η συνειδητοποίηση από τα νήπια του καθοριστικού ρόλου της παιδικής ηλικίας στη ζωή κάθε ανθρώπου.

Για να αντιληφθούν οι μικροί μαθητές ότι τα παιδικά βιώματα παραμένουν μέσα μας και συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι του ενήλικου εαυτού μας, διαβάζεται η αφιέρωση του Εξυπερύ προς το φίλο του, όπου περιλαμβάνεται η φράση «Όλοι οι μεγάλοι ήταν κάποτε παιδιά, λίγοι όμως το θυμούνται». Στη συνέχεια τα νήπια παρακολουθούν το απόσπασμα του κεφαλαίου ΙΙ, όπου ο πιλότος-αφηγητής εκφράζει την απορία του για την παρουσία του Μικρού Πρίγκιπα στην έρημο: «Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου, τα χαράματα, όταν μία μικρή αλλόκοτη φωνή με ξύπνησε, λέγοντας: – Σας παρακαλώ… Ζωγράφισέ μου ένα αρνί! Κοίταζα λοιπόν αυτήν την οπτασία γουρλώνοντας τα μάτια από κατάπληξη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι βρισκόμουν χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Κι όμως ο μικρός μου ανθρωπάκος δε μου φαινόταν να ’χει χαθεί, μήτε πεθαμένος από την κούραση, μήτε πεθαμένος από την πείνα, μήτε πεθαμένος από τη δίψα, μήτε πεθαμένος από το φόβο. Δεν έδειχνε καθόλου σαν παιδί που χάθηκε μέσα στη μέση της ερήμου, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή». Τέλος ακολουθεί η ανάγνωση αποσπάσματος από το ίδιο κεφάλαιο, όπου ο πιλότος διαπιστώνει έκπληκτος ότι ο Μικρός Πρίγκιπας καταλαβαίνει τις ζωγραφιές του, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Όταν τα νήπια συνειδητοποιούν ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ο παιδικός εαυτός του πιλότου, ξεκινούν οι αντίστοιχες αφηγήσεις τους, που εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο παιδικός εαυτός προσέρχεται στον ενήλικο, για να καλύψει κάποια δική του ανάγκη, για να αναζητήσει προστασία ή βοήθεια. Σε μερικές άλλες η συνάντηση γίνεται χωρίς ιδιαίτερο λόγο, ωστόσο την απολαμβάνουν εξίσου και ο παιδικός και ο ενήλικος εαυτός. Τέλος, σε ορισμένες αφηγήσεις αυτό που φέρνει τον παιδικό εαυτό κοντά στον ενήλικο, είναι το ενδιαφέρον ή ο θαυμασμός του πρώτου για τα επιτεύγματα του τελευταίου.

Από τα σχετικά κείμενα παρατίθεται αρχικά αυτό μιας μαθήτριας: «Είναι βράδυ και δουλεύω. Είμαι τραγουδίστρια. Στους ανθρώπους αρέσει το τραγούδι μου. Το καταλαβαίνω, επειδή χορεύουν. Εκεί στο χώρο που τραγουδάω, βλέπω μπροστά μου το κοριτσάκι που ήμουνα παλιά. Το αναγνωρίζω αμέσως, γιατί το θυμάμαι καλά. Έχει έρθει εκεί, επειδή του αρέσουν οι φιόγκοι μου. Αγοράζω φιόγκους από τη φίλη μου, που τους φτιάχνει μόνη της. Την τελευταία φορά αγόρασα αυτόν τον πολύ όμορφο μπλε φιόγκο που φοράω και τώρα. Χαρίζω στο κοριτσάκι ένα φιόγκο μου ροζ. Χάρηκα πολύ που το είδα αλλά δεν ξέρω αν θα το ξαναδώ. Τώρα μένω σε άλλο σπίτι. Ίσως όμως αν πάω κάποια μέρα επίσκεψη στο σπίτι που μεγάλωσα, να το βρω εκεί να με περιμένει. Ξέρω πως είναι ευτυχισμένο, αφού πάντα αυτό που ήθελε, ήταν να γίνει τραγουδίστρια. Το όνειρό του τώρα είναι πραγματικότητα».

Η παρουσίαση αυτού του προγράμματος ολοκληρώνεται με το κείμενο ενός ακόμη μαθητή: «Έχω έρθει με το αμάξι μου για ψάρεμα. Φοράω τη μπλε φόρμα μου κι έχω πάρει μαζί μου εννέα καλάμια. Τα ψάρια που πιάνω, τα πουλάω στο παζάρι. Κρατάω όμως μερικά, για να τα τρώμε μαζί με τη γυναίκα μου. Έτσι όπως είμαι εδώ στη θάλασσα, βλέπω μπροστά μου το μικρό εαυτό μου. Με ρωτάει τι θα φτιάξει η μαμά σήμερα να φάμε κι εγώ του δείχνω τα ψάρια που έπιασα, για να του φτιάξει ψαρόσουπα. Του ζητάω να έρχεται όποτε ψαρεύω να με βρίσκει στην παραλία, για να του δίνω ψάρια. Είναι πολύ ευτυχισμένος, επειδή έχω δικό μου αμάξι. Είναι μπλε, το αγαπημένο του χρώμα»

7. Αξιολόγηση

Όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων των τριών προγραμμάτων, το σύνολο των κοινών στόχων επιτεύχθηκαν πλήρως. Αναλυτικότερα, τα νήπια εξοικειώθηκαν με το λογοτεχνικό πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα ως φορέα οικουμενικών και διαχρονικών αξιών. Συνειδητοποιώντας τη σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας, τον καθοριστικό ρόλο της στη μετέπειτα ζωή, αποκτούν αυτοπεποίθηση και αρχίζουν να κατακτούν την αυτογνωσία.

Μέσα από την αναγνωστική απόλαυση του συγκεκριμένου έργου συνειδητοποίησαν τη δημιουργικότητα της αναγνωστικής διαδικασίας και ανέπτυξαν θετική στάση για τα λογοτεχνικά βιβλία γενικότερα. Η ποικιλία και η ευστοχία της αναγνωστικής ανταπόκρισης των νηπίων στο έργο του Εξυπερύ αποδεικνύει πόσο η λογοτεχνική ποιότητα συνιστά πολύτιμο ερέθισμα για την αποκλίνουσα σκέψη τους.

Τα νήπια συνεργάστηκαν πρόθυμα και επικοινώνησαν ουσιαστικά μεταξύ τους, με σημείο αναφοράς το έργο του Εξυπερύ. Επίσης καλλιεργήθηκε η ικανότητά τους να παράγουν πλήρη και σαφή αφηγηματικά κείμενα. Επιπλέον κατανόησαν τη δυνατότητα της γραφής να αναπαριστά πιστά τον προφορικό λόγο.

Το ενδιαφέρον για τα προγράμματα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά τους. Όλα τα νήπια ανυπομονούσαν να παράγουν τα δικά τους κείμενα. Ως ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους. ΄Ολες δε οι αφηγηματικές εκδοχές των νηπίων ήταν ευφάνταστες και αισιόδοξες.

Τα συγκεκριμένα προγράμματα θα μπορούσαν εκτός από τα νηπιαγωγεία να υλοποιηθούν και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Booth, W. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Huck, C., Hepler, S. & Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart & Winston.

Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Iser W. (1991). The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Tompkins, J. (1988). The reader in history: The changing shape of literary – response. Στο J. Tompkins (Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.

Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.

Exupery, A. (1968). Ο Μικρός Πρίγκιπας, μτφρ. Στρ. Τσίρκας. Αθήνα: Ηριδανός.

Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.

Ηλία, Ε. (2007). Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση. Διαδρομές 85, 20-26.

Ηλία, Ε. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.

Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1993). Ο Μικρός Πρίγκιπας ξαναγυρίζει κοντά μας, αναζητεί ανθρώπους. Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας 8, 81-85.

Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ 15, http://keimena.ece.uth.gr

Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία 6(3), 299-396.

Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.

Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες 6, 16-23.

Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.

Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση.

Ευαισθητοποιώντας τα νήπια για τους πρόσφυγες, με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σ’ ένα  πλανήτη ζούμε»

Ηλία Ελένη

Στα Πρακτικά του 7ου Συνεδρίου  ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ (Αθήνα, 19 Σεπτεμβρίου 2020) http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_07_Synedrio_Neos_Paidagogos_2020.pdf

ISBN: 978-618-82301-6-3,   σελ. 1012-1018.

(Η ιστοσελίδα όπου είναι αναρτημένοι όλοι οι τόμοι των πρακτικών των συνεδρίων του Νέου Παιδαγωγού http://users.sch.gr/synedrio/praktika.html)

Εδώ η εκφώνηση της   εισήγησης:  https://www.youtube.com/channel/UCJbAO915NnQwGwK551cnsEw/?fbclid=IwAR2WyNcUTU11jwffamFHrFu1OHidJfjWdsOn7YJy7vCY1EgvLipD8wwMhfk

Περίληψη

Το παρόν εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση των νηπίων στο θέμα των προσφύγων, επιδιώκει την καλλιέργεια θετικού κλίματος απέναντί τους, ανεξάρτητα από χώρα προέλευσης, χρονική συγκυρία,  ιστορική εποχή. Για να γίνει αυτό εφικτό, η γη παρουσιάζεται σε σχέση με το σύμπαν, ώστε τα νήπια να την αντιληφθούν ως το κοινό σπίτι όλων των ανθρώπων, να νιώσουν τους κατοίκους της ως συγκατοίκους τους. Προκειμένου να κατανοηθεί αποτελεσματικότερα από τα νήπια η απεραντοσύνη του σύμπαντος, αξιοποιείται  το έργο του Εξυπερύ «Ο Μικρός Πρίγκιπας», όπου η αφήγηση αναφέρεται στη  ζωή του ήρωα στον πλανήτη του και στο ταξίδι του στη Γη, μέσα από μια διαδρομή που περιλαμβάνει έξι ακόμη πλανήτες. Στη συνέχεια, με παιγνιώδεις δραστηριότητες, τα νήπια δημιουργούν αφηγηματικά κείμενα, µε θέμα την αλληλεπίδραση με πρόσφυγες συνανθρώπους τους. Σε αυτές τις αφηγήσεις κυριαρχούν η φιλική διάθεση και οι στάσεις κατανόησης και αλληλεγγύης απέναντι στους πρόσφυγες, σε πλήρη εναρμόνιση με τους στόχους του προγράμματος.

Λέξεις-κλειδιά: Πρόσφυγες, εκπαιδευτικό πρόγραμμα, λογοτεχνία, αφηγήσεις.

Εισαγωγή

Καταρχάς επιχειρείται μια χαλαρή συζήτηση στη σχολική τάξη, με βασικό στόχο  να αναδυθούν οι αντιλήψεις  των νηπίων για τη συνύπαρξη με πρόσφυγες και να επιτευχθεί η ευαισθητοποίησή τους αναφορικά με την παρουσία προσφύγων στην περιοχή όπου διαμένουν τα νήπια. Στη σχετική συζήτηση επισημαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους,  αναζητώντας ασφαλέστερες συνθήκες και ευνοϊκότερες προοπτικές διαβίωσης. Στη συνέχεια, προκειμένου να αναπτυχθούν από μέρους των νηπίων φιλικά συναισθήματα και στάσεις  απέναντι στους πρόσφυγες της εποχής μας αλλά και να καλλιεργηθεί θετικό κλίμα για τους πρόσφυγες γενικότερα, ανεξάρτητα από χώρα προέλευσης, χρονική συγκυρία, ιστορική εποχή, επιδιώχθηκε να παρουσιαστεί η Γη ως το κοινό σπίτι όλων των ανθρώπων. Η άποψη στην οποία η συζήτηση κατέληξε, είναι ότι εφόσον καλούμαστε να συγκατοικήσουμε στον ίδιο πλανήτη, προτιμότερη είναι η επιλογή της αρμονικής συμβίωσης και της αλληλοβοήθειας.

Για να αποδοθεί η έννοια της συγκατοίκησης, η γη παρουσιάστηκε σε σχέση με το σύμπαν. Για τη συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση, επιλέχθηκε ο εύγλωττος τίτλος «Σ’ ένα πλανήτη ζούμε». Ο τίτλος αυτός αντλήθηκε από γνωστό τραγούδι, που κυκλοφόρησε το 1990. Στους στίχους του τραγουδιού «Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/κάπου θα συναντηθούμε./  Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/ στο ίδιο σπίτι ζούμε», κυριαρχεί το χιούμορ από το γεγονός ότι δυσκολεύονται να συναντηθούν μεταξύ τους δύο άνθρωποι που κατοικούν στο ίδιο σπίτι. Από την παράφρασή τους «Κάπου θα συναντηθούμε, σ’ ένα πλανήτη ζούμε», προκύπτει η αισιοδοξία που προκαλεί η αυξημένη πιθανότητα να συνυπάρξουν άνθρωποι από διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Η επιλογή του τίτλου συμβάλλει να νιώσουν όλοι κοντά με όλους.

Στοιχεία εφαρμογής

Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όπου συμμετείχαν δεκατρία νήπια και τρία προνήπια, πραγματοποιήθηκε  σε δημόσιο νηπιαγωγείο της  Αττικής, κατά το 2017. Ολοκληρώθηκε μέσα σε τρεις μήνες.

Στόχοι

Ως βασικότερος στόχος τίθεται η εξοικείωση των νηπίων με το προσφυγικό φαινόμενο και η ευαισθητοποίησή τους στον αγώνα των προσφύγων για καλύτερη ζωή.

Η παρούσα παιδαγωγική παρέμβαση στοχεύει επίσης στην κοινωνικοποίηση των νηπίων τόσο μέσα από την ενεργό συμμετοχή τους στο πρόγραμμα όσο και μέσα από την επικοινωνία της σχολικής τάξης με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον της, ειδικότερα την ενασχόληση και τον προβληματισμό των νηπίων σε σχέση με το σύγχρονο αλλά και διαχρονικό φαινόμενο της προσφυγιάς.

Επιπλέον στόχους συνιστούν η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των νηπίων, η λεκτική ανάπτυξη  και  ειδικότερα η καλλιέργεια  της  αφηγηματικής  ικανότητάς τους, η κατανόηση από μέρους τους της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό και τέλος η εξοικείωσή τους με το λογοτεχνικό φαινόμενο.

Η αξιοποίηση της λογοτεχνίας

Η φύση της λογοτεχνίας συνδέεται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη δημιουργικότητα (Κωτόπουλος, 2012).  Οι σύνθετες αντιληπτικές διεργασίες που επιτελούνται κατά την επαφή του αναγνώστη με το λογοτεχνικό κείμενο,  προσφέρουν την  αισθητική απόλαυση,  τη συγκινησιακή φόρτιση, την εντύπωση της προσωπικής εμπλοκής στον αφηγηματικό κόσμο, τη βίωση των καταστάσεων και των συναισθημάτων που αποδίδονται στο κείμενο (Iser, 1990), μέσα από την αναγνωστική ταύτιση με τους ήρωες (Booth, 1987).

Καθώς τα λογοτεχνικά έργα επιτυγχάνουν να μεταδίδουν τη γνώση, προκαλώντας εμπειρίες, η λογοτεχνία συνιστά ένα αναντικατάστατο παιδαγωγικό μέσο, γνωστό από την αρχαιότητα ακόμη, όπου η τραγωδία αποσκοπούσε αποκλειστικά στην αγωγή των πολιτών (Tompkins, 1988). Η συστηματική αξιοποίηση της λογοτεχνίας θα εξασφαλίσει αντίστοιχα την αποτελεσματικότητα της αγωγής στο σύγχρονο σχολείο.

Ειδικότερα στο πλαίσιο της συγκεκριμένης παιδαγωγικής παρέμβασης, αξιοποιείται το λογοτεχνικό έργο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, όπου αποδίδονται οι περιπέτειες του ομώνυμου βασικού λογοτεχνικού ήρωα τόσο στο δικό του πλανήτη όσο και στους υπόλοιπους έξι πλανήτες που επισκέφτηκε, πριν φτάσει στη Γη, για να γνωρίσει φίλους. Στο έργο ο πλανήτης Γη παρουσιάζεται και προσδιορίζεται σε σχέση με το απέραντο σύμπαν, αντιπαραβάλλεται με διάφορους άλλους πλανήτες. Έτσι τα νήπια αντιλαμβάνονται ολόκληρη τη γη ως τον κοινό τόπο, το κοινό σπίτι  όλων των ανθρώπων, αντιλαμβάνονται το σύνολο των κατοίκων της ως συγκάτοικους.

Μεθοδολογία της παιδαγωγικής παρέμβασης

Καθώς το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989), το λογοτεχνικό κείμενο που αξιοποιείται, συνδυάζεται με παιγνιώδεις δραστηριότητες (Ποσλανιέκ, 1992), ώστε το σύνολο των νηπίων να συμμετέχουν με ενθουσιασμό.

Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στη δημιουργία από τα νήπια δικών τους πρωτότυπων ατομικών ή ομαδικών αφηγηματικών κειμένων ((Huck, Hepler and Hickman, 1979), με θέμα την αλληλεπίδρασή τους με πρόσφυγες. Τα παιδικά κείμενα προκύπτουν από ερωτήσεις που απευθύνει ο/η εκπαιδευτικός, ως  πολύ προσεκτικός ακροατής (Pascucci και Rossi, 2002). Όποτε ανακύπτουν αντιφάσεις ή ανακρίβειες στις παιδικές αποκρίσεις, ο εκπαιδευτικός διατυπώνει διευκρινιστικές ερωτήσεις που αναφέρονται στα αφηγηματικά πρόσωπα, στις μεταξύ τους σχέσεις, στα συναισθήματά τους, στον τόπο και το χρόνο της δράσης. Πρόκειται για τη διαδικασία της φθίνουσας καθοδήγησης, που συναντάται στα κειμενοκεντρικά διδακτικά  μοντέλα (Ματσαγγούρας, 2001).  Τα παιδικά αφηγηματικά κείμενα καταγράφονται με παραδοσιακές μεθόδους, όπως η γραφή σε χαρτί, ή με σύγχρονες, όπως η γραφή σε υπολογιστή, η μαγνητοφώνηση και η  βιντεοσκόπηση, ώστε να αξιοποιηθούν με ποικίλους τρόπους. Η αξιοποίηση μπορεί να έχει τη μορφή δημοσίευσης ή σχολικής θεατρικής παράστασης, η οποία κατά κανόνα συμβάλλει στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία (Γραμματάς, 2014). Παράλληλα, η προοπτική της αξιοποίησης ενισχύει το κίνητρο των νηπίων να συμμετέχουν στην παραγωγή των κειμένων (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).

 

 

Παρουσίαση των δραστηριοτήτων

Σε όλη  τη διάρκεια του προγράμματος μια υδρόγειος σφαίρα βρίσκεται τοποθετημένη στο κέντρο του κύκλου όπου κάθονται τα μέλη της σχολικής τάξης, προκειμένου μέσα από την κίνησή της από τα νήπια, να αποδοθεί η μετακίνηση των προσφύγων από τον ένα τόπο στον άλλο. Ο κάθε μαθητής όταν παίρνει διαδοχικά το λόγο για να αφηγηθεί τη δική του πρωτότυπη ιστορία, γυρίζει την υδρόγειο προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Η συγκεκριμένη ενέργεια αποδίδει την πορεία των προσφύγων από οποιοδήποτε σημείο της γης προς κάποιο άλλο. Αυτή η κίνηση προσδίδει τον παιγνιώδη χαρακτήρα στην εν λόγω εκπαιδευτική δραστηριότητα και έτσι  ενισχύει  τη διάθεση των νηπίων να συμμετέχουν καθολικά στη δημιουργία αφηγηματικών ιστοριών.

Οι αφηγήσεις των νηπίων πραγματοποιούνται διαδοχικά, με σειρά που καθορίζει ο παράγοντας τύχη και καταγράφονται με ακρίβεια από τον εκπαιδευτικό. Μετά την ολοκλήρωση κάθε κειμένου, αυτό διαβάζεται αμέσως στα νήπια, ώστε να έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να επαληθεύσουν την ακρίβεια της καταγραφής των δικών τους ιστοριών, καθώς και εκείνων των συμμαθητών τους, οπότε μυούνται στη δημιουργική γραφή και συνειδητοποιούν την ιδιότητα του γραπτού λόγου να αποτυπώνει τη σκέψη.

Τα νήπια επαναλαμβάνουν σε μερικές περιπτώσεις και μεταξύ τους αυθόρμητα, ως ελεύθερη δραστηριότητα, τη διαδικασία των ερωταποκρίσεων. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μετατρέπεται σε αυτήν την περίπτωση σε μιμητικό παιχνίδι, όπου το ένα νήπιο υποδύεται τον εκπαιδευτικό και τα άλλα τους μαθητές και φυσικά οι ρόλοι εναλλάσσονται.

Αποτελέσματα

Παρατίθενται ενδεικτικά δύο από τα ομαδικά και τέσσερα από τα ατομικά κείμενα των νηπίων.

Ομαδικά κείμενα

1.Ένα κοριτσάκι ήρθε να μείνει σε ένα κάστρο κοντά στο σχολείο μας. Αυτό το κάστρο το έφτιαξαν οι χτίστες, για να το χαρίσει κάποιος άνθρωπος στη γυναίκα του, που είχε τα γενέθλιά της, επειδή το κάστρο που έμεναν πριν, ήταν παλιό. Επειδή ο κήπος που είχε το κοριτσάκι στο δικό του σπίτι μαράθηκε, αυτός ο άνθρωπος και η γυναίκα του το λυπήθηκαν που έκλαιγε και του είπαν αν ήθελε να μείνει μαζί τους. Το καινούριο κάστρο έχει ένα κήπο με παπαρούνες, μία μηλιά, πασχαλίτσες και σαλιγκάρια, που αρέσουν πολύ στο κοριτσάκι. Αλλά και μέσα στο κάστρο έχουν βάζα, με τα πιο όμορφα ροζ τριαντάφυλλα, με σταγόνες της βροχής. Η γυναίκα αγοράζει καινούρια τριαντάφυλλα κάθε Τετάρτη, που έχει λαϊκή.  Στο κάστρο έφερε κάποιος πιλότος ένα αγοράκι από άλλη χώρα. Αυτό το αγοράκι έχει χάσει την οικογένειά του από βόμβα κι έχει απομείνει μόνο του. Ο πιλότος για να μη ζει το παιδάκι μόνο του, το έφερε να ζήσει στο καινούριο κάστρο. Τώρα τα δύο παιδιά παίζουν μαζί στον κήπο του κάστρου με μπάλες και άλλα όργανα γυμναστικής κι όταν μεγαλώσουν λίγο ακόμα, θα έρχονται κι αυτά στο σχολείο μας.

2.Ένα αγόρι που είναι προσφυγάκι, γνωρίστηκε με ένα κορίτσι από την τάξη μας σε νοσοκομείο για παιδιά. Το αγόρι έκανε ακροβατικά στο δρόμο κι έπεσε και έσπασε το πόδι του. Στο νοσοκομείο του έδεσαν το πόδι και το έβαλαν σε καροτσάκι. Τότε το κοριτσάκι σκέφτηκε να το βοηθήσει. Έσπρωχνε το καροτσάκι του μέχρι το σπίτι της, για να μείνει κοντά της ώσπου να γίνει καλά. Ύστερα αγόρασε σπόρους. Τους φύτεψε στο χώμα και μαζί με το αγόρι τους πότιζαν. Έτσι φύτρωσαν σιγά-σιγά και φτιάχτηκε ένας κήπος. Το αγόρι είπε: «Είναι τέλειος αυτός ο κήπος». Θα μείνουν μαζί εδώ για καιρό. Όταν όμως ο ήλιος θα σταματήσει να καίει τόσο, το αγόρι θα επιστρέψει στον τόπο του, για να ξαναβρεί τα πράγματά του, που τα έχει αφήσει εκεί.

Ατομικά κείμενα

1.Βρήκα στην παραλία το τηλεσκόπιο ενός πειρατή. Ο πειρατής το είχε αφήσει κάτω, για να κάνει έναν πύργο στην άμμο. Όταν έφυγε από την παραλία, ξέχασε να πάρει μαζί του το τηλεσκόπιο.  Με αυτό το τηλεσκόπιο κοιτάζω το φεγγάρι. Παίζω μαζί του αγαλματάκια ακίνητα, μέρα-νύχτα.  Τότε βλέπω να έρχεται κοντά μου ένα αγοράκι. Είναι μόνο του και μιλάει μια ξένη γλώσσα. Αρχίζω να τραγουδάω και να χορεύω μάμπο και μαζί μου χορεύει και το αγοράκι. Χορεύουμε πολλά τραγούδια όλη τη νύχτα. Το πρωί ξαπλώνουμε πάνω στην άμμο. Κοιμόμαστε ολόκληρη τη μέρα, γιατί είμαστε πολύ κουρασμένοι. Το βράδυ ξαναρχίζουμε να χορεύουμε. Μένουμε εκεί τέσσερεις μέρες. Τρώμε τα φρούτα που έχω μαζί μου. Όταν τα τρώμε όλα, πηγαίνουμε στη λαϊκή. Αγοράζουμε από εκεί φρούτα και παιχνίδια, για να ξαναγυρίσουμε στην παραλία και να συνεχίσουμε να χορεύουμε. Περνώντας από το σπίτι που μένω, φωνάζω τους γονείς μου και τους λέω: «Μαμά, μπαμπά, ελάτε να σας δείξω ένα καινούργιο φίλο μου». Εκείνοι λένε «ουάου» και με το αγοράκι φεύγουμε ξανά για την παραλία.

2.Συναντήθηκα με δύο προσφυγάκια, εκεί που πουλάνε παπούτσια. Εγώ είχα πάει σ’ αυτό το μαγαζί με τη μαμά και τον αδερφό μου.   Ο αδερφός μου είχε διαλέξει παπούτσια και περιμέναμε στο ταμείο. Τότε ήρθαν τα δύο παιδιά, για να αγοράσει παπούτσια το κοριτσάκι.   Το αγόρι μού λέει: «Είσαι πάρα πολύ όμορφη. Θέλεις να γίνουμε φίλοι;» Είπα «ναι» και το κοριτσάκι μού ζήτησε να γίνουμε και μαζί φίλες. Απέξω από το μαγαζί περίμενε ο θείος μου με το αυτοκίνητο. Έφυγαν μαζί του η μαμά μου κι ο αδερφός μου κι εγώ έμεινα, για να φύγω με τους καινούριους φίλους μου. Το κοριτσάκι διάλεξε τα ροζ παπούτσια με τις πεταλούδες. Μετά πήγαμε με τα πόδια στο σπίτι μου. Παίξαμε με τα παιχνίδια μου και ήπιαμε χυμό πορτοκάλι και φράουλα, που είχε ετοιμάσει η μητέρα μου. Κοιμηθήκαμε μαζί και την άλλη μέρα τα παιδιά έφυγαν για το ξενοδοχείο τους. Με κάλεσαν και μένα να τους κάνω επίσκεψη. Πήγα εκεί με το λεωφορείο. Παίξαμε με τα παιχνίδια τους και κάναμε βόλτες στον κήπο. Κάθε Πέμπτη ή Παρασκευή που δεν έχω μπαλέτο, θα πηγαίνω στο ξενοδοχείο να παίζω μαζί τους.

3.Συναντήθηκα στο λιβάδι με τα δύο προσφυγόπουλα, όταν πήγα να μαζέψω λουλούδια. Μαζεύω λουλούδια, για να στολίζω τα βάζα στο εστιατόριο της μαμάς μου. Το εστιατόριο έχει το όνομα «Αγάπη» και είναι δίπλα σ’ αυτό το  λιβάδι. Τα δύο παιδιά έρχονται στο εστιατόριο, για να τρώνε το αγαπημένο τους φαγητό, πατάτες τηγανητές με κρέας.  Όταν βρεθήκαμε στο λιβάδι, μου είπαν «κάναμε μια βολτίτσα εδώ, για να πάρουμε αέρα». Το αγοράκι είχε αγχωθεί τι ώρα είναι. Ήθελαν να πάρουν το αεροπλάνο. Θα πάνε στο Παρίσι, για να δουν τον πύργο του Άιφελ.

4.Δύο προσφυγάκια  έρχονται  σπίτι  μου  κάθε  μέρα,  για  να παίζουμε.  Εδώ  δεν ξέρουν κανέναν άλλο, ξέρουν  μόνο  εμένα. Πρώτα  εγώ με  το  κοριτσάκι  παίζουμε  με  τις  κούκλες  μου.  Η  αγαπημένη  του  κούκλα  είναι  η  Σούπερ  Ντίβα  και  η  δική  του  αγαπημένη  κούκλα  είναι  η  Μπάρμπι. Το αγόρι ζωγραφίζει μέχρι  να  τελειώσουμε.  Ύστερα  παίζουμε  όλοι  μαζί  κρυφτό  στην  αυλή  μου.  Όταν  νυχτώνει,  τα  δύο  παιδιά  πηγαίνουν να  κοιμηθούν. Εγώ  δεν  έχω  πάει  ποτέ εκεί που μένουν,  γιατί  τους  αρέσει  να  παίζουμε  στο  δικό  μου  σπίτι.

Συμπεράσματα

Τα νήπια ευαισθητοποιήθηκαν σχετικά με τους πρόσφυγες. Στο πλαίσιο του προγράμματος προβληματίστηκαν σχετικά και παρουσίασαν στις αφηγήσεις τους την καινούρια ζωή προσφύγων. Επέλεξαν οι πρόσφυγες στις ιστορίες τους να βρίσκονται αποκλειστικά σε παιδική ηλικία. Αναφέρθηκαν στις αναμνήσεις αλλά και στα συναισθήματα των παιδιών-προσφύγων. Επίσης, οι μικροί μαθητές αναφέρθηκαν και στη δική τους οπτική απέναντι στους πρόσφυγες και στη νέα πραγματικότητα της μεταξύ τους συμβίωσης. Στα αφηγηματικά κείμενα των νηπίων κυριάρχησε η πλήρης ισοτιμία των προσφύγων με τους υπόλοιπους ανθρώπους, η συνύπαρξη, η αρμονική και αλληλέγγυα στάση όλων προς τους πρόσφυγες.

Το λογοτεχνικό κείμενο πρόσφερε ένα κατάλληλο ερέθισμα στην παιδική φαντασία, αφού, έχοντας αφομοιωθεί θαυμάσια, λειτούργησε για τα νήπια ως εμπειρία, ως βίωμα για την αντίληψή τους για τη γη σε σχέση με το σύμπαν. Η φαντασία των νηπίων αποδείχτηκε ανεξάντλητη. Κάθε αφήγησή τους ήταν διαφορετική, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη. Όποτε γινόταν αναφορά από κάποιο νήπιο σε στοιχεία αφήγησης συμμαθητών του που είχε προηγηθεί, γινόταν ταυτόχρονα θαυμάσια αξιοποίηση αυτών των στοιχείων. Όπως αποδεικνύεται από την ευστοχία των αφηγήσεων, από την ποικιλία τους και από τη δημιουργική αξιοποίηση των προηγηθεισών  αφηγήσεων των συμμαθητών, η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας αναπτύχθηκε για το σύνολο των νηπίων στο έπακρο.

Ο ενθουσιασμός του συνόλου των νηπίων για τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατηρήθηκε αμείωτος σε ολόκληρη τη διάρκειά του. Μέσα από τη διεξαγωγή του προγράμματος, η σχέση  μεταξύ όλων ανεξαιρέτως των μαθητών εξελίχθηκε ποιοτικά, οπότε και αποκλείστηκαν περιπτώσεις περιθωριοποίησης. Παρατηρώντας το ελεύθερο παιχνίδι των νηπίων, διαπιστώθηκε ότι έχουν αφομοιώσει τις ερωτήσεις που συνηθίζει να απευθύνει ο εκπαιδευτικός, οπότε βελτιώνεται θεαματικά η δομή της σκέψης τους.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού αλλά και του Γυμνασίου. Στην περίπτωση μεγαλύτερων μαθητών, που έχουν αποκτήσει σχετική ευχέρεια στη γραπτή έκφραση, οι ίδιοι γράφουν πρώτα τα κείμενά τους  με θέμα την αλληλεπίδραση με πρόσφυγες και στη συνέχεια αυτά παρουσιάζονται στη σχολική τάξη με ανάγνωσή τους από τους ίδιους τους μαθητές που τα παρήγαγαν ή από συμμαθητές τους.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.

Ηλία, Ε.  και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.

Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J.  (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart and Winston.

Iser, W.  (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ, 15, http://keimena.ece.uth.gr

Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.

Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες,  6, 16-23.

Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.

Tompkins, J. P. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response στο J. P. Tompkins ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.

Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση.

(Συνέδριο: Νέος Παιδαγωγός, Αθήνα 2020)

 

Η μετάδοση ιδεών και αξιών με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας στο σχολείο. Ενδεικτικές περιπτώσεις με νήπια.

Ελένη Ηλία, Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ

Εισήγηση στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο “Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Σχολείο και πολιτισμός” (Υπό την αιγίδα του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας). Συνδιοργάνωση: Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ, Κολλέγιο Αθηνών, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδας.
Τόμος Β΄Πρακτικών Συνεδρίου, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, ISBN (τόμου Β΄): 978-618-5458-02-7 και ISBN SET: 978-618-5458-00-3, Αθήνα 2019, σσ. 15-21

 Περίληψη

Η αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, εφόσον προκαλεί βιώματα ως συνέπεια του δημιουργικού ρόλου του αναγνώστη, συνιστά πολύτιμο σύμμαχο του εκπαιδευτικού. Στα λογοτεχνικά κείμενα τα πρόσωπα είναι φορείς ιδεών και αξιών. Καθώς ταυτιζόμαστε μαζί τους, προσλαμβάνουμε τις ιδέες και τις αξίες τους με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Ειδικότερα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, που δυσκολεύονται να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, ο συγκεκριμένος τρόπος μετάδοσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ιδεώδης, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα επιλεγεί μια διδακτική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους μαθητές να εκφράσουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους από την επαφή με το κείμενο. Έτσι, θα αναδειχθούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μαθητή-αναγνώστη αλλά και νέα στοιχεία του ίδιου του λογοτεχνικού έργου, που είναι ανεξάντλητο. Σχετικά με τη μετάδοση ιδεών και αξιών στο Νηπιαγωγείο μέσα από τη λογοτεχνία, παραθέτουμε δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη επιδιώκεται η ευαισθητοποίηση των νηπίων για το δικαίωμα κάθε παιδιού να μεγαλώνει ξένοιαστο και ασφαλές σε περιβάλλον οικογενειακό. Το κείμενο που επιλέγεται για την επίτευξη του παραπάνω στόχου, είναι Το κορίτσι με τα σπίρτα του Άντερσεν. Με ερέθισμα την εμβληματική, διαχρονική ηρωίδα, που προσπαθεί να ζεσταθεί ανάβοντας ένα-ένα τα σπίρτα της, τα νήπια δημιουργούν πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα, αναζητώντας για εκείνη μια οικογένεια. Την παρουσιάζουν να παρατηρεί τους ανθρώπους γύρω της και να ονειρεύεται μια οικογενειακή ζωή κοντά τους. Στη δεύτερη περίπτωση, προκειμένου οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητα του φυσικού κόσμου για τον άνθρωπο, αξιοποιείται στη διδασκαλία η περιεκτικότητα και η ευστοχία ενός εύκολα κατανοητού αποσπάσματος του έργου Αναφορά στον Γκρέκο, του Καζαντζάκη. Τα νήπια που καλούνται να αναδιηγηθούν το απόσπασμα στην τάξη, αντικαθιστούν τον εαυτό τους με το μαθητή που ζητά να διακοπεί η διδασκαλία, προκειμένου να απολαύσει καλύτερα το κελάηδισμα ενός πουλιού. Εμπεδώνουν έτσι την ουσιαστική σχέση με τη φύση, που ως βίωμα του συγγραφέα, προκύπτει άλλωστε από το σύνολο του έργου του.

Λέξεις-κλειδιά: Λογοτεχνικά κείμενα, νήπια-αναγνώστες, οικογένεια, φύση.

1.Εισαγωγή

Η αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, που είναι γνωστή και αξιοποιείται από την αρχαιότητα ακόμη συστηματικά στην αγωγή (Tompkins, 1988, 204), έγκειται στην ιδιότητα της να προκαλεί βιώματα. Κατά την ανταπόκριση στο ρόλο που έχει καθορίσει σε κάθε έργο για τον αναγνώστη ο συγγραφέας του, συμβαίνουν ποικίλες αντιληπτικές διεργασίες. Πρόκειται για μία διαδικασία ιδιαίτερα δημιουργική (Iser, 1990), που οδηγεί στην άμεση αναγνωστική εμπλοκή στην αφηγηματική υπόθεση, στην ταύτιση με τους ήρωες (Booth, 1987).

Καθώς δε αυτοί οι λογοτεχνικοί ήρωες είναι φορείς ιδεών και αξιών, ταυτιζόμενος ο αναγνώστης μαζί τους, προσλαμβάνει τις ιδέες και αξίες που τους χαρακτηρίζουν, με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Ειδικότερα μάλιστα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, ο συγκεκριμένος τρόπος μετάδοσης θεμελιωδών ιδεών και αξιών του πολιτισμού μας, θα μπορούσε μετά βεβαιότητας να θεωρηθεί αναντικατάστατος.  Συνεπώς, στοχεύοντας στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας,  η αξιοποίηση της λογοτεχνίας θα αποτελέσει τον πολυτιμότερο σύμμαχο.

Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της αγωγής με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας, θα επιλεγεί μια διδακτική προσέγγιση που θα επιτρέπει στους μαθητές να εκφράζουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους από την επαφή με το κείμενο. Στην παρούσα εισήγηση μέσα από δύο λογοτεχνικά έργα όπου πρωταγωνιστούν παιδιά-ήρωες, υποβάλλονται ιδέες και αξίες που αφορούν άμεσα στην παιδική ηλικία.

2. Στοιχεία υλοποίησης

Τα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα που αξιοποιούν λογοτεχνικά κείμενα για τη μετάδοση ιδεών και αξιών σε νήπια,  πραγματοποιήθηκαν σε δημόσιο νηπιαγωγείο της Δυτικής Αττικής. Το πρώτο πρόγραμμα υλοποιήθηκε το 2015-2016, με δεκαοκταμελή ομάδα νηπίων, στη διάρκεια του υποχρεωτικού ωραρίου. Από τα συμμετέχοντα νήπια, τα δεκαπέντε ήταν πεντάχρονα. Από αυτά τα έξι φοιτούσαν για δεύτερη χρονιά. Τα τρία τετράχρονα νήπια του τμήματος ήταν στο σύνολό τους αγόρια.

Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε αντίθετα, αποκλειστικά στο προαιρετικό ωράριο του νηπιαγωγείου, από τη μία έως τις  τέσσερις μ.μ., το έτος 2016-2017. Σε αυτό συμμετείχαν δεκατρία νήπια και τρία προνήπια.

3. Στόχοι-επιδιώξεις

• Ο προβληματισμός και η συνειδητοποίηση από μέρους των νηπίων σχετικά με ιδέες και αξίες που υποβάλλονται κατά την ανάγνωση/διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων, και η σύνδεσή τους με την πραγματική ζωή.
• Η καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας των νηπίων και της δυνατότητας να επιλέγουν με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και να υποστηρίζουν με επιχειρήματα την επιλογή τους.
• Η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, της αφηγηματικής έκφρασης, καθώς και η εξοικείωση με το λογοτεχνικό φαινόμενο και η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.
• Η ενίσχυση της διάθεσης για συνεργασία μεταξύ των συμμαθητών και η αποτελεσματικότητα κατά τη συνεργασία τους.
• Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό.

4. Μεθοδολογία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων

Οι μαθητές επιδιώκεται να εκφράζουν στο σύνολό τους με ενθουσιασμό τη συγκινησιακή φόρτιση που τους προκαλεί το κείμενο, μέσα από τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά λογοτεχνικά προγράμματα. Τα συγκεκριμένα προγράμματα εκτυλίσσονται ως παιχνίδι (Ποσλανιέκ, 1992), σε πλήρη αντιστοιχία με την παιγνιώδη διάθεση που χαρακτηρίζει την παιδική ηλικία (Χουιζίνγκα, 1989). Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας τα νήπια εκφράζουν την ταύτισή τους με τα αφηγηματικά πρόσωπα και επικεντρώνονται στην αφηγηματική σκηνή που τα έχει συναρπάσει. Έτσι, ανακαλύπτουν και μοιράζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους αλλά και συμβάλλουν ως αναγνώστες στην ανάδειξη νέων στοιχείων του ίδιου του λογοτεχνικού έργου, που εκ φύσεως είναι ανεξάντλητο (Τζιόβας, 1987).

Τα νήπια διαμορφώνουν την εξέλιξη της δράσης, επιλέγοντας  τη δημιουργική μίμηση του λογοτεχνικού προτύπου ή την τροποποίηση ή ακόμη και την ανατροπή του, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001),  απαντώντας στις ερωτήσεις του εκπαιδευτικού (Pascucci και Rossi, 2002), ομαδικά ή ατομικά (Huck κ. ά., 1979). Η ακριβής καταγραφή από τον εκπαιδευτικό του παραγόμενου λόγου από τα νήπια, με επίκεντρο το λογοτέχνημα, αξιοποιείται ακολούθως ως θεατρικό δρώμενο, γεγονός που συνιστά περαιτέρω κίνητρο για ελεύθερη και δημιουργική έκφραση (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).

5.Διδακτικό υλικό

• Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα, του Άντερσεν

Το έργο πρωτοεκδόθηκε το 1845 και είναι από τα δημοφιλέστερα λογοτεχνήματα  παγκοσμίως. Σύμφωνα με την αφηγηματική του υπόθεση, ένα μικρό κορίτσι που προσπαθεί να πουλήσει σπίρτα το βράδυ της παραμονής της πρωτοχρονιάς στους διαβάτες, στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να ζεσταθεί, ανάβει ένα-ένα τα σπίρτα του και ονειροπολεί. Στη φαντασία του αποκτά και απολαμβάνει όλα όσα στερείται στην πραγματικότητα, τη θαλπωρή, το γιορταστικό δείπνο, το εορταστικό σπιτικό περιβάλλον (΄Αντερσεν, 2005).

Το συγκεκριμένο κείμενο αποτέλεσε το επίκεντρο εκπαιδευτικού προγράμματος κοινωνικής ευαισθητοποίησης με τίτλο «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι». Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε  προκειμένου να συνειδητοποιηθεί από τα νήπια  η αξία της οικογένειας, να αναδυθεί και να εμπεδωθεί  από τα ίδια η ανάγκη, η επιθυμία, το δικαίωμα κάθε παιδιού να αναπτύσσεται σε οικογενειακό περιβάλλον.

5.2. Αναφορά στο Γκρέκο, του Καζαντζάκη

Από το εν λόγω έργο επιλέγεται ένα σύντομο απόσπασμα, στο οποίο εμφανίζεται ένα μικρό αγόρι κάποια ανοιξιάτικη μέρα, να ζητά από το δάσκαλο να διακόψει το μάθημα, προκειμένου μαζί με τους συμμαθητές του να απολαύσουν απερίσπαστα το κελάηδισμα ενός πουλιού. Το έργο χαρακτηρίζεται αυτοβιογραφικό, όπως άλλωστε ισχύει για το σύνολο των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, αφού όλοι οι  ήρωές του έχουν στοιχεία της ίδιας του της προσωπικότητας (Ζωγράφου, 1977).

Το απόσπασμα που αναγνώστηκε στα νήπια έχει ως εξής: «Μια μέρα, ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μιαν ανθισμένη μανταρινιά στο αντικρινό σπίτι. Το μυαλό μας είχε γίνει κι αυτό ανθισμένη μανταρινιά και δεν μπορούσαμε πια ν’ ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σκολειού και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής, χλωμός, κοκκινομάλλης, που ’χε έρθει εφέτο από το χωριό, Νικολιό τον έλεγαν, δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο: -Σώπα, δάσκαλε, φώναξε. Σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί!» (Καζαντζάκης, 2015).

Από το απόσπασμα αυτό προκύπτει η θέση ότι ο ρόλος της φύσης, ως πεδίου αγωγής και αυτογνωσίας της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι μοναδικός και αναντικατάστατος. Η περιεκτικότητα και η ευστοχία του αποσπάσματος αλλά και το γεγονός ότι εύκολα γίνεται κατανοητό από τα νήπια, επιτρέπει την αξιοποίησή του για την εξοικείωσή τους με το φυσικό κόσμο, για την ευαισθητοποίησή τους ως προς την ανάγκη επαφής με τη φύση, προκειμένου το άτομο να  αναπτυχθεί ομαλά, για τη συνειδητοποίηση από μέρους τους του πρωταρχικού ρόλου της  στη ζωή τους.

6. Παρουσίαση δραστηριοτήτων και αποτελεσμάτων

6.1.  Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι»

Με ερέθισμα την εμβληματική, διαχρονική  ηρωίδα του Άντερσεν, ξεκινάμε αρχικά μία χαλαρή συζήτηση για τους λόγους που θεωρείται σκόπιμο κάθε μικρό παιδί να  μεγαλώνει σε μια οικογένεια. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στα νήπια ποικίλα μοντέλα οικογένειας, που συναντάμε στη σύγχρονη εποχή. Συγκεκριμένα, μέσα από εφτά διαφορετικούς τύπους οικογενειών από τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία (Ηλία, 2012), τα νήπια καλούνται να επιλέξουν τον καταλληλότερο κατά την άποψή τους για το Κοριτσάκι. Όσα νήπια επιλέγουν την ίδια οικογένεια, συνιστούν μία υποομάδα η οποία θα αφηγηθεί συλλογικά τη ζωή για το κοριτσάκι μέσα στην οικογένεια αυτή. Κάθε αφήγηση θα εικονογραφηθεί στη συνέχεια από το σύνολο των μαθητών. Οι αφηγήσεις εξελίσσονται σε δρώμενα, από τα οποία θα προκύψει η ανοιχτή θεατρική  χριστουγεννιάτικη παράσταση του νηπιαγωγείου.

Ακολουθούν ενδεικτικά τέσσερεις από τις σχετικές αφηγήσεις των νηπίων:

• Στο δρόμο περνάνε τρείς αδερφούλες. Πηγαίνουν στο μαγαζί του μπαμπά τους, που πουλάει αθλητικά ρούχα και παπούτσια. Το Κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο και ονειρεύεται πως τα κορίτσια αυτά είναι και δικές του αδερφούλες. Μένουν όλες μαζί στο ίδιο δωμάτιο. Παίρνουν το πρωινό τους και σχεδιάζουν τα παιχνίδια της ημέρας. Επειδή ο καιρός είναι πολύ κρύος, αποφασίζουν να μην βγουν έξω για παιχνίδι. Θυμούνται ότι την προηγούμενη φορά που έπαιξαν στο κρύο, αρρώστησαν. Έτσι προτείνουν να παίξουν με τις πλαστελίνες τους. Θα φτιάξουν παγωτά, πίτσα και μπισκοτάκια από πλαστελίνη. Το απόγευμα θα πάνε με το αυτοκίνητο στο μαγαζί του μπαμπά, για να βοηθήσουν. Θα πάρουν μαζί τους ό, τι φτιάξουν, για να κεράσουν τα παιδάκια των πελατών.
• Στο φωτισμένο εμπορικό δρόμο υπάρχει ένα κατάστημα με υπολογιστές, τάμπλετ και κινητά τηλέφωνα. Εκεί μπαίνουν δύο δίδυμα αγόρια. Περνούν μπροστά από το Κοριτσάκι χωρίς να το προσέξουν, γιατί και τα δύο κοιτούν τις οθόνες τους. Το Κοριτσάκι τούς λέει: « Πάρτε παρακαλώ σπίρτα». Αυτά όμως δεν το ακούν. Είναι απορροφημένα στα βιντεοπαιχνίδια που παίζουν. Όταν τα δύο αγόρια προσπερνούν, το Κοριτσάκι ανάβει γρήγορα ένα ακόμη σπίρτο. Στη φλόγα του ονειρεύεται ότι παίζει μαζί τους. Κρατάει στα χεράκια του ένα ολοκαίνουριο τάμπλετ. Είναι ενθουσιασμένο. Όταν έρχεται το βράδυ, βάζουν τα τάμπλετ τους να φορτίζουν και κοιτάζουν και οι τρεις μαζί τον ουρανό. Μιλάνε για το φεγγάρι και τα αστέρια. Οι γονείς τους αυτήν την ώρα δουλεύουν στο εστιατόριό τους. Την ημέρα μελετάνε στα δικά τους τάμπλετ καινούριες συνταγές. Όταν το σπίρτο σβήνει, ένα ακόμη όνειρο χάνεται για το Κοριτσάκι.
• Μία πανέμορφη κυρία βγαίνει από το ανθοπωλείο, φορτωμένη μια αγκαλιά λουλούδια και μπαίνει δίπλα στο μαγαζί με τα κρύσταλλα, που είναι δικό της. Όπως περνά μπροστά από το κοριτσάκι, του χαμογελά. Τι γλυκό που είναι το χαμόγελό της! Το Κοριτσάκι ανάβει ένα σπίρτο και ονειρεύεται ότι ζει κοντά της. Έχουν ένα τεράστιο κήπο, με πολλά διαφορετικά λουλούδια και τα φροντίζουν κάθε μεσημέρι, που το Κοριτσάκι γυρίζει από το σχολείο κι η μαμά από το μαγαζί της. Η μαμά υπόσχεται στο Κοριτσάκι της πως θα του κάνει πάρτι γενεθλίων, όπου θα καλέσει όλους τους φίλους του από το σχολείο, για να δοκιμάσουν τα φαγητά της και μια τεράστια τούρτα. Όμως κι αυτό το όμορφο όνειρο τελειώνει για το Κοριτσάκι, όταν το σπίρτο του σβήνει.
• Ένα κορίτσι περνά με τους γονείς του μπροστά από το Κοριτσάκι με τα σπίρτα. Σταματούν στις βιτρίνες και κοιτάζουν τα πράγματα. Συζητάνε για τις διακοπές των Χριστουγέννων. Το Κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο και βλέπει ότι παίζουν με το άλλο κορίτσι με νεροπίστολα σε κλειστή πισίνα ξενοδοχείου. Επειδή έχει πέσει πολύ χιόνι, σκέφτονται ότι δεν χρειάζονται άλλα παιχνίδια. Φτιάχνουν μπάλες από χιόνι και τις πετάνε η μία στην άλλη. Φτιάχνουν και χιονάνθρωπους αντί να έχουν κούκλες.  Τότε το σπίρτο σβήνει και μαζί του κι αυτό το όνειρο τελειώνει.

6.2. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σώπα, δάσκαλε»

Κατά την υλοποίηση του προγράμματος καταρχάς απομονώνουμε τη φράση «Σώπα, δάσκαλε!» και ζητάμε από τους μαθητές να μαντέψουν ποιος τη λέει, σε ποιον και για ποιο λόγο. Με το συγκεκριμένο χειρισμό επιδιώκουμε να προσφέρουμε ένα ερέθισμα, που θα εξάψει την περιέργεια των νηπίων, θα τα προβληματίσει, ώστε όταν ακολουθήσει η ανάγνωση του αποσπάσματος του Καζαντζάκη όπου θα λυθεί η απορία τους, να το παρακολουθήσουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προσοχή. Επιπλέον, κατά τον τρόπο αυτό, η ανάγνωση του αποσπάσματος που ακολουθεί, επιφυλάσσει την έκπληξη, εφόσον οι υποθέσεις και οι προσδοκίες των παιδιών ματαιώνονται (Riffaterre, 1988). Ως αποτέλεσμα της έκπληξης, κορυφώνεται το αναγνωστικό ενδιαφέρον για το κείμενο.

Μετά την ανάγνωση του αποσπάσματος, τα νήπια καλούνται να το αναδιηγηθούν, αντικαθιστώντας τον εννιάχρονο Νικολό με τον εαυτό τους. Κάθε συμμετέχον στο πρόγραμμα νήπιο παρουσιάζει δηλαδή τον εαυτό του στη θέση του μαθητή που αναφέρεται στο πουλί, απευθυνόμενο στο δάσκαλο. Όλα τα νήπια αφηγούνται την ίδια σκηνή, με παραλλαγές από το λογοτεχνικό πρότυπο και πρωταγωνιστές τα ίδια. Από τις δεκαέξι συνολικά αφηγήσεις των νηπίων, παραθέτουμε τέσσερεις, που έχουν συλλεγεί με την τεχνική της τυχαίας δειγματοληψίας:

• Μια μέρα που ο δάσκαλος μάς μάθαινε πρόσθεση, σήκωσα το χέρι και του είπα: «Κύριε, θέλετε ν’ ακούσουμε το πουλί;» Αυτός απάντησε: «Όχι. Τα βαριέμαι τα πουλιά. Δεν μου αρέσουν καθόλου. Μου αρέσουν μόνον όταν τα σκοτώνουμε και τα τρώμε». Τότε όλα τα παιδιά φώναξαν: «Σε παρακαλούμε, δάσκαλε, σε παρακαλούμε». Ο δάσκαλος είπε: «Όχι, όχι παιδιά, θα κάνουμε μόνο πρόσθεση». Τότε του είπα εγώ ξανά: «Μα κύριε αυτή είναι μια μελωδία». Κι όλα τα παιδιά μαζεύτηκαν στο παράθυρο, ν’ ακούσουν αυτή τη μελωδία. Το πουλί κελαηδούσε, για να πάνε κοντά του και τ’ άλλα πουλιά να τραγουδήσουν όλα μαζί. Μαζεύτηκαν τα πουλιά κι ο δάσκαλος των πουλιών κι άρχισαν όλα μαζί να μάς τραγουδάνε. Κι ο δικός μας δάσκαλος έκανε μια γκριμάτσα και είπε: «Εντάξει τότε, αφού με παρακαλείτε όλοι, να κάνουμε κι ένα διάλειμμα». Ύστερα είπε: «Τελικά μου αρέσουν τα πουλιά». Και κάθε μέρα, την ίδια ώρα έρχονται και τα είκοσι πουλιά με το δάσκαλό τους και μας τραγουδάνε τις μελωδίες τους.
• Ο δάσκαλος μάς έλεγε ιστορίες για τους παλιούς ανθρώπους. Εγώ δεν ήθελα να ακούσω, γιατί οι παλιοί άνθρωποι έκαναν άσχημα πράγματα με όπλα. Όποτε μας λέει ο δάσκαλος αυτές τις ιστορίες, εγώ  προτιμάω να ζωγραφίζω και να γράφω. Σήκωσα το χέρι και του είπα: «Μπορείτε να σταματήσετε τις ιστορίες για τους παλιούς ανθρώπους;» Κι εκείνος δεν συνέχισε άλλο. Κι όταν ο δάσκαλος σταμάτησε, ακούσαμε το πουλί που κελαηδούσε. Κι ο δάσκαλος είπε τότε: «Μου αρέσει πάρα πολύ αυτό το πουλί που κελαηδάει». Κι εμείς είπαμε όλοι μαζί: «Και σε μας αρέσει να το ακούμε». Κι ύστερα ρωτήσαμε το δάσκαλο: «Να ζωγραφίσουμε αυτό το πουλί;» Και είπε «ναι». Ο δάσκαλος τότε μας έγραψε την πρόταση «Το πουλάκι κελαηδάει», για να μάθουμε να τη γράφουμε κι εμείς.
• Ο δάσκαλος φωνάζει, γιατί αντί να πάρουμε τα βιβλία για να διαβάσουμε, παίρνουμε τους μαρκαδόρους να ζωγραφίσουμε. Τότε εγώ του λέω: «Σώπα δάσκαλε, να ακούσουμε το πουλί!» Ο δάσκαλος σταματάει να φωνάζει. Εμείς  τελειώνουμε τις ζωγραφιές μας κι ύστερα παίρνουμε τα βιβλία μας. Είχαμε την ιδέα να ζωγραφίσουμε, γιατί όταν ζωγραφίζουμε, γίνεται ησυχία. Και τότε ακούμε τα πουλιά που κελαηδάνε.
• Μια φορά σήκωσα το χέρι μου και ο δάσκαλος μού είπε να σταματήσω για να μην μου ρίξει μπάτσο. Εγώ τότε του είπα να είναι λίγο πιο ήρεμος, επειδή συνέχεια φώναζε. Μας φώναζε, επειδή δεν κοιμόταν καλά. Έβλεπε πολλή ώρα τηλεόραση  και ξάπλωνε πολύ αργά. Έβλεπε αστυνομικές ταινίες.  Όταν μετά κοιμόταν, έβλεπε όνειρα με  κλέφτες που το είχαν σκάσει. Τώρα κάθε μέρα στο σχολείο μας ακούμε ένα πουλί να κελαηδάει. Αυτό το  πουλί  το έχει ο δάσκαλός μας. Ο δάσκαλος έχει γίνει καλός κι ευγενικός, βοηθάει τον κόσμο κι είναι ήρεμος, επειδή η ζωή του τώρα που ζει με το πουλί, έχει αλλάξει. Κοιμάται μόλις σκοτεινιάζει και δεν καθυστερεί πια μπροστά στην τηλεόραση.

 Αξιολόγηση

Το σύνολο των νηπίων συμμετείχαν με απόλυτη επιτυχία στις δραστηριότητες, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον τους στα δύο κύρια παιδικά λογοτεχνικά πρόσωπα του Άντερσεν και του Καζαντζάκη. Τα νήπια ταυτίζονται πλήρως τόσο με το Κοριτσάκι όσο και με το μαθητή στο έργο του Καζαντζάκη, που θεωρούσε πιο ενδιαφέρον το κελάηδισμα του πουλιού από το μάθημα του δασκάλου. Ο καθολικός ενθουσιασμός των νηπίων διατηρήθηκε αμείωτος σε ολόκληρη τη διάρκεια των προγραμμάτων.

Η ανεξάντλητη παιδική φαντασία δημιούργησε πρωτότυπες αφηγήσεις, όλες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Αρκετές αναφορές νηπίων αξιοποιήθηκαν δημιουργικά σε επόμενες αφηγήσεις συμμαθητών τους. Το γεγονός αυτό, καθώς και η αντιστοιχία των αφηγήσεων με την εικονογράφησή τους, αποδεικνύουν την ανάπτυξη της ικανότητας των νηπίων στην ακρόαση και την επικοινωνία. Η συνεργασία μεταξύ των νηπίων προκύπτει επίσης από τις συνεκτικές αφηγήσεις των υποομάδων.

Αφού είχαν προηγηθεί τα μαντέματα των νηπίων και μεσολάβησαν οι διακοπές του Πάσχα, κατά την επιστροφή στο σχολείο τα νήπια ρωτούσαν ανυπόμονα πότε θα αναγνωστεί το κείμενο, για να διαπιστώσουν εάν είχαν μαντέψει σωστά. Πραγματικά, όταν διαβάστηκε το απόσπασμα, τα νήπια το παρακολούθησαν με πολλή προσοχή. Ακούγοντας πως ο λόγος που ο μαθητής στο κείμενο ζητούσε από το δάσκαλό του να σταματήσει, ήταν για να απολαύσει το κελάηδισμα του πουλιού, η έκπληξή τους ήταν καταφανής. Στον καθολικό ενθουσιασμό συνετέλεσε η σύμπτωση ότι κατά την ώρα των παιδικών αφηγήσεων στο πλαίσιο της διεξαγωγής του προγράμματος, ακουγόταν συνεχώς κελάηδισμα πουλιών από το προαύλιο του σχολείου. Έτσι η ατομική αφήγηση κάθε νηπίου εκτυλισσόταν σε ένα πολύ ήρεμο, σχεδόν κατανυκτικό περιβάλλον.

Για τα ευαισθητοποιημένα από το έργο του Καζαντζάκη νήπια, αυτό το κελάηδισμα συνιστούσε άμεση και προσωπική  επικοινωνία τους με τα πουλιά. Επιχειρούσαν μάλιστα να ερμηνεύσουν το κελάηδισμα, αναφέροντας ότι τα πουλιά εκδήλωναν τη χαρά τους. Συχνά, δε, έμπαιναν στη διαδικασία να εντοπίσουν την αιτία αυτής της χαράς. Κάποιος υπέθεσε  ότι ένα πουλί γεννούσε. Άλλος απέδωσε αυτήν τη χαρά στο γεγονός ότι τα πουλιά βρίσκονταν κοντά του.  Ένας τρίτος θεώρησε ότι τα πουλιά χαίρονταν με όσα τα παιδιά μάθαιναν στο σχολείο κ.ο.κ.

Όπως προκύπτει από την παράθεση των αποτελεσμάτων, το σύνολο των στόχων επιτεύχθηκαν πλήρως. Συγκεκριμένα, τόσο οι ατομικές όσο και οι ομαδικές νηπιακές αφηγήσεις διακρίνονται για τη μοναδικότητα και την πρωτοτυπία τους. Η πλοκή τους είναι ενδιαφέρουσα και οι χαρακτήρες αποτυπώνονται σε αυτές ευκρινέστατα.  Αυτό που κυρίως όμως προκύπτει ως συμπέρασμα από τη διεξαγωγή των προγραμμάτων, είναι η αποτελεσματικότητα της μετάδοσης των ιδεών και αξιών που απορρέουν μέσα από τα δύο συγκεκριμένα λογοτεχνικά έργα, στους μαθητές νηπιακής ηλικίας.

Βιβλιογραφία

Booth, W. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Huck,  C.,  Hepler,  S. & Hickman, J.  (1979). Children’s Literature in the Elementary School: Holt Rinehart And Winston,  679-713.

Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Riffaterre, M. (1988). Describing poetic structures. Two approaches to Baudelaire’s “Les Chats”.  Στο Tompkins, J. P.  ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 26-40.

Tompkins, J. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response. Στο J. Tompkins ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.

Andersen, H.- C. (2005). Το κοριτσάκι με τα σπίρτα. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο.

Ζωγράφου, Λ. (1977). Νίκος Καζαντζάκης. Ένας τραγικός. Αθήνα: Παπαζήσης.

Ηλία, Ε.  (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.

Ηλία, Ε. & Ματσαγγούρας, Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη & Κ. Θηβαίος (Επιμ.) Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Πρακτικά Συνεδρίου.  Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.

Καζαντζάκης, Ν. (2015). Αναφορά στον Γκρέκο. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη.

Ματσαγγούρας, Ηλίας. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ . Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.

Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες 6, 16-23.

Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.

Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση.

Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μια Οικογένεια για το Κοριτσάκι

Εισαγωγή 

Η χριστουγεννιάτικη γιορτή δεν είναι μια δραστηριότητα ξεχωριστή. Πάντα είναι μέρος του εκπαιδευτικού μας προγράμματος, που το ξεκινάμε από το Σεπτέμβρη. Είναι η παρουσίαση του κάθε προγράμματος, που απλώς εφευρίσκουμε έναν τρόπο, για να του δώσουμε χρώμα χριστουγεννιάτικο.
Οι διάλογοι των παιδιών στην παράσταση είναι η θεατρική απόδοση των δικών τους ιστοριών. Στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα από το οποίο προέκυψε το θεατρικό που ακολουθεί, παρουσιάστηκαν εφτά οικογένειες από το βιβλίο μου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα». Από αυτές κάθε νήπιο διάλεξε μία για το Κοριτσάκι της «αφίσας», που έχουμε αναρτήσει στη συνέχεια. Όσα νήπια διάλεξαν την ίδια οικογένεια, αποτέλεσαν την ίδια υποομάδα και αφηγήθηκαν μαζί τη δική τους ιστορία. Για τη δημιουργία των ιστοριών απευθύναμε στα νήπια διάφορες ερωτήσεις, στις οποίες απαντούσαν χωρίς να υπάρχει άλλη απάντηση από αυτήν που έδιναν με τη φαντασία τους. Έτσι φτιάχτηκε στο σκηνικό της παράστασης από τα ίδια τα νήπια ένα κατάστημα με παπούτσια, ένα με τάμπλετ, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, ένα με κρύσταλλα κι ένα ανθοπωλείο. Η ζωή όπως εκτυλίχθηκε για το κοριτσάκι σε καθεμιά από τις εφτά οικογένειες, παρουσιάστηκε στις εφτά διαφορετικές ιστορίες που περιλαμβάνονται στο θεατρικό μας. Το «Κοριτσάκι με τα σπίρτα», ηρωίδα στο χριστουγεννιάτικο παραμύθι του Άντερσεν, αξιοποιήθηκε για να γίνει η παράστασή μας χριστουγεννιάτικη.
Καλή διασκέδαση από την ανάγνωση του θεατρικού μας!
Ελένη Ηλία

Οι  μαθητές μας, δημιουργοί των εφτά ιστοριών:

Τα νήπια του κλασικού τμήματος του Πρώτου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, σχ. έτους 2015-2016.

 

1. Ένα κοριτσάκι γυρίζει σε έναν εμπορικό πεζόδρομο. Προσπαθεί να πουλήσει  σπίρτα  στους ανθρώπους που πηγαινοέρχονται με τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους. Μπροστά του περνά ένα ηλικιωμένο ζευγάρι.
– Ένα ανθοπωλείο!
– Να φύγουμε μακριά. Κινδυνεύουμε από τα λουλούδια. Φοβάμαι τόσο να μην πάθουμε καμιά αλλεργία!
– Άσε που τα λουλούδια είναι γεμάτα έντομα. Αλίμονό μας αν μας τσιμπήσουν!                  Το κοριτσάκι ανάβει ένα σπίρτο, για να ζεσταθεί. Στη φλόγα του βλέπει πως έχει μια οικογένεια. Έναν παππού και μια γιαγιά, που φοβούνται τα λουλούδια.
– Έλα κοριτσάκι να ζήσεις κοντά μας. Θέλουμε λίγη βοήθεια.
– Πώς να προλάβουμε να ψεκάσουμε τόσο πολλά φύλλα, για να φύγουν τα έντομα;
– Παππού και γιαγιά μην ανησυχείτε καθόλου. Θα σας βοηθάω εγώ στον κήπο. Καλά μου λουλουδάκια μην τρομάζετε. Έχω ένα σπρέι που θα σας κάνει πιο ζωντανά, δυνατά και όμορφα. Μόνο που ο παππούς και η γιαγιά θα νομίζουν πως είναι εντομοκτόνο.
– Αχ! Τι πανέμορφα που μυρίζει… Γρήγορα, γρήγορα, ελάτε να δείτε τι υπέροχα που έγιναν τα λουλούδια μας!
– Ο κήπος μας μοιάζει με Παράδεισο.
– Πώς να μην είναι κανείς ευτυχισμένος όταν έχει τέτοιον κήπο;                                             Το σπίρτο σβήνει. Μαζί με τη φλόγα χάνεται και το όνειρο του κοριτσιού.

2. Τότε στο δρόμο περνάει ένα νεαρό ζευγάρι.
– Πάρτε φτηνά σπίρτα.
– Έχουμε αργήσει πάλι.
– Δεν σου φώναζα να ετοιμαστείς γρήγορα; Εσύ κάνεις δέκα ώρες.
– Δεν λες που οδηγάς σαν χελώνα;
– Πάρτε σπίρτα παρακαλώ…
– Να σκοτωθούμε ήθελες; Δεν θα σου κάνω το χατίρι.
‘Όταν το ζευγάρι προσπερνά, το κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο. Στη φλόγα του ονειρεύεται πως ήταν στην ίδια οικογένεια μαζί τους. Έτρεχαν με το αυτοκίνητό τους. Το Κοριτσάκι είχε ζαλιστεί κι ήταν ξαπλωμένο στο πίσω κάθισμα. Έφτασαν σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο.
– Τα φόρτωσες όλα ή μήπως ξέχασες πάλι τίποτα;
– Αν δεν τα μάζεψες εσύ, εγώ φταίω.
– Μην φωνάζετε παρακαλώ. Απαγορεύονται οι θόρυβοι εδώ. Ο κόσμος ξεκουράζεται.
– Πάλι κάνεις φασαρία;
– Ενώ εσύ δεν κάνεις;
– Αν μας διώξουν, θα ησυχάσεις;
– Το παιδί δεν μας φταίει σε τίποτα, να χάσει τις διακοπές του.
– Παρακαλώ μην τσακώνεστε. Όλοι έρχονται εδώ για να ηρεμήσουν.
Έτσι το ζευγάρι σταμάτησε να τσακώνεται. Κι όταν οι διακοπές τους τελείωσαν, είχαν συνηθίσει πια στην ησυχία. Κι ήταν όλοι τους ευτυχισμένοι. Τότε το σπίρτο σβήνει και χάνεται το όνειρο του κοριτσιού.

3. Μετά περνάνε στο δρόμο τρείς αδερφούλες. Πηγαίνουν στο μαγαζί του μπαμπά τους, που πουλάει παπούτσια. Το κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο και ονειρεύεται πως τα κορίτσια είναι και δικές του αδερφούλες. Μένουν όλες μαζί στο ίδιο δωμάτιο.
– Παιδιά, το πρωινό μας είναι έτοιμο.
– Τι έχουμε σήμερα;
– Τοστ και μήλο.
– Τελειώσατε; Κάνει πολύ κρύο. Μην βγούμε να παίξουμε έξω κι αρρωστήσουμε πάλι.
– Θυμάστε την άλλη φορά που ο μπαμπάς έμεινε να μας φροντίζει και η μαμά πήγε να μας αγοράσει τα φάρμακα;
– Ας μείνουμε στο ζεστό μας δωμάτιο λοιπόν. Ελάτε να παίξουμε με τις πλαστελίνες μας.
– Τι θα φτιάξουμε σήμερα;
– Εγώ λέω να φτιάξουμε παγωτά.
– Με τόσο κρύο; Να μου λείπει. Εγώ θα φτιάξω πίτσα. Θα βάλω απ’ όλα πάνω.
– Εγώ με τις χρωματιστές πλαστελίνες θα φτιάξω πολύχρωμα μπισκοτάκια.
– Κι όταν το απόγευμα πάμε να βοηθήσουμε το μπαμπά στο μαγαζί, θα τον κεράσουμε.
– Θα κεράσουμε και τους πελάτες του.
– Ειδικά τα παιδάκια!
Το σπίρτο όμως σβήνει κι αυτήν τη φορά. Και μαζί του χάνευαι και το όνειρο του κοριτσιού.

4. Στο φωτισμένο εμπορικό δρόμο υπάρχει κι ένα κατάστημα με υπολογιστές, τάμπλετ και κινητά τηλέφωνα. Εκεί μπαίνουν δύο αγόρια. Περνούν μπροστά από το κοριτσάκι χωρίς να το προσέξουν, γιατί και οι δύο κοιτούν τις οθόνες τους.
– Πάρτε παρακαλώ σπίρτα.
– Τέλεια. Πέρασα κι αυτήν την πίστα.
– Για να δούμε, τι καινούρια παιχνίδια θα βρούμε;
‘Όταν τα δίδυμα αγόρια προσπερνούν, το κοριτσάκι ανάβει γρήγορα ένα ακόμη σπίρτο. Στη φλόγα του ονειρεύεται ότι έπαιζε με τα δυο παιδιά. Κρατούσε στα χεράκια του ένα ολοκαίνουριο τάμπλετ. Ήταν ενθουσιασμένη. Τα βράδια που βάζουν τα τάμπλετ να φορτίζουν, κοιτάζουν και οι τρεις μαζί τον ουρανό.
– Σας αρέσει το φεγγάρι;
– Εμένα μου αρέσει πολύ. Είναι μεγάλο και φωτεινό.
– Εμένα μου αρέσουν τα αστέρια, που είναι τόσο πολλά!
– Γιατί οι γονείς μας ανοίγουν το εστιατόριο μόνο το βράδυ;
– Γιατί την ημέρα μελετάνε στα τάμπλετ τους καινούριες συνταγές.
– Εγώ νομίζω ότι επειδή στους πελάτες τους αρέσουν τα αστέρια…
Κάπου αυτή τη στιγμή το σπίρτο σβήνει κι ένα ακόμη όνειρο χάνεται για το Κοριτσάκι.

5. Ένα κοριτσάκι που έχει την ίδια ηλικία, περνά με τους γονείς του από μπροστά του. Κουβαλούν τεράστιες τσάντες, γεμάτες πράγματα. Από όποιο μαγαζί περνούν, μπαίνουν μέσα και ψωνίζουν κι άλλα πράγματα. Το κοριτσάκι χωρίς να τους αφήσει απ’ τα μάτια του, ανάβει ένα ακόμη σπίρτο.
– Πώς θα ζήσουμε τώρα που χάσαμε το σπίτι μας κι όλα μας τα πράγματα, επειδή χρωστούσαμε;
– Θα πάρουμε μαζί μας κι αυτό το φτωχό κοριτσάκι και θα πάμε να μας φιλοξενήσουν σε ένα ξενοδοχείο, που δίνουν δωρεάν φαγητό.
– Πώς θα παίζουμε αφού δεν έχουμε παιχνίδια;
– Υπάρχει πισίνα εκεί. Και μοιράζουν σε όλα τα παιδιά νεροπίστολα.
– Τώρα που έχει χιόνι, δεν χρειαζόμαστε παιχνίδια. Θα φτιάξουμε μπάλες από χιόνι και θα τις πετάμε η μία στην άλλη. Θα φτιάξουμε και χιονάνθρωπους αντί για κούκλες.
– Και σπιτάκια και αυτοκίνητα από χιόνι.
– Ζήτω! Θα περάσουμε τέλεια!
Τότε το σπίρτο σβήνει και μαζί του κι αυτό το όνειρο τελειώνει.

6. Μία πανέμορφη κυρία βγαίνει από το ανθοπωλείο, φορτωμένη μια αγκαλιά λουλούδια. Μπαίνει στο διπλανό μαγαζί με τα κρύσταλλα, που είναι δικό της. Όπως περνά μπροστά από το κοριτσάκι, του χαμογελά. Τι γλυκό που είναι το χαμόγελό της! Το Κοριτσάκι ανάβει ένα σπίρτο και ονειρεύεται ότι ζούσε κοντά της. Είχαν ένα τεράστιο κήπο, με πολλά διαφορετικά λουλούδια και τα φρόντιζαν κάθε μεσημέρι, που το κοριτσάκι γύριζε από το σχολείο του κι η μαμά από το μαγαζί της.
– Τι θέλεις να σου μαγειρέψω για αύριο;
– Μου αρέσουν όλα τα φαγητά που φτιάχνεις;
– Δεν έχεις κάποια προτίμηση σε μερικά;
– Έχω στα κεφτεδάκια, στο κοτόπουλο και στα μακαρόνια.
– Ας φτιάξουμε λοιπόν κεφτεδάκια, που έχουμε πολλές μέρες να τα φάμε. Θα τα φτιάξω και για τα γενέθλιά σου. Μαζί με μια τεράστια τούρτα.
– Θα μου κάνεις πάρτι μανούλα;
– Οπωσδήποτε. Και θα καλέσουμε όλους τους φίλους σου από το σχολείο.
Όμως κι αυτό το όμορφο όνειρο τελειώνει για το Κοριτσάκι, όταν το σπίρτο του σβήνει.

7. Από τον πεζόδρομο που κάθεται, φαίνεται η φωτισμένη λεωφόρος. Το Κοριτσάκι βλέπει να περνά εκεί ένα ανοιχτό αυτοκίνητο. Είναι μπλε γυαλιστερό. Το οδηγεί ένας άντρας. Το Κοριτσάκι σκέφτεται πως αν την έβλεπε, θα αγόραζε όλα της τα σπίρτα, φαινόταν πολύ πλούσιος. Ανάβει για να ζεσταθεί στην παγωμένη νύχτα το τελευταίο της σπίρτο. Τότε ονειρεύεται ότι καθόταν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου αυτού του κυρίου. Όλα εκεί μέσα είναι ροζ. Πηγαίνουν στον κινηματογράφο.
– Πού θέλεις να πάμε αύριο;
– Πάμε στη θάλασσα να ψαρέψουμε;
– Ωραία ιδέα. Να περάσουμε και από το λιμάνι. Όταν ήμουν μικρός, πήγαινα συχνά, για να βλέπω τις νταλίκες, να μπαίνουν και να βγαίνουν στα πλοία.
– Και το απόγευμα θα πάμε πάλι στον κινηματογράφο;
– Όχι. Αύριο θα πάμε να σου αγοράσω παιχνίδια. Πολλά-πολλά όμορφα παιχνίδια!
Το τελευταίο σπίρτο σβήνει και μαζί του τελειώνει και το όνειρο του κοριτσιού. Έχει αρχίσει να χαράζει. Μια καινούρια μέρα ξημερώνει. Μια μέρα γιορτινή!…

 Σημείωση:  Στην παράσταση, η ηρωίδα του έργου του Άντερσεν, «Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα»  μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή, καθώς ταυτίζεται με το Κοριτσάκι του βιβλίου  «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα».

Εισαγωγή του Εκπαιδευτικού Προγράμματος:

Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται κυρίως σε μαθητές του Νηπιαγωγείου και των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού, βασίζεται και αξιοποιεί τις επιθυμίες και τις εμπειρίες των παιδιών αναφορικά με την οικογένεια. Όπως δε σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματά μας, ξεκινά από την επίγνωση ότι τα λογοτεχνικά κείμενα είναι ανεξάντλητα.
Συγκεκριμένα, ερέθισμα και επίκεντρο αυτού του προγράμματος συνιστούν τα εφτά κεφάλαια του Β’ μέρους του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (Συγγραφέας: Ελένη Α. Ηλία, Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση, εκδ.: Ηριδανός). Σε αυτά εμφανίζονται αφενός το πρωταγωνιστικό πρόσωπο του παραπάνω έργου, το Κοριτσάκι, και αφετέρου τα δευτερεύοντα πρόσωπα που σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση, κατοικούν διαδοχικά στο σπίτι όπου ανήκει ο κήπος με τον οποίο είναι συναισθηματικά συνδεδεμένο το Κοριτσάκι. Στο έργο διαγράφονται ευδιάκριτα τα αρνητικά χαρακτηριστικά των δευτερευόντων αυτών προσώπων, εξαιτίας των οποίων ο κήπος σταδιακά καταστρέφεται, γεγονός που οδηγεί το Κοριτσάκι σε απόγνωση.
Το πρόγραμμα συνιστά μια πρόκληση για τους συμμετέχοντες, καθώς προτείνει και προϋποθέτει την ανατροπή της αφηγηματικής πλοκής. Στο έργο το Κοριτσάκι είναι ταυτισμένο με τον κήπο, οπότε βρίσκεται «απέναντι» σε όσους τον καταστρέφουν. Ωστόσο στο πλαίσιο του προγράμματος, οι συμμετέχοντες μαθητές καλούνται να εντάξουν το Κοριτσάκι σε μία από τις οικογένειες που παρουσιάζονται στο έργο, ώστε μέσα από την αλληλεπίδραση μεταξύ τους, να επιδιωχθεί η κοινή ευτυχία.
Μεταξύ όλων των προσώπων και των τύπων των οικογενειών που παρουσιάζονται, κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μόνον ένα, εκείνον με το οποίο θεωρεί ότι το Κοριτσάκι θα συμβίωνε αρμονικότερα. Χωρίς να αγνοηθούν οι άσχημες ιδιότητες που διακρίνουν τα δευτερεύοντα πρόσωπα του έργου, παράλληλα θα αναζητηθούν, θα αναδειχθούν ή θα επινοηθούν από τα παιδιά, θετικά στοιχεία στους χαρακτήρες αυτών των προσώπων, προκειμένου αυτά να αξιοποιηθούν σε αφηγήσεις με θέμα την οικογενειακή ζωή που θα βιώσει κοντά τους το Κοριτσάκι.

Στόχοι:
• Στους σημαντικότερους στόχους του προγράμματος περιλαμβάνεται η δυνατότητα των παιδιών να σκέφτονται, να κρίνουν, να επιλέγουν και να υποστηρίζουν την επιλογή τους, καθώς καλούνται να εντάξουν το Κοριτσάκι σε μία συγκεκριμένη οικογένεια, βασίζοντας την επιλογή τους σε παράγοντες που τα ίδια επιθυμούν (για παράδειγμα, την ύπαρξη ενδεχομένως άλλων παιδιών στην οικογένεια αυτή ή το φύλο των εν λόγω παιδιών, τις δραστηριότητές τους, τις σχέσεις μεταξύ των μελών της, τον τρόπο ζωή τους κ. ο. κ.)
• Ο προβληματισμός και η συνειδητοποίηση των στοιχείων που καθιστούν μια οικογένεια κατάλληλη και επιθυμητή για ένα παιδί.                                                                                           • Η συνεργασία μεταξύ των παιδιών επιδιώκεται να αναπτυχθεί καθώς θα αφηγούνται σε υποομάδες αναφορικά με τη ζωή για το Κοριτσάκι στην οικογένεια που θα επιλέξουν.
• Η λεκτική ανάπτυξη και ειδικότερα η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας επιδιώκεται να επιτευχθούν επίσης μέσα από τις σχετικές αφηγήσεις.
• Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, καθώς οι πληροφορίες για το Κοριτσάκι και τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα του έργου αξιοποιούνται δημιουργικά κατά την απόδοση της νέας του οικογένειας.
• Η καλλιέργεια της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης των μαθητών, καθώς παράγουν ατομικές ζωγραφιές που χρησιμοποιούνται ως σύμβολα και εικονογραφούν τις ομαδικές ιστορίες των συμμαθητών τους.
• Για το Νηπιαγωγείο ειδικότερα, η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό, επιδιώκεται καθώς ο δάσκαλος καταγράφει τις ομαδικές αφηγήσεις.
• Επίσης για το νηπιαγωγείο, επιδιώκεται η εξοικείωση με τα αριθμητικά σύνολα και τα αριθμητικά σύμβολα, καθώς ο αριθμός των παιδιών που επιλέγουν την ίδια οικογένεια για το Κοριτσάκι και κατά συνέπεια περιλαμβάνονται στην ίδια υποομάδα, καθορίζει με ποια σειρά η κάθε υποομάδα θα αφηγηθεί την ιστορία της.
• Η εξοικείωση με το λογοτεχνικό φαινόμενο επιδιώκεται μέσα από την ανάγνωση των αποσπασμάτων του κειμένου που αναφέρονται στα πρόσωπα ανάμεσα στα οποία θα επιλεγεί η νέα οικογένεια για το Κοριτσάκι.

Μεθόδευση:
Σε εμφανή σημεία της αίθουσας βρίσκονται αναρτημένα με μορφή αφισών, αντίγραφα σκίτσου με το Κοριτσάκι καθισμένο στην κούνια, από την εικονογράφηση της Λήδας Βαρβαρούση. Επάνω στις αφίσες με το σκίτσο έχουν γραφτεί με κόκκινο μαρκαδόρο οι λέξεις «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι».

Με αυτήν την ενέργεια επιδιώκεται να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών της τάξης όπου πραγματοποιείται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ώστε να ενδιαφερθούν αβίαστα για το Κοριτσάκι που απεικονίζεται στο σκίτσο και για το νόημα της αναγραφόμενης φράσης.
Όταν τα ίδια τα παιδιά εκφράσουν τη σχετική απορία, θα επιδιώξουμε αρχικά μία χαλαρή συζήτηση για τους λόγους που θεωρείται σκόπιμο κάθε μικρό παιδί να μεγαλώνει σε μια οικογένεια. Στη συνέχεια θα διαβάσουμε τα εφτά κεφάλαια του β΄ μέρους του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα», ώστε τα νήπια να επιλέξουν για το Κοριτσάκι μια από τις  «διαθέσιμες» οικογένειες στο περιβάλλον του. Την οικογένεια εκείνη που τα εμπνέει καλύτερα, που την θεωρούν περισσότερο οικεία, κατάλληλη ή ενδιαφέρουσα, που εκτιμούν ότι έχει τις περισσότερες πιθανότητες και προϋποθέσεις να του προσφέρει την ευτυχία.
Για το κάθε κεφάλαιο  οι μαθητές καλούνται να ζωγραφίσουν μία εικόνα που να το χαρακτηρίζει. Οι ζωγραφιές αυτές θα λειτουργήσουν ως σύμβολα των προσώπων στα οποία το αντίστοιχο κεφάλαιο αναφέρεται. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία των συμβόλων, έρχεται η στιγμή που κάθε μαθητής θα επιλέξει την οικογένεια που επιθυμεί για το Κοριτσάκι, επιλέγοντας την αντίστοιχη ζωγραφιά-σύμβολο. Στο σημείο αυτό καταγράφουμε επιγραμματικά όλες τις περιπτώσεις οικογενειών ή μεμονωμένων προσώπων που εμφανίζονται στο έργο, με βάση την αρίθμηση του κεφαλαίου όπου τα συναντάμε. Κάθε αναφορά ακολουθείται εδώ από την αντίστοιχη ζωγραφιά-σύμβολο:
Α) Το ζευγάρι των ηλικιωμένων που ο φόβος για τη ζωή τους, τους εμποδίζει να απολαύσουν τις ομορφιές του κήπου (κεφ. Φόβος, σσ. 25-26)
Β) Το νεότερο ζευγάρι που ο εγωισμός και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός το οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα (κεφ. Οι παντογνώστες, σσ. 27-29)
Γ) Η οικογένεια με τις τρεις κόρες, ο πατέρας των οποίων, δέσμιος των παιδικών του τραυμάτων, επιδιώκει να δημιουργεί στους άλλους προβλήματα, προκειμένου να νιώθει σημαντικός και δυνατός (κεφ. Ασήμαντος, σσ. 30-32). 

Δ) Η μόνη γυναίκα με την άψογα φροντισμένη εμφάνιση και το πλήθος των ενασχολήσεων και δραστηριοτήτων, που δεν της επιτρέπουν να φροντίζει το περιβάλλον όπου ζει (κεφ. Η Πολυάσχολη, σσ. 33-34)

Ε) Η οικογένεια με τους δίδυμους γιους, που είναι απόλυτα εξαρτημένη από την τεχνολογία των οθονών, αγνοώντας παντελώς το φυσικό κόσμο (κεφ. Άνθρωποι με Οθόνες, σσ. 35-36)
Στ) Η οικογένεια με τη μικρή μοναχοκόρη, που έχουν ως μοναδικό σκοπό στη ζωή τους να καταναλώνουν προϊόντα, με συνέπεια ο κήπος τους να μετατραπεί σε σκουπιδότοπο (κεφ. Καταναλωτές, σσ. 37-39)
Ζ) Ο άντρας που επιθυμώντας τη διασημότητα με κάθε τίμημα, δεν διστάζει να θυσιάσει το καθετί, για να την επιδιώξει (κεφ. Διάσημος, σσ. 40-43).

Οι υποομάδες που θα προκύψουν με βάση τις προτιμήσεις των παιδιών στις διάφορες οικογένειες, θα αφηγηθούν τις σχετικές ιστορίες, διαδικασία που συνιστά την κορύφωση του εν λόγω εκπαιδευτικού προγράμματος. Όσα παιδιά έχουν επιλέξει την ίδια οικογένεια για το Κοριτσάκι, συνιστούν μία υποομάδα η οποία θα αφηγηθεί συλλογικά τη ζωή για το κοριτσάκι μέσα στην οικογένεια αυτή. Κάθε αφήγηση θα εικονογραφηθεί από το σύνολο των μαθητών.
Αν κάποια οικογένεια επιλεγεί για το Κοριτσάκι από έναν μόνο μαθητή, η σχετική αφήγηση θα είναι ασφαλώς ατομική. Υπάρχει αφενός το ενδεχόμενο όλες οι οικογένειες να επιλεγούν από κάποιον ή κάποιους μαθητές, οπότε θα έχουμε ισάριθμες αφηγήσεις με τα κεφάλαια του β΄ μέρους του βιβλίου. Ωστόσο οι παιδικές αφηγήσεις θα μπορούσε να είναι λιγότερες από τα κεφάλαια του έργου, αν δεν επιλεγούν κάποιες οικογένειες για το Κοριτσάκι από κανέναν μαθητή.

Χρονοδιάγραμμα:                                                                                                                                Για την έναρξη του προγράμματος δίνεται όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί μέχρι τα παιδιά να ενδιαφερθούν για την αφίσα. Επίσης, η συζήτηση για τις μορφές, την οργάνωση, τις ιδιότητες του θεσμού της οικογένειας, όπως τα παιδιά τα αντιλαμβάνονται, θα διαρκέσει όσο επιτρέψει το ενδιαφέρον τους για το θέμα και η διάθεσή τους να προβούν σε σχετικές τοποθετήσεις. Στη συνέχεια, για την ανάγνωση των κεφαλαίων όπου βασίζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και τις αντίστοιχες ζωγραφιές που θα χρησιμοποιηθούν ως σύμβολα, υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί περίπου ένας μήνας. Σε άλλο τόσο διάστημα θα εκτυλιχθούν και οι αφηγήσεις των υποομάδων και η εικονογράφησή τους.

Αποτελέσματα:

Τα αποτελέσματα συνίστανται στα κείμενα των νηπίων που συμμετείχαν στο παραπάνω εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όπως αυτά διαμορφώθηκαν για να ενταχθούν στη χριστουγεννιάτικη σχολική θεατρική παράσταση με τίτλο «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι με τα σπίρτα», με την οποία ξεκινάμε το παρόν άρθρο.

Σχεδιασμός/Υλοποίηση Προγράμματος και Σύνταξη/Επιμέλεια Δημοσίευσης:

Ελένη Α. Ηλία, δρ. Λογοτεχνίας, Νηπιαγωγός.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Σώπα  δάσκαλε…

Οι αφηγήσεις

Κάθε νήπιο αφηγήθηκε την ίδια σκηνή από το έργο του Καζαντζάκη “Αναφορά στο Γκρέκο”, με παραλλαγές από το λογοτεχνικό πρότυπο και πρωταγωνιστή το ίδιο. Στη συνέχεια παραθέτουμε τις  αφηγήσεις που καταγράψαμε:

1. Ο δάσκαλος μάς φωνάζει συνέχεια «πλύνετε τα χέρια σας και πλύνετε τα μαλλιά σας».  Μια μέρα που μας μάθαινε πρόσθεση, ήταν Καλοκαίρι και του είπα: «Κύριε, θέλετε ν’ ακούσουμε το πουλί;» Αυτός απάντησε: «Όχι. Τα βαριέμαι τα πουλιά. Δεν μου αρέσουν καθόλου. Μου αρέσουν μόνον όταν τα σκοτώνουμε και τα τρώμε». Τότε όλα τα παιδιά φώναξαν: «Σε παρακαλούμε, δάσκαλε, σε παρακαλούμε». Ο δάσκαλος είπε: Όχι, όχι παιδιά, θα κάνουμε μόνο πρόσθεση». Τότε του είπα εγώ: «Μα κύριε αυτή είναι μια μελωδία». Κι όλα τα παιδιά μαζεύτηκαν στο παράθυρο, ν’ ακούσουν αυτή τη μελωδία. Το πουλί κελαηδούσε, για να πάνε κοντά του και τ’ άλλα πουλιά να τραγουδήσουν όλα μαζί τη μελωδία. Μαζεύτηκαν τα πουλιά κι ο δάσκαλος τους κι άρχισαν όλα μαζί να τραγουδάνε. Κι ο δικός μας δάσκαλος έκανε μια γκριμάτσα και είπε: «Εντάξει τότε, αφού με παρακαλάτε όλοι, να κάνουμε κι ένα διάλειμμα». Ύστερα είπε: «Τελικά μου αρέσουν τα πουλιά». Και κάθε μέρα, την ίδια ώρα έρχονται και τα είκοσι πουλιά με το δάσκαλό τους και τραγουδάνε τη μελωδία.

2. Ο δάσκαλος όλη την ώρα μάς έλεγε: «Καθαρίστε τα χέρια σας». Είχα βαρεθεί να το ακούω. Ήταν Άνοιξη κι ήθελα ν’ ακούσω ένα πουλάκι, που ήταν στη φωλιά του πάνω σ’ ένα δέντρο. Όταν είπα «Σώπα δάσκαλε»,  όλοι σταμάτησαν, γιατί ήθελαν να το ακούσουν. Ο δάσκαλος όμως είπε: «μπορεί να είναι βρώμικο», γιατί αυτός είχε πρόβλημα με την καθαριότητα. Αλλά όταν βαρέθηκε να λέει «σκουπίστε, σφουγγαρίστε, γυαλίστε τα χέρια σας», σταμάτησε κι αυτός. Το πουλάκι τραγουδούσε μια ωραία μελωδία, επειδή ήταν πια ελεύθερο. Αυτό το πουλί το είχε κάποιος από το καφενείο σε κλουβί. Αλλά ένα αγόρι το ελευθέρωσε.

3. Ο δάσκαλός μας είναι νέος και καλός και δεν μάς φωνάζει ποτέ. Μας λέει «Ησυχία», για να ακούμε να γράφουμε. Αλλά εμείς, όλα τα παιδιά, κάνουμε φασαρία, γιατί δεν μας αρέσει να γράφουμε, μας αρέσει να κόβουμε. Μιλάμε συνέχεια, γιατί λέμε ο ένας στον άλλο για το πουλί. Κι εγώ το λέω στο δάσκαλο. Ο δάσκαλος λέει «σταματήστε να κάνετε φασαρία, για να το ακούσουμε». Και τότε όλοι σταματάμε και το ακούμε. Με το κελάηδισμά του  μας λέει: «Αυτό το μάθημα που κάνετε, είναι ωραίο».

4. Ο δάσκαλος μας έλεγε ιστορίες για τους παλιούς ανθρώπους. Εγώ δεν ήθελα να ακούω, γιατί οι παλιοί άνθρωποι έκαναν άσχημα πράγματα με όπλα. Όταν μας έλεγε ο δάσκαλος αυτές τις ιστορίες, εγώ θα προτιμούσα να ζωγραφίζω και να γράφω. Σήκωσα τότε το χέρι και του είπα: «Μπορείτε να σταματήσετε τις ιστορίες για  τους παλιούς ανθρώπους;» Κι εκείνος δεν συνέχισε άλλο. Κι όταν σταμάτησε, ακούσαμε το πουλί που κελαηδούσε. Κι ο δάσκαλος είπε τότε «μου αρέσει πάρα πολύ αυτό το πουλί που κελαηδάει» Κι εμείς είπαμε όλοι μαζί  «Και σε μας αρέσει να το ακούμε να κελαηδάει». Και ρωτήσαμε ύστερα το δάσκαλο «Να ζωγραφίσουμε αυτό το πουλί;» Κι είπε «ναι». Βγήκαμε έξω στο δέντρο, για να δείξουμε τις ζωγραφιές μας στο πουλί. Ο δάσκαλος μας έγραψε την πρόταση «Μας αρέσει πολύ στα παιδιά να κελαηδάει το πουλάκι»

5. Ο δάσκαλος μας είπε «Καλημέρα» δέκα φορές. Τα παιδιά έπαιζαν παιχνίδια και δεν τον πρόσεχαν. Εγώ σήκωσα το χέρι και του είπα «Σώπα δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί». Ο δάσκαλος δεν άκουγε το πουλί. Πήγε να πλύνει τα χέρια του. Δεν μπήκε ξανά μέσα  στην τάξη. Έπλενε συνέχεια τα χέρια του. Όταν σχολάσαμε, πήγε να πάρει το λεωφορείο. Και πάλι δεν άκουσε το πουλί. Τα παιδιά ακούμε το πουλί κάθε μέρα. Ο δάσκαλος δεν μπορεί να το ακούσει και έτσι αυτός μιλάει όταν το πουλί κελαηδάει.

6. Ο δάσκαλος μάς έλεγε για τα παλιά χρόνια. Κι εγώ του είπα να σταματήσει, για να ακούσουμε το πουλί. Εκείνος σταμάτησε. Το πουλί ήρθε τότε  στο παράθυρο κι εμείς πήγαμε κοντά του. Το ακουμπούσαμε, γιατί ήταν πολύ όμορφο. Ήταν γαλάζιο, με χρυσό και  ασημί. Το πουλί δεν φοβήθηκε και δεν έφυγε. Ο δάσκαλος όταν σταμάτησε το πουλί, μας είπε να πάμε να πλύνουμε τα χέρια μας, γιατί το είχαμε ακουμπήσει.  Αλλά εμείς δεν φεύγαμε, γιατί θέλαμε να μείνουμε κοντά στο πουλί. Μας το είπε ο δάσκαλος και για δεύτερη και για τρίτη φορά. Τότε έφυγε το πουλί και πήγε στο δέντρο που ήταν κοντά στο παράθυρο. Και εμείς βγήκαμε τότε έξω. Αλλά δεν πήγαμε να πλύνουμε τα χέρια μας. Φτάναμε το πουλί κι αρχίσαμε πάλι να το ακουμπάμε. Ο δάσκαλος δεν μας είδε ότι δεν πήγαμε να πλύνουμε τα χέρια. Όταν το πουλί πέταξε στη φωλιά του, σ΄ ένα δέντρο πολύ ψηλό, μπήκαμε μέσα για να φάμε χωρίς να έχουμε πλύνει τα χέρια. Ξέραμε ότι το πουλί είχε μικρόβια στα φτερά του αλλά δεν πάθαμε τίποτα.

7. Ο δάσκαλος μάς έλεγε για τα ρολόγια, μάς μάθαινε την ώρα. Αυτό ήταν εύκολο μάθημα. Το είχαμε μάθει όλα τα παιδιά. Αλλά ο δάσκαλος μάς έδινε συνέχεια εργασίες για τα ρολόγια. Ήταν Άνοιξη κι άκουγα τον Απρίλιο να τραγουδάει. Η φωνή του έμοιαζε με του λιονταριού. Ο Απρίλης τραγουδούσε, γιατί ήθελε να χαλάσει το μάθημά μας. Δεν του άρεσε το σχολείο. Του άρεσε μόνο να τραγουδάει όλη μέρα. Ήθελε τα παιδιά να μην κάνουν μάθημα. Αυτό έλεγε με το τραγούδι του. Ο δάσκαλος το κατάλαβε και σταμάτησε το μάθημα. Εμείς τα παιδιά όμως θέλαμε να κάνουμε μάθημα. Εγώ το είπα στο  δάσκαλο. Αλλά αυτός δεν με άκουσε. Άκουσε τον Απρίλη και δεν μάς  έκανε πια άλλο μάθημα.

8. Ο δάσκαλός μου είναι νέος, κοντός και χοντρός. Όλα τα παιδιά τον αγαπάμε από τότε που μάς άφησε πέντε λεπτά και παραπάνω να ακούσουμε το πουλί. Εκείνη τη φορά καθόμαστε όλοι ήσυχοι και είχαμε ακουμπήσει τα κεφάλια μας, για να ηρεμήσουμε. Επειδή ήταν ησυχία, το πουλί άρχισε να κελαηδάει. Ένα παιδί κατάλαβε πρώτο ότι το πουλί κελαηδάει μόνο όταν γίνεται ησυχία και το είπε σε όλους μας.  Από τότε στο μάθημα κάνουμε συνέχεια ησυχία. Τώρα  ο δάσκαλος μάς κάνει μάθημα πώς να φτιάχνουμε καραβάκια από ξύλο και να τα κολλάμε στη θάλασσα που έχουμε ζωγραφίσει. Επειδή ο δάσκαλος μιλάει δυνατά, το πουλί δεν κελαηδάει.  Έτσι εμείς προσέχουμε το μάθημα.

9. Η δασκάλα μάς λέει να παίξουμε. Παίζουμε με ησυχία, γιατί έχουμε μάθει στο σχολείο να είμαστε ήσυχοι. Είναι Άνοιξη και ακούμε το πουλάκι. Δεν το έχουμε δει, μόνο το ακούμε και θέλουμε να το ζωγραφίσουμε με τους μαρκαδόρους μας. Εγώ το ζωγραφίζω με πράσινες φτερούγες, κίτρινο ράμφος, κοιλιά λαχανί και λαιμό κόκκινο. Η δική μου ζωγραφιά είναι η πιο όμορφη. Όση ώρα ζωγραφίζουμε το πουλάκι, αυτό κελαηδάει. Κι όταν τελειώνουμε τις ζωγραφιές, συνεχίζει να κελαηδάει. Τότε βγαίνουμε έξω, για να κάνουμε πρόβα για τη γιορτή του σχολείου και βλέπουμε τα πουλάκια. Δεν είναι ένα,  είναι πολλά κι είναι στον κήπο του σχολείου μας. Κελαηδούν ακόμα. Εμείς θέλουμε να ακούμε συνέχεια τα πουλιά αλλά η δασκάλα μας θέλει να κάνουμε πρόβα. Εγώ τότε της ζητάω να ακούσουμε τα πουλιά. Κι εκείνη μου λέει: «Εντάξει, να τα ακούσουμε!»

10. Ο δάσκαλός μας είναι καλός. Τον αγαπάμε, γιατί μας μαθαίνει γράμματα. Κι αυτός μας αγαπάει. Μας φτιάχνει αεροπλάνα, παιχνίδια και τριαντάφυλλα από χαρτί. Μας δίνει χαρτιά, για να ζωγραφίζουμε ό, τι θέλουμε και τις ζωγραφιές μας τις βάζει στον τοίχο. Μια μέρα ο δάσκαλος μάς λέει: «Ακούστε πώς κελαηδάει το πουλί!» Ύστερα, γράφει τη λέξη «πουλί» και την βάζει στον τοίχο, για να την δούμε και να την γράψουμε κι εμείς. Το πουλί κελαηδούσε, για να πει στο δάσκαλο  να μας μάθει να γράφουμε τη λέξη «πουλί». Ύστερα συνέχισε να κελαηδάει από το δέντρο που έχει πάνω τη φωλιά του, γιατί του άρεσε που γράψαμε αυτή τη λέξη.

11. Ο δάσκαλός μας φωνάζει, γιατί αντί να πάρουμε  τα βιβλία για να διαβάσουμε, παίρνουμε τους μαρκαδόρους να ζωγραφίσουμε. Τότε εγώ του λέω: «Σώπα δάσκαλε, να ακούσουμε το πουλί!» Ο δάσκαλος σταματάει να φωνάζει κι εμείς πρώτα τελειώνουμε τις ζωγραφιές μας και ύστερα παίρνουμε τα βιβλία μας. Εγώ έριξα την ιδέα να ζωγραφίσουμε, γιατί όταν ζωγραφίζουμε, γίνεται ησυχία. Και τότε τα πουλιά κελαηδάνε. Το πουλί άρχισε να κελαηδάει όταν σταμάτησε να φωνάζει ο δάσκαλος κι εμείς ζωγραφίζαμε.  Πριν τελειώσουμε τις ζωγραφιές μας, ο δάσκαλος είπε ότι του άρεσε πολύ που άκουγε το πουλί.

12. Ο δάσκαλός μας μάς μαθαίνει να ζωγραφίζουμε τον άνθρωπο. Τώρα μας δείχνει πώς να φτιάχνουμε το κεφάλι. Τότε του λέω: «Σώπα δάσκαλε ν’ ακούσουμε το πουλί!» Ο δάσκαλος δεν μιλάει άλλο αλλά μόνο γράφει, για να μαθαίνουμε τα γράμματα. Το πουλί κελαηδάει, για να μας καλέσει στη φωλιά του, γιατί είναι μόνο του και θέλει συντροφιά. Ένα παιδάκι φεύγει από την τάξη, για να πάει στο πουλί.  Ο δάσκαλος ρωτάει πού είναι αυτό το παιδί. Εμείς του λέμε ότι έχει πάει κοντά στο πουλί. Έτσι ο δάσκαλος ειδοποιεί την αστυνομία. Ο αστυνομικός κατεβάζει το παιδί από το δέντρο. Όταν γυρίζει το παιδί στην τάξη, το ρωτάμε «γιατί πήγες κοντά στο πουλί;». Μας είπε ότι ήθελε να το δει από κοντά. Το ρωτήσαμε πώς είναι και μας είπε «άσπρο».

13. Στην τάξη μας κάνουμε φασαρία. Τότε η δασκάλα μας φωνάζει. Μια μέρα που ο καιρός ήταν κακός, ζωγράφιζα κούκλες. Είχα ζωγραφίσει πολλές κι είχα λερώσει με τις μπογιές τη μπλούζα, το κολάν και τις κάλτσες μου. Η δασκάλα μού φώναξε, επειδή είχα λερωθεί. Εγώ της είπα: «Σώπα, τα παιδιά δεν θέλουμε να μας φωνάζεις». Τότε άρχισε να κελαηδάει το πουλί. Η δασκάλα μου δεν το άκουγε, γιατί φώναζε. Εγώ το άκουγα αλλά δεν μού άρεσε, γιατί ήμουν θυμωμένη με ένα συμμαθητή μου, που με πείραζε. Στα άλλα παιδιά όμως άρεσε να το ακούν.

14. Σήκωσα το χέρι μου και ο δάσκαλος μού είπε να σταματήσω για να μην μου ρίξει μπάτσο. Εγώ τότε του είπα να είναι λίγο πιο ήρεμος, γιατί του είχαν δώσει μια τελευταία ευκαιρία για να ηρεμήσει, επειδή συνέχεια φώναζε. Αυτή τη φορά την έχασε την ευκαιρία και τον έβαλαν φυλακή. Εμείς τα παιδιά πήγαμε μπροστά από τη φυλακή και ζητήσαμε να του δώσουν μια ευκαιρία και να τον αφήσουν να φύγει. Τους είπαμε ότι φώναξε, επειδή δεν είχε κοιμηθεί καλά. Είχε δει πολλή ώρα τηλεόραση και είχε ξαπλώσει πολύ αργά. Έβλεπε μια ταινία που ένας δάσκαλος το έσκασε από τους αστυνόμους κι επειδή πήγαινε βολίδα, αυτοί δεν τον έπιασαν. Όταν μετά κοιμήθηκε, είδε όνειρο με ένα κλέφτη που το είχε σκάσει. Ζήλεψε κι ήθελε να το κάνει κι αυτός. Οι αστυνόμοι του έδωσαν μια ευκαιρία και τον άφησαν να φύγει. Στο σχολείο μας ακούγαμε ένα πουλί που κελαηδούσε. Τώρα πια ο δάσκαλος κοιμόταν καλά. Έτσι ήταν ήρεμος, βοηθούσε τον κόσμο κι ήταν ευγενικός. Ο δάσκαλος έγινε καλός κι ευγενικός, γιατί το πουλί πήγε να μείνει μαζί του. Η ζωή του τώρα που μένει με το πουλί, έχει αλλάξει. Κοιμάται μόλις σκοτεινιάζει και δεν καθυστερεί μπροστά στην τηλεόραση.

 

“ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ – Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ  ΜΑΞ  ΒΕΛΘΟΥΙΣ”.

“CHILD AND PICTURE BOOK IN THE CLASS. THE CASE OF M. VELTHUIJS’ BOOKS”.

ΕΛΕΝΗ Α. ΗΛΙΑ, Δρ. Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Η εισήγηση παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο “Εικόνα και Παιδί” (Θεσσαλονίκη, 2002)  https://www.auth.gr/news/conferences/8765?fbclid=IwAR0P0cWKQJru8dG4TSHxPuwuBMq8R7Ym3i2OAOcvGPsbo7VdqhfqnGkPRcs

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 94, Καλοκαίρι 2009, σσ. 8-16.

Περίληψη: Η πρώτη επαφή των παιδιών με τη λογοτεχνία ειδικότερα στο Νηπιαγωγείο γίνεται κυρίως μέσα από εικονογραφημένα βιβλία. Σε σχέση με τα βιβλία αυτά χρησιμοποιούμε στην καθημερινή διδακτική πράξη διάφορες παιγνιώδεις, εμψυχωτικές δραστηριότητες, οι οποίες αποσκοπούν στην ανάδειξη της δημιουργικότητας του αναγνωστικού ρόλου, παρακινώντας τους μαθητές να εκφράσουν λεκτικά την ανταπόκριση τους στο έργο. Με τη συγκεκριμένη αξιοποίηση του εικονογραφημένου βιβλίου επιτυγχάνεται αφενός η καλλιέργεια της φαντασίας των μαθητών και αφετέρου η εκδήλωση συναισθημάτων και προσωπικών στοιχείων τους, που έχει ως αποτέλεσμα την ουσιαστικότερη γνωριμία και συνακόλουθα τη διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της σχολικής τάξης. Εδώ θα επικεντρωθούμε ενδεικτικά σε τρία βιβλία του διεθνώς διακεκριμένου Ολλανδού εικονογράφου Μαξ Βέλθουις, που κυκλοφορούν και στην Ελλάδα με τους τίτλους «Ο ερωτευμένος βάτραχος», «Ο Βάτραχος το Χειμώνα», και «Ο Βάτραχος κι ο Ξένος». Στην εισήγηση παρατίθενται ποικίλες παιδικές προσεγγίσεις-αναγνώσεις των τριών παραπάνω βιβλίων, ώστε να διαφανεί η ποιότητα της σκέψης των σύγχρονων παιδιών όταν αυτή λειτουργεί με ερέθισμα το εικονογραφημένο λογοτεχνικό έργο.

Εισαγωγή: Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και ειδικότερα στο Νηπιαγωγείο η διαπαιδαγώγηση των μαθητών θα ήταν σκόπιμο να συνδυαστεί με την επαφή τους με το λογοτεχνικό φαινόμενο. Αφενός μεν η εμπλοκή του παιδιού-αναγνώστη στην αφηγηματική υπόθεση μιας λογοτεχνικής ιστορίας (Iser 1990: 38-39, 104, 233, 281 και 1991: 48, 67)  –γεγονός που συνιστά συνέπεια της εντατικής αντιληπτικής δραστηριοποίησης η οποία επιτελείται κατά την αναγνωστική διαδικασία (Iser 1990: 30, 32, 41, 161, 165, 283-284, 291)–  και κυρίως η ταύτισή του με τους ήρωές της (Booth 1987: 278-281, 378), αφετέρου δε η εξοικείωσή του με την εικονοπλαστική δύναμη του ποιητικού λόγου (Μπενέκος 1981: 121-122 και Καλλέργης 1995: 22, 35) συμβάλλουν καθοριστικά στην κοινωνική και ψυχική του ωρίμανση, στην αισθητική του καλλιέργεια, στην ανάπτυξη της φαντασίας του, στην εξέλιξη της λεκτικής έκφρασής του, καθώς και στην κατάκτηση οποιουδήποτε ειδικότερου γνωστικού αντικειμένου. Η συνειδητοποίηση από μέρους του σύγχρονου εκπαιδευτικού κόσμου της παιδαγωγικής ιδιότητας της λογοτεχνίας (Σιδέρη 1990: 44), που ας μην ξεχνάμε ότι κατά την αρχαιότητα συνιστούσε τη βασική διάστασή της και καθόριζε πλήρως την αποστολή και λειτουργία της (Tompkins 1988: 204), προκαλεί τη συνεχώς αυξανόμενη και συστηματική αξιοποίησή της στο καθημερινό διδακτικό πλαίσιο με θεαματικά αποτελέσματα.[1]

Για τα μικρότερα παιδιά, καθώς δεν γνωρίζουν αρκετά ή καθόλου ανάγνωση, ενδείκνυνται τόσο τα σύντομα έμμετρα ποιήματα που αφομοιώνονται ευκολότερα (Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου 1988: 93), όσο και τα εικονογραφημένα βιβλία όπου το κείμενο περιορίζεται σε αναφορές στα βασικότερα σημεία της δράσης, ενώ οι αντίστοιχες εικόνες αποδίδουν λεπτομέρειες σε σχέση με αυτήν και με τη φύση και τα χαρακτηριστικά των ηρώων (Landes 1985: 51 και Ψαράκη 1995: 129). Ξεκινώντας λοιπόν από τη γενικώς διαπιστωμένη έλξη που ασκούν οι εικόνες στα μικρά παιδιά[2], συμπεριλάβαμε στη διδασκαλία μας σε δύο δημόσια νηπιαγωγεία της Δυτικής Αττικής κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 και 2001-2002 δεκατέσσερα λογοτεχνικά εικονογραφημένα βιβλία Ελλήνων και ξένων δημιουργών, σε σχέση με τα οποία πραγματοποιήσαμε ποικίλες εμψυχωτικές, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, που αποσκοπούν στην ανάδειξη της αναγνωστικής δημιουργικότητας (Ιser 1990: 44-45) μέσα από τη λεκτική κυρίως έκφραση της ανταπόκρισης του συνόλου των μαθητών. Οι τελευταίοι απολάμβαναν τρομερά τις εν λόγω παιγνιώδεις δραστηριότητες, όπου συμμετείχαν με ιδιαίτερη προθυμία και ενθουσιασμό.

Υποδυόμενοι ένα συγκεκριμένο ήρωα, αναφέρονταν στις εντυπώσεις και τη στάση τους απέναντι στα διάφορα αφηγηματικά πρόσωπα, όπως επίσης και στις προσδοκίες και επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής. Ακολουθώντας ή ανατρέποντας τα αφηγηματικά δεδομένα, αναδημιουργούσαν το νόημα του κειμένου (Nodelman 1992: 138-139) σύμφωνα με τα προσωπικά τους βιώματα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, την ψυχική διάθεσή τους κατά τη συγκεκριμένη στιγμή κ.λπ. Καθώς μέσα από την ανταπόκρισή τους παρουσίαζαν πτυχές του εαυτού τους, άρχιζαν να τον ανακαλύπτουν, να οδεύουν προς την αυτογνωσία (Ιser 1991: 128, 134). Ταυτόχρονα αποκάλυπταν τον εσωτερικό τους κόσμο στους συμμαθητές τους και το δάσκαλο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη στενότερη και πιο ουσιαστική επαφή μεταξύ όλων των μελών της σχολικής τάξης. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι οι μαθητές εξέφραζαν την ανταπόκρισή τους με εξαιρετική υπευθυνότητα, ειλικρίνεια και συνέπεια, προφανώς επειδή αυτή σε κάθε περίπτωση καταγραφόταν άμεσα και με ακρίβεια από το δάσκαλο, προκειμένου στη συνέχεια να δημοσιευτεί σε διάφορα τοπικά και γνωστά παιδαγωγικά περιοδικά.[3]

Εδώ θα επικεντρωθούμε ενδεικτικά σε τρία από τα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία του πολυβραβευμένου[4] σε Ευρώπη και Αμερική Ολλανδού Max Velthuijs (Μαξ Βέλθουις), παρουσιάζοντας τις δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διδασκαλία τους, καθώς και μέρος της ανταπόκρισης των μαθητών, όπως εκφράστηκε μέσα από αυτές. Ως προς τα γενικά χαρακτηριστικά των έργων του Βέλθουις καταρχάς θα επισημαίναμε τον πρωτεύοντα ρόλο της εικονογράφησης, που την συναντάμε σε κάθε σελίδα να καλύπτει τουλάχιστον τα δύο τρίτα, ενώ το γραπτό κείμενο που τοποθετείται πάντοτε στο κάτω μέρος της σελίδας, περιορίζεται σε δύο έως πέντε αράδες. Ο αφηγητής ο οποίος χρησιμοποιεί το γ’ ενικό πρόσωπο, παραμένει απλός παρατηρητής της ζωής στο δάσος και αντιμετωπίζει όλα τα αφηγηματικά πρόσωπα, που προέρχονται από τον κόσμο των ζώων, με ουδετερότητα. Ωστόσο η θετική ή αρνητική στάση του αναγνώστη απέναντι στους διάφορους ήρωες καθορίζεται απόλυτα από το συγγραφέα-εικονογράφο, που αποδίδει την εξέλιξη των σχέσεων ανάμεσά τους, τη μεταστροφή της στάσης τους για τους γύρω τους με βάση τα νέα δεδομένα που συνεχώς προκύπτουν. Η συμπάθεια και  αλληλεγγύη που τα ζώα της ιστορίας εμφανίζουν τελικά μεταξύ τους, οδηγούν τον αναγνώστη προς την ίδια κατεύθυνση. Η αναγνωστική συμπάθεια ενισχύεται από τη λιτότητα η οποία διακρίνει τόσο τη μορφή όσο και το λόγο που εκφέρουν οι ήρωες.

Αναφορικά με τα τρία βιβλία, εντυπωσιακά στάθηκαν η αφοσίωση και ο ενθουσιασμός που επέδειξαν τα νήπια στο σύνολό τους όχι μόνο κατά τη διάρκεια της πρώτης ανάγνωσης αλλά και των αλλεπάλληλων που ακολούθησαν μετά από δική τους επιθυμία. Παρά το γεγονός ότι ασχοληθήκαμε με τα βιβλία του Βέλθουις διεξοδικά για τρεις ολόκληρες συνολικά εβδομάδες[5] στο πλαίσιο των προγραμματισμένων δραστηριοτήτων μας, οι μαθητές δεν αρκέστηκαν σε αυτό, αλλά αφιέρωσαν στα έργα του μεγάλο μέρος των ελεύθερων δραστηριοτήτων τους. Όποιος κατόρθωνε να εξασφαλίσει κάποιο από τα συγκεκριμένα βιβλία, που αναδείχθηκαν τα δημοφιλέστερα της σχολικής βιβλιοθήκης, περιτριγυριζόταν από συμμαθητές του, οι οποίοι τον άκουγαν καθηλωμένοι να αναδιηγείται την ιστορία με βάση την αλληλουχία των εικόνων, ενώ στη συνέχεια αναφέρονταν στην ανταπόκρισή τους, επαναλαμβάνοντας τις σχετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες που είχαν προηγηθεί. Συχνά μάλιστα το παιδί το οποίο είχε αναλάβει να παρουσιάσει την ιστορία, έπαιζε ότι κατέγραφε αυτά που αφηγούνταν οι υπόλοιποι, με εξαιρετική σοβαρότητα. Η αναπαράσταση των προσφιλέστερων αφηγηματικών σκηνών κυριαρχούσε στο ελεύθερο παιχνίδι των νηπίων και επιπλέον οι ήρωες ήταν συνεχώς παρόντες στις παιδικές εικαστικές δημιουργίες. Επίσης με δική τους αποκλειστικά πρωτοβουλία οι μαθητές έφτιαξαν βιβλία με θέμα τις τρεις ιστορίες, ζωγραφίζοντας οι ίδιοι τις εικόνες που τους είχαν εντυπωσιάσει. Στο σημείο αυτό ας περάσουμε στην παρουσίαση του έργου του Βέλθουις, του οποίου η επίδραση στα παιδιά συνιστά την πλέον αξιόπιστη απόδειξη της λογοτεχνικότητάς του, την εγκυρότερη καταξίωσή του.

Στο βιβλίο «Ο Βάτραχος το Χειμώνα» παρουσιάζεται το έντονο πρόβλημα επιβίωσης που αντιμετωπίζει ο κύριος ήρωας κατά τη χειμερινή περίοδο, εξαιτίας του ψύχους, του πάγου και του χιονιού που καλύπτουν το δάσος. Οι δυσκολίες για το Βάτραχο ξεπερνιούνται αποκλειστικά χάρη στη βοήθεια των φίλων του (Εικόνα 1).  Η υλική και ψυχολογική υποστήριξη που του παρέχουν η Πάπια, το Γουρούνι και ο Λαγός, του επιτρέπουν να απολαύσει ξανά τον ερχομό της άνοιξης. Έτσι το βιβλίο υποβάλλει στους μικρούς αναγνώστες του τις αξίες του αλτρουισμού, της κοινωνικής αλληλεγγύης, τους προσφέρει την πολύτιμη  εμπειρία της ανιδιοτελούς φιλίας. Μετά την ανάγνωση του κειμένου, στη διάρκεια της οποίας το βιβλίο ήταν μόνιμα στραμμένο προς τα παιδιά, ώστε ακούγοντας τις φράσεις να παρακολουθούν ταυτόχρονα τις αντίστοιχες εικόνες, προσφέρθηκε διαδοχικά σε κάθε μαθητή το «μαγικό εισιτήριο». Πρόκειται για ένα μικρό συνήθως σε μέγεθος αντικείμενο, που συνδέεται με την αφηγηματική υπόθεση και τα νήπια θεωρούν ότι παρέχει τη δυνατότητα σε όποιον το αποκτά, να εισέρχεται στον κόσμο της ιστορίας και επιλέγοντας το ρόλο του σε αυτόν, να αποφασίζει για τη δράση του και την εξέλιξή της είτε σύμφωνα με την πλοκή είτε αντίθετα από αυτήν. Για το συγκεκριμένο έργο ως μαγικό εισιτήριο χρησιμοποιήθηκε ένα μάλλινο κασκόλ, όπως αυτό με το οποίο εμφανίζεται η Πάπια σε κάποια εικόνα να πατινάρει πάνω στον πάγο και σε επόμενη να το προσφέρει στο Βάτραχο που κρυώνει.

Ορισμένα παιδιά επέλεξαν το ρόλο του Βατράχου, για ν’απολαμβάνουν τη φροντίδα και τη συντροφιά των φίλων τους, όπως δήλωσαν, ενώ άλλα ταυτίστηκαν με τα υπόλοιπα ζώα που είναι σε θέση όχι μόνο ν’αντιμετωπίζουν το κρύο, αλλά και να χαίρονται παγοδρομώντας, παίζοντας με το χιόνι ή ανάβοντας το τζάκι τους. Όλα ωστόσο τα παιδιά εξέφρασαν ανεπιφύλακτα την προτίμησή τους στην εποχή της Άνοιξης, επειδή την συνέδεσαν με την ξενοιασιά και την ευτυχία του Βατράχου. Η Μαρία Λ. ανέφερε πως είναι το ποτάμι όπου συνηθίζει να πλένεται ο Βάτραχος. Τώρα που μπήκε η Άνοιξη κι είναι δροσερό το νερό του, αρέσει στο Βάτραχο να κολυμπά εκεί. Μετά το μπάνιο, το ποτάμι του ζητά να κοιμηθεί κοντά του, για να τον έχει συντροφιά. Όλο το χειμώνα που ο Βάτραχος έμεινε μακριά, εκείνο είχε γίνει πάγος, επειδή ένιωθε μοναξιά. Η Μαρία Μ. που επέλεξε το ρόλο του Λαγού, ισχυρίστηκε πως ο Βάτραχος το Χειμώνα μπορούσε ν’ αντιμετωπίζει το κρύο, φορώντας το πουλόβερ του. Ωστόσο τη φροντίδα των φίλων του την χρειάζεται σ’ όλες τις εποχές. Κάθε βράδυ συγκεντρώνονται όλοι στο σπίτι του και του μαγειρεύουν, γιατί είναι πολύ κουρασμένος απ’ το παιχνίδι. Έπειτα κοιμούνται μαζί του, επειδή ο Βάτραχος φοβάται τα φαντάσματα.

Σε σχέση με το ίδιο βιβλίο, τα παιδιά κλήθηκαν με επίκεντρο την εικόνα που αναπαριστά την παγοδρομία του Βάτραχου η οποία καταλήγει με την πτώση του (Εικόνα 2), να αφηγηθούν τη δική τους εκδοχή για το συγκεκριμένο περιστατικό. Στη συνέχεια ξαναδιαβάστηκαν οι ιστορίες όλων των μαθητών, προκειμένου οι ίδιοι να ψηφίσουν αυτήν που προτιμούσαν. Η ιστορία που πλειοψήφησε, δραματοποιήθηκε στη συνέχεια από τα παιδιά, που επέλεξαν να της δώσουν τον τίτλο «Βατραχένιο».

Στο βιβλίο «Ο ερωτευμένος Βάτραχος» παρουσιάζεται η ερωτική διάθεση που διακατέχει το Βάτραχο κατά την περίοδο της Άνοιξης. Ο κύριος ήρωας, ο οποίος δυσκολεύεται να εκδηλώσει στην Πάπια τον έρωτα που νιώθει για κείνην, καθώς μάλιστα η επιλογή του κρίνεται ασυνήθιστη από τον κοινωνικό τους περίγυρο, προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή της με τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά του. Μετά τον τραυματισμό του στην προσπάθειά του να καταρρίψει το παγκόσμιο ρεκόρ στο άλμα εις ύψος, η Πάπια καθώς του παρέχει τις πρώτες βοήθειες, του αποκαλύπτει πως τον αγαπά. Η ανάδειξη του έρωτα ως δημιουργικής δύναμης, αιτίας πόνου και ταυτόχρονα ευτυχίας, καθιστά διαχρονικό και οικουμενικό το συγκεκριμένο βιβλίο.

Στην προτίμηση των μαθητών, την οποία εδώ εξέφρασαν με μαγικό εισιτήριο ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα (Εικόνα 3), πρώτος ήταν ο ρόλος του Βάτραχου και ακολούθησε αυτός της Πάπιας που επιλέχτηκε αποκλειστικά από κορίτσια. Δεν έλειψαν ωστόσο και οι περιπτώσεις παιδιών που ταυτίστηκαν με κάποιο από τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα, το Λαγό ή το Γουρούνι. Σύμφωνα με την ανταπόκριση του συνόλου της τάξης, η Πάπια γνώριζε από την πρώτη στιγμή τον έρωτα του Βάτραχου για κείνην, εφόσον είτε τον είχε δει κρυφά ν’ αφήνει λουλούδια και ζωγραφιές έξω από την πόρτα της είτε της είχε δηλώσει ο ίδιος απερίφραστα τα αισθήματά του είτε τα κατάλαβε μόνη της επειδή «της έκανε συνέχεια πλάκα». Όσο για τα άλματα του Βάτραχου (Εικόνα 4), τα παιδιά τα απέδωσαν   στην  επιδίωξή   του  να   φτάσει   ένα   μπουκέτο   λουλούδια  που κρεμόταν στο πιο ψηλό κλαδί του μεγαλύτερου δέντρου του δάσους, για να τα προσφέρει στην αγαπημένη του, ή τα εξέλαβαν ως προπόνηση για μια μεγάλη αθλητική διοργάνωση όπου σκόπευε να κατακτήσει το χρυσό μετάλλιο. Η πλειοψηφία των μαθητών αναφέρθηκε στο αίσιο τέλος της σχέσης του ζευγαριού, που οδήγησε στη δημιουργία πλήθους απογόνων, οι οποίοι έμοιαζαν και στους δύο γονείς τους, μερικοί δηλαδή ήταν Βάτραχοι και οι υπόλοιποι Πάπιες. Όσο για τη στάση του κοινωνικού περίγυρου απέναντι στους δύο ερωτευμένους ήρωες, αρκετά από τα παιδιά την φαντάστηκαν θετική, κάνοντας λόγο για γάμο με πολλούς προσκεκλημένους, σπουδαία δώρα και μπομπονιέρες. Λιγότερα ήταν τα παιδιά που υποστήριξαν πως το ζευγάρι απομονώθηκε από την κοινότητα και τελικά αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το δάσος, μην αντέχοντας τη ντροπή και το φόβο.

Η Μαρία Π. αφηγείται ως Βάτραχος πως ζωγραφίζει μια καρδούλα (Εικόνα 5), για να τη χαρίσει στην Πάπια που αγαπά. Όταν την επισκέπτεται, προκειμένου να της μιλήσει για τον έρωτά του, διαπιστώνει πως κι εκείνη  τρέφει  ανάλογα  αισθήματα απέναντί του. Θα ζήσουν λοιπόν αρκετό καιρό μαζί, χωρίς ωστόσο να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά, αφού είναι διαφορετικοί. Ο Βάτραχος δεν θα πάψει ποτέ να την αγαπά, όμως η Πάπια θα ερωτευτεί κάποτε το Λαγό. Μετά το γάμο των δύο τελευταίων ο Βάτραχος θα τους επισκέπτεται τακτικά, επειδή τους θεωρεί φίλους του, και θα χαρίζει δώρα στα παιδιά τους, που θα μοιάζουν στη μητέρα τους. Τέλος ο Νίκος Ε., επιλέγοντας το ρόλο του Λαγού, αναφέρει πως έχει παντρευτεί την Πάπια, ενώ ο Βάτραχος τη Χήνα. Βάτραχος και Λαγός προπονούνταν μαζί στα άλματα, αλλά ο δεύτερος τα κατάφερε καλύτερα, αφού πέρασε τα σύννεφα και προσγειώθηκε κανονικά, χωρίς να χτυπήσει, εντυπωσιάζοντας την Πάπια. Το ζευγάρι Λαγού-Πάπιας θα ζήσει παντοτινά ενωμένο, περνώντας τον καιρό του στο σπίτι τους με μουσική και τσάι ή  το χιόνι, ανεβασμένο στον αγαπημένο τους βράχο. Η Πάπια θα  γεννήσει  πολλά   κορίτσια και αγόρια, που όλα θα μοιάζουν στην ίδια. Ο μόνος που θα δημιουργεί προβλήματα στην οικογένεια είναι το Γουρούνι, το οποίο είναι θυμωμένο μαζί τους, επειδή ήθελε κι εκείνο να παντρευτεί την Πάπια.

Στο δε έργο με τίτλο «Ο Βάτραχος και ο Ξένος» γίνεται λόγος για την εμφάνιση στο δάσος ενός ταξιδιώτη Ποντικού, που προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις στην παρέα των ζώων τα οποία κατοικούν μόνιμα εκεί. Το Γουρούνι και η Πάπια αντιμετωπίζουν τον «ξένο» εντελώς αρνητικά, ενώ ο Βάτραχος επιδιώκει να τον γνωρίσει προσωπικά πριν σχηματίσει οποιαδήποτε άποψη για κείνον. Τελικά αποδεικνύεται ότι οι επιφυλάξεις των ζώων του δάσους απέναντι στον Ποντικό είναι εντελώς αβάσιμες, αφού ο τελευταίος δεν διστάζει ακόμη και να διακινδυνέψει τη ζωή του, προκειμένου να τα σώσει όταν απειλούνται. Ως αποτέλεσμα της αυταπάρνησης και της γενναιότητας του Ποντικού, όλοι στο δάσος συμφιλιώνονται μαζί του και θλίβονται ειλικρινά που εκείνος αποφασίζει να φύγει από κοντά τους, για να συνεχίσει τα ταξίδια του. Η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων σχολικών τάξεων και γενικότερα των ευρωπαϊκών κοινωνιών επιφυλάσσει για το συγκεκριμένο έργο μια ιδιαίτερα σημαντική θέση στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης οι ήρωες του βιβλίου προσκλήθηκαν στην τάξη. Στην πραγματικότητα, ο δάσκαλος χρησιμοποιώντας κατασκευές από χαρτόνι ή άλλα αντικείμενα, μεταμφίεσε τους ίδιους τους μαθητές, που παρέμεναν με τα μάτια κλειστά, στα διάφορα αφηγηματικά πρόσωπα. Όταν οι ήρωες του βιβλίου βρίσκονταν ήδη ανάμεσά μας, αφού προηγήθηκε η αναγνώρισή τους, ακολούθησαν οι συνεντεύξεις τους που δόθηκαν στο δάσκαλο. Για παράδειγμα, απευθυνθήκαμε στο μαθητή ο οποίος κουβαλούσε τον ταξιδιωτικό σάκο (Εικόνα 6), αποκαλώντας τον «Ποντικέ», σ’ εκείνον που φορούσε το πράσινο στεφάνι από κανσόν όπου προεξείχαν δύο μικρές λευκές μπάλες, ξεκινήσαμε τη συνέντευξη με τη φράση «Πες μας Βάτραχε τη γνώση σου για τον Ποντικό» κ.ο.κ. Προκειμένου να δοθεί στα παιδιά η δυνατότητα να εκδηλώσουν την ταύτισή τους με κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο της ιστορίας, η δραστηριότητα επαναλήφθηκε συχνά με την ακόλουθη παραλλαγή. Τα διάφορα αντικείμενα τοποθετήθηκαν σε σωρό στο κέντρο του κύκλου που καθόμαστε με τους μαθητές, και ο καθένας από αυτούς με σειρά προτεραιότητας που καθόριζε η τύχη, διάλεγε για τον εαυτό του εκείνο το αντικείμενο που αντιστοιχούσε στον ήρωα τον οποίο επιθυμούσε να υποδυθεί κατά τη συνέντευξη.

Από τα παιδιά που επέλεξαν το ρόλο του Βάτραχου η Μαρία Πρ. ισχυρίστηκε πως με τον Ποντικό είναι φίλοι και παίζουν μαζί. Όσο για το Γουρούνι, που προσπαθεί να διώξει τον Ποντικό από το δάσος, εκτιμά ότι η στάση του φανερώνει πως δεν αγαπά το Βάτραχο και αδιαφορεί για την ευτυχία του. Ο δε Ανδρέας Α., αν και επίσης δηλώνει φίλος του Ποντικού, αναφέρει πως δεν θα τον λυπήσει καθόλου η αναχώρηση του τελευταίου, επειδή θεωρεί βέβαιο ότι πολύ σύντομα θα επιστρέψει στο δάσος. Τονίζει μάλιστα πως θα τον συνοδέψει και ο ίδιος ως το αεροδρόμιο, για να του ευχηθεί για το ταξίδι. Η Ευρυδίκη Κ., που επισημαίνει τους εξαιρετικά στενούς δεσμούς οι οποίοι αναπτύχθηκαν ανάμεσα στον Ποντικό και όλα τα υπόλοιπα ζώα που τους έσωσε τη ζωή, αφηγείται πως ο Ποντικός δεν ταξιδεύει μόνος. Τον ακολουθούν και οι φίλοι του, καθώς τους είναι αδύνατο να τον αποχωριστούν έστω και για λίγο.

Μεταξύ των μαθητών που προτίμησαν να υποδυθούν κάποιο από τα υπόλοιπα ζώα της ιστορίας ήταν η Πόπη Κ., που ως Γουρούνι εξήγησε πως ο λόγος για τον οποίο ήθελε να διώξουν τον Ποντικό από το δάσος ήταν ότι έτρωγε όλα τους τα φρούτα. Άλλαξε βέβαια γνώμη για κείνον όταν έσβησε την πυρκαγιά στο σπίτι του Γουρουνιού. Τελικά όμως ο Ποντικός θ’ αποφασίσει μόνος του να εγκαταλείψει τους καινούριους του φίλους στο δάσος, αποδεικνύοντας με τη στάση του ότι δεν τους είχε αγαπήσει τόσο πολύ όσο εκείνοι. Ως Ποντικός ο Χρήστος Γ. μας διαβεβαίωσε ότι δεν είναι βρωμιάρης και δεν του αρέσει να τον χαρακτηρίζουν έτσι. Από το δάσος δεν έφυγε επειδή επιθυμούσε να ταξιδέψει και αλλού, αλλά εξαιτίας του Γουρουνιού που τον έδιωχνε. Το Καλοκαίρι όμως θα ξαναγυρίσει εκεί, γιατί δεν θα είναι πια θυμωμένος μαζί του.

Μετά την αναχώρηση του Ποντικού ζητήσαμε από τα παιδιά να συνεχίζουν την ιστορία, με αλληλογραφία ανάμεσα σε κείνον και στα υπόλοιπα ζώα του δάσους. Στο γράμμα των ζώων προς τον Ποντικό που προηγήθηκε, αυτά εξέφρασαν την επιθυμία τους να επιστρέψει σύντομα κοντά τους, στέλνοντάς του μάλιστα ανάμεσα σε πολλά άλλα δώρα κι ένα αυτοκίνητο, για να επισπευτεί η επάνοδός του. Στην απάντηση του Ποντικού, η οποία επίσης συντάχθηκε συλλογικά από τα παιδιά, αναφέρεται ότι παραμένει μακριά τους όχι γιατί δεν επιθυμεί να τους συναντήσει, αλλά γιατί νοσηλεύεται σε κλινική με τραύμα στο κεφάλι. Τους προσκαλεί μάλιστα να τον επισκεφτούν εκεί. Έπειτα από την εξέλιξη αυτή, καθένας από τους μαθητές, υποδυόμενος το Βάτραχο, κλήθηκε να δώσει το τέλος που επιθυμούσε.  Κάποιος αφηγήθηκε ότι πήρε μαζί του στο νοσοκομείο  ένα παγκάκι (Εικόνα 7) που έφτιαξε όπως του είχε μάθει ο Ποντικός, για να κάθεται ο τελευταίος όταν βγαίνει στον κήπο και τον περίμενε ώσπου ν’ αναρρώσει, οπότε επέστρεψαν οι δυο τους στο δάσος, όπου έμειναν για πάντα. Άλλος έκανε λόγο για ένα δράκο που έφαγε το γιατρό και για αστυνομικούς που πυροβόλησαν το δράκο, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στον Ποντικό να επιστρέψει στους φίλους του.

Συμπεράσματα: Όπως συνεπώς αποδεικνύεται από τις συγκροτημένες, ευφάνταστες, πρωτότυπες παιδικές αφηγήσεις που παρατέθηκαν παραπάνω σχετικά με τα τρία έργα του Βέλθουις, το εικονογραφημένο λογοτεχνικό παιδικό βιβλίο, καθώς καθίσταται ιδιαίτερα «ευανάγνωστο» για τους μικρούς αναγνώστες χάρη στον κυρίαρχο ρόλο των εικόνων, θα μπορούσε με την κατάλληλη αξιοποίησή του μέσα στη σχολική τάξη να συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας, να μυήσει τους μαθητές στην ουσία του λογοτεχνικού φαινομένου και να καλλιεργήσει σημαντικά τη φαντασία τους.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

Αποστολίδου, Β., Χοντολίδου, Ε. (επιμέλεια) (1999), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.

Berger, J. (1986), Η εικόνα και το βλέμμα, μτφρ. Ζ. Κονταράτος, Αθήνα: Οδυσσέας.

Καλλέργης, Η.Ε. (1995), Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Καστανιώτης.

Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1988), «Η ποίηση στο Νηπιαγωγείο», Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Αθήνα: Καστανιώτης, 85-102.

Μπενέκος, Α. (1981), Ζαχαρίας Παπαντωνίου. Ένας σταθμός στην Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Δίπτυχο.

Σιδέρη, Α. (1990), «Το αντίδοτο», Δέντρο, τ. 56-57, σσ. 42-44.

Ψαράκη, Β. (1995), «Σχέση Εικόνας και Κειμένου. Η γλώσσα της εικόνας», Παιδική Λογοτεχνία. Θεωρία και Πράξη, επιμ. Α. Κατσίκη-Γκίβαλου, Αθήνα: Καστανιώτης, 129-134.

 

Ξενόγλωσση

Booth W. C. (²1987), The Rhetoric of Fiction, Middlesex: Penguin Books

ΙΒΒΥ, (1992), Hans Christian Andersen Award 1992, 25-26.

Iser, W. (⁵1991), The Act of Reading. A Theory of Aesthetic Response, Baltimore and London: Johns Hopkins University Press.

Iser, W. (⁵1990), The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Landes, S. (1985), “Picture Books as Literature”, Children’s Literature Association-Quarterly, 10(2), 51-54.

Nodelman, P. (1992), The Pleasures of Children’s Literature, London: Longman.

Tompkins, J.P. (⁶1988), «The Reader in History : The Changing Shape of Literary Repsonse », Reader-Response Criticism. From Formalism to Post-Structuralism, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.

 

Σημειώσεις

[1]      Ενδεικτικά αναφερόμαστε στην επισταμένη πολυετή προσπάθεια της εξαμελούς Ομάδας Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, που συγκροτήθηκε στη Θεσσαλονίκη από εκπαιδευτικούς των τριών βαθμίδων, και οδήγησε στην πρόταση ενός νέου ολοκληρωμένου προγράμματος λογοτεχνικής διδασκαλίας, στοιχεία του οποίου πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Πανελλήνιο Συνέδριο που διοργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1997, με τίτλο «Λογοτεχνία και Εκπαίδευση» (βλ. σχετικά Αποστολίδου Β., Χοντολίδου Ε. 1999: 11-12, 319-390).

[2]      Στην επισήμανση του Berger αναφορικά με τη σπουδαιότητα, την πρωταρχικότητα της εικόνας σε σχέση με τις λέξεις για την παιδική αντίληψη (Berger 1986: 7-9), προσθέτουμε κάτι που είπε η Νίκη Γουλανδρή σε εκδήλωση της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς στην αίθουσα Λόγου της Στοάς του Βιβλίου τον Απρίλη του 2002 για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. Σε ερώτηση της Αγγελικής Βαρελλά για τις αναγνωστικές προτιμήσεις της όταν ήταν παιδί, υποστήριξε πως περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο είχε αγαπήσει «Το μαγικό ταξίδι» της Σέλμα Λάγκερλεφ, διότι αν και βρισκόταν σε μια ηλικία που δυσκολευόταν ακόμη να διαβάζει, την γοήτευαν τρομερά οι εικόνες του. Επίσης, στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η παρατήρηση μιας μικρής μαθήτριας του Δημοτικού πως «δεν έχει δει πιο άσχημο βιβλίο» όταν έλαβε ως δώρο ένα λογοτεχνικό έργο χωρίς εικονογράφηση.

[3]      Πρόκειται για α) τα άρθρα μου με γενικό τίτλο «Τα παιδιά διαβάζουν λογοτεχνικά κείμενα» στα τεύχη 23, 24 και 25 του περιοδικού Λαμπηδόνα του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Ασπροπύργου, στο οποίο η πρόσβαση των παιδιών της περιοχής είναι ιδιαίτερα εύκολη, καθώς και για τα: β) «Παρέα με τους ήρωες των βιβλίων. Λογοτεχνικές προσεγγίσεις στο Νηπιαγωγείο», περ. Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 27, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 20-22, γ) «Μαγικές Εικόνες. Μια εφαρμοσμένη πρόταση για τη διδασκαλία της ποίησης σε μικρά παιδιά», περ. Εκπαιδευτική Κοινότητα, τχ. 61, Φεβρουάριος-Απρίλιος 2002, σσ. 21-23, δ) «Με τα γυαλιά της Φαντασίας και το Μαγικό Εισιτήριο. Παιδικές λογοτεχνικές αναγνώσεις», περ. Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τχ. 15, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 191-193 και τχ. 16, Ιούλιος-Αύγουστος 2002, σσ. 45-47.

[4]      Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 1992 περιελήφθη στον Πίνακα του Διεθνούς Βραβείου Η. C. Andersen  για την προσφορά του στην εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου (βλ. στο δελτίο της IBBY 1992: 25-26).

[5]     Όλα τα κείμενα που διδάσκονταν τα παιδιά, επιλέγονταν με βάση την επικαιρότητα ―εποχή, καιρικές συνθήκες, κ.λπ.―. Συνεπώς τα τρία βιβλία του Βέλθουις παρουσιάστηκαν σε χρονικό διάστημα έξι περίπου μηνών.

Όταν οι «ΜΙΚΡΟΙ ΠΡΙΓΚΙΠΕΣ» μεγαλώσουν… Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα

ΚΑΠΟΥ  ΘΑ  ΣΥΝΑΝΤΗΘΟΥΜΕ … ΣΤΟ  ΙΔΙΟ  ΣΥΜΠΑΝ  ΖΟΥΜΕ. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

              Ελένη Α. Ηλία,  Δρ. Λογοτεχνίας, Συγγραφέας

 

Η εισήγηση παρουσιάστηκε  στο 4ο συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού, στην Αθήνα, 1 και 2 Απριλίου 2017. Περιλαμβάνεται  στα Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου: «Νέος Παιδαγωγός»

Μορφή: e-Book/pdf

ISBN: 978-618-82301-2-5, στο Ε ́ ΜΕΡΟΣ  (ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ), σελ. 3433.

Δικτυακή διεύθυνση ανάρτησης τόμου (link): http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_04_Synedrio_Neos_Paidagogos_2017.pdf

Περίληψη

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε» σχεδιάστηκε για νήπια.  Υλοποιήθηκε με μαθητές δημόσιου νηπιαγωγείου κατά το σχ. έτος 2016-2017.  Βασίζεται στο λογοτεχνικό πρότυπο του Μικρού Πρίγκιπα του Εξυπερύ. Όπως ο Μικρός Πρίγκιπας, ο κύριος ήρωας του ομώνυμου βιβλίου συναντήθηκε στην έρημο με τον πιλότο-αφηγητή του έργου,  έτσι και κάθε νήπιο φαντάστηκε και παρουσίασε στους συμμαθητές του μια παρόμοια δική του συνάντηση με τον λογοτεχνικό ήρωα. Απαντώντας στις ερωτήσεις του εκπαιδευτικού, καθόρισε επίσης τις περιστάσεις και την αιτία αυτής της συνάντησης. Στόχος του προγράμματος να συνεχίσουν τα νήπια την αφήγηση του έργου, σύμφωνα με την επιθυμία τους. Η επιθυμία των νηπίων είναι κοινή και συνίσταται στην επιλογή της αισιόδοξης αφηγηματικής εκδοχής, η οποία περιλαμβάνει  την επιστροφή του Μικρού Πρίγκιπα στη Γη και τη συνάντησή του και με άλλους ανθρώπους.

Εισαγωγή

Η  δημιουργικότητά μας κατά την αναγνωστική διαδικασία( Iser 1990, σσ.44-45), σε συνδυασμό με την τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, εφόσον μας μεταδίδει εμπειρίες, βιώματα (ό. π., σσ. 104, 281) υπαγορεύουν το σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που επικεντρώνονται σε λογοτεχνικά κείμενα. Το λογοτεχνικό πρότυπο συνιστά το δυνατότερο ερέθισμα της παιδικής –και όχι μόνο- φαντασίας (Ηλία, 2004, σ. 167). Εμπνέει, απογειώνει, απελευθερώνει δυνάμεις και ικανότητες. Η ταύτιση με τα λογοτεχνικά πρόσωπα (Booth, 1987, σσ. 278-281, 378) προσφέρει τη δυνατότητα να συμμετέχεις προσωπικά στις αφηγηματικές καταστάσεις, να αντιδράς συγκινησιακά σε αυτές και να εκφράζεις χωρίς αναστολές τον εαυτό σου, αναφερόμενος στα συναισθήματα και τις προσδοκίες που σου προξενεί το λογοτέχνημα (Ηλία, 2007, σ. 20).
Η φαντασία των νηπίων ειδικότερα, όταν τροφοδοτείται από λογοτεχνικά κείμενα, γίνεται ανεξάντλητη, γεγονός που αποτυπώνεται σε σχετική έρευνα που πραγματοποίησα στο παρελθόν με μαθητές Νηπιαγωγείου, Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού (Ηλία, 2006, σσ. 20-25).   Καθώς δε το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989, σσ. 20-28), φροντίζουμε  να προσδώσουμε στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα παιγνιώδη διάσταση (Ποσλανιέκ, 1992, σ. 18).   Το τρίτο στοιχείο του προγράμματος είναι ότι εκφράζει απολύτως τους συμμετέχοντες. Σχεδιάστηκε αποκλειστικά από το δάσκαλο της τάξης όπου υλοποιείται, και προσαρμόστηκε στο συγκεκριμένο μαθητικό δυναμικό. Έτσι τόσο ως προς το σχεδιασμό όσο και ως προς την υλοποίησή του απηχεί τα χαρακτηριστικά, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις και τις διαθέσεις του συνόλου των μελών της σχολικής τάξης όπου εκτυλίσσεται, μαθητών και δασκάλου.

 Ταυτότητα του προγράμματος

Η  εκπαιδευτική μας  δράση   για το σχ. έτος  2016-2017 πραγματοποιείται  αποκλειστικά στο πλαίσιο του προαιρετικού προγράμματος του Νηπιαγωγείου, που αναπτύσσεται  από  τη  μία μ.μ. έως τις τέσσερις  μ.μ.  στο 1^ο   Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου. Οι συμμετέχοντες μαθητές είναι δεκαεπτά, από τους οποίους οι δέκα είναι κορίτσια, οι τρεις είναι προνήπια, οι δύο έχουν συμμετάσχει και κατά την περσινή χρονιά σε ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα, ένας δεν γνωρίζει σχεδόν καθόλου την ελληνική γλώσσα και  ένας επαναφοιτά, επειδή αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα άρθρωσης.

Στόχοι  του εκπαιδευτικού προγράμματος

Συνεργασία του συνόλου των μαθητών για την επίτευξη ενός κοινού,  ομαδικά αποδεκτού σκοπού ( την εκπλήρωση και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα και της επιθυμίας του πιλότου )

Τοποθέτηση  του  κάθε νηπίου στο επίκεντρο  της ομάδας των συμμαθητών του και κατ’ επέκταση  προώθηση της επαφής και επικοινωνίας  μεταξύ όλων των νηπίων.

Συνειδητοποίηση  των λογοτεχνικών έργων και ηρώων ως διαχρονικών  και οικουμενικών σημείων αναφοράς.

Εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και  μύηση  στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει.

Η  λεκτική ανάπτυξη  και  ειδικότερα η καλλιέργεια  της  αφηγηματικής  ικανότητας .

Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών.

Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό.

Καλλιέργεια  της  φιλαναγνωσίας, ως  συνέπεια  της  απόλαυσης  που  προσφέρει  ο  δημιουργικός  ρόλος του αναγνώστη.

Μεθόδευση

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναφέρεται στον Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ σαν λογοτεχνικό πρότυπο και παγκόσμιο σύμβολο της παιδικής αθωότητας (Ηλία, 2012, σσ. 45-46).  Ο τίτλος  που δώσαμε στην εκπαιδευτική δράση μας  «Κάπου θα συναντηθούμε…  στο ίδιο σύμπαν ζούμε», συνιστά παράφραση  του ρεφραίν γνωστού τραγουδιού (Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/κάπου θα συναντηθούμε./ Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/ στο ίδιο σπίτι ζούμε). Ενώ όμως στο τραγούδι το χιούμορ (Βελουδή, 1983, σ. 45) προκύπτει  από το γεγονός ότι αδυνατούν να συναντηθούν μεταξύ τους δύο άνθρωποι που κατοικούν στο ίδιο σπίτι, στον τίτλο του προγράμματος το χιούμορ απορρέει από τον τρόπο που αναφερόμαστε στο σύμπαν. Αν και  αυτό είναι απέραντο, το αντιμετωπίζουμε σαν να επρόκειτο για μια γειτονιά.  Αυτή δε η θεώρηση του σύμπαντος  βασίζεται στο γεγονός ότι σε αυτό κατοικεί  ένα  ιδιαίτερα αγαπητό μας πρόσωπο, ο Μικρός Πρίγκιπας, ήρωας του Εξυπερύ, που ταξίδεψε από το μακρινό πλανήτη του έως τη γη μας, για να αποκτήσει φίλους. Στην τάξη μας  γνωρίσαμε την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα μέσα από  αφήγηση, που συνοδεύτηκε όχι μόνο από τις εικόνες του ίδιου του συγγραφέα αλλά και από τις πρόσφατες και εντυπωσιακότερες της ιταλίδας εικονογράφου Laura Zannoni , στη σύγχρονη ιταλική έκδοση  Rusconi  Libri S. p. A. Αυτό που προβλημάτισε περισσότερο τα νήπια από την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα, είναι η επιστροφή του  στον πλανήτη του. Εστίασαν ιδιαίτερα την προσοχή τους στον τρόπο που ο ήρωας επέλεξε για να ξαναγυρίσει  εκεί,  στη «βοήθεια» δηλαδή που του πρόσφερε το δηλητηριώδες φίδι, δαγκώνοντάς τον. Ως συνέπεια της επίδρασης που είχε στα νήπια το συγκεκριμένο αφηγηματικό σημείο, δώσαμε μεγάλη έμφαση στον επίλογο του Εξυπερύ, όπου ο αφηγητής  παρακαλεί  τους αναγνώστες, αν συναντήσουν το Μικρό Πρίγκιπα, να του γράψουν αμέσως πως ξαναγύρισε, για να πάψει να είναι λυπημένος (Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, 1993, σσ. 81-85).  Τα νήπια δέχτηκαν με ενθουσιασμό και χαρά την πρότασή μας  να αφηγηθούν  στον πιλότο του έργου του Εξυπερύ δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα, προκειμένου να τον κάνουν χαρούμενο. Πέρα ωστόσο από την επιβεβαίωση των νηπίων προς τον πιλότο για την επιστροφή του Μικρού Πρίγκιπα στη Γη, τα νήπια με τις αφηγήσεις τους επιδίωξαν  παράλληλα να συμβάλλουν προσωπικά  στην πραγματοποίηση  της επιθυμίας του μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει φίλους.

Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης του έργου του Εξυπερύ,  οι μαθητές προχώρησαν τόσο σε ομαδικές όσο και σε ατομικές αφηγήσεις (Huck κ. ά., 1979, σσ. 679-713 και Μπαρντώ, 1990, σ. 27) με θέμα τις δικές τους συναντήσεις  με τον Μικρό Πρίγκιπα. Η σειρά των συναντήσεων καθορίστηκε από τον παράγοντα τύχη. Το αποτέλεσμα της κλήρωσης καταγράφηκε σε έναν πίνακα, όπου κάθε ονόματος προηγήθηκε η αρίθμηση, που αναφερόταν στη σειρά με την οποία κληρώθηκε.  Τις αφηγήσεις κατέγραφε ο δάσκαλος είτε χειρόγραφα είτε στον υπολογιστή.  Η διαδικασία απ’ την οποία προέκυψαν τα παιδικά κείμενα είναι αυτή των ερωταποκρίσεων. Ο δάσκαλος, που είναι ένας πολύ προσεκτικός ακροατής, διατύπωνε ερωτήσεις, διευκρινιστικές συνήθως, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει  (Pascucci και Rossi, 2002, σσ. 16-23). Είναι αυτονόητο πως όσο πληρέστερες είναι οι απαντήσεις των νηπίων τόσο περιορίζεται ο αριθμός των ερωτήσεων του δασκάλου, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001, σσ. 180-182, 199-203). Για κάθε νήπιο, προηγήθηκε ομαδική αφήγηση των συμμαθητών του, αναφορικά με αυτήν τη συνάντηση και ακολούθησε η ατομική αφήγησή του με το ίδιο θέμα. Έτσι όλα τα νήπια έγιναν οι συμπρωταγωνιστές του Μικρού Πρίγκιπα όχι μόνο στη δική τους αφήγηση αλλά και σε αυτή των συμμαθητών τους, που τα αφορούσε. Όταν ολοκληρωνόταν κάθε ομαδική αφήγηση, τα νήπια έδιναν συλλογικά σε αυτήν έναν τίτλο.

Προαναγγείλαμε  στα νήπια τη δημοσίευση  των αφηγήσεων  τους στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου, προκειμένου αυτό να λειτουργήσει ως επιπλέον κίνητρο για τη συμμετοχή τους στη δράση. Επιπλέον δείξαμε στα νήπια αναρτημένα στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου μας ομαδικά και ατομικά κείμενα μαθητών προηγούμενων ετών,  διαβεβαιώνοντάς τα ότι μπορεί να  διαβαστούν από ανθρώπους σε ολόκληρη τη γη.  Η σταθερή επιλογή μας  για πολύπλευρη ανάδειξη και αξιοποίηση των παιδικών ιστοριών (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006, σσ. 312-313), διαπιστώθηκε από τα νήπια και στη συνέχεια μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος.

Αποτελέσματα

Εντελώς ενδεικτικά εδώ παρατίθενται οι πρώτες αφηγήσεις, με βάση την κλήρωση. Προηγούνται οι ομαδικές αφηγήσεις και ακολουθούν οι ατομικές.

Ομαδικές αφηγήσεις

ΠΑΡΕΑ  ΜΕ  ΤΟ  ΜΙΚΡΟ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ   ΣΤΟ  ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Ο Μικρός Πρίγκιπας πέταξε από τον πλανήτη του ένα γράμμα στη γη, που έγραφε ότι θέλει να συναντήσει το Μάριο. Ο Μικρός Πρίγκιπας παρακολουθεί από τον πλανήτη του όλους τους ανθρώπους και αυτές τις μέρες παρακολουθεί ειδικά το Μάριο. Θέλει να συναντηθεί με όλους, για να γίνουν φίλοι.  Ο Μάριος όταν πήρε το γράμμα, ανέβηκε στο διαστημόπλοιο, για να φτάσει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Μέσα στο διαστημόπλοιο ο Μάριος βρήκε το τριαντάφυλλο του Μικρού Πρίγκιπα. Ένας κλέφτης που είχε διαβάσει το γράμμα, έκλεψε από το διάστημα το διαστημόπλοιο και το πήγε έξω από το σπίτι του Μάριου. Ο ίδιος κλέφτης είχε γίνει αόρατος κι είχε κλέψει και το τριαντάφυλλο. Όταν έφτασε ο Μάριος στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, ο Μικρός Πρίγκιπας τον ρώτησε πώς περνάει στη γη. Ο Μάριος είπε ότι περνάει όμορφα και θα επιστρέψει για να είναι κοντά στους γονείς του που αγαπάει, και για να παίζει με τους φίλους του. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας σκέφτηκε πριν φύγει ο Μάριος, να πάνε οι δυο τους πετώντας μέχρι το φεγγάρι, για να κάνουν φίλους τους αστροναύτες που θα βρουν εκεί. Οι τρεις αστροναύτες που ήταν στο φεγγάρι, έβλεπαν τα δύο παιδιά να φτάνουν πετώντας και είπαν «ας τους κάνουμε φίλους, αφού κατάφεραν κάτι πολύ δύσκολο, να φτάσουν πετώντας εδώ». Ο Μικρός Πρίγκιπας είπε και στους αστροναύτες το σχέδιο του να γνωρίσει όλους τους ανθρώπους, επειδή πιστεύει ότι όλοι είναι καλοί και οι αστροναύτες συμφώνησαν μαζί του.

Ο  ΜΙΚΡΟΣ  ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ  ΜΟΙΡΑΖΕΙ  ΒΡΑΧΙΟΛΙΑ

Ο  Μικρός Πρίγκιπας πηγαίνει το πρωί έξω από το σπίτι της Ιωάννας, επειδή έχει έρθει η σειρά της να συναντηθεί μαζί του. Περίμενε απέξω ήσυχος, για να καταλάβει απ’ όσα θα άκουγε, αν η Ιωάννα ήταν στο σπίτι.  Όταν κατάλαβε ότι δεν την πρόλαβε, ακολούθησε το  άρωμά της, για να την βρει.  Η Ιωάννα με το μπαμπά της πριν από το σχολείο πέρασαν από το super-market για να πάρουν τυρί. Όταν ο μπαμπάς της πιάνει σειρά για το ταμείο, ο Μικρός Πρίγκιπας  την βρίσει μόνη της σε ένα διάδρομο και την πλησιάζει. Η Ιωάννα τον αναγνωρίζει αμέσως και τον ρωτάει αν θα ήθελε να της χαρίσει ένα βραχιόλι με την εικόνα του. Εκείνος της απαντάει ότι θα πρέπει να περιμένει να έρθει η νύχτα. Όταν η Ιωάννα κοιμάται, ονειρεύεται ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι στο δωμάτιό της. Το κορίτσι αμέσως ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει μπει στ’ αλήθεια μέσα στο δωμάτιο και μόλις η Ιωάννα ξυπνάει, αυτός κρύβεται, για να μην τον δει. Όταν την ξαναπαίρνει ο ύπνος, βγαίνει από την κρυψώνα του, την σηκώνει κοιμισμένη στην αγκαλιά του, την βάζει μέσα σε μια βάρκα και κάνει κουπί μέχρι που φτάνουν στη Μύκονο. Εκεί, ανάμεσα στα φύλλα ενός δέντρου έχει κρύψει το τελευταίο βραχιόλι. Όταν το φοράει στο χέρι της Ιωάννας, εκείνη ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει ξανά κουπί και πάνε με τη βάρκα πίσω. Την Ιωάννα την παίρνει πάλι ο ύπνος μέχρι να φτάσουν. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει κουραστεί πολύ και κοιμάται ολόκληρη την ημέρα μέχρι να νυχτώσει ξανά. Τότε βλέπει όνειρο μια νεράιδα, που του δίνει ένα κέρμα, γιατί έπεσε ένα δόντι του. Με αυτό το κέρμα ο Μικρός Πρίγκιπας θα αγοράσει κι άλλα βραχιόλια, αφού αυτό που χάρισε στην Ιωάννα ήταν το τελευταίο που είχε. Τα βραχιόλια τα αγοράζει από μια γυναίκα, που τα φτιάχνει με το γιο της σε μια σπηλιά. Ζωγραφίζουν πάνω το Μικρό Πρίγκιπα, γιατί θέλουν να τον δουν οι άνθρωποι που είναι τόσο όμορφος. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάθε νύχτα μοιράζει τα βραχιόλια μόνο σε όσα παιδιά τον γνωρίζουν.

ΤΟ  ΔΟΝΤΙ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Η Μιχαέλα με τους γονείς της είχε πάει το Σάββατο στα μαγαζιά, για να ψωνίσει ρούχα. Ο Μικρός Πρίγκιπας τριγύριζε εκεί. Πεινούσε και έψαχνε ένα μέρος για να φάει.  Όπως προχωρούσε, γύρισε το κεφάλι του και την είδε. Είπε στη Μιχαέλα, αν μπορεί, να μιλήσουν λίγο οι δυο τους. Εκείνη όμως δεν ήθελε να απαντήσει, για να μην την ρωτήσουν οι γονείς της πού τον ξέρει. Αφού ο Μικρός Πρίγκιπας έφαγε κάτι, έτρεξε μήπως την προλάβει. Όταν είδε ότι είχε φύγει, γύριζε γύρω-γύρω, για να την βρει. Την είδε στο μπαλκόνι της να παίζει με μια φίλη της. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας έριξε στην πόρτα ένα λάσο που είχε μαζί του και την άνοιξε. Οι γονείς της έπιναν καφέ και ρώτησαν τη Μιχαέλα ποιος είναι. Αυτή τους είπε «Είναι ο Μικρός Πρίγκιπας που διαβάσαμε την ιστορία του στο σχολείο και θέλει να μιλήσουμε επειδή ξέρει ότι τον αγαπάω και τον εκτιμάω». Τότε οι γονείς την τον κέρασαν μπισκοτάκια. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας μπήκαν με τη Μιχαέλα στο δωμάτιό της, εκείνη του πάτησε το πόδι κατά λάθος. Ο Μικρός Πρίγκιπας γλίστρησε, έπεσε και χτύπησε το δόντι του. Πήγε στον οδοντίατρο κι εκείνος του έβαλε σιδεράκια. Άρεσαν στο Μικρό Πρίγκιπα και γελούσε το ίδιο όπως πριν. Όταν η Μιχαέλα τον είδε με τα σιδεράκια, του είπε ότι είναι πολύ όμορφος.

Ο  ΜΙΚΡΟΣ  ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ  ΣΤΟ  ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ  ΚΑΙ  ΣΤΟ  ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

Ο Μικρός Πρίγκιπας το Σάββατο πήγε στο λουνα  παρκ  κι εκεί συνάντησε τη Λάουρα.  Ήταν πολλά παιδιά σε αυτό το λουνα παρκ, γιατί έχει πάρα πολλά παιχνίδια. Ο Μικρός Πρίγκιπας όμως μίλησε μόνο στη Λάουρα, επειδή εκείνη γνώριζε, τα άλλα παιδιά τού ήταν  ξένα. Η Λάουρα είχε φύγει από τον πλανήτη της κι είχε κατέβει στη γη, επειδή εκεί έβρεχε συνέχεια. Κάποτε, η Λάουρα στον πλανήτη της είχε αφήσει για πολλή ώρα το φαγητό στη φωτιά και κάηκε το σπίτι της. Τότε η Λάουρα λυπήθηκε πολύ κι έτσι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήρε στον πλανήτη του.  Όταν το σπίτι της επισκευάστηκε, την ειδοποίησαν στο κινητό κι εκείνη γύρισε στον πλανήτη της. Αλλά έχασε το κινητό της κι έτσι με τον Μικρό Πρίγκιπα επικοινωνούσε πια με το skype μέχρι που βρέθηκαν σε αυτό το λουνα παρκ. Ανέβηκαν στη ρόδα αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας ζαλίστηκε. Η Λάουρα ειδοποίησε για να σταματήσουν τη ρόδα κι ύστερα πιάστηκαν χέρι-χέρι και ανέβηκαν στο ίδιο αλογάκι. Όταν κατέβηκαν κι από κει, η Λάουρα αγόρασε για το Μικρό Πρίγκιπα ένα μπαλόνι κι έπαιξαν με αυτό.  Μόλις βαρέθηκαν, ανέβηκαν σε ένα διαστημόπλοιο που με αυτό είχε φτάσει στη γη ένας εξωγήινος, για να γυρίσουν στους πλανήτες τους. Το οδηγούσε η Λάουρα  αλλά έπεσε πάνω στα σπίτια μας και τα  κατάστρεψε και το έδειξε η τηλεόραση. Έσπασε το αριστερό της χέρι κι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήγε στο νοσοκομείο. Εκεί όμως κόλλησαν αρρώστια κι έτσι δεν έχουν φύγει ακόμα από τη γη.

Η  ΤΟΥΜΠΑ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Η  Κατερίνα  επισκέφτηκε  τον  Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Χρησιμοποίησε ένα διαστημόπλοιο, που της είχαν χαρίσει, για να πηγαίνει παντού. Η Κατερίνα όταν το πήρε, δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούσαν, έμαθε κι αυτή. Τότε το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πάρκαρε το διαστημόπλοιο στο παρκινγκ που είχε ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του. Αυτό το παρκινγκ το είχε χτίσει για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πάνε να τον επισκεφτούν. Όταν η Κατερίνα έφτασε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, τον βρήκε να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη.  Η Κατερίνα του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε.  Τότε η Κατερίνα τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της. Όταν βρήκαν ανοιχτό φαρμακείο, του έδωσαν το φάρμακο κι έγινε καλά. Τότε έφυγε για διακοπές στην Κρήτη. Επειδή εκεί του αρέσει πολύ, θα μείνει για εκατό χρόνια. Η Κατερίνα του έχει χαρίσει ένα κινητό και από αυτό της τηλεφωνάει. Μια μέρα της αγοράζει ένα δώρο από ένα μαγαζί και της το στέλνει.

ΣΤΗ  ΘΑΛΑΣΣΑ  ΤΟΥ  ΠΛΑΝΗΤΗ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Ο Σάμπρι έφτιαξε μόνος του έναν πύραυλο, για να πάει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Τα κατάφερε, γιατί έβλεπε ένα χάρτη με οδηγίες.   Όταν έφτασε εκεί, βρήκε τον Μικρό Πρίγκιπα να φτιάχνει ένα διαστημόπλοιο, για να έρθει στη γη, να συναντήσει το Σάμπρι. Είχαν γνωριστεί στο ίντερνετ και κανόνισαν να συναντηθούν. Πήγαν μαζί στη θάλασσα του πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, που είναι μπλε, στρογγυλή και μικρή. Όπως έμπαιναν για να κολυμπήσουν, έπεσε μία βόμβα και τραυμάτισε τον Μικρό Πρίγκιπα. Ο Σάμπρι δεν ήξερε τι να κάνει, πήρε τον πύραυλό του και γυρνούσε στο διάστημα. Κοίταζε αριστερά, κοίταζε δεξιά μήπως βρει κάποιο νοσοκομείο να τον πάει. Σταμάτησε σε έναν πλανήτη που κάποιος  φορούσε ένα καπέλο, που έγραφε ότι ήταν γιατρός. Ο Σάμπρι τον ρώτησε αν έχει κλείσει. Εκείνος είπε όχι και έτσι ο Σάμπρι του πήγε τον Μικρό Πρίγκιπα. Όταν ο γιατρός τον έκανε καλά, ξαναγύρισαν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα και έπαιξαν σκάκι.  Δεν πήγαν πάλι για μπάνιο, για να μην φύγει το αυτοκόλλητο που έβαλε ο γιατρός. Ο Σάμπρι θα μείνει για πάντα με τον Μικρό Πρίγκιπα, γιατί χωρίς αυτόν και τη βοήθειά του ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα είχε γίνει καλά τότε που τον χτύπησε η βόμβα.

Ατομικές αφηγήσεις

Η  ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ  ΜΟΥ  ΜΕ  ΤΟ  ΜΙΚΡΟ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

1. Πήγα στο φεγγάρι πετώντας κι εκεί συναντήθηκα με τον Μικρό Πρίγκιπα. Παίξαμε μαζί στην Παιδική Χαρά του φεγγαριού. Βρήκαμε εκεί κι άλλα παιδιά από άλλους κόσμους και πλανήτες. Γίναμε φίλοι τους και παίξαμε μαζί τους.  Η Παιδική Χαρά αυτή είναι καινούργια. Την έφτιαξε το φεγγάρι, γιατί σκέφτηκε ότι αν το έκανε αυτό, ο Μικρός Πρίγκιπας θα του έδινε βραβείο. Το φεγγάρι ήξερε ότι είχα πει στο Μικρό Πρίγκιπα να συναντηθούμε εκεί για να παίξουμε και κατάλαβε ότι θα άρεσε πολύ του Μικρού Πρίγκιπα να υπάρχει παιδική χαρά (Μάριος).
2. Ο Μικρός Πρίγκιπας ήρθε και με βρήκε στο σπίτι μου. Φορέσαμε στολές αστροναυτών. Η μαμά μου μάς έδωσε να φάμε τοστ, ζελέ και μπισκότα. Ύστερα ανεβήκαμε στο ποδήλατό μου. Εγώ κάθισα μπροστά κι εκείνος από πίσω και με κρατούσε. Τότε πάτησα ένα κουμπί που έχει το ποδήλατο και άνοιξαν αμέσως φτερά. Το ποδήλατο ταξίδευε στο διάστημα. Φτάσαμε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Εκεί ήρθαν μερικοί εξωγήινοι να μας επισκεφτούν. Αφού μας είπαν τα ονόματά τους και τους γνωρίσαμε, τους κεράσαμε κι αυτούς (Ιωάννα)
3. Με την αδερφή μου μυρίζουμε τα λουλούδια στο βάζο που είναι στο σπίτι μας. Ο Μικρός Πρίγκιπας περνά απέξω. Θέλει κι αυτός να μυρίσει τα λουλούδια μας, για να ξέρει τι άρωμα έχουν. Είναι περίεργος αν θα μυρίζουν σαν το δικό του λουλούδι που είναι κόκκινο, επειδή τα δικά μας είναι ροζ. Όταν τα μυρίζει, μας λέει ότι έχουν το ίδιο άρωμα με το λουλούδι του. Έτσι μένει εκεί, για να τα μυρίσει κι άλλο. Όταν του λέω ότι έχω ένα δικό μου ζωάκι, μού ζητάει να το δει. Βλέπει το περιστέρι μου αλλά ούτε τότε φεύγει. Του έχω πει πως η μαμά μου έχει μέσα στην κοιλιά της μωράκι. Θα περιμένει να το δει κι αυτό. Θέλει πρώτα να γεννηθεί το μωρό κι ύστερα να φύγει (Μιχαέλα).
4. Με τη γιαγιά μου πήγαμε στη θάλασσα με το αυτοκίνητο. Κάναμε μπάνιο κι ύστερα καθίσαμε στην παραλία και φάγαμε μπανάνες και άλλα φρούτα. Δεν υπήρχε εκεί άλλος κόσμος. Είδαμε μόνο μια βάρκα που ερχόταν στην παραλία. Μέσα ήταν μόνος του ο Μικρός Πρίγκιπας κι έκανε κουπί. Ήρθε κοντά μας. Κρατούσε σοκολάτες. Με ρώτησε «Έχεις πλαστελίνη;»  Πήρα τις σοκολάτες και του έδωσα πλαστελίνη. ‘Εφυγε με τη βάρκα, για να πάει στο νησί που περίμενε ο φίλος του. Εκεί είχαν αφήσει το διαστημόπλοιό τους. Με αυτό θα φύγουν για τον πλανήτη του Μικρού πρίγκιπα, που θα παίζουν με την πλαστελίνη (Λάουρα).
5. Συνάντησα τον Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Έφτασα εκεί με το αεροπλάνο μου. Μού έδωσε η μαμά μου χρήματα, για να αγοράσω το αεροπλάνο και να πάω με αυτό στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα να τον δω. Όταν έφτασα εκεί ο Μικρός Πρίγκιπας δεν με περίμενε, ήταν έκπληξη. Μού είπε μπράβο για το αεροπλάνο μου. Μού ζήτησε να πάμε στην παιδική χαρά. Αλλά εγώ δεν ήθελα. Έχω ξαναπάει εκεί και ξέρω ότι η κούνια είναι σπασμένη. Θα μείνω για πάντα κοντά στον Μικρό Πρίγκιπα, για να παίζουμε μαζί. (Κατερίνα Ζ.)

.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι στόχοι που θέσαμε αναφορικά με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιτεύχθηκαν στο σύνολό τους, όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, δηλαδή των παιδικών αφηγήσεων. Το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά του. Η ανυπομονησία των νηπίων να έρθει η σειρά τους, ήταν τέτοια που κάθε φορά που ολοκλήρωναν μια ιστορία, κατέφευγαν στην καρτέλα όπου αναγραφόταν η σειρά των ονομάτων τους με βάση την προηγηθείσα κλήρωση, για να διαπιστώσουν πόσο πλησίαζε η μέρα για τη δική τους συνάντηση με τον Μικρό Πρίγκιπα.
Εξίσου εντυπωσιακό είναι το ότι όλα τα νήπια-ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, γεγονός που αποδεικνύεται από την πλήρη συνάφεια, την αλληλουχία, τη συσχέτιση ανάμεσα στις συμμετοχές όλων των νηπίων στην ίδια ομαδική αφήγηση.
Στην ελεύθερη απασχόληση, που συνιστά μέρος του ημερήσιου προγράμματος, αλλά και στα κενά ανάμεσα στις προγραμματισμένες δραστηριότητες, οι ερωταποκρίσεις μεταξύ των νηπίων, οι οποίες αναφέρονταν στο θέμα του προγράμματος, αναδείχθηκε σε μία από τις προσφιλέστερες δραστηριότητες. Το νήπιο μάλιστα το οποίο ρωτούσε το συμμαθητή του, υποδυόταν ότι κατέγραφε τις απαντήσεις, μιμούμενο την καταγραφή από τη δασκάλα. Οι δε ερωτήσεις ήταν πλήρως σχετικές με τις απαντήσεις που είχαν προηγηθεί. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θεωρούμε ότι θα μπορούσε άνετα να υλοποιηθεί σε οποιοδήποτε νηπιαγωγείο, καθώς και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, δίνοντας την ευκαιρία στους μικρούς μαθητές να εκφράσουν την αισιοδοξία τους για την εκπλήρωση της επιθυμίας του πιλότου να επιστρέψει ο Μικρός Πρίγκιπας στη Γη, καθώς και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει περισσότερους φίλους και έτσι να επικοινωνήσουν ουσιαστικότερα με τους συμμαθητές τους αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον τους, μέσω της ηλεκτρονικής ή έντυπης παρουσίασης του προγράμματος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Βελουδή, Γ. (1983). Αναφορές. Έξη νεοελληνικές μελέτες. Αθήνα: Φιλιππότης.

Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Ηλία, Ε.Α.  και Ματσαγγούρας Η. Γ. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία (σσ. 307-317). Πρακτικά Συνεδρίου: Ελληνικά Γράμματα.

Ηλία, Ε. Α. (2004). «Η ανάγνωση-διδασκαλία της Λογοτεχνίας ως παιχνίδι φαντασίας και έκφραση της προσωπικότητας», Διαδρομές, τ. 15.

Ηλία, Ε. Α. (2006). «Η δημιουργική αφήγηση/γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση», Διαδρομές, τ. 82.

Ηλία, Ε. Α. (2007). «Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση», Διαδρομές, τ. 85.

Ηλία, Ε. Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.

Huck, C., Hepler, S. και Hickman, J.  (1979). Children’s Literature in the Elementary School: Holt Rinehart And Winston.

Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1993). «Ο Μικρός Πρίγκιπας ξαναγυρίζει κοντά μας, αναζητεί ανθρώπους», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 8: Βιβλιογονία.

Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.

Μπαρντώ, Κ. (1990). «Το μάθημα της Λογοτεχνίας», Το Δέντρο, τ. 56-57.

 Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). «΄Oχι μόνο γραφέας», Γέφυρες, τ. 6.

 Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.

Χουιζίνγκα, Γ. (!989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

(Η πλήρης παρουσίαση του προγράμματος ).

 

Εισαγωγή

Η  εκπαιδευτική μας  δράση   για το σχ. έτος  2016-2017 πραγματοποιείται  αποκλειστικά στο πλαίσιο του προαιρετικού προγράμματος του Νηπιαγωγείου, που αναπτύσσεται  από  τη  μία μ.μ. έως τις τέσσερις  μ.μ.  Ωστόσο,  ακριβώς  λόγω  προφανώς  του παιγνιώδους  χαρακτήρα  της δράσης,  τόσο η διάθεση των νηπίων για συμμετοχή όσο και η ποιότητα του παραγόμενου λόγου τους είναι εξαιρετικά υψηλά. Ακριβέστερα, δεν παρατηρούμε καμία διαφοροποίηση στις επιδόσεις των νηπίων από τις αντίστοιχες  στα υπόλοιπα είκοσι πέντε προγράμματα που έχουμε στο παρελθόν πραγματοποιήσει,  σε κλασικά τμήματα τριών δημοσίων νηπιαγωγείων της Δυτικής Αττικής, από το 2000 έως το 2016.

Ο τίτλος  που δώσαμε στην εκπαιδευτική δράση μας  «Κάπου θα συναντηθούμε…  στο ίδιο σύμπαν ζούμε», συνιστά παράφραση  του ρεφραίν γνωστού τραγουδιού του Γιάννη Μηλιώκα, που κυκλοφόρησε το 1990 (Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/κάπου θα συναντηθούμε./ Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/ στο ίδιο σπίτι ζούμε). Ενώ όμως στο τραγούδι το χιούμορ προκύπτει  από το γεγονός ότι αδυνατούν να συναντηθούν μεταξύ τους δύο άνθρωποι που κατοικούν στο ίδιο σπίτι, στον τίτλο του προγράμματος το χιούμορ απορρέει από τον τρόπο που αναφερόμαστε στο σύμπαν. Αν και  αυτό είναι απέραντο, το αντιμετωπίζουμε σαν να επρόκειτο για μια γειτονιά.  Αυτή δε η θεώρηση του σύμπαντος  βασίζεται στο γεγονός ότι σε αυτό κατοικεί  ένα  ιδιαίτερα αγαπητό μας πρόσωπο, ο Μικρός Πρίγκιπας, ήρωας του Εξυπερύ, που ταξίδεψε από το μακρινό πλανήτη του έως τη γη μας, για να αποκτήσει φίλους. Στην τάξη μας  γνωρίσαμε την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα μέσα από  αφήγηση, που συνοδεύτηκε όχι μόνο από τις εικόνες του ίδιου του συγγραφέα αλλά και από τις πρόσφατες και εντυπωσιακότερες της ιταλίδας εικονογράφου Laura Zannoni , στη σύγχρονη ιταλική έκδοση  Rusconi  Libri S. p. A.

Αυτό που προβλημάτισε περισσότερο τα νήπια από την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα, είναι η επιστροφή του  στον πλανήτη του. Εστίασαν ιδιαίτερα την προσοχή τους στον τρόπο που ο ήρωας επέλεξε για να ξαναγυρίσει  εκεί,  στη «βοήθεια» δηλαδή που του πρόσφερε το δηλητηριώδες φίδι, δαγκώνοντάς τον.

Ως συνέπεια της επίδρασης που είχε στα νήπια το συγκεκριμένο αφηγηματικό σημείο, δώσαμε μεγάλη έμφαση στον επίλογο του Εξυπερύ, όπου ο αφηγητής  παρακαλεί  τους αναγνώστες, αν συναντήσουν το Μικρό Πρίγκιπα, να του γράψουν αμέσως πως ξαναγύρισε, για να πάψει να είναι λυπημένος.  Συνδέσαμε λοιπόν αβίαστα αυτό ακριβώς το σημείο,  με  μια άλλη συνάντηση  του  Μικρού Πρίγκιπα, αυτήν με ένα Κοριτσάκι, το κύριο λογοτεχνικό πρόσωπο  του βιβλίου  «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (συγγρ. Ελένη Ηλία, εικ. Λήδα Βαρβαρούση, εκδ. Ηριδανός  2012).  Έχοντας τα νήπια πλέον την αναγκαία για αυτά διαβεβαίωση ότι ο μικρός ήρωας  ξαναγύρισε στη γη, όπου συναντήθηκε με το Κοριτσάκι (η συνάντηση παρουσιάζεται στη σελίδα 51 του βιβλίου), δέχτηκαν με ενθουσιασμό και χαρά την πρότασή μας  να αφηγηθούν  στον πιλότο του έργου του Εξυπερύ και  δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα. Με τον τρόπο αυτό επιδίωξαν  να συμβάλλουν προσωπικά αφενός  στην πραγματοποίηση  της επιθυμίας του μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει φίλους και αφετέρου στην επιβεβαίωση της επιθυμίας του πιλότου να ξαναγυρίσει  ο Μικρός Πρίγκιπας στη γη.

Στόχοι και Χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής δράσης

Συνεργασία του συνόλου των μαθητών για την επίτευξη ενός κοινού,  ομαδικά αποδεκτού σκοπού ( την εκπλήρωση και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα και της επιθυμίας του πιλότου )

Τοποθέτηση  του  κάθε νηπίου στο επίκεντρο  της ομάδας των συμμαθητών του και κατ’ επέκταση  προώθηση της επαφής και επικοινωνίας  μεταξύ όλων των νηπίων.

Συνειδητοποίηση  των λογοτεχνικών έργων και ηρώων ως διαχρονικών  και οικουμενικών σημείων αναφοράς.

Εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και  μύηση  στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει.

Η  λεκτική ανάπτυξη  και  ειδικότερα η καλλιέργεια  της  αφηγηματικής  ικανότητας .

Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών.

Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό.

Καλλιέργεια  της  φιλαναγνωσίας, ως  συνέπεια  της  απόλαυσης  που  προσφέρει  ο  δημιουργικός  ρόλος του αναγνώστη.

Μεθόδευση

Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης του έργου του Εξυπερύ,  οι μαθητές προχώρησαν τόσο σε ομαδικές όσο και σε ατομικές αφηγήσεις,  με θέμα τις δικές τους συναντήσεις  με τον Μικρό Πρίγκιπα, τις οποίες κατέγραφε ο δάσκαλος είτε χειρόγραφα είτε στον υπολογιστή. Καταρχάς διενεργήθηκε κλήρωση, που καθόρισε τη σειρά με την οποία τα νήπια συναντήθηκαν με τον Μικρό Πρίγκιπα. Με την ίδια  ακριβώς σειρά πραγματοποιήθηκαν  οι αφηγήσεις τους .  Για κάθε νήπιο, προηγήθηκε ομαδική αφήγηση των συμμαθητών του, αναφορικά με αυτήν τη συνάντηση και ακολούθησε η ατομική αφήγησή του με το ίδιο θέμα. Έτσι όλα τα νήπια έγιναν οι συμπρωταγωνιστές του Μικρού Πρίγκιπα όχι μόνο στη δική τους αφήγηση αλλά και σε αυτή των συμμαθητών τους, που τα αφορούσε. Όταν ολοκληρωνόταν κάθε ομαδική αφήγηση, τα νήπια έδιναν συλλογικά σε αυτήν έναν τίτλο. Προαναγγείλαμε μάλιστα στα νήπια τη δημοσίευση  των αφηγήσεων  τους, προκειμένου τα δημοσιευμένα παιδικά  κείμενα να λειτουργήσουν ως επιπλέον κίνητρο για τη συμμετοχή των νηπίων στη δράση. Επιπλέον δείξαμε στα νήπια αναρτημένα στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου μας ομαδικά και ατομικά κείμενα μαθητών προηγούμενων ετών,  διαβεβαιώνοντάς τα ότι μπορεί να  διαβαστούν από ανθρώπους σε ολόκληρη τη γη.

 

Αποτελέσματα

Η εκπαιδευτική δράση μας βρίσκεται σε εξέλιξη, οπότε παραθέτουμε όσα κείμενα έχουμε ήδη καταγράψει ενώ θα συνεχίσουμε να ενημερώνουμε τη δημοσίευση, προσθέτοντας τα υπόλοιπα. Προηγούνται οι ομαδικές αφηγήσεις και ακολουθούν οι ατομικές.

Ομαδικές αφηγήσεις

ΠΑΡΕΑ  ΜΕ  ΤΟ  ΜΙΚΡΟ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ   ΣΤΟ  ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Ο Μικρός Πρίγκιπας πέταξε από τον πλανήτη του ένα γράμμα στη γη, που έγραφε ότι θέλει να συναντήσει το Μ. Ο Μικρός Πρίγκιπας παρακολουθεί από τον πλανήτη του όλους τους ανθρώπους και αυτές τις μέρες παρακολουθεί ειδικά το Μ. Θέλει να συναντηθεί με όλους, για να γίνουν φίλοι.  Ο Μ. όταν πήρε το γράμμα, ανέβηκε στο διαστημόπλοιο, για να φτάσει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Μέσα στο διαστημόπλοιο ο Μ. βρήκε το τριαντάφυλλο του Μικρού Πρίγκιπα. Ένας κλέφτης που είχε διαβάσει το γράμμα, έκλεψε από το διάστημα το διαστημόπλοιο και το πήγε έξω από το σπίτι του Μ. Ο ίδιος κλέφτης είχε γίνει αόρατος κι είχε κλέψει και το τριαντάφυλλο. Όταν έφτασε ο Μ. στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, ο Μικρός Πρίγκιπας τον ρώτησε πώς περνάει στη γη. Ο Μ. είπε ότι περνάει όμορφα και θα επιστρέψει για να είναι κοντά στους γονείς του που αγαπάει, και για να παίζει με τους φίλους του. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας σκέφτηκε πριν φύγει ο Μ., να πάνε οι δυο τους πετώντας μέχρι το φεγγάρι, για να κάνουν φίλους τους αστροναύτες που θα βρουν εκεί. Οι τρεις αστροναύτες που ήταν στο φεγγάρι, έβλεπαν τα δύο παιδιά να φτάνουν πετώντας και είπαν «ας τους κάνουμε φίλους, αφού κατάφεραν κάτι πολύ δύσκολο, να φτάσουν πετώντας εδώ». Ο Μικρός Πρίγκιπας είπε και στους αστροναύτες το σχέδιο του να γνωρίσει όλους τους ανθρώπους, επειδή πιστεύει ότι όλοι είναι καλοί και οι αστροναύτες συμφώνησαν μαζί του.

Ο  ΜΙΚΡΟΣ  ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ  ΜΟΙΡΑΖΕΙ  ΒΡΑΧΙΟΛΙΑ

Ο  Μικρός Πρίγκιπας πηγαίνει το πρωί έξω από το σπίτι της Ι., επειδή έχει έρθει η σειρά της να συναντηθεί μαζί του. Περίμενε απέξω ήσυχος, για να καταλάβει απ’ όσα θα άκουγε, αν η Ι. ήταν στο σπίτι.  Όταν κατάλαβε ότι δεν την πρόλαβε, ακολούθησε το  άρωμά της, για να την βρει.  Η Ι. με το μπαμπά της πριν από το σχολείο πέρασαν από το super-market για να πάρουν τυρί. Όταν ο μπαμπάς της πιάνει σειρά για το ταμείο, ο Μικρός Πρίγκιπας  την βρίσει μόνη της σε ένα διάδρομο και την πλησιάζει. Η Ι. τον αναγνωρίζει αμέσως και τον ρωτάει αν θα ήθελε να της χαρίσει ένα βραχιόλι με την εικόνα του. Εκείνος της απαντάει ότι θα πρέπει να περιμένει να έρθει η νύχτα. Όταν η Ι. κοιμάται, ονειρεύεται ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι στο δωμάτιό της. Το κορίτσι αμέσως ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει μπει στ’ αλήθεια μέσα στο δωμάτιο και μόλις η Ι. ξυπνάει, αυτός κρύβεται, για να μην τον δει. Όταν την ξαναπαίρνει ο ύπνος, βγαίνει από την κρυψώνα του, την σηκώνει κοιμισμένη στην αγκαλιά του, την βάζει μέσα σε μια βάρκα και κάνει κουπί μέχρι που φτάνουν στη Μύκονο. Εκεί, ανάμεσα στα φύλλα ενός δέντρου έχει κρύψει το τελευταίο βραχιόλι. Όταν το φοράει στο χέρι της Ι., εκείνη ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει ξανά κουπί και πάνε με τη βάρκα πίσω. Την Ι. την παίρνει πάλι ο ύπνος μέχρι να φτάσουν. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει κουραστεί πολύ και κοιμάται ολόκληρη την ημέρα μέχρι να νυχτώσει ξανά. Τότε βλέπει όνειρο μια νεράιδα, που του δίνει ένα κέρμα, γιατί έπεσε ένα δόντι του. Με αυτό το κέρμα ο Μικρός Πρίγκιπας θα αγοράσει κι άλλα βραχιόλια, αφού αυτό που χάρισε στην Ιωάννα ήταν το τελευταίο που είχε. Τα βραχιόλια τα αγοράζει από μια γυναίκα, που τα φτιάχνει με το γιο της σε μια σπηλιά. Ζωγραφίζουν πάνω το Μικρό Πρίγκιπα, γιατί θέλουν να τον δουν οι άνθρωποι που είναι τόσο όμορφος. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάθε νύχτα μοιράζει τα βραχιόλια μόνο σε όσα παιδιά τον γνωρίζουν.

ΤΟ  ΔΟΝΤΙ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Η Μ. με τους γονείς της είχε πάει το Σάββατο στα μαγαζιά, για να ψωνίσει ρούχα. Ο Μικρός Πρίγκιπας τριγύριζε εκεί. Πεινούσε και έψαχνε ένα μέρος για να φάει.  Όπως προχωρούσε, γύρισε το κεφάλι του και την είδε. Είπε στη Μ., αν μπορεί, να μιλήσουν λίγο οι δυο τους. Εκείνη όμως δεν ήθελε να απαντήσει, για να μην την ρωτήσουν οι γονείς της πού τον ξέρει. Αφού ο Μικρός Πρίγκιπας έφαγε κάτι, έτρεξε μήπως την προλάβει. Όταν είδε ότι είχε φύγει, γύριζε γύρω-γύρω, για να την βρει. Την είδε στο μπαλκόνι της να παίζει με μια φίλη της. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας έριξε στην πόρτα ένα λάσο που είχε μαζί του και την άνοιξε. Οι γονείς της έπιναν καφέ και ρώτησαν τη Μ. ποιος είναι. Αυτή τους είπε «Είναι ο Μικρός Πρίγκιπας που διαβάσαμε την ιστορία του στο σχολείο και θέλει να μιλήσουμε επειδή ξέρει ότι τον αγαπάω και τον εκτιμάω». Τότε οι γονείς την τον κέρασαν μπισκοτάκια. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας μπήκαν με τη Μ. στο δωμάτιό της, εκείνη του πάτησε το πόδι κατά λάθος. Ο Μικρός Πρίγκιπας γλίστρησε, έπεσε και χτύπησε το δόντι του. Πήγε στον οδοντίατρο κι εκείνος του έβαλε σιδεράκια. Άρεσαν στο Μικρό Πρίγκιπα και γελούσε το ίδιο όπως πριν. Όταν η Μ. τον είδε με τα σιδεράκια, του είπε ότι είναι πολύ όμορφος.

Ο  ΜΙΚΡΟΣ  ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ  ΣΤΟ  ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ  ΚΑΙ  ΣΤΟ  ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

Ο Μικρός Πρίγκιπας το Σάββατο πήγε στο λουνα  παρκ  κι εκεί συνάντησε τη Λ.  Ήταν πολλά παιδιά σε αυτό το λουνα παρκ, γιατί έχει πάρα πολλά παιχνίδια. Ο Μικρός Πρίγκιπας όμως μίλησε μόνο στη Λ., επειδή εκείνη γνώριζε, τα άλλα παιδιά τού ήταν  ξένα. Η Λ. είχε φύγει από τον πλανήτη της κι είχε κατέβει στη γη, επειδή εκεί έβρεχε συνέχεια. Κάποτε, η Λάουρα στον πλανήτη της είχε αφήσει για πολλή ώρα το φαγητό στη φωτιά και κάηκε το σπίτι της. Τότε η Λ. λυπήθηκε πολύ κι έτσι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήρε στον πλανήτη του.  Όταν το σπίτι της επισκευάστηκε, την ειδοποίησαν στο κινητό κι εκείνη γύρισε στον πλανήτη της. Αλλά έχασε το κινητό της κι έτσι με τον Μικρό Πρίγκιπα επικοινωνούσε πια με το skype μέχρι που βρέθηκαν σε αυτό το λουνα παρκ. Ανέβηκαν στη ρόδα αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας ζαλίστηκε. Η Λ. ειδοποίησε για να σταματήσουν τη ρόδα κι ύστερα πιάστηκαν χέρι-χέρι και ανέβηκαν στο ίδιο αλογάκι. Όταν κατέβηκαν κι από κει, η Λ. αγόρασε για το Μικρό Πρίγκιπα ένα μπαλόνι κι έπαιξαν με αυτό.  Μόλις βαρέθηκαν, ανέβηκαν σε ένα διαστημόπλοιο που με αυτό είχε φτάσει στη γη ένας εξωγήινος, για να γυρίσουν στους πλανήτες τους. Το οδηγούσε η Λ.  αλλά έπεσε πάνω στα σπίτια μας και τα  κατάστρεψε και το έδειξε η τηλεόραση. Έσπασε το αριστερό της χέρι κι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήγε στο νοσοκομείο. Εκεί όμως κόλλησαν αρρώστια κι έτσι δεν έχουν φύγει ακόμα από τη γη.

Η  ΤΟΥΜΠΑ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Η  Κ.  επισκέφτηκε  τον  Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Χρησιμοποίησε ένα διαστημόπλοιο, που της είχαν χαρίσει, για να πηγαίνει παντού. Η Κ. όταν το πήρε, δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούσαν, έμαθε κι αυτή. Τότε το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πάρκαρε το διαστημόπλοιο στο παρκινγκ που είχε ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του. Αυτό το παρκινγκ το είχε χτίσει για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πάνε να τον επισκεφτούν. Όταν η Κ. έφτασε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, τον βρήκε να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη.  Η Κ. του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε.  Τότε η Κ. τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της. Όταν βρήκαν ανοιχτό φαρμακείο, του έδωσαν το φάρμακο κι έγινε καλά. Τότε έφυγε για διακοπές στην Κρήτη. Επειδή εκεί του αρέσει πολύ, θα μείνει για εκατό χρόνια. Η Κ. του έχει χαρίσει ένα κινητό και από αυτό της τηλεφωνάει. Μια μέρα της αγοράζει ένα δώρο από ένα μαγαζί και της το στέλνει.

ΣΤΗ  ΘΑΛΑΣΣΑ  ΤΟΥ  ΠΛΑΝΗΤΗ  ΤΟΥ  ΜΙΚΡΟΥ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ

Ο Σ. έφτιαξε μόνος του έναν πύραυλο, για να πάει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Τα κατάφερε, γιατί έβλεπε ένα χάρτη με οδηγίες.   Όταν έφτασε εκεί, βρήκε τον Μικρό Πρίγκιπα να φτιάχνει ένα διαστημόπλοιο, για να έρθει στη γη, να συναντήσει το Σ. Είχαν γνωριστεί στο ίντερνετ και κανόνισαν να συναντηθούν. Πήγαν μαζί στη θάλασσα του πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, που είναι μπλε, στρογγυλή και μικρή. Όπως έμπαιναν για να κολυμπήσουν, έπεσε μία βόμβα και τραυμάτισε τον Μικρό Πρίγκιπα. Ο Σ. δεν ήξερε τι να κάνει, πήρε τον πύραυλό του και γυρνούσε στο διάστημα. Κοίταζε αριστερά, κοίταζε δεξιά μήπως βρει κάποιο νοσοκομείο να τον πάει. Σταμάτησε σε έναν πλανήτη που κάποιος  φορούσε ένα καπέλο, που έγραφε ότι ήταν γιατρός. Ο Σ. τον ρώτησε αν έχει κλείσει. Εκείνος είπε όχι και έτσι ο Σ. του πήγε τον Μικρό Πρίγκιπα. Όταν ο γιατρός τον έκανε καλά, ξαναγύρισαν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα και έπαιξαν σκάκι.  Δεν πήγαν πάλι για μπάνιο, για να μην φύγει το αυτοκόλλητο που έβαλε ο γιατρός. Ο Σ. θα μείνει για πάντα με τον Μικρό Πρίγκιπα, γιατί χωρίς αυτόν και τη βοήθειά του ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα είχε γίνει καλά τότε που τον χτύπησε η βόμβα.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: Ο  Μικρός  Πρίγκιπας  με το Κοριτσάκι παίρνουν τα ποδήλατά τους και πηγαίνουν μαζί στο λουνα-παρκ, που υπάρχει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Εκεί έχουν έρθει με πύραυλο πολλά παιδάκια από άλλους πλανήτες, για να παίξουν. Στους δικούς τους πλανήτες δεν μπορούν να παίζουν. Οι γονείς τους δεν αγοράζουν παιχνίδια, για να μην τους ενοχλούν που βλέπουν ειδήσεις. Βλέπουν στις ειδήσεις συνέχεια τι συμβαίνει, ποιος πέθανε, αν σκοτώθηκε κάποιος. Στα παιδιά αρέσει να παίζουν, όχι οι ειδήσεις. Έτσι αποφασίζουν να μην γυρίσουν πίσω στους πλανήτες τους. Θα μένουν συνέχεια στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα με το λουνα-παρκ. Όταν τα παιδιά δεν ξαναγύρισαν, οι γονείς τους καταλαβαίνουν ότι έκαναν λάθος. Φεύγουν μερικοί από έναν πλανήτη και πηγαίνουν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, για να ζητήσουν από τα παιδιά τους συγγνώμη και να  δώσουν από ένα φιλάκι και μια αγκαλίτσα. Τα παιδιά τους συγχωρούν και φεύγουν μαζί για τον πλανήτη τους. Από τότε οι γονείς σε αυτόν τον πλανήτη αγοράζουν στα παιδιά τους κούκλες, αυτοκινητάκια και σοκολάτες. Στους άλλους πλανήτες πήγαιναν και αγόραζαν παιχνίδια για τα παιδιά τους και τα περίμεναν να γυρίσουν. Τηλεφωνούσαν στα κινητά των παιδιών και έλεγαν ότι έχουν αγοράσει παιχνίδια. Έτσι γύρισαν στα σπίτια τους και τα παιδιά από τους άλλους πλανήτες και έπαιζαν με τα παιχνίδια. Μερικές φορές που τα παιχνίδια χαλάνε, οι γονείς δεν παίρνουν άλλα παιχνίδια στα παιδιά τους. Τα παιδιά που μένουν χωρίς παιχνίδια, πηγαίνουν πάλι στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι είναι πολύ χαρούμενοι που ξαναβλέπουν τα παιδιά. (Ομαδική αφήγηση)

 

ΣΤΟ ΚΑΡΟΤΣΑΚΙ  ΜΕ  ΣΠΑΣΜΕΝΟ  ΠΟΔΙ:   Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι βρίσκονται στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πήραν τηλέφωνο ένα φίλο τους από τη γη, τον Κλοντιάν, για να ανέβει να παίξει μαζί τους κρυφτό. Είχαν γνωριστεί στη γη, σε ένα λούνα-παρκ. Ο Μικρός Πρίγκιπας  πήγαινε εκεί με το Κοριτσάκι, που το γνώριζε πολλά χρόνια.  Είχαν συναντηθεί σε ένα νοσοκομείο για παιδιά. Ο Μικρός Πρίγκιπας είχε κάνει τρεις ρόδες σε ένα πάρτι κι έπεσε και έσπασε το πόδι του. Στο νοσοκομείο το έδεσαν και τον έβαλαν σε καροτσάκι. Το Κοριτσάκι σκέφτηκε να τον βοηθήσει. Έσπρωχνε το καροτσάκι του και τον πήγε να μείνει στο σπίτι της. Το Κοριτσάκι είχε στην τσάντα του σπόρους. Τους φύτεψε στο χώμα και τους έριχνε νερό. Έτσι φύτρωσαν σιγά-σιγά και φτιάχτηκε ένας κήπος. Στον Μικρό Πρίγκιπα άρεσε πολύ και είπε στο Κοριτσάκι «είναι τέλειος αυτός ο κήπος». Όμως τα δύο παιδιά έφυγαν για τον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, γιατί είχε αφήσει το κινητό του εκεί. Θα μείνουν σε αυτόν τον πλανήτη για καιρό, για να μην τους ενοχλεί ο ήλιος. Μόνον  όταν ο ήλιος θα σταματήσει να καίει τόσο, θα επιστρέψουν στη γη. (Ομαδική αφήγηση)

 

Ατομικές  αφηγήσεις:

1. Πήγα στο φεγγάρι πετώντας κι εκεί συναντήθηκα με τον Μικρό Πρίγκιπα. Παίξαμε μαζί στην Παιδική Χαρά του φεγγαριού. Βρήκαμε εκεί κι άλλα παιδιά από άλλους κόσμους και πλανήτες. Γίναμε φίλοι τους και παίξαμε μαζί τους.  Η Παιδική Χαρά αυτή είναι καινούργια. Την έφτιαξε το φεγγάρι, γιατί σκέφτηκε ότι αν το έκανε αυτό, ο Μικρός Πρίγκιπας θα του έδινε βραβείο. Το φεγγάρι ήξερε ότι είχα πει στο Μικρό Πρίγκιπα να συναντηθούμε εκεί για να παίξουμε και κατάλαβε ότι θα άρεσε πολύ του Μικρού Πρίγκιπα να υπάρχει παιδική χαρά (Ατομική αφήγηση).

2. Ο Μικρός Πρίγκιπας ήρθε και με βρήκε στο σπίτι μου. Φορέσαμε στολές αστροναυτών. Η μαμά μου μάς έδωσε να φάμε τοστ, ζελέ και μπισκότα. Ύστερα ανεβήκαμε στο ποδήλατό μου. Εγώ κάθισα μπροστά κι εκείνος από πίσω και με κρατούσε. Τότε πάτησα ένα κουμπί που έχει το ποδήλατο και άνοιξαν αμέσως φτερά. Το ποδήλατο ταξίδευε στο διάστημα. Φτάσαμε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Εκεί ήρθαν μερικοί εξωγήινοι να μας επισκεφτούν. Αφού μας είπαν τα ονόματά τους και τους γνωρίσαμε, τους κεράσαμε κι αυτούς (Ατομική αφήγηση).

3. Με την αδερφή μου μυρίζουμε τα λουλούδια στο βάζο που είναι στο σπίτι μας. Ο Μικρός Πρίγκιπας περνά απέξω. Θέλει κι αυτός να μυρίσει τα λουλούδια μας, για να ξέρει τι άρωμα έχουν. Είναι περίεργος αν θα μυρίζουν σαν το δικό του λουλούδι που είναι κόκκινο, επειδή τα δικά μας είναι ροζ. Όταν τα μυρίζει, μας λέει ότι έχουν το ίδιο άρωμα με το λουλούδι του. Έτσι μένει εκεί, για να τα μυρίσει κι άλλο. Όταν του λέω ότι έχω ένα δικό μου ζωάκι, μού ζητάει να το δει. Βλέπει το περιστέρι μου αλλά ούτε τότε φεύγει. Του έχω πει πως η μαμά μου έχει μέσα στην κοιλιά της μωράκι. Θα περιμένει να το δει κι αυτό. Θέλει πρώτα να γεννηθεί το μωρό κι ύστερα να φύγει (Ατομική αφήγηση) .

4. Με τη γιαγιά μου πήγαμε στη θάλασσα με το αυτοκίνητο. Κάναμε μπάνιο κι ύστερα καθίσαμε στην παραλία και φάγαμε μπανάνες και άλλα φρούτα. Δεν υπήρχε εκεί άλλος κόσμος. Είδαμε μόνο μια βάρκα που ερχόταν στην παραλία. Μέσα ήταν μόνος του ο Μικρός Πρίγκιπας κι έκανε κουπί. Ήρθε κοντά μας. Κρατούσε σοκολάτες. Με ρώτησε «Έχεις πλαστελίνη;»  Πήρα τις σοκολάτες και του έδωσα πλαστελίνη. ‘Εφυγε με τη βάρκα, για να πάει στο νησί που περίμενε ο φίλος του. Εκεί είχαν αφήσει το διαστημόπλοιό τους. Με αυτό θα φύγουν για τον πλανήτη του Μικρού πρίγκιπα, που θα παίζουν με την πλαστελίνη (Ατομική αφήγηση).

5. Συνάντησα τον Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Έφτασα εκεί με το αεροπλάνο μου. Μού έδωσε η μαμά μου χρήματα, για να αγοράσω το αεροπλάνο και να πάω με αυτό στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα να τον δω. Όταν έφτασα εκεί ο Μικρός Πρίγκιπας δεν με περίμενε, ήταν έκπληξη. Μού είπε μπράβο για το αεροπλάνο μου. Μού ζήτησε να πάμε στην παιδική χαρά. Αλλά εγώ δεν ήθελα. Έχω ξαναπάει εκεί και ξέρω ότι η κούνια είναι σπασμένη. Θα μείνω για πάντα κοντά στον Μικρό Πρίγκιπα, για να παίζουμε μαζί (Ατομική αφήγηση).

 

6. Συναντηθήκαμε με το Κοριτσάκι και τον Μικρό Πρίγκιπα εκεί που πουλάνε παπούτσια. Εγώ ήμουν εκεί με τη μαμά και τον αδερφό μου.   Ο αδερφός μου είχε πάρει παπούτσια και περιμέναμε στο ταμείο. Τότε ήρθαν τα δύο παιδιά, για να αγοράσει παπούτσια το Κοριτσάκι.   Ο Μικρός Πρίγκιπας μου λέει «Είσαι πάρα πολύ όμορφη. Θέλεις να γίνουμε φίλοι;» Είπα ναι και το Κοριτσάκι μου ζήτησε να γίνουμε και μαζί φίλες.  Απέξω από το μαγαζί περίμενε ο θείος μου με το αυτοκίνητο. Έφυγαν μαζί του η μαμά μου κι ο αδερφός μου κι εγώ έμεινα, για να φύγω με τους καινούριους φίλους μου. Το Κοριτσάκι διάλεξε τα ροζ παπούτσια με τις πεταλούδες. Είχαν ξεχάσει να πάρουν χρήματα. Έτσι έδωσα εγώ μερικά χρήματα που είχα στην τσέπη μου και αγοράσαμε τα παπούτσια. Μετά πήγαμε με τα πόδια στο σπίτι μου. Παίξαμε με τα παιχνίδια μου και ήπιαμε χυμό πορτοκάλι και φράουλα, που είχε ετοιμάσει η μητέρα μου. Κοιμηθήκαμε μαζί και την άλλη μέρα τα παιδιά έφυγαν για το κάστρο που μένουν. Με έχουν καλέσει και μένα να πάω μεθαύριο στο κάστρο. Πηγαίνω εκεί με το λεωφορείο. Παίζουμε με τα παιχνίδια και κάνουμε βόλτες στον κήπο, για να βλέπουμε τις μέλισσες. Κάθε Πέμπτη ή Παρασκευή θα πηγαίνω στο κάστρο να παίζουμε με τον Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι. (Ατομική αφήγηση)

7. Με το Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι συναντηθήκαμε σ’ ένα λιβάδι. Όταν εγώ πήγα να μαζέψω λουλούδια, οι άλλοι δύο ήταν εκεί. Τα λουλούδια τα μαζεύω, για να στολίζω τα βάζα στο εστιατόριό μου. Αυτό το εστιατόριο έχει το όνομα ΑΓΑΠΗ και είναι δίπλα σ’ αυτό το  λιβάδι. Στο εστιατόριο είχα γνωρίσει το Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι. Η φίλη μου η Ιωάννα τους είχε μιλήσει για το εστιατόριό μου κι έτσι έρχονταν εκεί για να τρώνε το αγαπημένο τους φαγητό, πατάτες τηγανητές με κρέας.  Όταν βρεθήκαμε στο λιβάδι, μου είπαν «κάναμε μια βολτίτσα εδώ, για να πάρουμε αέρα». Αλλά ο  Μικρός Πρίγκιπας είχε αγχωθεί τι ώρα θα πάνε σπίτι. Ήθελαν να φύγουν με το αεροπλάνο. Θα πάνε στο Παρίσι με το Κοριτσάκι, για να δουν τον πύργο του Άιφελ.  Για να προλάβουν, δεν θα περάσουν από το εστιατόριο. Έτσι τους στέλνω εγώ φαγητό στο σπίτι πριν φύγουν. Το σπίτι που μένουν, το έφτιαξε ο Μικρός Πρίγκιπας για να μείνουν με το Κοριτσάκι που έχασε τον κήπο του. Είναι απέναντι από τη θάλασσα. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι γυρίζουν από το Παρίσι, περνάνε από το εστιατόριο, για να με δουν. Μού λένε ότι ήταν πάρα πολύ ωραία στο Παρίσι. Μετά έφυγαν για το σπίτι τους κι έφυγα κι εγώ από το εστιατόριο, για να πάω για ύπνο.  (Ατομική αφήγηση)

8. Είδα  τον  Μικρό  Πρίγκιπα  να  περνά  έξω  από  το  σπίτι  μου  και  κατέβηκα,  για  να  γνωριστούμε.  Κανονίσαμε  να  συναντιόμαστε  τα  Σαββατοκύριακα  και  να  πηγαίνουμε  μαζί  εκδρομές.  Σε  κάθε  εκδρομή  ανεβαίνουμε  κάπου  ψηλά,  για  να  κοιτάζουμε  από  εκεί  τη  θέα.  Ο  Μικρός  Πρίγκιπας  κάθε  φορά  έρχεται  με  άλλο  κορίτσι.  Αυτός  μπορεί  να  γνωρίζει  εύκολα  κορίτσια,  επειδή  είναι  πρίγκιπας  και  όλες  θέλουν  να  είναι  μαζί  του.  Μία  φορά  έφερε  το  Κοριτσάκι.  Το  γνώριζε  από  καιρό.  Πήγαινε  και  το  έβρισκε  στον  κήπο  του.  Εγώ  συμπαθώ  όλα  τα  κορίτσια  που  έχει  φέρει  μαζί  του  ο  Μικρός  Πρίγκιπας.  Μια  μέρα  γνώρισα  κι  εγώ  μόνος  μου  ένα  κορίτσι  κι  από  τότε  στις  εκδρομές  αυτό  το  κορίτσι  έρχεται  πάντα  μαζί  μας.  Γυρίζουμε  και  οι  τέσσερις  παντού  στην  Ελλάδα  αλλά  ποτέ  δεν  πάμε  σε  άλλες  χώρες.  Τον  Μικρό  Πρίγκιπα  δεν  τον  αφήνουν  οι  λιμενικοί  να  ταξιδεύει.  Του  λένε  ότι  οι  πρίγκιπες  δεν  πρέπει  να  μπαίνουν  σε  πλοίο.  Το  καλύτερο  που  έχουμε  κάνει,  είναι  που  μια  φορά  σκαρφαλώσαμε  ψηλά  στα  βράχια  και  φτάσαμε  στην  κορυφή  και  μάς  άρεσε  πολύ  από  εκεί  η  θέα. (Ατομική αφήγηση)

9. Τον πύραυλο του Μικρού Πρίγκιπα μου τον έφερε ένας φίλος του, για να ταξιδέψω στον πλανήτη του. Περνούσα από όλους τους πλανήτες και  σε έναν πλανήτη είδα τον αριθμό του σπιτιού του. Τον ήξερα γιατί αυτός ο αριθμός είναι γραμμένος μέσα στον πύραυλο. Κατέβηκα από τον πύραυλο και χτύπησα την πόρτα του σπιτιού. Αλλά δεν με άκουγε. Έτσι τον πήρα τηλέφωνο και μου άνοιξε. Φύγαμε με τον πύραυλο, για να κάνουμε μαζί  διακοπές στη γη. Πήγαμε σε μια παραλία που ήξερα, και στήσαμε τη σκηνή μας στα βότσαλα. Είχαμε μαζί μας σάντουιτς, για να τρώμε. Όταν οι διακοπές μας τελείωσαν, ο Μικρός Πρίγκιπας πήγε με τον πύραυλο πίσω στον πλανήτη του. Εγώ όμως δεν έφυγα,  γιατί ήρθε κοντά μου το Κοριτσάκι. Θέλω να μείνω για να το προσέχω. Περνάμε ωραία εδώ. Φτιάχνουμε κάστρα με τα βότσαλα. Παίζουμε κρυφτό και κυνηγητό. (Ατομική αφήγηση)

10. Ο  Μικρός  Πρίγκιπας  και  το  Κοριτσάκι  ήρθαν  μαζί  στο  σπίτι  μου.  Χτύπησαν  το  κουδούνι  και  τους  άνοιξα  εγώ.  Οι  γονείς  μου  είχαν  πάει  στη  γιαγιά.  Μου έφεραν δώρο ένα σταθερό τηλέφωνο, ψεύτικο.  Κι εγώ  τους  έκανα  δώρο  από  μια  κούπα  και  τους  κέρασα  τσάι.  Συζητήσαμε  για  τα  σχολεία  μας.  Αυτοί  στο  σχολείο  τους  κάνουν  εργασίες,  παζλ,  ζωγραφίζουν  με  μαρκαδόρους  και  τρώνε.  Μου  είπαν  ότι  αγόρασαν  εργαλεία  και  καινούργιους  μαρκαδόρους,  γιατί  οι  παλιοί  είχαν  τελειώσει.  Μετά  κάναμε  άλλη  κουβέντα.  Το  Μικρό  Πρίγκιπα  τον  έχει  φέρει  εδώ  στη  γη  το  Κοριτσάκι,  γιατί  όταν  πήγε  στον  πλανήτη  του  να  τον  δει,  της  είπε  ότι  δεν  ήθελε  να  είναι  μόνος.  Εδώ  στη  γη  του  αρέσει  πολύ,  Θέλει  καμιά  μέρα  να  πάει  στον  πλανήτη  του  αλλά  μαζί  με  τους  φίλους  του  από  το  σχολείο, όχι μόνος του. (Ατομική αφήγηση)

11. Ο  Μικρός  Πρίγκιπας  και  το  Κοριτσάκι  έρχονται  σπίτι  μου  κάθε  μέρα,  για  να παίζουμε.  Εδώ  στη  γη  δεν  έχουν  κανέναν  άλλο, ξέρουν  μόνο  εμένα. Πρώτα  εγώ με  το  Κοριτσάκι  παίζουμε  με  τις  κούκλες  μου.  Η  αγαπημένη  του  κούκλα  είναι  η  σούπερ  ντίβα  και  η  δική  μου  αγαπημένη  κούκλα  είναι  η  Μπάρμπι. Ο  Μικρός  Πρίγκιπας ζωγραφίζει μέχρι  να  τελειώσουμε.  Ύστερα  παίζουμε  όλοι  μαζί  κρυφτό  στην  αυλή  μου.  Όταν  νυχτώνει,  τα  δύο  παιδιά  γυρίζουν  στον πλανήτη  του  Μικρού  Πρίγκιπα,  για  να  κοιμηθούν. Εγώ  δεν  έχω  πάει  ποτέ  στον  πλανήτη  του,  γιατί  του  Μικρού  Πρίγκιπα  του  αρέσει  να  παίζουμε  στο  δικό  μου  σπίτι.  (Ατομική αφήγηση)

12. Ο Γιώργος φιλοξενεί τον Μικρό Πρίγκιπα στο σπίτι του. Είχαν γνωριστεί όταν ο Γιώργος ταξίδεψε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, για να τον συναντήσει. Του είχε μιλήσει γι’ αυτόν ένας φίλος του από το σχολείο κι ύστερα είδε τον Μικρό Πρίγκιπα στην τηλεόραση. Όταν ο Γιώργος έφτασε εκεί, ρώτησε τον Μικρό Πρίγκιπα αν θέλει να γίνουν φίλοι κι εκείνος του απάντησε «ναι». Έπαιξαν μπάλα, μπάσκετ, κρυφτό και κυνηγητό. Οι γονείς του Γιώργου τον αφήνουν τα Σαββατοκύριακα που δεν έχει σχολείο, να πηγαίνει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Αυτή τη φορά τον έχει καλέσει ο Γιώργος στο σπίτι του. Πηγαίνουν βόλτα, για να γνωρίσει ο Μικρός Πρίγκιπας κι άλλους ανθρώπους. Και με μερικούς γίνονται φίλοι. Έτσι ο Γιώργος με τον Μικρό Πρίγκιπα πηγαίνουν και στον κήπο που ζει το Κοριτσάκι. Ο κήπος έχει ξαναφτιαχτεί. Στον Μικρό Πρίγκιπα αρέσει πολύ αυτός ο κήπος και ζητάει από το Κοριτσάκι να μείνουν μαζί εκεί, για να κάνει διακοπές. Όταν βγαίνει ο ήλιος, πιάνουν τα εντομάκια κι ύστερα τα αφήνουν πάλι ελεύθερα. Τη μια φορά κάνει κούνια ο Μικρός Πρίγκιπας και την άλλη φορά κάνει κούνια το Κοριτσάκι. Το Χειμώνα παίζουν χιονοπόλεμο κι όταν κρυώνουν, μπαίνουν στο σπιτάκι. Πηγαίνουν κι ο Γιώργος με τους φίλους του τα Σαββατοκύριακα, για να τους δουν. (Ατομική αφήγηση)

Συμπεράσματα

Οι στόχοι που θέσαμε αναφορικά με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιτεύχθηκαν στο σύνολό τους, όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, δηλαδή των παιδικών αφηγήσεων. Το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά του. Η ανυπομονησία των νηπίων να έρθει η σειρά τους, ήταν τέτοια που κάθε φορά που ολοκλήρωναν μια ιστορία, κατέφευγαν στην καρτέλα όπου αναγραφόταν η σειρά των ονομάτων τους με βάση την προηγηθείσα κλήρωση, για να διαπιστώσουν πόσο πλησίαζε η μέρα για τη δική τους συνάντηση με τον Μικρό Πρίγκιπα.
Εξίσου εντυπωσιακό είναι το ότι όλα τα νήπια-ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, γεγονός που αποδεικνύεται από την πλήρη συνάφεια, την αλληλουχία, τη συσχέτιση ανάμεσα στις συμμετοχές όλων των νηπίων στην ίδια ομαδική αφήγηση.
Στην ελεύθερη απασχόληση, που συνιστά μέρος του ημερήσιου προγράμματος, αλλά και στα κενά ανάμεσα στις προγραμματισμένες δραστηριότητες, οι ερωταποκρίσεις μεταξύ των νηπίων, οι οποίες αναφέρονταν στο θέμα του προγράμματος, αναδείχθηκε σε μία από τις προσφιλέστερες δραστηριότητες. Το νήπιο μάλιστα το οποίο ρωτούσε το συμμαθητή του, υποδυόταν ότι κατέγραφε τις απαντήσεις, μιμούμενο την καταγραφή από τη δασκάλα. Οι δε ερωτήσεις ήταν πλήρως σχετικές με τις απαντήσεις που είχαν προηγηθεί. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θεωρούμε ότι θα μπορούσε άνετα να υλοποιηθεί σε οποιοδήποτε νηπιαγωγείο, καθώς και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, δίνοντας την ευκαιρία στους μικρούς μαθητές να εκφράσουν την αισιοδοξία τους για την εκπλήρωση της επιθυμίας του πιλότου να επιστρέψει ο Μικρός Πρίγκιπας στη Γη, καθώς και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει περισσότερους φίλους και έτσι να επικοινωνήσουν ουσιαστικότερα με τους συμμαθητές τους αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον τους, μέσω της ηλεκτρονικής ή έντυπης παρουσίασης του προγράμματος.

 

 

 

 

Άρθρο δημοσιευμένο στο περιοδικό Διαδρομές, Καλοκαίρι 2010, τχ. 98, σσ. 6-12.

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α    ΚΑΙ    Π Α Ι Δ Ε Ι Α

Ελένη Α. Ηλία

Αν θέταμε το ερώτημα : «ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην παιδεία, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην πνευματική καλλιέργεια ενός ατόμου», στην απάντησή μας θα ήταν σκόπιμο να προταχθεί η επαφή με τα λογοτεχνικά έργα. Καθώς οποιοδήποτε πεδίο δράσης στο οποίο αποκομίζουμε εμπειρίες συμβάλλει στην παιδεία μας, στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας, τα έργα τέχνης, και ειδικότερα τα λογοτεχνικά κείμενα, που επιτρέπουν την ταύτιση του αναγνώστη με τους αφηγηματικούς ήρωες και έτσι του προσφέρουν εμπειρίες κοινωνικές και ψυχικές, συνιστούν ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο μόρφωσης. Η τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας είναι αποτέλεσμα της απόλαυσης που μας προσφέρει η αναγνωστική διαδικασία, καθώς απαιτεί την αντιληπτική δραστηριοποίησή μας προκειμένου να εννοήσουμε τα στοιχεία που υποδηλώνονται (Iser, W.,TheImpliedReader, TheJohnsHopkinsUniversityPress, BaltimoreandLondon, 1990, σ.31). Αυτή ωστόσο η παιδαγωγική δύναμη του λογοτεχνικού έργου δεν έχει δυστυχώς ίσως συνειδητοποιηθεί και αξιοποιηθεί επαρκώς από τους εμπλεκόμενους στην αγωγή των παιδιών. Το εν λόγω γεγονός συντελεί αναπόφευκτα στην επικρατούσα έλλειψη αξιών και θετικών πνευματικών προτύπων στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης νεολαίας. Ο Καζαντζάκης αναφέρεται στο παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (εκδ. Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, σ. 283) στην ιδιότητα των λογοτεχνικών έργων να υποβάλλουν εμπειρίες, αξίες, ιδέες και γνώσεις:

Ο Ζορμπάς έξυσε το κεφάλι του:

                        -Είμαι ξεροκέφαλος είπε, εύκολα δεν μπαίνω στο νόημα…

                        Ε μωρέ αφεντικό, και να μπορούσες αυτά που λες να τα χόρευες

                        να τα καταλάβω! ΄Η να μπορούσες αφεντικό, όλα αυτά να μου τα

                        πεις σαν παραμύθι.

Προκειμένου να γίνει φανερή αφενός η παιδαγωγική δυνατότητα των λογοτεχνικών κειμένων και αφετέρου η ύπαρξη πλήθους έργων στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή, την κατάλληλη για το παιδικό και εφηβικό αναγνωστικό κοινό, τα οποία, υποβάλλοντας τις πλέον ουσιαστικές, οικουμενικές αξίες για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, συνακόλουθα οδηγούν στην ευτυχία, θα παραθέσουμε ορισμένα μόνο ενδεικτικά αποσπάσματα. Ξεκινάμε με κείμενα που πραγματεύονται τη συμβολή του φυσικού κόσμου στην παιδεία και την ψυχική ισορροπία του ατόμου, η οποία στις μέρες μας έχει τόσο αγνοηθεί. Η αλλοτρίωση όπου οδηγεί την ανθρώπινη ύπαρξη η διάσταση με τη φύση, θα μπορούσε να καταπολεμηθεί με την ανάγνωση κειμένων που μυούν στα χαρακτηριστικά και τις αρχές της και κυρίως που προτρέπουν στην αναζήτηση ουσιαστικής επικοινωνίας μαζί της, στη θεώρησή της ως πλαισίου σοφίας και αυτογνωσίας. Ας σκεφτούμε στο σημείο αυτό την αισθητική ποιότητα των δημοτικών μας τραγουδιών, την αξεπέραστη, διεθνώς αναγνωρισμένη λογοτεχνική τους αξία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι δημιουργοί τους ήταν άνθρωποι αναλφάβητοι. Είχαν όμως τη δυνατότητα της διαρκούς επαφής με τη φύση, είχαν το χρόνο να την παρατηρήσουν, ζούσαν στους δικούς της ρυθμούς.

Στον πρωταρχικό και καταλυτικό ρόλο της φύσης στην παιδεία του ατόμου αναφέρεται το εξής ποίημα του Καρυωτάκη:

                            Είκοσι χρόνια παίζοντας

                            αντί χαρτιά βιβλία,

                             είκοσι χρόνια παίζοντας,

                              έχασα τη ζωή.

                            Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι,

                             μιαν εύκολη σοφία

                             ν’ ακούσω εδώ που πλάτανος

                             γέρος μου τη θροεί.

Στο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ «Πανσέληνος», από το οποίο παραθέτουμε τους πρώτους στίχους, η φύση λειτουργεί ως  καθρέφτης της ψυχής των ανθρώπων, όπου προβάλλονται οι σκέψεις και οι επιθυμίες τους. Τα πρόσωπα του ποιήματος, ερμηνεύοντας τα φυσικά στοιχεία με βάση τις ανάγκες τους και τις προσωπικές τους επιλογές και στάσεις ζωής, εκφράζουν, μάλλον όχι συνειδητά, τον εαυτό τους και κατακτούν την αυτογνωσία.

                              Την Πανσέληνο είδε στο Παρίσι ο θεονήστικος αλήτης

                               κι είπε: Απόψε το φεγγάρι μοιάζει σα χύτρα

                               με τον πάτο καλογανωμένο.

                               Πανσέληνος. Στο Φατήχ την είδε ένας νυχτοκλέφτης

                               και, απόψε, είπε, με παράθυρο μοιάζει το φεγγάρι

                              που έμεινεν ανοιχτό τη νύχτα.

                             ΄Ενας ιρλανδός πόλισμαν πανσέληνο είδε

                              και, με κλεφτοφάναρο, είπε, μοιάζει απόψε το φεγγάρι

                              κάποιου, που έδεσε σκάλα για ν ’ ανεβεί στον ουρανό

                              να κλέψει το χρυσάφι των άστρων.  

Η επίδραση του φυσικού κόσμου στον ανθρώπινο ψυχισμό και μάλιστα κατά την παιδική ηλικία, οπότε διαμορφώνονται τα διάφορα ατομικά ψυχικά χαρακτηριστικά, διαφαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από την Αιολική Γη του Βενέζη (εδ. Εστία,σ.308). Εδώ ο ώριμος πλέον αφηγητής, αναπολώντας την πορεία του ως πρόσφυγας  από τη Μικρασία στην Ελλάδα στην παιδική του ηλικία, απευθυνόμενος στην επίσης μικρή τότε αδερφή του, αναφέρεται στη ζωή του στη μικρασιατική ύπαιθρο, στις εμπειρίες που αποκόμισε ζώντας τα πρώτα παιδικά του χρόνια μέσα στη φύση, και αναγνωρίζει ότι αυτές  τον συνόδευσαν πάντα, τον στήριξαν και τον παρηγόρησαν στα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς:

΄Αρτεμη, εσύ κι εγώ δε θα ’μαστε ΄Αρτεμη, στην ξένη χώρα έρημοι.

Από δω και πέρα σ’ όλες τις μέρες, ως την άκρη του τέλους, δε

                          θα ’μαστε έρημοι….

            Στο εξαιρετικό, αλληγορικό βιβλίο του Εξυπερύ «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (μτφρ. Στρατή Τσίρκα, εκδ. Ηριδανός, σσ. 13-14) εκφράζεται ακριβώς αυτή η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας. Ο ήρωας του έργου έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον αληθινό εαυτό του, που δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ξεχασμένη παιδικότητά του, όταν βρίσκεται μόνος στην έρημο της Σαχάρας, κινδυνεύοντας να χάσει τη ζωή του αν δεν καταφέρει να επισκευάσει τη βλάβη στο αεροπλάνο του μέσα στο πολύ μικρό διάστημα για το οποίο επαρκεί  το νερό που έχει μαζί του. Μακριά από τις συμβάσεις και τους συμβιβασμούς που επιβάλλει η κοινωνική ζωή, σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες του κινδύνου, της περισυλλογής και της αυτοσυγκέντρωσης, ξανακερδίζει την αυτογνωσία του, που αποδίδεται με το πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα:

Το πρώτο βράδυ λοιπόν αποκοιμήθηκα πάνω στην

                                 άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη γη…

Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου, τα χαράματα,

                                 όταν μία μικρή αλλόκοτη φωνή με ξύπνησε, λέγοντας:

                                  -Σας παρακαλώ… Ζωγράφισέ μου ένα αρνί!

                                 Κοίταζα λοιπόν αυτήν την οπτασία γουρλώνοντας τα

                                 μάτια από κατάπληξη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι βρισκόμουν

                                 χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Κι

                                 όμως ο μικρός μου ανθρωπάκος δε μου φαινόταν να ’χει

                                 χαθεί, μήτε πεθαμένος από την κούραση, μήτε πεθαμένος

                                 από την πείνα, μήτε πεθαμένος από τη δίψα, μήτε πεθαμένος

                                 από το φόβο. Δεν έδειχνε καθόλου σαν παιδί που χάθηκε

                                  μέσα στη μέση της ερήμου, χίλια μίλια μακριά από κάθε

                                  κατοικημένη περιοχή.

             Η αυτογνωσία έχει αφετηρία την πλήρη συνειδητοποίηση ότι είμαστε εφήμεροι, ότι ο χρόνος μας είναι πεπερασμένος. Στους παρακάτω στίχους του δημοτικού τραγουδιού με τον τίτλο «Το Τραγούδι του Ντουνιά» αποδίδεται λοιπόν εξαιρετικά με την τεχνική της αντίθεσης αυτή η συντομία της ανθρώπινης ζωής, η οποία αντιδιαστέλλεται προς τη διάρκεια  ύπαρξης των βουνών:

Σαν τ’ όνειρο που είδα χτες, κοντά να ξημερώσει

                                      έτσ’ είναι τούτος ο ντουνιάς, ο ψεύτικος ο κόσμος.

                                      Σ’ αυτόν τον κόσμο που ‘μαστε άλλοι τον είχαν πρώτα

                                      σ’ εμάς τον παραδώσανε κι άλλοι τον καρτερούνε.

                                      Καλότυχα είναι τα βουνά, ποτέ τους δε γερνάνε,

                                  Το καλοκαίρι πράσινα και το χειμώνα χιόνι… (Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα Τραγούδια του ελληνικού λαού, σ.232)

Αν και η ανθρώπινη ύπαρξη κλονίζεται μπροστά στην επίγνωση του θανάτου, αυτή ακριβώς η πραγματικότητα τροφοδοτεί την ανθρώπινη αγωνιστικότητα και δημιουργικότητα. Η μετουσίωση  του υπαρξιακού άγχους σε δημιουργία διαφαίνεται θαυμάσια στο παρακάτω απόσπασμα του Καζαντζάκη:

Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, απάνω σ’ ένα

                 φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Μερικοί άνθρωποι, οι πιο

                 ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου. Από την άκρα

                 αυτή σκύβουμε, με τα μάτια ανοιχτά, τα αυτιά ανοιχτά κάτω

                 στο χάος. Ανατριχιάζουμε. Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό

                 γκρεμό…Κι έτσι σκυμμένοι στην άβυσσο, νογούμε σύγκορμα,

                 σύψυχα, να μας κυριεύει τρόμος. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει

                 … Σταμάτησα. ΄Ηθελα να πω: Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η

        ποίηση, μα ο Ζορμπάς δε θα καταλάβαινε και σώπασα ( ΄Ο. π., σ. 276).

          Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης αγωνιστικότητας, της ανάγκης να θέτουμε σκοπούς στη ζωή προκειμένου να αντιμετωπίζουμε τις τραγικές καταστάσεις που δεν βρίσκονται   κάτω από τον έλεγχό μας και είναι ενάντιες στις επιλογές και τις επιθυμίες μας είναι το μυθιστόρημα «Γαλήνη» του Η. Βενέζη (εκδ. Εστία,232-233). Στο απόσπασμα που ακολουθεί εμφανίζεται ο ηλικιωμένος πατέρας που πριν από λίγο καιρό έχει χάσει το μοναχοπαίδι του, να αναφέρεται στην απόφασή του να δημιουργήσει ένα νέο τριανταφυλλώνα στην άνυδρη γη που έχει εγκατασταθεί πρόσφυγας, για να δώσει νόημα στην παραπέρα ζωή του:

                                    -Γιατί, λέει τέλος, δεν τ’ αφήνεις πια αυτό; …

                                    -Τη γη, του λέει, θέλοντας να πει για τη γη που

                                    άρχισε πάλι να τη σκαλίζει για τριαντάφυλλα,

                                   περνώντας τις ώρες της συμφοράς του, ο Δημήτρης Βένης.

                                    -Δεν υπάρχει πια τίποτ’ άλλο, παιδί μου,… Και πια δεν

                                   υπάρχει κανείς που να πιστεύει…                                                  

                                 Μουρμούρισε το γεροντάκι  γέρνοντας το κεφάλι»   .                           

            Ας περάσουμε στη συμβολή των λογοτεχνικών κειμένων στον πλέον σημαντικό στόχο της ανθρώπινης ζωής, που κατά τον  Αριστοτέλη στο έργο του «Τα Ηθικά Νικομάχεια» (τ. Β΄, μτφρ. Κυρ. Ζάμπα, εκδ. Ευθεία, Αθήνα, σ. 274) δεν είναι άλλος από την αναζήτηση της ευτυχίας. Στο πάρα πολύ διάσημο παγκοσμίως λογοτεχνικό έργο του Ρίτσαρντ Μπαχ, με τον τίτλο Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβιγκστον (μτφρ. Γ. Κυπραίος, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα, 1992, σσ. 61, 62), η ευτυχία συσχετίζεται με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, όπως άλλωστε υποστηρίζει και ο σύγχρονος φιλόσοφος ΄Εριχ Φρομ, αναφέροντας επακριβώς ότι «η πιο μεγάλη δυνατή ολοκλήρωση της προσωπικότητας, η πιο μεγάλη αυτογνωσία αποσκοπεί στη δύναμη και την ευτυχία του ατόμου»(Ο Φόβος μπροστά στην Ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος, Αθήνα, 1971, σ. 276). Ο κύριος ήρωας του έργου του Μπαχ, ο νεαρός γλάρος Ιωνάθαν, έχει αφήσει τον κόσμο στον οποίο γεννήθηκε, όπου οι  γλάροι «είχαν τα μάτια τους σφαλιστά στις χαρές της πτήσης και χρησιμοποιούσαν τις φτερούγες τους μόνο σαν μέσο για να βρίσκουν την τροφή τους και να μάχονται γι’ αυτήν» (σ. 58), αναζητώντας τον Παράδεισο. Ο ηλικιωμένος γλάρος που έχει αναλάβει το ρόλο του εκπαιδευτή, του εξηγεί:

«Θ’ αρχίσεις να πλησιάζεις τον παράδεισο, Ιωνάθαν,

                           την στιγμή που θ’ αγγίξεις την τέλεια ταχύτητα. Και

                           τέλεια ταχύτητα δεν είναι να πετάς με χίλια μίλια

                           την ώρα ή μ’ ένα εκατομμύριο ή με την ταχύτητα

                           του φωτός. Κι αυτό γιατί κάθε αριθμός είναι από

                           μόνος του ένα όριο, ενώ η τελειότητα δεν έχει όρια.

                          Τέλεια ταχύτητα, γιε μου, σημαίνει το να είσαι εκεί…

                          Πάντα να θυμάσαι Ιωνάθαν, ότι ο Παράδεισος δεν

                          είναι ούτε τόπος ούτε χρόνος, γιατί αυτά τα δυο είναι

                          πράγματα που δεν έχουν κανένα νόημα».

Η έννοια της ευτυχίας, που αναφέρεται αλληγορικά ως Παράδεισος στο παραπάνω έργο, προσδιορίζεται με σαφήνεια   στο παγκοσμίως αγαπητό κλασικό παραμύθι «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» της Ζαν Μαρί Λεπρένς Ντε Μπομόν (μτφρ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, εκδ. Ερευνητές, 2005). Εδώ η ηρωίδα παρέμενε ευτυχισμένη και γι’ αυτό φαινόταν πεντάμορφη, ακόμα και όταν δυσκολεύονταν πολύ οι συνθήκες της ζωής της:

«-Για κοίτα τη μικρή μας αδελφή, έλεγαν οι αδερφές

                        της. Είναι τόσο χαζή που, ενώ ζει μες στη δυστυχία,

                        είναι ικανοποιημένη».

Μέσα από την αναγνωστική ταύτιση με το ελκυστικό, γοητευτικό αυτό λογοτεχνικό πρότυπο, μας υποβάλλεται η αντίληψη ότι  η πραγματικότητα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι ιδανική. Η ευτυχία συνεπώς σχετίζεται με την ψυχική πληρότητα που νιώθουμε, πηγάζει από την εσωτερική μας κατάσταση, από την ικανοποίηση ότι αξιοποιούμε το σύνολο των δυνατοτήτων μας για να πραγματοποιήσουμε τις επιδιώξεις μας. Καθώς λοιπόν πρόκειται για κατάσταση ανεξάρτητη από εξωτερικούς παράγοντες, βρίσκεται κατά πολύ κάτω από τον έλεγχό μας.

΄Ισως ορισμένα παιδιά και έφηβοι στις μέρες μας να έχουν ήδη ανακαλύψει τη σχέση της παιδείας, της αδιάκοπης προσπάθειας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, με άλλα λόγια, με την ευτυχία. Για εκείνους που αγχωμένοι από την ένταση και την προσπάθεια για την κατάκτηση ενός επιμέρους στόχου δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει την ευδαιμονία, την ευτυχία που προκαλεί η παιδεία, η σοφία, η αυτογνωσία, θα την βιώσουν οπωσδήποτε σε κάποια περίοδο της ζωής τους μέσα από την ανάγνωση όχι μόνο των συγκεκριμένων έργων από τα οποία προέρχονται τα αποσπάσματα που ενδεικτικά παραθέσαμε εδώ, αλλά και πολλών άλλων σχετικών κειμένων. Γιατί ειδικότερα για τον  αναγνώστη της λογοτεχνίας δεν υπάρχει ευτυχώς τίποτα πιο αληθινό, πιο σημαντικό και πιο ελπιδοφόρο από αυτό που εκφράζει το ρητό «Γηράσκω αεί διδασκόμενος».