Αρχείο κατηγορίας Διδακτική της Γλώσσας

ΟΤΑΝ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΝΗΠΙΩΝ (Εισήγηση σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο)

Ηλία Ελένη, ΟΤΑΝ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΝΗΠΙΩΝ,

9o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Ι.Α.Κ.Ε. (Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών)

Πολίτης, Εκπαίδευση και Πολιτική Συμμετοχή. Διαμορφώνοντας ενεργούς πολίτες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης,

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ τ. B΄, ISBN (B τόμος): 978-618-5506-17-9, επιμ. Λάβδας Κ. κ. ά.,

Ηράκλειο 2023, σσ. 289-295:

https://iake.weebly.com/praktika2023.html

Ηλία Ελένη, Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε.Κ.Π.Α.

Περίληψη
Η εισήγηση εστιάζει σε έντυπη έκδοση του 2007 με τίτλο «Μια φορά κι έναν καιρό…», η οποία αναφέρεται σε θεατρική παράσταση που πραγματοποιήθηκε σε δημόσιο νηπιαγωγείο της Αττικής. Το συγκεκριμένο θεατρικό έργο συμπεριλάμβανε ατομικά κείμενα νηπίων, που παράχθηκαν με βάση την διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος δημιουργικής γραφής μακράς διάρκειας, με ερέθισμα μεμονωμένους στίχους δημοτικών τραγουδιών. Σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση του έργου, ο βασιλιάς και η βασίλισσα διεξήγαγαν διαγωνισμό, ώστε να οριστεί ο αξιότερος διάδοχός τους. Ο διαγωνισμός στον οποίο συμμετείχαν όλοι και όλες οι νέοι ως υποψήφιοι για την διαδοχή, περιλάμβανε την ανάπτυξη μιας ιστορίας από τον καθένα, με επίκεντρο έναν διαφορετικό στίχο δημοτικού τραγουδιού. Ο διαγωνισμός δεν είχε νικητή, καθώς διαπιστώθηκε ότι όλοι οι νέοι του τόπου ήταν εξίσου καλοί και έξυπνοι, άρα ικανοί να φροντίσουν οι ίδιοι συλλογικά για την επωφελή διακυβέρνηση του τόπου στο μέλλον.

Λέξεις κλειδιά: Δημιουργική γραφή, νήπια, εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

1. Εισαγωγή
Στην παρούσα εισήγηση αναφερόμαστε σε ανοιχτή θεατρική παράσταση μονοθέσιου νηπιαγωγείου της Αττικής και σε αντίστοιχη έντυπη έκδοση, που αναδεικνύουν τις ευφάνταστες, πρωτότυπες ιστορίες των μαθητών του. Πρόκειται για ιστορίες που παράχθηκαν στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος δημιουργικής γραφής, με ερέθισμα αποκλειστικά στίχους δημοτικών τραγουδιών, καθώς το δημοτικό τραγούδι έχει καταξιωθεί διαχρονικά από την παγκόσμια πνευματική κοινότητα (Πολίτης, 1985). Ο ανώνυμος, αναλφάβητος δημιουργός του, ο οποίος κατοικεί στην ύπαιθρο, εμπνέεται από το φυσικό περιβάλλον και εκφράζει αυθεντικά και εύστοχα την υπαρξιακή αγωνία του, την αγάπη του για τη ζωή, την οδύνη για τον θάνατο (Vitti, 1987). Η προσωπική του συγκίνηση αποδίδεται μέσα από τον λυρισμό, τον μελαγχολικό τόνο, την υπερβολή, την επανάληψη (Μιχαήλ-Δέδε, 1994) και την εμπλοκή του προσωποποιημένου φυσικού κόσμου στα περιστατικά της ζωής και στον ψυχισμό του.
Στην εισήγηση παρουσιάζεται επίσης η διαδικασία μέσα από την οποία οι ατομικές ιστορίες των νηπίων εντάχθηκαν σε ενιαίο κείμενο. Σε αυτό δόθηκε ο τίτλος «Μια φορά κι έναν καιρό…», που συμπίπτει με την στερεοτυπική φράση με την οποία ξεκινούν όλα τα λαϊκά παραμύθια. Το βασικό χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων παραμυθιών είναι πως ο κύριος ήρωάς τους κατορθώνει να ευτυχήσει ύστερα από πολλές περιπέτειες, μόνο με την βοήθεια του μαγικού στοιχείου, των εξωτερικών υπερφυσικών δυνάμεων που αναγνωρίζουν τις αρετές του και τον ανταμείβουν για αυτές (Μερακλής, 1986). Ο δε βασιλιάς του παραμυθιού έχει την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία, αποφασίζει μόνος για όλα στο τεράστιο βασίλειό του (Ζαν, 1996). Στο έργο των νηπίων ωστόσο, οι αφηγηματικοί ήρωες στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις και με την αξία τους επιτυγχάνουν την αντικατάσταση του βασιλιά από έναν τύπο διακυβέρνησης όπου συμμετέχουν συλλογικά.

2. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής «Οι Άταχτοι Στίχοι»
2.1. Μεθοδολογία διδακτικής παρέμβασης
Στην συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση απομονώνουμε έναν ή δύο στίχους από δημοτικά τραγούδια της αγάπης, της ξενιτιάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, γνωμικά και κάλαντα, που εμπεριέχονται στην συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού Λαού, καθώς είναι η ευρύτερα διαδεδομένη. Προκειμένου οι μεμονωμένοι στίχοι να λειτουργήσουν ως ερέθισμα της φαντασίας των νηπίων, επιλέχθηκαν με κριτήριο την νοηματική αυτοτέλεια και την εικονοπλαστική δύναμη (Μπενέκος, 1981), καθώς ο ρόλος των εικόνων θεωρείται καθοριστικός στην ποίηση και ειδικότερα όταν οι αναγνώστες είναι παιδιά (Καλλέργης, 1995).
Οι στίχοι που αξιοποιούνται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αποκαλούνται «άταχτοι», καθώς έχουν φύγει από τη θέση τους στο δημοτικό τραγούδι (Ηλία, 2008). Με την επιλογή αυτού του επιθετικού προσδιορισμού εξασφαλίζεται το ενδιαφέρον των νηπίων, εφόσον χρησιμοποιούν πολύ συχνά στον λόγο την προσωποποίηση, τα προσελκύει η ροπή προς την σκανταλιά και διακατέχονται από παιγνιώδη διάθεση (Χουιζίνγκα, 1989).
Αφού ο εκπαιδευτικός κάνει την πρώτη απαγγελία των στίχων, τα νήπια τους επαναλαμβάνουν αρκετές φορές ομαδικά με την συνοδεία κρουστών οργάνων, ώστε να εξοικειωθούν με το ιαμβικό μέτρο και να διευκολυνθούν στην αφομοίωσή τους. Στην συνέχεια, παράγουν διαφορετικές, πρωτότυπες ατομικές ιστορίες (Huck, Hepler, & Hickman, 1979) σε σχέση με τους επιλεγμένους στίχους, σύμφωνα με την διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που εφαρμόζεται στα κειμενοκεντρικά μοντέλα διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2001). Αναλυτικότερα, ο εκπαιδευτικός θέτει αρχικά γενικές ερωτήσεις και στην συνέχεια, όποτε χρειάζεται, προχωρά σε ειδικότερες, διευκρινιστικές (Pascucci & Rossi, 2002), προκειμένου να κατευθύνει το νήπιο στην δόμηση του κειμένου του. Ο αριθμός των ερωτήσεων περιορίζεται με την πάροδο του χρόνου, καθώς αυξάνεται η αφηγηματική ικανότητα του ερωτώμενου νηπίου.
Αν και οι μαθητές στο νηπιαγωγείο δεν είναι κατά κανόνα σε θέση να γράφουν οι ίδιοι, γίνεται λόγος για εκπαιδευτικά προγράμματα δημιουργικής γραφής, καθώς τις ιστορίες που παράγουν, τις καταγράφει ο εκπαιδευτικός. Μετά, δε, την ολοκλήρωση της καταγραφής, ο εκπαιδευτικός διαβάζει στα νήπια τα ατομικά κείμενα που προκύπτουν, για την τελική έγκρισή τους. Τα νήπια γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι η ακριβής καταγραφή των κειμένων τους εξυπηρετεί την μελλοντική αξιοποίησή τους σε ανοιχτές θεατρικές παραστάσεις και σε αντίστοιχες εκδόσεις, όπως αυτές που ήδη υπάρχουν στην βιβλιοθήκη της τάξης από ανάλογες δραστηριότητες προηγούμενων ετών (Ηλία 2005, 2006).
Σε μερικές περιπτώσεις όταν οι άταχτοι στίχοι προέρχονται από κάλαντα ή από κλέφτικα τραγούδια, μετά από την αξιοποίησή τους για την παραγωγή των αφηγηματικών κειμένων των νηπίων, παρουσιάζεται ολόκληρο το ποίημα όπου αυτοί περιλαμβάνονται, προκειμένου να συνδυαστεί με την επικαιρότητα, τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ή την επέτειο της 25ης Μαρτίου αντίστοιχα.

2.2. Αποτελέσματα από την διεξαγωγή του προγράμματος
Ενδεικτικά παρατίθενται τέσσερα αφηγηματικά κείμενα διαφορετικών νηπίων, τα οποία ακολουθούν στην εισήγηση τους στίχους από τους οποίους προέκυψαν.
«Το καρτεράει ο δάσκαλος με μια χρυσή βεργούλα,/το καρτεράει η δασκάλισσα με δυο κλωνάρια μόσκο»: Ο δάσκαλος και η δασκάλα ειδοποιούν τον Μικρό Πρίγκιπα (τον ήρωα του βιβλίου του Εξυπερύ), για να πάει στο σχολείο τους. Θέλουν να τον μάθουν να διαβάζει και να γράφει.
«Ακούω τον άνεμο και ηχά με τα βουνά μαλώνει»: Βλέπω απ’ το τζάμι ένα βουνό κι ακούω τον άνεμο. Ο άνεμος λέει στο βουνό: «Κάνε στην άκρη». Το βουνό προσπαθεί γιατί είναι φίλος με τον άνεμο αλλά δεν μπορεί. Συνέχεια ο άνεμος λέει το ίδιο, συνέχεια και το βουνό προσπαθεί, δεν μπορεί όμως με τίποτα. Ο άνεμος θέλει να παραμερίσει το βουνό, για να δει τι υπάρχει από πίσω του. Υπάρχει μια πόλη, που ο άνεμος δεν θα την δει ποτέ. Όμως οι άνθρωποι αυτής της πόλης ανεβαίνουμε στο βουνό, για να παίξουμε με το χιόνι κι εκεί μας βλέπει ο άνεμος. Εγώ έχω πάρει μαζί μου στο βουνό ένα καρότο και δυο κουμπιά, για να τα βάλω για μύτη και μάτια στον χιονάνθρωπο που θα φτιάξουμε με τ’ αδέρφια μου.
«Ποτάμι για λιγόστεψε, ποτάμι γύρνα πίσω»: Το ποτάμι είναι θυμωμένο. Το έχει θυμώσει ο άνεμος, επειδή φυσάει. Κι είναι πολύ ορμητικό. Εκεί κοντά είναι ένα κοριτσάκι που γυρίζει απ’ το σχολείο. Το κοριτσάκι δεν ξέρει από τι έχει θυμώσει το ποτάμι. Προσπαθεί να το ηρεμήσει, τραγουδώντας του χαρούμενα τραγουδάκια. Όταν το κοριτσάκι πηγαίνει στη μαμά του, της λέει: «Πού να στα λέω. Ηρέμησα ένα ποτάμι». Το άλλο μεσημέρι, που γυρίζει απ’ το σχολείο, ρωτάει το ποτάμι αν θέλει να γίνουν φίλοι κι εκείνο απαντάει «ναι». Το κοριτσάκι τού πετά μια μπάλα και το ποτάμι την στέλνει πίσω. Έτσι παίζουν μαζί κάθε μέρα μετά το σχολείο.
«Και στάζουνε τα μάτια μου και τρέχουν μαύρα δάκρυα»: Ο Θεός είναι στην εκκλησία. Είναι πολύς κόσμος εκεί, γιατί κάποιος έχει πεθάνει και γίνεται η κηδεία του. Ο Θεούλης κλαίει για τον πεθαμένο. Οι άνθρωποι που τον βλέπουν, νομίζουν ότι κλαίει, γιατί δεν πήγαν να τον φιλήσουν. Κι έτσι όλοι πηγαίνουν και τον φιλάνε. Μετά την κηδεία ο Θεός πηγαίνει στο σπίτι μιας γιαγιάς, για να μείνει μαζί της. Του αρέσει καλύτερα από την εκκλησία, επειδή βρίσκει φαγητό.

3. Η εξέλιξη του εκπαιδευτικού προγράμματος σε θεατρικό έργο
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δημιουργικής γραφής μακράς διάρκειας που συστηματικά σχεδιάζονται και υλοποιούνται στο νηπιαγωγείο κάθε σχολική χρονιά, είναι πάγια τακτική μετά την ολοκλήρωσή τους να παρουσιάζονται από τα νήπια με τη μορφή ανοιχτών θεατρικών παραστάσεων στη χριστουγεννιάτικη εκδήλωση, καθώς και σε αυτήν κατά τη λήξη του σχολικού έτους. Οι δύο αυτές παραστάσεις που προκύπτουν από την εκπαιδευτική καθημερινότητα και είναι εξ ολοκλήρου δημιούργημα των ίδιων των νηπίων που συμμετέχουν στα αντίστοιχα προγράμματα, συμβάλλουν σημαντικά στο άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία (Γραμματάς, 2014). Επίσης, αποτελούν εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο για την ενασχόληση των νηπίων με την δημιουργική γραφή και στις επόμενες σχολικές τάξεις (Ηλία & Ματσαγγούρας, 2006), καθώς καλλιεργούν την δημιουργικότητά τους, τονώνουν την αυτοπεποίθησή τους και προϋποθέτουν την μεταξύ τους συνεργασία. Μέσα από τα κείμενα των νηπίων αναδεικνύονται οι επιδόσεις τους αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, οι προσδοκίες, οι επιθυμίες και οι εμπειρίες τους.
Στην συνέχεια, αναφέρονται η διαδικασία και τα στάδια από τα οποία προέκυψε η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση, με την αξιοποίηση των ιστοριών των νηπίων. Η συμβολή τού «τυχαίου» (Ελύτης, 2009) υπήρξε καθοριστική σε αυτήν την διαδικασία, γεγονός ιδιαίτερα αξιοσημείωτο, εάν ληφθεί υπόψη η σύνθετη φύση των θεατρικών παραστάσεων και η πολλαπλότητα των στόχων που επιδιώκουν (Γραμματάς, 2012).

3.1. Το χαρακτηριστικό αντικείμενο της μεταμφίεσης για τον ρόλο του βασιλιά
Στην δραματοποίηση των παραμυθιών χρησιμοποιούνται συστηματικά διάφορα αντικείμενα μεταμφίεσης, που παραπέμπουν σε συγκεκριμένα αφηγηματικά πρόσωπα (Ηλία, 2003). Κάθε νήπιο επιλέγει κατά την διαδικασία της δραματοποίησης ένα από τα χαρακτηριστικά αντικείμενα, εκφράζοντας έτσι ουσιαστικά την ταύτισή του με τον αντίστοιχο ήρωα (Booth, 1987). Όταν το νήπιο μεταμφιέζεται, φορώντας ή κρατώντας το χαρακτηριστικό αντικείμενο, μιλά σε πρώτο πρόσωπο, ως ο ήρωας δηλαδή που υποδύεται.
Μετά την κατασκευή των αποκριάτικων μασκών από χαρτόνι οντουλέ, έγινε αντιληπτό ότι τα κομμάτια που περίσσεψαν, εάν συρράπτονταν, σχημάτιζαν κορώνες. Οι κορώνες αυτές τοποθετήθηκαν σε ένα κουτί στο μέρος με τα υλικά του θεατρικού παιχνιδιού, για να χρησιμοποιηθούν ως χαρακτηριστικό αντικείμενο για τον ρόλο του βασιλιά κατά την δραματοποίηση των παραμυθιών.
Μέσα από την παρατήρηση των νηπίων κατά την διάρκεια της ελεύθερης απασχόλησης, διαπιστώθηκε ότι οι κορώνες έγιναν αμέσως εξαιρετικά δημοφιλές στοιχείο μεταμφίεσης. Τα νήπια άλλωστε είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένα με τον ρόλο του βασιλιά στα παραδοσιακά παραμύθια αλλά και σε ομαδικά παραδοσιακά παιδικά παιχνίδια, όπως “Βασιλιά, βασιλιά με τα 12 σπαθιά! Τι δουλειά;”. Η προτίμηση στις κορώνες από το σύνολο της σχολικής τάξης οδήγησε τον εκπαιδευτικό στην αναζήτηση περισσότερων τρόπων αξιοποίησής τους κατά τις προγραμματισμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

3. 2. Ο ρόλος του βασιλιά σε ομαδικό θεατρικό παιχνίδι αξιολόγησης
Ένα πεδίο όπου οι κορώνες ως αντικείμενο μεταμφίεσης χρησιμοποιήθηκαν συστηματικά, ήταν αυτό της αξιολόγησης των μαθητικών επιδόσεων. Προκειμένου δηλαδή να παρατηρηθεί η μαθησιακή πορεία κάθε νηπίου στα διάφορα γνωστικά αντικείμενα (Κασσωτάκης, 2013), επινοήθηκε ένα ομαδικό θεατρικό παιχνίδι έντασης (Μαρούδας, 2017), με κεντρικό πρόσωπο τον βασιλιά.
Σύμφωνα με αυτό, η αξιολόγηση της επίδοσης των νηπίων πραγματοποιείται με την ενεργό συμμετοχή ολόκληρου του τμήματος και χωρίς εμφανή εμπλοκή του εκπαιδευτικού. Έτσι τα νήπια δεν αντιλαμβάνονται ότι εξυπηρετείται ο εκπαιδευτικός στόχος της αξιολόγησης. Συμμετέχοντας καθολικά, με υπέρμετρο ενθουσιασμό και απόλυτη προσήλωση στην διεξαγωγή του θεατρικού παιχνιδιού (Λενακάκης, 2014), προσδοκούν και βιώνουν την απόλαυση που αυτό το παιχνίδι προσφέρει. Καθώς διεκδικούν τον πρωταγωνιστικό ρόλο του βασιλιά και τον υποδύονται διαδοχικά, αυτοαξιολογούνται και ετεροαξιολογούνται αναφορικά με την γλώσσα, τα μαθηματικά και όλα τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα (Ντολιοπούλου & Γουργιώτου, 2008). Συνειδητοποιούν ότι προκειμένου να μεταμφιεστούν φορώντας την κορώνα, προϋπόθεση συνιστά η ενεργοποίηση της σκέψης, η χρησιμοποίηση των γνώσεων και των εμπειριών τους. Περιμένοντας την σειρά τους καθισμένα κυκλικά, παρακολουθούν και ελέγχουν την έκβαση τής διαδικασίας.
Αναλυτικότερα, η τύχη καθορίζει ποιο νήπιο θα μεταμφιεστεί πρώτο σε βασιλιά, φορώντας την κορώνα. Στην συνέχεια, το συγκεκριμένο νήπιο που υποδύεται τον βασιλιά, υποβάλλει τον συμμαθητή του που θα επιλέξει, σε μια δοκιμασία που περιλαμβάνει καρτέλες, όπου αναγράφονται αριθμοί ή λέξεις. Για παράδειγμα, ο βασιλιάς μπορεί να δείξει την καρτέλα με τον αριθμό «9» και να ζητήσει να του προσκομίσουν τόσα άγρια ζώα ή κόκκινα τρίγωνα ή καλοκαιρινά φρούτα. Ο συμμαθητής φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία τού βασιλιά, προσκομίζοντας τα αντίστοιχα αντικείμενα από τις γωνιές του ελεύθερου παιχνιδιού, προκειμένου στη συνέχεια να φορέσει εκείνος την κορώνα, που ο βασιλιάς θα του παραδώσει. Το νήπιο που έχει μόλις παραδώσει την κορώνα, αφού επιστρέψει στην θέση τους τα αντικείμενα που χρησιμοποίησε ο συμμαθητής του, συνεχίζει να παρακολουθεί ενεργά το παιχνίδι μέχρι την ολοκλήρωσή του όταν όλα τα νήπια του τμήματος θα έχουν υποδυθεί τον ρόλο του βασιλιά. Εάν κάποιο νήπιο δυσκολεύεται είτε από την θέση του βασιλιά να ελέγξει κατά πόσο ο συμμαθητής του επέτυχε στην δοκιμασία που τον υπέβαλε, είτε από την θέση του υποβαλλόμενου στην δοκιμασία συμμαθητή να ανταποκριθεί σωστά, η ίδια η ομάδα των συμμαθητών είναι που το κατευθύνει, προκειμένου η διαδικασία να προχωρήσει ομαλά.

3.3. Ο ρόλος του βασιλιά στο θεατρικό έργο
Οι ιστορίες που είχαν παραχθεί από τα νήπια στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των άταχτων στίχων, συμπεριλήφθηκαν για την μέγιστη αξιοποίησή τους σε ένα παραμύθι, σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση του οποίου ο βασιλιάς και η βασίλισσα κάποιου τόπου αναζητούσαν τον καταλληλότερο διάδοχό τους. Τα δύο νήπια που στην αντίστοιχη θεατρική παράσταση υποδύονταν τους ρόλους του βασιλιά και της βασίλισσας, εμφανίστηκαν να διαφωνούν μεταξύ τους για το αν η σωματική δύναμη ή η ομορφιά θα έπρεπε να αποτελέσει το κριτήριο για την επιλογή διαδόχου. Συγκάλεσαν τότε το συμβούλιο των σοφών, που απαρτιζόταν από πέντε άλλα νήπια, για να τους δώσουν την λύση. Εκείνοι υπέδειξαν το είδος της δοκιμασίας για την αναζήτηση του διαδόχου. Οι σοφοί θα απάγγελαν στίχους και τα δεκαέξι νήπια που υποδύονταν τους υποψήφιους νέους για την διαδοχή, θα ανέπτυσσαν διαδοχικά τις σχετικές ιστορίες τους. Οι σοφοί αιτιολόγησαν μάλιστα την πρόταση για χρησιμοποίηση αποκλειστικά στίχων δημοτικών τραγουδιών, αναφέροντας πως ο λαός που δημιούργησε αυτούς τους στίχους είναι σοφότερος από τους ίδιους και οι στίχοι του είναι σπουδαίοι.
Μέσα από τις ιστορίες που ανέπτυξαν οι νεαροί υποψήφιοι, προέκυψαν ωστόσο ως κοινά χαρακτηριστικά τους η καλοσύνη και η ευφυία. Εφόσον οι σοφοί οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι οι υποψήφιοι είναι όλοι ισάξιοι και κατά συνέπεια κατάλληλοι να κυβερνήσουν, δεν ορίστηκε κάποιος διάδοχος, γιατί το μέλλον του τόπου θεωρήθηκε εξασφαλισμένο στην περίπτωση που οι πολίτες θα έπαιρναν συλλογικές αποφάσεις. Στο τέλος γιόρτασαν όλοι μαζί το νέο μοντέλο διακυβέρνησης του τόπου τους.

4. Η έντυπη έκδοση με τίτλο «Μια φορά κι έναν καιρό…»
Ολόκληρο το θεατρικό έργο περιλαμβάνεται σε χαρτόδετη έκδοση είκοσι οχτώ σελίδων. Ο τίτλος «Μια φορά κι έναν καιρό…» (Ηλία, 2007), που αναγράφεται στο εικονογραφημένο εξώφυλλο, δηλώνει ότι πρόκειται για παραμύθι. Στην έντυπη έκδοση προηγείται πρόλογος και ακολουθεί εισαγωγή που απευθύνεται σε ενήλικους αναγνώστες, εκπαιδευτικούς, γονείς και φοιτητές. Εδώ παρουσιάζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα από το οποίο προέκυψαν οι ιστορίες των νηπίων, καθώς και τα πλήρη ονόματά τους. Στην συνέχεια περιλαμβάνεται ένα ακόμη σύντομο εισαγωγικό κείμενο, που απευθύνεται στο παιδικό αναγνωστικό κοινό, για το οποίο προορίζεται κυρίως η συγκεκριμένη έκδοση. Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου αυτού επαναλαμβάνεται στο οπισθόφυλλο. Μετά από κάθε στίχο τον οποίο οι σοφοί απαγγέλλουν, προκειμένου να ακολουθήσει η σχετική ιστορία από τους υποψηφίους, αναφέρεται η σελίδα που αυτός μπορεί να εντοπιστεί στο βιβλίο του Νικολάου Γ. Πολίτη (1998). Επίσης, η κάθε ιστορία ακολουθείται από τα αρχικά τού νηπίου-δημιουργού της.
Η έκδοση με ISBN 978-960-88684-4-1 έγινε το 2007, χρονιά κατά την οποία ολοκληρώθηκε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και παρουσιάστηκε η αντίστοιχη θεατρική παράσταση. Εκδότης είναι το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου στον οποίο βρίσκεται το νηπιαγωγείο, όπου το πρόγραμμα και η παράσταση πραγματοποιήθηκαν. Η έκδοση είναι εικονογραφημένη με εφτά έγχρωμες φωτογραφίες. Στις τέσσερεις από αυτές απεικονίζονται τα νήπια, φορώντας όλα κορώνες. Στις υπόλοιπες τρεις φωτογραφίες το σύνολο των νηπίων κρατούν πλακάτ, στο καθένα από τα οποία αναγράφονται διαφορετικοί στίχοι δημοτικών τραγουδιών, που αποτέλεσαν το ερέθισμα για τις ιστορίες που παράχθηκαν.
Η έκδοση διανεμήθηκε δωρεάν στους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων του συγκεκριμένου δήμου.

5. Συζήτηση
Η κορώνα συνιστά ένα εξαιρετικά εύγλωττο και λειτουργικό σύμβολο κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η ποικιλότροπη αξιοποίησή της προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση στους μαθητές, που αναζητούν ευκαιρίες να παίξουν με αυτήν. Στο ομαδικό θεατρικό παιχνίδι τα νήπια την φορούν διαδοχικά, για να υποδυθούν τον ρόλο του βασιλιά, ο οποίος εδώ είναι εφήμερος.
Κατά τη διεξαγωγή του εκπαιδευτικού προγράμματος των άταχτων στίχων κάθε νήπιο που έχει ολοκληρώσει την αφήγησή του ως υποψήφιος, φορά την κορώνα καθώς παρακολουθεί τις επόμενες αφηγήσεις των συμμαθητών του. Πρόκειται για μία επιβράβευση για την συμμετοχή στην δραστηριότητα, ωστόσο παράλληλα η κορώνα εδώ βοηθά να εντοπίζονται ποιοι έχουν ήδη παρουσιάσει τις ιστορίες τους και ποιοι θα ακολουθήσουν.
Στην θεατρική παράσταση ενώ αρχικά φορούν την κορώνα το κορίτσι και το αγόρι που υποδύονται το βασιλικό ζευγάρι, στο τέλος την φορούν ταυτόχρονα όλοι οι υποψήφιοι που διαγωνίστηκαν για την διαδοχή. Στην περίπτωση αυτή η κορώνα συμβολίζει τους ενεργούς πολίτες, που αποφασίζουν συλλογικά για την διακυβέρνηση του τόπου και έχουν όλοι εξίσου την προοπτική να την αναλάβουν οι ίδιοι. Οπότε, στην έντυπη έκδοση όλα τα νήπια φορούν επίσης κορώνες στις ομαδικές φωτογραφίες.

6. Συμπεράσματα
Ο ενεργός μαθητής που αρχικά αφηγήθηκε μια ιστορία στην τάξη του σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση του συλλογικού θεατρικού έργου, υποδύθηκε τον ενεργό πολίτη, που με αυτήν την ιστορία που δημιούργησε, διεκδικούσε έναν σημαντικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι. Η μετάβαση στον νέο τύπο διακυβέρνησης όπου ενεργοί πολίτες θα αναλάμβαναν συλλογικά την ευθύνη για το μέλλον του τόπου τους, αποτέλεσε ένα ισχυρό βίωμα για τους συμμετέχοντες στην παράσταση μαθητές. Επιπλέον, τόσο η παράσταση όσο και η έκδοση, συνέβαλαν στην διάχυση στην μαθητική κοινότητα του συγκεκριμένου μοντέλου του ενεργού πολίτη.
Μέσα από αυτό το θεατρικό έργο δεν πραγματοποιήθηκε μόνο η αποδόμηση του βασιλιά του παραμυθιού, με την αντικατάστασή του από τους ενεργούς πολίτες. Ταυτόχρονα συνέβη και η αποδόμηση του συμβουλίου των σοφών που καθοδηγούσε το βασιλιά να κυβερνά, όταν οι ίδιοι οι σοφοί δήλωσαν πως ο λαός είναι σοφότερος από αυτούς, όπως προκύπτει από τα δημοτικά τραγούδια που έχει δημιουργήσει. Οπότε εδώ γίνεται αβίαστα αντιληπτή η συμβολή του συνόλου των ανώνυμων μέσων ανθρώπων στην κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική εξέλιξη.
Η προσέγγιση του σχολείου με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον κατά την πραγματοποίηση της παράστασης, καθώς αποσκοπούσε ειδικότερα στην ανάδειξη της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, διευκόλυνε την επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών γενεών, παρέχοντας σε όλους αισιοδοξία και ασφάλεια.
Ιδιαίτερη μνεία θα άξιζε να γίνει στην υπευθυνότητα που εμφάνισαν τα νήπια κατά την συμμετοχή τους στις διάφορες φάσεις της εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, φρόντιζαν για την πιστή απόδοση της σκέψης τους και ενδιαφέρονταν για την ακριβή καταγραφή της. Η δε συνεργασία τους στις πρόβες για την ανοιχτή θεατρική παράσταση ήταν άψογη και ο ενθουσιασμός και η απόλαυσή τους κατά την πραγματοποίησή της, καταφανής.
Η συμμετοχή των νηπίων στην διεξαγωγή του εκπαιδευτικού προγράμματος δημιουργικής γραφής ήταν καθολική και παρέμεινε ενθουσιώδης σε όλη την διάρκειά του. Ως προς την αποτελεσματικότητα των στίχων των δημοτικών τραγουδιών να διεγείρουν την φαντασία των νηπίων, είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι επέμεναν όλα τα νήπια να παράγουν ατομικές ιστορίες για κάθε διαφορετικό στίχο που παρουσιαζόταν, με συνέπεια την χρονική παράταση του προγράμματος πολύ πέραν του αρχικού σχεδιασμού. Τόσο η ανταπόκρισή τους όσο και η ποιότητα των παραγόμενων ιστοριών τους επιβεβαιώνουν ασφαλώς την διαχρονική αξία των στίχων αυτών.
Τα παραγόμενα από τους μαθητές αφηγηματικά κείμενα αξιοποιήθηκαν πλήρως τόσο κατά την θεατρική παράσταση όσο και στην αντίστοιχη αυτοτελή έκδοση, που αποτέλεσαν τα πλαίσια παρουσίασής τους. Πρόκειται για εκπαιδευτική επιλογή που πρόσφερε στα νήπια απόλαυση και αυτοπεποίθηση. Η εμπειρία της συμμετοχής τους στην παραπάνω συλλογική δραστηριότητα θέτει τα θεμέλια για την από μέρους τους συνεχή εκδήλωση της δημιουργικότητάς τους.
Η διδακτική παρέμβαση που παρουσιάστηκε, αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική ως προς το να συνειδητοποιήσουν τα νήπια ότι ο γραπτός λόγος αναπαριστά πιστά τον προφορικό και ότι παρέχει την δυνατότητα να καταγράφουν τις σκέψεις τους και να επικοινωνούν με περισσότερους ανθρώπους. Επίσης, συνέβαλε ουσιαστικά στην βελτίωση της γλωσσικής έκφρασης των νηπίων, ακριβέστερα, στην ανάπτυξη της ικανότητάς τους να παράγουν ευφάνταστες ιστορίες με συνεκτικό νόημα.

Βιβλιογραφία (Βιβλιογραφικές αναφορές)
Ελληνόγλωσση
Γραμματάς, Θ. (2012) Η σχολική θεατρική παράσταση. Οδηγός για εκπαιδευτικούς (Πρωτοβάθμια εκπαίδευση). Αθήνα: Διάδραση.
Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.
Ελύτης, Ο. (2009). Ανοιχτά Χαρτιά, Αθήνα: Ίκαρος.
Ζαν, Ζ. (1996). Η δύναμη των παραμυθιών, μτφρ. Μ. Τζαφεροπούλου. Αθήνα: Καστανιώτης.
Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ.σ. 307-317.
Ηλία, Ε. (2007). Μια φορά κι έναν καιρό… Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου.
Ηλία, Ε. (2008). Παίζοντας με τους άταχτους στίχους. Η συμβολή ενός εφαρμοσμένου προγράμματος δημοτικής ποίησης στη γλωσσική ανάπτυξη, Διαδρομές, 91, σ.σ. 28-52.
Ηλία, Ε. (2006). Παιχνίδια με τον Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου.
Ηλία, Ε. (2005). Ταξίδια στον Ωκεανό της Φαντασίας με μύθους και παραμύθια. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου.
Καλλέργης, H. (1995). Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης.
Κασσωτάκης, Μ. (2013). Η αξιολόγηση της επιδόσεως των μαθητών. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές εφαρμογές. Αθήνα: Γρηγόρης.
Λενακάκης, Α. (2014). Ο θεατροπαιδαγωγός: Το προφίλ ενός καινοτόμου εκπαιδευτικού. Στο Θ. Γραμματάς, Το θέατρο στην εκπαίδευση: Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση, σ.σ. 172-215.
Μαρούδας, Η. (2017). Το θεατρικό παιχνίδι ως εργαλείο βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των μαθητών. Βόλος: Κοντύλι.
Ματσαγγούρας, Η. (2001). Η Σχολική Τάξη. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Β΄ Αθήνα.
Μερακλής, Μ. (1986), Το παραμύθι και το παιδαγωγικό του περιεχόμενο, Διαδρομές, 2, σ.σ. 88-90.
Μιχαήλ-Δέδε, Μ. (1994). Το Αποτροπιαστικό Α-λογικό στο Ελληνικό Δημοτικό Τραγούδι. Ιωάννινα: Ηπειρωτική Εστία.
Μπενέκος, Α. (1981). Ζαχαρίας Παπαντωνίου: Ένας σταθμός στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Δίπτυχο.
Ντολιοπούλου Ε. και Γουργιώτου Ε. (2008). Η αξιολόγηση στην εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). Όχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, 6, σ.σ. 16-23.
Πολίτης, Λ. (1985). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Πολίτης, Ν. (1998). Δημοτικά Τραγούδια. Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού Λαού. Αθήνα.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση.
Vitti, Μ. (1987). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Οδυσσέας.

Ξενόγλωσση
Booth, W. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart, and Winston.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ…

(Σκηνή 1^η)

Βασίλισσα: Τι σου συμβαίνει; Τον τελευταίο καιρό σε βλέπω λυπημένο.

Βασιλιάς: Είμαι σκεφτικός. Ξέρεις πόσο αγαπάω τον τόπο μας.

Βασίλισσα: Μα πάντα κάνουμε το καλύτερο γι’ αυτόν.

Βασιλιάς: Όμως τι θα γίνει αν αρρωστήσουμε; Αρχίσαμε να γερνάμε. Ποιος θα κυβερνήσει τότε;

Βασίλισσα: Εγώ λέω να βρούμε ένα πανέμορφο κορίτσι. Θυμάσαι πώς ήμουνα εγώ όταν ανεβήκαμε στο θρόνο; Όλοι με θαύμαζαν για την ομορφιά μου και γι’ αυτό με αγαπούσαν και με υπάκουαν.

Βασιλιάς: Εγώ πάλι σκέφτομαι να διαλέξουμε το πιο δυνατό αγόρι. Όλοι θα τον φοβούνται και θα τον ακολουθούν, όπως γίνεται και με μένα.

Βασίλισσα: Ένα όμορφο κορίτσι αξίζει περισσότερο.

Βασιλιάς Όχι ! Ένα δυνατό αγόρι είναι ό, τι χρειάζεται για το θρόνο.

Βασίλισσα: Αντί να μαλώνουμε μεταξύ μας, ας ρωτήσουμε τους σοφούς.

Βασιλιάς: Πάντα το συμβούλιο των σοφών δίνει την καλύτερη λύση.

(Σκηνή 2^η)

Σοφοσ 1 : Πέστε μας πώς μπορούμε να βοηθήσουμε αυτή τη φορά;

Βασιλιάς: Θέλουμε να μάθουμε ποιος είναι πιο άξιος να κυβερνήσει

τον τόπο μετά από μας. Το πιο δυνατό αγόρι;

Βασίλισσα: Ή το πιο όμορφο κορίτσι;

Σοφοσ 2: Κι εσείς είστε όμορφοι και δυνατοί, αλλά ρωτάτε εμάς για ν’

αποφασίσετε.

Βασίλισσα: Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;

Σοφοο 3: Για να προοδεύει ο τόπος, χρειάζεται να τον κυβερνάμε με

καλοσύνη και εξυπνάδα.

Βασίλισσα: Κι η ομορφιά δεν χρειάζεται;

Σοφοσ 1: Η καλοσύνη είναι η πιο λαμπερή, η πιο αληθινή ομορφιά. Φωτίζει τα μάτια και κάνει τα πρόσωπα χαμογελαστά. Κι ούτε χάνεται με τα χρόνια. Ψάξτε για την ομορφιά της ψυχής και θα έχετε κάνει τη σωστότερη εκλογή.

Βασιλιάς: Ούτε η δύναμη χρειάζεται;

Σοφοσ 2: Η μεγαλύτερη δύναμη είναι η δύναμη του μυαλού. Αυτή καταφέρνει όσα δεν μπορούν τα πιο δυνατά χέρια και τα πιο δυνατά πόδια όλου του κόσμου. Αν θέλετε λοιπόν έναν αρχηγό πραγματικά δυνατό, πρέπει να διαλέξετε έναν πολύ έξυπνο άνθρωπο.

Βασιλιάς: Πώς όμως θα βρούμε κάποιον να είναι και καλός και έξυπνος;

Σοφοσ 3: Και σε αυτό υπάρχει απάντηση. Θα καλέσουμε να διαγωνιστούν όλους τους νέους που νομίζουν ότι μπορούν ν’ αναλάβουν την αρχηγία.

Βασίλισσα: Και σε τι θα διαγωνιστούν;

Σοφοσ 3: Θα διαγωνιστούν στις ιστορίες. Θα απαγγείλουμε τους ομορφότερους στίχους από τα τραγούδια του λαού, γιατί ο λαός είναι σοφότερος από μας και τα τραγούδια του είναι σπουδαία.

Σοφοσ 1: Μ’ αυτούς τους στίχους θα ξυπνάμε τη φαντασία των νέων, για να φτιάξουν μια σχετική ιστορία.

Σοφοσ 2: Μετά εμείς όλοι μαζί θα κρίνουμε την ψυχή και το μυαλό που κρύβεται μέσα στην ιστορία.

Σοφοσ 3: Ας ετοιμαστούμε για να δεχθούμε τους υποψήφιους.

(Σκηνή 3^η)

Προσέρχονται οι υποψήφιοι.

Σοφός 1: Σας καλωσορίζουμε και σας ευχόμαστε καλή επιτυχία.

Σοφός 2: Προσπαθήστε να αφηγηθείτε μια πρωτότυπη ιστορία για τους στίχους που ακούτε.

Σοφός 3: «Η στράτα ρόδα γέμισε κι η εκκλησιά το μόσκο κι από το μόσκο τον πολύ οι τοίχοι ραγιστήκαν» (σ.199).

Υποφήφιος 1: Ένα κοριτσάκι μυρίζει τα λουλουδάκια που έχουν βάλει στην εικόνα του Χριστούλη και κάνει μια ευχή. Να ζωντανέψει ο Χριστούλης, για να τα μυρίσει κι αυτός.

Σοφός 1:«Το καρτεράει ο δάσκαλος με μια χρυσή βεργούλα, το καρτεράει η δασκάλισσα με δυο κλωνάρια μόσκο» (σ.193).

Υποψήφιος 2: Ο δάσκαλος και η δασκάλα ειδοποιούν το Μικρό Πρίγκιπα (τον ήρωα του βιβλίου του Εξυπερύ), για να πάει στο σχολείο τους. Θέλουν να τον μάθουν να διαβάζει και να γράφει.

Σοφός 2: «Φύσα βοριά, φύσα θρακιά, για ν’ αγριέψει η λίμνη» (σ.10).
Υποψήφιος 3: Σ‘ ένα σχολείο διαβάζουν τα παιδιά το μάθημα τους. Στην ώρα του φαγητού έφαγαν όλα τα παιδιά εκτός απ‘ το Μιχάλη. Το μεσημέρι πήγε η μαμά του να τον πάρει. Τον πήγε στο σπίτι, που ήταν δίπλα σε μια λίμνη πολύ αγριεμένη, επειδή φυσούσε αέρας. Κι η μαμά του είπε να κάνουν μια βόλτα με βαρκούλα στη λίμνη. Δεν φοβήθηκαν το κύμα, γιατί ήξεραν πολύ καλά να του ξεφεύγουν. Του Μιχάλη του άρεσε πολύ και είπε στη μαμά να ξαναπάνε κάποια μέρα που δεν θα έχει σχολείο. Κι όταν γύρισαν στο σπίτι, ο Μιχάλης είχε πεινάσει και άδειασε όλο του το πιάτο.

Σοφός 3: «Ακούω τον άνεμο και ηχά με τα βουνά μαλώνει» (σ.67).

Υποψήφιος 4: Βλέπω απ‘ το τζάμι ένα βουνό κι ακούω τον άνεμο. Ο άνεμος λέει στο βουνό: «Κάνε στην άκρη». Ενώ το βουνό προσπαθεί γιατί είναι φίλος με τον άνεμο, δεν μπορεί να μετακινηθεί. Συνέχεια ο άνεμος λέει το ίδιο, συνέχεια και το βουνό προσπαθεί αλλά δεν μπορεί με τίποτα. Ο άνεμος θέλει να παραμερίσει το βουνό, για να δει τι υπάρχει από πίσω του. Υπάρχει μια πόλη, που ο άνεμος δεν θα την δει ποτέ. Όμως οι άνθρωποι αυτής της πόλης ανεβαίνουμε στο βουνό, για να παίξουμε με το χιόνι κι εκεί μας βλέπει ο άνεμος. Κι εγώ έχω πάρει μαζί μου στο βουνό ένα καρότο και δυο κουμπιά, για να τα βάλω για μύτη και μάτια στο χιονάνθρωπο που θα φτιάξουμε με τ‘ αδέρφια μου.

Σοφός 1: «Να ‘χα τα βράχια αδέρφια μου τα δέντρα συγγενάδια, να με κοιμάν οι πέρδικες να με ξυπνάν τ‘ αηδόνια» (σ.31).

Υποψήφιος 5 : Σ‘ ένα σπίτι στο βουνό ζουν κάποιοι ληστές. Είχαν κλέψει κάτι από έναν καλό άνθρωπο κι αυτός ακολούθησε τα ίχνη τους και τους ανακάλυψε πού βρίσκονται. Οι ληστές τότε τον σκότωσαν, για να μην τους προδώσει. Και το παιδάκι του αργούσε πολύ να πάει σχολείο, γιατί πήγαινε στον τάφο του μπαμπά του κι άναβε το καντήλι. Κι εκεί είδε ένα αηδόνι που του είπε: «Μην ανησυχείς, ο μπαμπάς σου θα ξαναγυρίσει».

Σοφός 2: «Κι ακούω μιας πέρδικας λαλιά, μιας αηδονολαλούσας» (σ.68).

Υποψήφιος 6: Βλέπω μια πέρδικα που είναι μόνη της στο δάσος και κοιμάται, γιατί έχει νυχτώσει κι είναι κουρασμένη. Είχε πετάξει για πολλή ώρα κι είχε πάει πολύ μακριά. Είχε πάει στο σπίτι ενός κοριτσιού και κελαηδούσε πολύ ωραία αλλά το κοριτσάκι δεν την άκουσε, γιατί είχε πάει στο δάσος της πέρδικας, για να την βρει. Κι όταν γύρισε η πέρδικα στο δάσος, άκουσε τη φωνή του κοριτσιού, που τη φώναζε. Συναντήθηκαν και κανόνισαν να βρεθούν και το άλλο πρωί στο σπίτι του κοριτσιού. Και μετά η πέρδικα κοιμήθηκε στη φωλιά της και το κοριτσάκι στο κρεβάτι του.

Σοφός 3: «Ποτάμι για λιγόστεψε, ποτάμι γύρνα πίσω» (σ.52).

Υποψήφιος 7 : Βλέπω το ποτάμι που είναι θυμωμένο. Το έχει θυμώσει ο άνεμος, επειδή φυσάει. Κι είναι πολύ ορμητικό. Εκεί κοντά είναι ένα κοριτσάκι που γυρίζει απ‘ το σχολείο. Το κοριτσάκι δεν ξέρει από τι έχει θυμώσει το ποτάμι κι αναρωτιέται. Προσπάθησε να το ηρεμήσει, τραγουδώντας του χαρούμενα τραγουδάκια. Το ποτάμι ηρέμησε. Κι όταν πήγε στη μαμά του, της είπε: «Πού να στα λέω. Ηρέμησα ένα ποτάμι». Το άλλο μεσημέρι, που γύριζε απ‘ το σχολείο, ρώτησε το ποτάμι αν θέλει να γίνουν φίλοι κι εκείνο είπε «ναι». Το κοριτσάκι του πετούσε μια μπάλα και το ποτάμι την έστελνε πίσω. Έτσι έπαιζαν μαζί κάθε μέρα μετά το σχολείο.

Σοφός 1: «Πέφτουν τα βόλια σαν βροχή και τα βουνά βογγάνε» (σ.55).

Υποψήφιος 8: Πέφτουν σφαίρες σ’ ένα σπίτι που μένει μια γριούλα. Πυροβολείένας κακός, που θέλει να τη σκοτώσει, γιατί δεν αγαπά τους ανθρώπους. Αποφασίζει ποιο σπίτι θα χτυπήσει, σύμφωνα με τους αριθμούς. Χτυπάει δυο σπίτια κάθε μέρα. Κάποτε τον έπιασαν οι αστυνόμοι, αφού όμως είχε σκοτώσει τη γριούλα. Τον έβαλαν φυλακή αλλά δραπέτευσε. Είχε λέιζερ στα μάτια και έκοψε τα σίδερα. Σκότωσε τους αστυνόμους, άνοιξε τα φτερά του και πέταξε για μια μακρινή ήπειρο. Δεν έχει καταφέρει ποτέ να τον νικήσει κανείς. Αυτός είναι ρομπότ, που το έχει προγραμματίσει μια κακιά γυναίκα. Κάποτε όμως ένας οδηγός που δεν έβλεπε καλά, πάτησε με το φορτηγό του και τη γυναίκα και το ρομπότ. Και η αστυνομία του είπε: «Καλά έκανες».

Σοφός 2: «Κι ακούω τα δέντρα και βογγούν και τις οξιές και τρίζουν» (σ. 50).

Υποψήφιος 9 : Ένα κοριτσάκι το παίρνει ο αέρας και το πηγαίνει στο δάσος. Εκεί όλα τα δέντρα έχουν βγάλει φρούτα. Το κοριτσάκι σκαρφαλώνει σ’ ένα δέντρο. Έρχεται μια πεταλούδα και το κοριτσάκι θέλει να την πιάσει. Όταν όμως πάει να την πιάσει, αυτή χάνεται. Μετά κατεβαίνει από το δέντρο και τριγυρνά στο δάσος. Βρίσκει στο δρόμο του μια κακιά μάγισσα. Το κοριτσάκι νομίζει ότι είναι η καλή νεράιδα και πηγαίνει κοντά της. Αυτή το παίρνει και το πηγαίνει στο σπίτι της. Κι όπου περνούν, τα δέντρα βογγούν, γιατί τα μαγεύει η μάγισσα. Όμως το κοριτσάκι δεν μπορεί να τ‘ ακούσει. Όταν φτάνει στο σπίτι της μάγισσας, το κοριτσάκι καταλαβαίνει ποια είναι, γιατί βλέπει τα μαγικά της. Κάθε βράδυ η μάγισσα μεταμορφώνεται κι όλα τα ζώα τρέχουν να ξεφύγουν. Κι όταν η μάγισσα αποκοιμιέται, το κοριτσάκι ακολουθεί τα ίχνη που είχαν αφήσει πηγαίνοντας. Μόλις βγαίνει απ‘ το δάσος, ο αέρας το πηγαίνει πίσω στο σπίτι του.

Σοφός 3: «Κοιμούνται στα δασά κλαριά

και στους παχιούς τους ίσκιους» (σ.39).

Υποψήφιος 10 : Βλέπω ένα σπίτι που δίπλα του υπάρχει ένα δέντρο. Οι άνθρωποι που μένουν εκεί, αποφασίζουν να πάνε στην παραλία αλλά όταν μπαίνουν στο αμάξι, ξεχνάνε πού ήθελαν να πάνε και πηγαίνουν κάπου αλλού. Ανοίγουν τις ομπρέλες για τον ήλιο, αλλά όταν φεύγουν, τις ξεχνάνε εκεί. Τις βρίσκει κάποιος και τις βγάζει απ’ την άμμο, για να τις πάρει ο αέρας. Κι ο αέρας τις πηγαίνει μέσα στη θάλασσα και τις χαλάνε τα ψάρια. Μόλις αυτοί που έχουν τις ομπρέλες κατάλαβαν ότι τις έχουν ξεχάσει, πηγαίνουν να τις βρουν και δεν βρίσκουν καμιά. Φεύγουν και δεν ξαναπηγαίνουν ποτέ πια στη θάλασσα. Όταν γυρίζουν στο σπίτι, λείπουν όλα τους τα πράγματα, έχουν μπει κλέφτες με σακούλες και το έχουν αδειάσει. Ψάχνουν, αλλά δεν βρίσκουν ποτέ τα πράγματα τους.

Σοφός 1: «Και στάζουνε τα μάτια μου και τρέχουν μαύρα δάκρυα» (σ.20).

Υποψήφιος 11: Ο Θεός είναι στην εκκλησία. Είναι πολύς κόσμος εκεί, γιατί κάποιος έχει πεθάνει και γίνεται η κηδεία του. Ο Θεούλης κλαίει για τον πεθαμένο. Οι άνθρωποι που τον βλέπουν, νομίζουν ότι κλαίει, γιατί δεν πήγαν να τον φιλήσουν. Κι έτσι όλοι πηγαίνουν και τον φιλάνε. Μετά την κηδεία ο Θεός πηγαίνει στο σπίτι μιας γιαγιάς, για να μείνει μαζί της. Του αρέσει καλύτερα από την εκκλησία, επειδή βρίσκει φαγητό να τρώει.

Σοφός 2: «Ο κούκος φέτος δε λαλεί ούτε και θα λαλήσει» (σ.22).

Υποψήφιος 12: Βλέπω μια γυναίκα που έχει μια καλύβα στη θάλασσα και κοιτάζει τα πουλιά. Είναι κι ένας κούκος μαζί τους, που του αρέσει καλύτερα εκεί απ‘ το βουνό. Και ξαφνικά, μια φορά σταμάτησε να κελαηδάει, γιατί ήρθαν κάποιοι αετοί. Τρόμαξε κι έφυγε πετώντας. Κι οι αετοί τον κυνήγησαν, αλλά τον βοήθησε μια πάπια να σωθεί, που ήταν αόρατη. Όταν ο κούκος κάθισε πάνω της, έγινε κι αυτός αόρατος. Κι η γυναίκα που ήταν εκεί, είδε τον κούκο και την πάπια, που ξαναφάνηκαν όταν οι αετοί είχαν φύγει μακριά.

Σοφός 3: «Ζεστό ψωμί δεν έφαγα, δεν πλάγιασα σε στρώμα, τον ύπνο δεν εχόρτασα, του ύπνου τη γλυκάδα» (σ.41),

Υποψήφιος 13: Βλέπω ένα βασίλειο. Ο βασιλιάς κάλεσε ένα πολύ φτωχό άνθρωπο, που δεν είχε καθόλου ψωμί να φάει, να πάει στο παλάτι του, για να φάει τα πάντα. Γιατί ο βασιλιάς ήταν πάρα πολύ καλός. Κι όταν ο άνθρωπος έφαγε, ο βασιλιάς διέθεσε τους φρουρούς του, για να δείξουν στο φτωχό το δωμάτιο που θα τον φιλοξενούσαν στο παλάτι, γιατί αυτός ο φτωχός δεν είχε σπίτι, δεν είχε τίποτα εκτός απ’ τα ρούχα του, που ήταν παλιά. Το πρωί ο βασιλιάς του χάρισε μια στολή ιππότη, σαν αυτήν που φορούσε κι ο ίδιος. Κι ο φτωχός ιππότης, αφού τους ευχαρίστησε, έφυγε απ το παλάτι και πήγε σ’ άλλο βασίλειο, για να τον βοηθήσουν. Σ‘ ένα δάσος θα βρει μια γυναίκα όμορφη και θα παντρευτούν. Και θα γίνει ξυλοκόπος. Θα φτιάξει μόνος του την καλύβα τους και θ‘ ανάβουν φωτιά να ζεσταίνονται.

Σοφός 1: «Βρύσες να δεις και ποταμούς, χώρες, χωριά και δάση» (σ.233).

Υποψήφιος 14 : Βλέπω ένα ποτάμι όπου κολυμπά ένα κοριτσάκι. Στην όχθη έχει υπέροχα αρωματικά λουλούδια και μέσα στο ποτάμι έχει κέρματα, που τα πετάνε οι άνθρωποι και κάνουν ευχές. Το κοριτσάκι ευχήθηκε να γίνει η πριγκίπισσα του ποταμού κι έγινε. Φορούσε ένα μακρύ φόρεμα με κόκκινα λουλούδια κι ένα στέμμα με διαμάντια και καθόταν σ ένα ξύλινο θρόνο. Έτσι μπορούσε να κάνει πολλές ευχές για τον εαυτό της και για τους άλλους: να ‘χει ένα ραδιόφωνο για ν‘ ακούει μουσική, να ‘χει ένα πύραυλο ν‘ ανεβαίνει στον ουρανό, για να βλέπει το Θεό, και να ‘χει κηρομπογιές, για να τον ζωγραφίζει.

Σοφός 2: «Το λεν τ‘ αηδόνια στα κλαριά, κι οι πέρδικες στα πλάγια,

το λεν οι κούκοι στα ψηλά, ψηλά στα καταρράχια» (σ.239).

Υποψήφιος 15 : Βλέπω μια πέρδικα στο βουνό που μιλά με τις άλλες πέρδικες, τις φίλες της, για ένα πλοίο, που περνάει στη θάλασσα και μπαίνει στο λιμάνι. Λένε ότι ο καπετάνιος του πλοίου είναι πολύ κακός. Γι’ αυτό, το καράβι του έχει γίνει μαύρο από τη βρωμιά, μέσα κι έξω. Και κανένας άνθρωπος δεν ταξιδεύει μ‘ αυτό το σκουριασμένο πλοίο, γιατί φοβούνται τον καπετάνιο, που είναι κι αυτός μαύρος και τρομαχτικός. Φεύγει απ‘ το λιμάνι χωρίς κανέναν επιβάτη και θα πηγαίνει σ’ ένα τρομαχτικό νησί που ζουν οι φίλοι του καπετάνιου. Και θα μπουν όλοι στο πλοίο, για να γλεντήσουν μαζί. Και μόνο οι πέρδικες θα τους βλέπουν από το βουνό, επειδή είναι πολύ ψηλό.

Σοφός 3: «βγαίνουν κυράδες την τηρούν από τα παραθύρια» (σ.78).

Υποψήφιος 16 : Βλέπω ένα αστέρι πολύ λαμπερό. Κι από ένα σπίτι τοκοιτάζουν οι άνθρωποι, γιατί τους αρέσει πολύ. Θα ήθελαν να το πιάσουν με μια σκάλα, για να του δώσουν νερό να πιει, γιατί νομίζουν ότι διψάει. Επειδή δεν μπορούν να φτάσουν τo αστέρι, θα ανέβουν στη σκάλα, και θα κρεμάσουν ένα κουβά νερό στα κλαδιά ενός δέντρου, για να το πιει το αστεράκι. Το αστεράκι θα πέσει μέσα στον κουβά και θα πιει το νερό. Ύστερα θα ξανανέβει στον ουρανό. Κι από τότε το αστέρι, θα πηγαίνει να πίνει νερό κάθε βράδυ, απ‘ τον ίδιο κουβά, που θα τον γεμίζουν και θα τον αφήνουν στην ίδια θέση οι άνθρωποι.

Σοφός 1: Εγώ δεν μπορώ να ξεχωρίσω καμιά ιστορία. Όλες μου

φαίνονται υπέροχες.

Σοφός 2: Το ίδιο συμβαίνει και με μένα. Όλοι οι νέοι του τόπου μας

είναι καλοί και έξυπνοι. Όλοι μπορούν να τον κυβερνήσουν.

Βασιλιάς: Και τώρα, τι θα κάνουμε;

Σοφός 3: Τώρα δεν έχουμε κανένα λόγο να ανησυχούμε για το μέλλον.

Ένας τόπος με τόσο έξυπνους και καλούς ανθρώπους, δεν κινδυνεύει.

Σοφός 1: Όποιος κι αν γίνει αρχηγός, έχει όλα τα προσόντα που

χρειάζονται.

Σοφός 2: Ας τον επιλέξουν οι υπόλοιποι. Σίγουρα θα πάρουν τη

σωστότερη απόφαση, αφού είναι όλοι και έξυπνοι και καλοί.

Σοφός 3: Ας κάνουμε ένα μεγάλο πανηγύρι, για να το γιορτάσουμε.

Μουσική και Χορός

ΤΕΛΟΣ

Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο).

Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες.

ΕΛΕΝΗ Α. ΗΛΙΑ

ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ

Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο “Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην ελληνική κοινωνία”, Πάτρα, Ιούλιος 2004. Περιλαμβάνεται στον τόμο των Πρακτικών, εκδ. Ελληνικά γράμματα, ISBN: 960-442-241-3, σσ. 307-317.

I. Εισαγωγή

Η εισήγησή μας έχει σκοπό να δείξει πώς θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της πρώιμης παιδικής ηλικίας, τα οποία μας παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, μπορούν να μετασχηματισθούν σε διδακτικές προσεγγίσεις, οι οποίες με τις εμψυχωτικές δραστηριότητες που εμπεριέχουν, ενεργοποιούν τους μαθητές και τους βοηθούν να πετύχουν την παραγωγή αφηγηματικού λόγου υψηλών για την ηλικία τους προδιαγραφών.

Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα που παρουσιάζουμε εδώ επιλέξαμε να προσεγγίσουμε την καλλιέργεια της παιδικής δημιουργικής σκέψης και γλωσσικής έκφρασης με την αξιοποίηση ποικίλων παιγνιωδών διαδικασιών στο πλαίσιο της καθημερινής διδασκαλίας, αξιοποιώντας συνδυαστικά διάφορα ερεθίσματα από λογοτεχνήματα είτε αντικείμενα από τον κόσμο της πραγματικότητας ή της φαντασίας. Το παιγνίδι, που συνιστά τη δραστηριότητα η οποία εκφράζει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη την παιδική φύση και συνδέεται στην κοινή αντίληψη με τις έννοιες της απόλαυσης, της ευχαρίστησης, της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας (Χουιζίνγκα 1989: 20-28), έχει προταθεί ως μέσον γλωσσικής μάθησης και ανάπτυξης, ειδικότερα, μάλιστα, για την ανάπτυξη της φιλαναγνωστικής στάσης (Ποσλανιέκ 1992: 18).

Η ποικιλία εμψυχωτικών δραστηριοτήτων, που δύναται και ενδείκνυται να χρησιμοποιήσει η εκπαιδευτικός, στη περίπτωση του δικού μας θέματος μπορεί, επιπλέον, να συμβάλει και στην ανάπτυξη βασικών όρων που απαιτεί το πλαίσιο επικοινωνίας. Τέτοιοι είναι, για παράδειγμα, η επιθυμία για επικοινωνία, το θέμα της επικοινωνίας και οι αποδέκτες του παραγόμενου λόγου.

Επισημαίνουμε εδώ ότι η σχετική έρευνα τονίζει τις αρνητικές επιπτώσεις από την έλλειψη στοιχείων του πλαισίου επικοινωνίας και ότι τα διαδικαστικά μοντέλα διδασκαλίας του γραπτού λόγου τοποθετούν πρώτη- πρώτη στις προ-συγγραφικές φάσεις αυτήν της δημιουργίας αυθεντικού πλαισίου επικοινωνίας. (Ματσαγγούρας 2001: 203).

Η εισήγησή μας είναι δομημένη σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο, αναφερόμαστε στις θεωρητικές αρχές και πρακτικές των διδακτικών μοντέλων, στα οποία στηρίζεται το πρόγραμμά μας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζουμε τους διδακτικούς χειρισμούς που ακολουθήσαμε, προκειμένου αρχικά να διευκολύνουμε και στη συνέχεια να στηρίξουμε τη βελτίωση της παιδικής έκφρασης. Στο τρίτο μέρος παραθέτουμε το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Τέλος, στο τέταρτο καταλήγουμε με τα συμπεράσματα της τριετούς εφαρμογής της.

II. Αρχές και Πρακτικές της Κειμενοκεντρικής Προσέγγισης

Η διδακτική μας παρέμβαση κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών μοντέλων διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης. Τα μοντέλα αυτά, που εκλαμβάνουν το ολοκληρωμένο κείμενο ως μονάδα διδακτικής προσέγγισης, διδάσκουν στους μαθητές τους υπερπροτασιακούς κανόνες και τις δομές που διακρίνουν τους διάφορους τύπους του εξειδικευμένου λόγου (Ματσαγγούρας 2001: 96). Έτσι, αποδεδειγμένα ο μαθητής καθίσταται σταδιακά αποτελεσματικότερος στην κατανόηση κειμένων και ικανότερος στη γραπτή επικοινωνία, αλλά και στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας 2001: 162-165∙ Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση 1999). Προκειμένου να επιτευχθούν οι προαναφερόμενοι στόχοι, ο εκπαιδευτικός εφαρμόζει τη διδακτική αρχή φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας 2001: 180-182), που περιλαμβάνει ποικίλες τεχνικές στήριξης των μαθητών κατά το προσυγγραφικό, το συγγραφικό και το μετασυγγραφικό στάδιο (Ματσαγγούρας 2001: 199-203).

ΙΙΙ. Μεθόδευση

Στην παραπάνω λογική αρχίζουμε την παρέμβαση μας με εμψυχωτικές δραστηριότητες, οι οποίες σκοπό έχουν να κινητοποιήσουν τη δημιουργική σκέψη μετά τα πρώτα ερεθίσματα. Όταν, μάλιστα, ερέθισμα για την παραγωγή κειμένων από τα παιδιά αποτελεί κάποιο λογοτεχνικό έργο, επινοούνται εμψυχωτικές δραστηριότητες σε αντιστοιχία με τη φύση της λογοτεχνίας, που είναι πολυσημική[i] και υποδηλωτική (Iser 1990: 161, 165 και Iser 1991: 21, 151). Αναλυτικότερα, ευνοώντας την απόκλιση κατά την έκφραση της αναγνωστικής ανταπόκρισης, βοηθούμε τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη δημιουργικότητα του ρόλου του αναγνώστη (Iser 1990: 38-39, 44-45, 104, 233), στην οποία οφείλεται η απόλαυση και η παιδευτική δύναμη της λογοτεχνικής ανάγνωσης.

Καθώς εδώ αναφερόμαστε στην πρώτη παιδική ηλικία, επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στη δημιουργία αφηγηματικών κειμένων, κατά την οποία οι μαθητές κινούνται αρχικά στους άξονες της δημιουργικής μίμησης προτύπου και στη συνέχεια της τροποποίησης και της ανατροπής του (Ματσαγγούρας 2001: 215, 220-222).

Ειδικότερα στην περίπτωση των ποιημάτων, προκειμένου να αξιοποιήσουμε την εικονοπλαστική ιδιότητα του ποιητικού λόγου (Καλλέργης 1995: 22, 35 και Μπενέκος 1981: 121-122), κατά την απαγγελία των στίχων οι μαθητές παραμένουν με κλειστά μάτια, για να παρακολουθούν απερίσπαστα τις εικόνες που δημιουργούν οι λέξεις. Αμέσως, ακολουθεί η εμψυχωτική δραστηριότητα με τίτλο «μαγικές εικόνες». Ακριβώς επειδή οι ποιητικές εικόνες, αν και σχηματίζονται από συγκεκριμένες λέξεις, είναι ωστόσο διαφορετικές στην αντίληψη κάθε αναγνώστη, αποκαλούνται «μαγικές». Οι μαθητές αναφέρονται διαδοχικά στις εικόνες που βλέπουν στο άκουσμα των στίχων, ώστε ν’ αντιληφθούν την απόκλιση που αυτές εμφανίζουν μεταξύ τους. Εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εμψυχωτική δραστηριότητα που αποκαλούμε «ωκεανό της Φαντασίας». Κατ΄ αυτήν σε ένα σημείο της σχολικής αίθουσας, όπου βρίσκονται τοποθετημένα διάφορα πολύχρωμα υφάσματα, οι μαθητές κάνουν βουτιές, προκειμένου από τη θέση αυτή να περιγράψουν τις ποιητικές εικόνες. Καθώς ο συγκεκριμένος χώρος ανήκει στην κυρία Φαντασία, οι περιγραφές τους είναι ιδιαίτερα ευφάνταστες. Οι δύο παραπάνω εμψυχωτικές δραστηριότητες συχνά αντικαθίστανται από τη δραστηριότητα «τα γυαλιά της Φαντασίας». Τα παιδιά κατά την ακρόαση του ποιήματος και κατά την έκφραση της αναγνωστικής ανταπόκρισής τους σε αυτό φορούν πολύχρωμους σκελετούς γυαλιών, με τα οποία «βλέπουν» τις ποιητικές εικόνες με τη βοήθεια της Φαντασίας.

Αναφορικά, μάλιστα, με τα πεζά κείμενα, που παρουσιάζουμε είτε με αφήγηση είτε με ανάγνωση, προσβλέπουμε να εμπλέξουμε τους μαθητές στα αφηγηματικά δρώμενα (Iser 1990: 38-39, 104, 233 και Iser 1991: 67) μέσα από την ταύτισή τους με συγκεκριμένους ήρωες (Bοοth 1987: 278-281, 378). Καθώς τους παρέχουμε την ευκαιρία ν’ αναπλάσουν την αφηγηματική υπόθεση, εκφράζουν τη στάση τους απέναντι στα λογοτεχνικά πρόσωπα, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες τους για την εξέλιξη της δράσης. Αυτό επιτυγχάνεται με μια σειρά ανάλογων δραστηριοτήτων.

Αναλυτικότερα, αφού απευθύνουμε πρόσκληση στα λογοτεχνικά «πρόσωπα» να επισκεφτούν την τάξη μας, οι μαθητές περιμένουν με κλειστά μάτια την «άφιξή» τους. Στο διάστημα αυτό ο δάσκαλος μεταμφιέζει μερικούς από αυτούς, φορώντας πάνω τους αντικείμενα χαρακτηριστικά των αντίστοιχων προσώπων, όπως για παράδειγμα ένα κασκέτο, ένα σάκο κ.ο.κ. Στη συνέχεια δίνουμε το λόγο στους συγκεκριμένους αφηγηματικούς ήρωες, που αναφέρονται σε α’ ενικό πρόσωπο στη δράση τους και στις σχέσεις τους. Αντί της παραπάνω δραστηριότητας, μπορούμε να προσφέρουμε διαδοχικά στα παιδιά το «μαγικό εισιτήριο», ένα αντικείμενο, που σχετίζεται με την εκάστοτε αφηγηματική υπόθεση, όπως για παράδειγμα ένα μήλο για το έργο του Σελ Σιλβερστάιν «Το δέντρο που έδινε» (εκδ. Δωρικός), καθώς το έργο αυτό αναφέρεται στη σχέση ανάμεσα σ’ ένα αγόρι και μια μηλιά. Αποκτώντας το «μαγικό εισιτήριο» οι μαθητές εισέρχονται στην ιστορία και επιλέγουν το ρόλο και τη δράση τους σε αυτήν. Επίσης χρησιμοποιούμε και για τα πεζά κείμενα τον «ωκεανό της Φαντασίας». Τα παιδιά κάνουν βουτιές στο γνωστό διαμορφωμένο χώρο, για να επιλέξουν από εκεί την αφηγηματική σκηνή στην οποία επιθυμούν ν’ αναφερθούν και να καθορίσουν τον τρόπο που θα εκτυλιχθεί.

Σημείο αναφοράς των παιδικών αφηγήσεων θα μπορούσε επίσης ν’ αποτελέσουν άλλα έργα τέχνης, όπως για παράδειγμα ένας πίνακας ζωγραφικής ή μια μουσική σύνθεση, ή ακόμη οποιοδήποτε θέμα ή αντικείμενο, όπως σημαίες ή άλλα σύμβολα, ανακυκλώσιμα υλικά, συλλογές, κάποιος τίτλος άρθρου, ένα σύνθημα κ.ο.κ. Επίσης, διάφορα αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε το άρωμα ενός φυτού ή τον ήχο κουδουνίσματος. Στις περιπτώσεις αυτές οι παιγνιώδεις δραστηριότητες που χρησιμοποιούμε είναι καταρχάς «Το καλάθι με τα δώρα». Σ’ ένα μεγάλο ψάθινο καλάθι τα παιδιά αναζητούν κάποιο δώρο που προορίζεται γι’ αυτά. Για το συγκεκριμένο αντικείμενο στη συνέχεια δημιουργούν ιστορίες, τις οποίες τοποθετούν στο ίδιο καλάθι, ανταποδίδοντας έτσι το δώρο που έλαβαν. Επιπλέον, παρουσιάζουμε τα διάφορα αυτά θέματα μέσα από την αναζήτηση του «κρυμμένου θησαυρού». Το παιχνίδι αυτό παραλλάσσεται διαρκώς σύμφωνα με τη φύση του εκάστοτε «θησαυρού», οπότε μεγιστοποιείται η προσδοκία και η έκπληξη. Σε γενικές γραμμές, οι μαθητές ακολουθώντας γραπτές οδηγίες προβαίνουν σε εξερεύνηση του χώρου ή εμφανίζουν ομαδικά την οποιαδήποτε υποδεικνυόμενη στάση και δράση μέχρι την ανακάλυψη του «θησαυρού», με επίκεντρο τον οποίο θα διατυπώσουν τα δικά τους κείμενα, ομαδικά ή ατομικά.

Πέρα ωστόσο από τη συστηματική προσπάθεια ένταξης του παιγνιδιού στη διδασκαλία, πρέπει να επισημάνουμε τον εμψυχωτικό ρόλο της εκπαιδευτικού στο επιτυχές αποτέλεσμα της μαθητικής συμμετοχής. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να περάσουν στις προσωπικές αφηγήσεις τους, όταν αισθάνονται το ενδιαφέρον της σχολικής τάξης. Η στάση, μάλιστα, της εκπαιδευτικού είναι βασικό στοιχείο, εν πολλοίς καθορίζει και τη στάση των συμμαθητών. Όταν η αφήγηση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του συλλογικού παιχνιδιού με δηλωμένο στόχο την απόλαυση της δημιουργικότητας και την ουσιαστικότερη επαφή κι επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας κι όχι υπό το άγχος της αξιόλογης κρίσης, σημειώνονται εντυπωσιακές επιδόσεις. Αυτό οπωσδήποτε δεν σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός θ’ αγνοεί και θ’ αποδέχεται τις ασάφειες, τις ανακρίβειες ή τις αντιφάσεις που ενδεχομένως προκύπτουν κατά τις αφηγήσεις. Καθώς κύριο μέλημά του συνιστά η πλήρης κατανόηση του παιδικού λόγου, ζητά διευκρινίσεις σχετικά με ελλείψεις και σφάλματα που εντοπίζει και επιμένει μέχρι την πλήρη αποσαφήνιση. Καταγράφει μάλιστα με απόλυτη ακρίβεια τη σκέψη των μαθητών, που σε πρώτη φάση διατυπώνεται προφορικά, αναζητώντας μαζί τους, όποτε απαιτείται, έναν πιο δόκιμο τρόπο έκφρασης. Για να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη βαρύτητα που η εκπαιδευτικός αποδίδει στο λόγο τους, τους διαβάζει το κείμενο που έχει καταγράψει, ώστε να πιστοποιήσουν οι ίδιοι αν αυτό ανταποκρίνεται πλήρως στη σκέψη τους αλλά και στις ποιοτικές προσδοκίες τους.

Προκειμένου, μάλιστα, να διασφαλιστεί η συνεχής προαγωγή της παιδικής δημιουργικής σκέψης και γλωσσικής έκφρασης, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς η εκπαιδευτικός – εφαρμόζοντας τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας 2001: 179 – Κουλουμπαρίτση 2003: 161-164)- προσαρμόζει την παρέμβασή της στη σταδιακά αυξανόμενη ικανότητα κάθε συγκεκριμένου μαθητή, περιορίζοντας στο ελάχιστο τη συμβολή της στη διατύπωση του νοήματος. Ενώ, δηλαδή, αρχικά πιθανότατα χρειαζόταν να προβαίνει σε αλλεπάλληλες ερωτήσεις στήριξης και υποβοήθησης, ώστε το παιδικό κείμενο να προκύψει από τις σύντομες ή ακόμη και μονολεκτικές απαντήσεις που δίνουν οι μαθητές, με τη συνεχιζόμενη συμμετοχή των παιδιών, οι αφηγήσεις τους γίνονται όλο και περισσότερο ολοκληρωμένες και η παρέμβαση της εκπαιδευτικού περιορίζεται.

Μετά τη μετάβαση από τις ερωταποκρίσεις στην αφήγηση, ακολουθεί για τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού το στάδιο της αντικατάστασης της προφορικής έκφρασης των μαθητών από τη γραπτή. Η εκπαιδευτικός, λοιπόν, τους παρακινεί να γράψουν πρώτα μια ιστορία με το σχετικό θέμα, που θα διαβάζουν έπειτα στην τάξη οι ίδιοι ή οι συμμαθητές τους. Εναλλακτικά, η εκπαιδευτικός μπορεί να προτείνει κάθε μαθητής να γράψει όποια από τις ιστορίες προτιμά, ανάμεσα σε όσες οι συμμαθητές του έχουν ήδη αφηγηθεί προφορικά. Οι ιστορίες συγκεντρώνονται στο καλάθι με τα δώρα ή συνιστούν το νέο «κρυμμένο θησαυρό». Μετά την «ανακάλυψή» τους διαβάζονται στην τάξη είτε από την εκπαιδευτικό είτε από τους μαθητές.

Όταν έχουμε ολοκληρώσει τη διδακτική πορεία που καταλήγει στην αφήγηση για τα νήπια και στη γραπτή μαθητική έκφραση για τα παιδιά του Δημοτικού, αναζητούμε τρόπους ανάδειξης του παιδικού λόγου σε αποτελεσματικό κίνητρο για τη συνέχιση της πρόθυμης και ποιοτικά αναβαθμιζόμενης μαθητικής συμμετοχής. Ένας από τους τρόπους που χρησιμοποιούμε είναι η ανάρτηση των παιδικών κειμένων στην αίθουσα διδασκαλίας, αλλά και σε χώρους όπου προσέρχεται περισσότερος κόσμος. Για παράδειγμα, αφηγήσεις νηπίων που βασίζονταν σε κλασικούς μύθους, αναρτήθηκαν στη γιορτή Παιδικού Βιβλίου το 2003 στην Τεχνόπολη στο Γκάζι, στο πλαίσιο έκθεσης που διοργανώθηκε από το Ε.ΚΕ.ΒΙ. με ευθύνη του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.[ii] Επίσης δημοσιεύσαμε παιδικά κείμενα,[iii] σε έντυπα που εύκολα μπορεί να προμηθεύεται το σύνολο των μαθητών, όπως είναι το περιοδικό του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου στου οποίου τα όρια λειτουργεί το σχολείο. Τέλος, εντάξαμε τις παιδικές ιστορίες σε ανοιχτές θεατρικές παραστάσεις που έπαιξαν οι ίδιοι οι μαθητές στο τέλος της χρονιάς, τονώνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τη διάθεση για συμμετοχή στην ούτως ή άλλως απολαυστική εκπαιδευτική καθημερινότητα. Οι παραστάσεις που δόθηκαν κατά τα τρία έτη που εφαρμόζουμε το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχαν τους τίτλους «Παρέα με τους ήρωες των βιβλίων», «Ταξίδια στον ωκεανό της Φαντασίας με… μύθους και παραμύθια» και «Αποχαιρετώντας το καλάθι με τα δώρα».

Αποτελέσματα

Τα δύο πρώτα από τα παιδικά κείμενα που παραθέτουμε στη συνέχεια προέκυψαν σε σχέση με το ακόλουθο ποίημα από τη συλλογή του Γιάννη Ρίτσου «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» (εκδ. Κέδρος):

Βρε παιδιά μου αφήστε με –

μην τραβάτε το σακάκι μου

και τα χέρια μου,

δε γυρνάω εγώ στο σπίτι.

Μια νεράιδα στα καλάμια,

μια λάμια,

κόβει το φεγγάρι

πάνω στ’ άσπρο γόνα της

να δειπνήσουμε.

Κάτου απ’ τα ψηλά πλατάνια,

με των άστρων το λαρδί

τηγανίζει λουλουδάκια.

Άλλο σπίτι εγώ δεν έχω,

απ’ τον κόσμο τον φαρδύ.

Αφήστε με.

Μετά την ανάγνωση του ποιήματος από την πρώτη εκ των συγγραφέων (Ηλία Ελένη), που είχε αποκλειστικά την ευθύνη υλοποίησης στην πράξη της πρότασης, οι μαθητές κλήθηκαν να γράψουν ένα δικό τους πεζό κείμενο που να σχετίζεται με το ποίημα. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μαθητή νηπιαγωγείου:

Αυτός που του τραβάγανε το σακάκι ήταν μαθητής στην πρώτη τάξη. Εκείνη την ώρα γυρνούσε από το σχολείο του. Οι φίλοι του τον τραβούσαν και δεν τον άφηναν να γυρίσει σπίτι του, γιατί ήθελαν να πάνε να πάρουν τετράδια σ’ ένα περίπτερο. Κι αυτό το παιδάκι δεν είχε χρήματα, ήταν φτωχό, γι’ αυτό ήθελε να γυρίσει σπίτι του. Τελικά τους ξέφυγε και πήγε στο σπίτι που ήταν οι γονείς του και έφαγε μακαρόνια.(Σταμάτης)

Η αφήγηση ενός άλλου μαθητή που ακολουθεί, επικεντρώνεται αντίθετα στο πρόσωπο της νεράιδας:

Η νεράιδα κάθεται έξω, στην Αμερική. Έχει λουλούδια εκεί και δέντρα. Ανεβαίνει πάνω σ’ ένα δέντρο, γιατί είδε τη γάτα της που είχε ανέβει εκεί και ήθελε να την κατεβάσει να παίξουν κάτω μαζί. Η γάτα κατέβηκε κι έπαιξαν κρυφτό. Και η νεράιδα δεν μπορούσε να βρει τη γάτα, που είχε μπει σε μια καλή κρυψώνα. Η γάτα μετά από ώρα γύρισε μόνη της κοντά στη νεράιδα που είχε καθίσει εκεί που ήταν πρώτα.(Παντελής)

Ένα κλειδί που βρήκαν τα νήπια μέσα στο καλάθι με τα δώρα, ήταν το ερέθισμα για τη δημιουργία του επόμενου κειμένου:

Αυτό είναι το κλειδί μιας ντουλάπας, πολύ μεγάλης. Έχει μέσα ρούχα μεγάλα, γιατί αυτός που τα φοράει είναι πολύ ψηλός, είναι γίγαντας. Ζει σ’ ένα βιβλίο με παραμύθια. Είναι καλός γίγαντας, βοηθάει τους ανθρώπους, τους δίνει χρήματα για να ψωνίζουν. Έχει πολλά καλά ρούχα. Ο κόσμος τον φωνάζει «γίγαντα», δεν έχει άλλο όνομα. Δεν τον φοβούνται, γιατί τον ξέρουν ότι είναι καλός. Έχει πολύ μεγάλο σπίτι που είναι μπλε. Μένει μόνος του. Πηγαίνει όμως κι ένας άλλος γίγαντας που είναι φίλος του και τον επισκέπτεται. Παίζουν μπουνιές για να διασκεδάσουν και νικάει ο φίλος του, ο άλλος γίγαντας δηλαδή. (Αντρέας)

Ολοκληρώνουμε την παράθεση των κειμένων με μια παιδική αφήγηση αναφορικά με ένα κότινο, που βρέθηκε στο «καλάθι με τα δώρα». Η αφήγηση αυτή έχει συμπεριληφθεί στο θεατρικό δρώμενο που παρουσίασαν τα νήπια κατά την εφετινή σχολική χρονιά (2003-2004).

Μια μαμά έφτιαξε στο παιδί της ένα στεφάνι αγριελιάς και το κρέμασε σ’ ένα δέντρο, για να το φορέσει όταν μεγαλώσει και γίνει Ολυμπιονίκης. Φύσηξε όμως δυνατά κι ο άνεμος έφερε τον κότινο μέσα στο καλάθι μας με τα δώρα. Έτσι το αγόρι όταν γίνει Ολυμπιονίκης στη σφαίρα, δεν θα τον έχει να τον φορέσει. Τον κότινο θα τον φοράμε εμείς όταν νικάμε στις ιστορίες. Κι έτσι όλοι μας θα γίνουμε Ολυμπιονίκες. (Ελισάβετ)

Συμπεράσματα

Επιχειρώντας να διατυπώσουμε τα συμπεράσματα από τη συγκεκριμένη διδακτική απόπειρα, θα τονίζαμε καταρχάς την πρόθυμη, καθολική και ενθουσιώδη συμμετοχή των μαθητών, καθώς και τις εντυπωσιακά αξιόλογες επιδόσεις τους. Η απόλαυση που προσφέρει η συγκεκριμένη διδακτική προσέγγιση διαφαίνεται επίσης από το γεγονός ότι συχνά τα νήπια την ενέτασσαν στο ελεύθερο παιχνίδι τους. Κάποιο δηλαδή παρουσίαζε στα υπόλοιπα ένα ήδη οικείο λογοτέχνημα ή αντικείμενο και στη συνέχεια ακολουθούσαν οι συνηθισμένες εμψυχωτικές δραστηριότητες. Το παιχνίδι εξελισσόταν με τη διατύπωση των γνωστών σταθερών ερωτήσεων και με την καταγραφή των αφηγήσεων από εκείνον που υποδυόταν τον εμψυχωτή. Όταν η διαδικασία πραγματοποιόταν με πρωτοβουλία των νηπίων στον ελεύθερο χρόνο τους, η συμμετοχή τους διακρινόταν πάντα από την ίδια υπευθυνότητα την οποία εμφάνιζαν και στην περίπτωση που αυτή συνιστούσε μέρος του διδακτικού προγράμματος.

Στις παιδικές αφηγήσεις συναντώνται σταθερά τα βασικά στοιχεία, δηλαδή το χωροχρονικό πλαίσιο, οι ήρωες, το πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν και η δράση τους για να το ξεπεράσουν (Ματσαγγούρας 2001: 273). Αυτό επιτυγχάνεται καθώς οι σταθερά επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις της εκπαιδευτικού στο προηγούμενο στάδιο έχουν αφομοιωθεί από τους μαθητές, που τις θεωρούν πλέον αναμενόμενες, με αποτέλεσμα να λειτουργεί αυτομάτως η σκέψη τους. Πέρα όμως από τα βασικά, με την πάροδο του χρόνου τα παιδικά κείμενα εμπλουτίζονται διαρκώς με νέα λεξιλογικά, διακειμενικά ή άλλα στοιχεία (Ματσαγγούρας 2001: 315-318), ως συνέπεια της επαφής των μαθητών με τα διάφορα λογοτεχνήματα και γενικότερα της διευρυνόμενης γνωστικής εμπειρίας τους.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μια μικρή μαθήτρια εμφανίζει τον ήρωα Ρούνι-Ρούνι από το έργο του Ευγένιου Τριβιζά «Τα τρία μικρά λυκάκια» (εκδ. Μίνωας)[iv] να χορεύει την «Καραγκούνα» στο γάμο των χελιδονιών που συνιστούν τα βασικά αφηγηματικά πρόσωπα του βιβλίου της Κατερίνας Αναγνώστου «Μια φορά μια φωλιά» (εκδ. Μίνωας).[v] Το συγκεκριμένο περιστατικό θυμίζει την ταραντέλα που χόρεψε ο ίδιος ο ήρωας στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του Τριβιζά, επηρεασμένος από το άρωμα του λουλουδόσπιτου που έμεναν τα λυκάκια. Σύμφωνα με άλλο κοριτσάκι, τα χελιδόνια-ήρωες της Αναγνώστου πήραν από το ρυάκι για να χτίσουν το σπιτικό τους «όση λάσπη ήθελαν κι ακόμα παραπάνω». Αντίστοιχα, στο έργο του Τριβιζά το καγκουρώ είχε χαρίσει στα λυκάκια «όσα τούβλα θέλανε και τρία παραπάνω», για να χτίσουν το πρώτο τους σπίτι, ενώ το φλαμίνγκο τους πρόσφερε «όσα λουλούδια θέλανε κι ακόμα παραπάνω», προκειμένου να κατασκευάσουν ένα λουλουδόσπιτο. Επιπλέον, στην αφήγηση της ίδιας μαθήτριας τα χελιδόνια γκρέμισαν μ’ ένα μεγάλο σφυρί την Τράπεζα που είχαν οι κίσσες, για να δανείζουν ιδρώτα στ’ άλλα πουλιά με υπέρογκα ανταλλάγματα, κι έφτιαξαν στα ερείπια πολλές χελιδονοφωλιές. Θυμίζουμε ότι κατά τον Τριβιζά το πρώτο σπίτι που έμεναν τα λυκάκια, το γκρέμισε ο Ρούνι-Ρούνι, χρησιμοποιώντας «ένα πελώριο σφυρί».

Ολοκληρώνουμε με την ελπίδα ότι η συγκεκριμένη διδακτική απόπειρα θα συμβάλλει σε κάποιο βαθμό στο ν’ αναδειχθεί ο ρόλος της φαντασίας και της προσωπικής έκφρασης των προσωπικών στοιχείων εκπαιδευτικών και μαθητών, στην επιτυχία της γλωσσικής διδασκαλίας κατά την πρώτη παιδική ηλικία, συνιστώντας έτσι πρόκληση για ανάλογους πειραματισμούς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[i] Ο Μ. Riffarterre διευκρινίζει ότι η ερμηνεία του λογοτεχνικού έργου δεν θα πρέπει να επιδιώκει να διαλύσει την αμφιλογία που ενυπάρχει στη λογοτεχνική γραφή, εφόσον όλες οι λέξεις είναι πολυσημικές («Η εξήγηση των λογοτεχνικών φαινομένων», Συνέδριο του Σεριζί: Η διδασκαλία της λογοτεχνίας, μτφρ. Ι.Ν. Βασιλαράκης, εκδ. Επικαιρότητα, σ. 145). Αντίστοιχα στο ίδιο συνέδριο ο Roland Barthes κάνει λόγο για την ανάγκη αναγνώρισης των δικαιωμάτων της πολυσημίας στη διδασκαλία της λογοτεχνίας («Σκέψεις πάνω σ’ ένα εγχειρίδιο», ό.π., σ. 82) ενώ και ο J. Alter υποστηρίζει ότι το ενδιαφέρον που παρουσιάζει οποιοσδήποτε συγγραφέας έγκειται ακριβώς στη δυνατότητα του έργου του να εμπνεύσει διαφορετικές ερμηνείες («Προς τι η διδασκαλία της λογοτεχνίας;» ό.π., σ. 72).

[ii] Βλ. σχετικά το δημοσίευμα της Ελένης Α. Ηλία «Ο Ωκεανός της Φαντασίας» στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου 2003» στο περιοδικό Λαμπηδόνα του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ασπροπύργου, τχ. 28 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2003), σ. 30.

[iii] Αναφέρουμε ενδεικτικά τα δημοσιεύματα της Ελένης Α. Ηλία:

α) «Η ανταπόκριση των μικρών παιδιών σε λογοτεχνικά κείμενα στο πλαίσιο εκπαιδευτικών παιγνιωδών δραστηριοτήτων» που περιλαμβάνεται στον τόμο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς με το γενικό τίτλο: Περιπλανήσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Μελετήματα των εκδόσεων Ακρίτας, σσ. 81-104,

β) «Μαθητές–δημιουργικοί αναγνώστες στο πλαίσιο μιας απόπειρας διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση», στον τόμο: Η Λογοτεχνία Σήμερα. Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004, σσ. 331-336,

γ) «Σύγχρονες παιδικές αναγνώσεις ποιημάτων του Σολωμού, Βιζυηνού, Παπαντωνίου, Αθάνα, Ρίτσου», Λαμπηδόνα, τχ. 32 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2004), σσ. 22-28,

δ) «Τα παιδιά διαβάζουν λογοτεχνικά κείμενα» στα τεύχη 23, 24, 25 και 26 της Λαμπηδόνας, σσ. 26-30, 23-30, 23-29 και 24-28 αντίστοιχα,

ε) «Τα παιδιά – αναγνώστες και οι λογοτεχνικοί ήρωες των έργων του Μαξ Βέλθουις: Ο Βάτραχος το Χειμώνα – Ο Βάτραχος και ο Ξένος», Λαμπηδόνα, τχ. 21, σσ. 28-30,

στ) «Με τα γυαλιά της Φαντασίας και το μαγικό εισιτήριο. Παιδικές λογοτεχνικές αναγνώσεις», που φιλοξενήθηκε στη στήλη «Το βιβλίο στην τάξη» του περιοδικού Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, στα τεύχη 15 (Μάιος – Ιούνιος 2002), σσ. 191-193 και 16 (Ιούλιος – Αύγουστος 2002), σσ. 45-47,

ζ) «Παρέα με τους ήρωες των βιβλίων: Λογοτεχνικές προσεγγίσεις στο Νηπιαγωγείο», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 27 (Μάιος – Ιούνιος 2002), σσ. 20-22),

η) «Μαγικές εικόνες. Μια εφαρμοσμένη πρόταση για τη διδασκαλία της ποίησης σε μικρά παιδιά» του περιοδικού Εκπαιδευτική Κοινότητα, τχ. 61 (Φεβρουάριος-Απρίλιος 2002), σσ. 21-23.

[iv] Το έργο «Τα τρία μικρά λυκάκια», που στηρίζεται στην ανατροπή του παλιότερου παραμυθιού «Τα τρία γουρουνάκια», παρουσιάζει τις μάταιες προσπάθειες τριών αδερφών-λύκων να προστατευτούν από το γουρούνι Ρούνι-Ρούνι, το οποίο θεωρούν εχθρό τους βασισμένα στις υποδείξεις της μητέρας τους. Ενώ λοιπόν τα λυκάκια χτίζουν όλο και πιο γερά σπίτια –πρώτα με τούβλα, έπειτα με τσιμέντο και στη συνέχεια με ατσάλι–, για να κρατούν μακριά τους το γουρούνι Ρούνι-Ρούνι, εκείνο βρίσκει πάντα τον τρόπο να τους τα καταστρέφει, επιδιώκοντας την επαφή μαζί τους, το τέλος της απομόνωσής του. Όταν όμως τα λυκάκια αποφασίζουν τυχαία να κατοικήσουν σ’ ένα λουλουδόσπιτο, ο Ρούνι-Ρούνι εκδηλώνει την τρυφερότητά του κι έτσι συμφιλιώνονται μαζί του.

[v] Πρόκειται για την ιστορία δύο ερωτευμένων χελιδονιών, που ετοιμάζουν το σπιτικό τους. Το γεράκι, το φίδι, ο βάτραχος και οι κίσσες, προκειμένου να διαθέσουν το χώρο και τα υλικά που τα χελιδόνια χρειάζονται για να χτίσουν τη φωλιά τους, ζητούν ως αντάλλαγμα τεράστιες ποσότητες ιδρώτα και δακρύων, οδηγώντας τα σε απόγνωση. Ωστόσο τελικά τα χελιδόνια κατορθώνουν με τη βοήθεια των φίλων τους να τους εκδιώξουν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

Alter Jean, (1985) «Προς τι η διδασκαλία της λογοτεχνίας;», Συνέδριο του Σεριζί: Η διδασκαλία της λογοτεχνίας, μτφρ. Ι. Ν. Βασιλαράκης (σσ. 63-74). Αθήνα: Επικαιρότητα

Barthers Roland (1985). «Σκέψεις πάνω σ’ ένα εγχειρίδιο», ό.π., (σσ. 75-83).

Ηλία Ελένη, Α. (2003) «Η ανταπόκριση των μικρών παιδιών σε λογοτεχνικά κείμενα στο πλαίσιο εκπαιδευτικών παιγνιωδών δραστηριοτήτων», Περιπλανήσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Μελετήματα, Γ.Λ.Σ.,

Αθήνα: Ακρίτας

Ηλία Ελένη, Α. (2004). «Μαθητές-δημιουργικοί αναγνώστες στο πλαίσιο μιας απόπειρας διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση». Η Λογοτεχνία Σήμερα. Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα, 29, 30 Νοεμβρίου – 1 Δεκεμβρίου 2002, επιμ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου (σσ. 331-336). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Καλλέργης Ηρακλής, Εμμ. (1995). Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης.

Κουλουμπαρίτση, Α. Χ. (2003). Η Κατανόηση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα, τα Σχολικά Βιβλία και τη Διδακτική Πράξη: Συστημική Συσχέτιση κι Αξιολόγηση. Αθήνα: Γρηγόρης.

Ματσαγγούρας, Η. Γ. και Κουλουμπαρίτση, Α. Χ. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία, 6(3): 299-396.

Ματσαγγούρας Ηλίας, Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β’: Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα

Μπενέκος Αντώνης, Π. (²1981). Ζαχαρίας Παπαντωνίου: Ένας σταθμός στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Δίπτυχο.

Ποσλανιέκ Κριστιάν (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.

Riffaterre Michael (1985). «Η εξήγηση των λογοτεχνικών φαινομένων». Συνέδριο του Σεριζί, ό.π., (σσ. 135-164). Αθήνα: Επικαιρότητα.

Χουιζίνγκα Γιόχαν (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μετφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση

Ξενόγλωσση

Booth Wayne, C. (²1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.

Iser Wolfgang, (²1991). The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Th Johns Hopkins University Press.

Iser Wolfgang (⁵1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Abstract

The present paper concerns an educational suggestion based on Genre Approach. According to this, teacher encourages children of four to seven years old to write step bye step their first texts, using everyday in the class a variety of enjoyable, animated activities, with reference to poems, picture books, other works of art and several daily things. Moreover, learners’ texts are published and are included in school performances. The expression of children’ personal thoughts, beliefs, emotion are making them more imaginative, conscious of themselves and enable to get a better view of the other members of the class. So, classmates communicate better with each other. Some pupils’ texts are also included in the paper, in order to make the effectiveness of this suggestion cleaner.

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΑΤΑΧΤΟΥΣ» ΣΤΙΧΟΥΣ (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο/δημοσιευμένο άρθρο)

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΑΤΑΧΤΟΥΣ» ΣΤΙΧΟΥΣ : Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΝΟΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ.

Ελένη Α. Ηλία

Η εισήγηση παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο “Αναδυόμενος γραμματισμός. Έρευνα και εφαρμογές”, που πραγματοποιήθηκε 19-20 Οκτωβρίου 2007 στο Ρέθυμνο. https://9b9ec758578b3ee0d46b-305404f9eb35eaf4130aa2d106c6a91c.ssl.cf3.rackcdn.com/638/events/106/files//p1d47j89us62qalt1u5oh4d5s25.pdf (αρ. 18)

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 91, 2008, σσ. 28-52.

Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας 32-33, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 16, Ενότητα 4.1 Προσχολική Αγωγή.

Εισαγωγή

Στην εισήγησή μας παρουσιάζουμε τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που σχεδιάσαμε και εφαρμόσαμε κατά την περασμένη διδακτική χρονιά σε δημόσιο νηπιαγωγείο[1], στο πλαίσιο του αναδυόμενου γραμματισμού. Μέσα δηλαδή από καθημερινές εμπειρίες των νηπίων με τον προφορικό και το γραπτό λόγο επιδιώκουμε την προετοιμασία τους για την κατάκτηση της αναγνωστικής ικανότητας και της γραφής (Παπούλια-Τζελέπη, Φτερνιάτη, Θηβαίος, 2006: 13-14) . Στα νέα αναλυτικά προγράμματα της προσχολικής εκπαίδευσης αποδίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών και πιο συγκεκριμένα αφενός στην καλλιέργεια της προφορικής έκφρασης και ειδικότερα της αφηγηματικής ικανότητάς τους και αφετέρου στην ανάπτυξη της έννοιας του γραπτού λόγου (ΔΕΠΠΣ, 2002: 10, 13-14). Οι πρωτεύοντες αυτοί στόχοι επιδιώκεται στην περίπτωσή μας να επιτευχθούν μέσα από μια διδακτική προσέγγιση της οποίας η αποτελεσματικότητα μεγιστοποιείται με τη συστηματική αξιοποίηση των χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων της νηπιακής ηλικίας. Αναφέρομαι καταρχάς κυρίως στην ανάγκη των μικρών παιδιών για παιχνίδι ως μέσου μάθησης του εαυτού τους, ανακάλυψης του περιβάλλοντος και προσωπικής έκφρασης κι επικοινωνίας (ΥΠΕΠΘ-Π. Ι. ,2006: 26-29).

Στο εν λόγω πρόγραμμα χρησιμοποιήθηκαν λογοτεχνικά κείμενα, καθώς η δυνατότητά τους να φορτίζουν συγκινησιακά τον αναγνώστη και συνακόλουθα να του προκαλούν βιώματα (Iser 1990: 30, 32, 38-39,41,104, 233, 281, 283-284, 291 και 1991: 9, 18, 21, 67), τα καθιστά το ισχυρότερο παιδαγωγικό μέσο. Συγκεκριμένα επιλέξαμε σύντομα αποσπάσματα δημοτικών τραγουδιών, που προέρχονται στο σύνολό τους από τη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού Λαού, καθώς είναι η ευρύτερα διαδεδομένη[2]. Επισημαίνουμε δε ότι το δημοτικό τραγούδι ειδικότερα, προτιμήθηκε για αυτό το πρόγραμμα, χάρη στην αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία του, που έχει συναρπάσει την παγκόσμια πνευματική κοινότητα (Πολίτη, 1985: 102 και Μαλεβίτση: 12-14). Ο δημιουργός του, ο ανώνυμος, αναλφάβητος κάτοικος της υπαίθρου, εμπνεόμενος από το φυσικό περιβάλλον, εκφράζει με το τραγούδι αυτό την προσωπική του συγκίνηση και φαντασία αναφορικά με την υπαρξιακή αγωνία, την αγάπη για τη ζωή, την οδύνη για το θάνατο (Vitti, 1987: 169, 172, Πολίτη, 1985: 101 και Μαλεβίτση: 79-80), χρησιμοποιώντας το λυρισμό, το μελαγχολικό τόνο, την υπερβολή, την επανάληψη και κυρίως την εμπλοκή και προσωποποίηση του φυσικού κόσμου (Πολίτης, 1985: 104, 106, 109,110, 113, 115, Vitti, 68,167,168, Μιχαήλ-Δέδε, 1994: 5, 50 και Ηλία, 2006: 14-16).

Τα αποσπάσματα έκτασης ενός ή δύο στίχων όπου επικεντρωθήκαμε, προτιμήθηκαν με γνώμονα την εικονοπλαστική τους δύναμη[3] και τη νοηματική τους αυτοτέλεια, προκειμένου να λειτουργήσουν ως ερέθισμα της φαντασίας των νηπίων για την παραγωγή πρωτότυπων αφηγηματικών κειμένων. Κατά την παρουσίασή τους στους μικρούς μαθητές, τα αποκαλούμε «άταχτους» στίχους, επειδή όπως αναφέρουμε έχουν ξεφύγει από τη φυσική τους θέση σε κάποιο δημοτικό τραγούδι. Με το χειρισμό αυτό επιδιώκουμε να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον των νηπίων, εφόσον η ροπή προς τη σκανταλιά χαρακτηρίζει τον παιδικό τρόπο σκέψης κι η προσωποποίηση εμφανίζεται συχνότατα στον παιδικό λόγο.

Έναν επιπλέον παράγοντα που συντέλεσε στην επιλογή μας, συνιστά το γεγονός ότι το Δημοτικό τραγούδι μεταδιδόταν με συνδυασμό λόγου, μουσικής και χορού, οπότε στηρίζεται κατά πολύ στο στοιχείο του ρυθμού. Θα μπορούσαμε συνεπώς να το χαρακτηρίσουμε ιδανικό για τη νηπιακή ηλικία όπου εδώ απευθυνόμαστε, εφόσον η προσέγγισή του συγκεκριμένου είδους επιβάλλει την ολόπλευρη συμμετοχή του προσώπου.

Μεθόδευση

Ως προς τη μεθόδευση που ακολουθούμε σχετικά με την επίτευξη των προαναφερόμενων στόχων, σημειώνουμε καταρχάς ότι κάθε εβδομάδα επιλέγονται διαφορετικοί «άταχτοι» στίχοι. Στο πλαίσιο της γενικότερης επιδίωξής μας να διαμορφώσουμε πλούσιο σε ερεθίσματα γραπτού λόγου περιβάλλον (Τάφα, 2001), τα νήπια βρίσκουν αναρτημένους τους στίχους αυτούς στον πίνακα ανακοινώσεων. Η πρώτη ανάγνωσή τους γίνεται από το δάσκαλο και στη συνέχεια επαναλαμβάνονται αρκετές φορές ομαδικά ενώ κρατάμε το ιαμβικό μέτρο με τα κρουστά όργανα της ορχήστρας του Orff είτε κάνουμε ταυτόχρονα κοινό βηματισμό ή άλλες κινήσεις. Με τη συμβολή της ρυθμικής αγωγής οι μαθητές όχι μόνο βιώνουν τον παραδοσιακό τρόπο χρήσης των δημοτικών τραγουδιών αλλά και διευκολύνονται στο σύνολό τους στην αφομοίωση των στίχων.

Καθώς η αφομοίωση των επιλεγμένων στίχων συνεισφέρει σημαντικά στη μύηση των νηπίων στο λογοτεχνικό φαινόμενο και κατά συνέπεια τόσο στην αισθητική όσο και στη λεκτική τους καλλιέργεια, τους αξιοποιούμε και κατά την τρέχουσα χρονιά ως μέσο εμψύχωσης στο πλαίσιο άλλου εκπαιδευτικού προγράμματος. Αναλυτικότερα, διδάσκοντας το κλασικό έργο «Η Πεντάμορφη και το Τέρας»[4] της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν, οι μαθητές προκειμένου να εισέλθουν στην ιστορία και να αναφερθούν σε δικής τους επινόησης μεταμορφώσεις των ηρώων της, χρειάζεται να ψιθυρίσουν κάποια «μαγικά» λόγια, που βρίσκουν γραμμένα σε χαρτί τοποθετημένο ανάμεσα στις σελίδες του παραμυθιού και τα οποία αλλάζουν σε κάθε αφηγηματικό επεισόδιο. Πρόκειται για στίχους ή δίστιχα από δημοτικά τραγούδια της Αγάπης, της Ξενιτιάς, Μοιρολόγια, Νανουρίσματα και Γνωμικά. ΄Ετσι έχουν όλα τα νήπια ισχυρότατο κίνητρο να αποστηθίσουν τους μεμονωμένους στίχους, προκειμένου να τους προφέρουν για να συμμετέχουν στη δραστηριότητα.

Ας επανέλθουμε τώρα στο πρόγραμμα των «άταχτων στίχων», όπου μετά την παρουσίαση των στίχων κάθε παιδί επιχειρεί να αφηγηθεί μια διαφορετική, πρωτότυπη ιστορία σε σχέση με αυτούς. Σχετικά με τη διαδικασία της αφήγησης ακολουθούμε ορισμένα στάδια, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που εφαρμόζεται στα κειμενοκεντρικά μοντέλα διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2001: 180-182). Αναλυτικότερα, ο δάσκαλος θέτει αρχικά στο μαθητή αρκετές γενικές ή ειδικότερες ερωτήσεις που αφορούν στο υποκείμενο και στο χωροχρονικό πλαίσιο της δράσης του, στην αιτιολόγησή της, στην αλληλουχία των γεγονότων κ. ά., προκειμένου να τον κατευθύνει στη δόμηση του κειμένου του. Ο αριθμός των ερωτήσεων περιορίζεται με την πάροδο του χρόνου, στο βαθμό που αυξάνεται η αφηγηματική ικανότητα του ερωτώμενου.

Τα ατομικά κείμενα που προκύπτουν καταγράφονται από το δάσκαλο, ο οποίος μετά την ολοκλήρωσή τους τα διαβάζει στην τάξη για την τελική έγκρισή τους από τους συντάκτες τους. Τα νήπια γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι η ακριβής καταγραφή των κειμένων τους εξυπηρετεί τη μελλοντική αξιοποίησή τους σε ανοιχτές θεατρικές παραστάσεις που θα δώσουν τα ίδια και σε αντίστοιχες εκδόσεις, όπως αυτές που ήδη υπάρχουν στη βιβλιοθήκη από ανάλογες δραστηριότητες προηγούμενων ετών[5].

Σε αρκετές περιπτώσεις μετά από τη δημιουργία ιστοριών αναφορικά με μεμονωμένους στίχους, προχωρούμε στην ανάγνωση ολόκληρου του ποιήματος από όπου αυτοί προέρχονται. Όταν πρόκειται για κάλαντα ή για κλέφτικα τραγούδια, τα εντάσσουμε μάλιστα στις σχολικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούμε σύμφωνα με την επικαιρότητα, για τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς και την επέτειο της 25^ης Μαρτίου αντίστοιχα.

Κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος προέκυψε μία θεατρική παράσταση με στόχο την ανάδειξη της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης των νηπίων. Προκειμένου να φωτίσουμε τις επιδόσεις τους αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τις προσδοκίες, τις εμπειρίες τους κ.λπ., όπως διαφαίνονται μέσα από τις αφηγήσεις τους, οδηγηθήκαμε στην ακόλουθη αφηγηματική εκδοχή, την οποία παρουσιάσαμε βέβαια αρχικά στους ίδιους τους μαθητές ως πρόταση πριν προχωρήσουμε συλλογικά στην προετοιμασία της παράστασης. Σύμφωνα λοιπόν με την υπόθεση του παραμυθιού μας ο βασιλιάς και η βασίλισσα ενός τόπου διαφωνούσαν μεταξύ τους για το αν θα έπρεπε να επιλεγεί ο διάδοχος του θρόνου με κριτήριο τη σωματική δύναμη ή την ομορφιά. Συγκάλεσαν τότε το συμβούλιο των σοφών που τους υπέδειξε όλοι οι νέοι της περιοχής να διαγωνιστούν στη δημιουργία ιστοριών, με ερέθισμα στίχους από τα τραγούδια του λαού. Η δοκιμασία τους απέβλεπε στην αναζήτηση του πιο καλόψυχου και ευφυέστερου, καθώς με βάση αυτά τα στοιχεία θεωρούσαν οι σοφοί ότι πρέπει να κριθεί ο ικανότερος να κυβερνήσει την περιοχή. Από το διαγωνισμό οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι όλοι είναι εξίσου καλοί και συνετοί και κατά συνέπεια κατάλληλοι να κυβερνήσουν. ΄Ετσι κανένας πλέον δεν είχε λόγο να ανησυχεί για το μέλλον αυτού του τόπου.

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο εντάξαμε δεκαέξι αφηγήσεις νηπίων, για ισάριθμους άταχτους στίχους από τους είκοσι που διδάξαμε συνολικά, τις οποίες παρουσίασαν οι δεκαέξι μαθητές που υποδύθηκαν τους υποψηφίους. Τα υπόλοιπα νήπια μοιράστηκαν τους ρόλους των σοφών, του βασιλιά και της βασίλισσας.

Αποτελέσματα

Ως προς τα αποτελέσματα του εν λόγω εμψυχωτικού προγράμματος, θα επικεντρωθούμε σε τρία νήπια και θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξή τους[6]. Πρόκειται καταρχάς για την Ερασμία, η οποία φοιτά στο νηπιαγωγείο για δεύτερη χρονιά. Πέρσι συμμετείχε σε σχετικές δραστηριότητες αναφορικά με το έργο του Εξυπερύ «Ο Μικρός Πρίγκιπας» ενώ έχει προηγηθεί και η εμπλοκή τής κατά ένα χρόνο μεγαλύτερης αδερφής της σε αντίστοιχο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου μας. Επίσης, θα αναφερθούμε στην Αλεξάνδρα, που την προηγούμενη χρονιά ήταν σε παιδικό σταθμό. Είναι παιδί νηπιαγωγού και μαθήτρια με άριστες επιδόσεις σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Τέλος, θα σταθούμε στο Στέλιο, ο οποίος παρακολουθεί για πρώτη χρονιά πρόγραμμα προσχολικής αγωγής. Θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε ως το μαθητή με τη χαμηλότερη επίδοση και τη μικρότερη συγκέντρωση προσοχής σε όλες τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Κανένας δε από τους γονείς του Στέλιου δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Την πρώτη περίοδο της διδασκαλίας, έως δηλαδή τις διακοπές των Χριστουγέννων, οι άταχτοι στίχοι προέρχονται από κάλαντα, που χρησιμοποιούμε στη συνέχεια για τη χριστουγεννιάτικη γιορτή. Τα δύο κορίτσια παράγουν κείμενα με συνεκτικό νόημα από την έναρξη του προγράμματος, τα οποία παραθέτουμε εδώ περιληπτικά, σε ελεύθερη απόδοση. Η Αλεξάνδρα για τους στίχους «Το καρτεράει ο δάσκαλος με μια χρυσή βεργούλα,

Το καρτεράει η δασκάλισσα με δυο κλωνάρια μόσκο»

αναφέρει πως η αυξημένη κυκλοφορία στους δρόμους της Αθήνας γίνεται αιτία για την άφιξη του σχολικού λεωφορείου με υπερβολική καθυστέρηση, με αποτέλεσμα τα παιδάκια να χάσουν το μάθημα. Η ίδια μαθήτρια επίσης με αφορμή το δίστιχο

«Η στράτα ρόδα γέμισε κι η εκκλησιά το μόσκο

Κι από το μόσκο τον πολύ οι τοίχοι ραγιστήκαν»

κάνει λόγο για δύο αδέρφια που περνώντας με το αυτοκίνητο που οδηγεί ο μπαμπάς τους από ένα ανθισμένο περιβόλι, σταματούν για να μυρίσουν τα λουλούδια. Επειδή όμως τα παιδιά είναι αλλεργικά, αρχίζουν να βήχουν δυνατά και οδηγούνται στο γιατρό. Το δε αντίστοιχο κείμενο της Ερασμίας αναφέρεται σε ένα κοριτσάκι το οποίο μυρίζει το υπέροχο άρωμα των λουλουδιών που κοσμούν την εικόνα του Χριστούλη και εύχεται να ζωντανέψει κι εκείνος για να το απολαύσει.

Τον Ιανουάριο ξεκίνησαν οι παιδικές αφηγήσεις με ερέθισμα αποσπάσματα από κλέφτικα τραγούδια. Το κείμενο της Ερασμίας αναφορικά με το στίχο

«Κι ακούω τα δέντρα και βογγούν και τις οξιές και τρίζουν»

είναι αισθητά εκτενέστερο από τα προηγούμενα, εξίσου δε εύστοχο και ευφάνταστο. Σύμφωνα με τη μαθήτρια ο άνεμος φέρνει ένα κοριτσάκι στο δάσος, όπου όλα τα δέντρα έχουν γεμίσει φρούτα. Εκεί συναντά μια γυναίκα που νομίζει πως είναι η καλή νεράιδα και την ακολουθεί στο σπίτι της. Απ’ όπου περνούν τα δέντρα βογγούν, γιατί τα μαγεύει η γυναίκα που είναι η κακιά μάγισσα, όμως το κοριτσάκι δεν μπορεί να τ’ ακούσει. Την αλήθεια την καταλαβαίνει μόνο όταν φτάνουν στο σπίτι της μάγισσας, γιατί βλέπει παντού μαγικά αντικείμενα. Κάποτε, την ώρα που η μάγισσα θα κοιμάται, το κοριτσάκι θα ξεφύγει και με τη βοήθεια του ανέμου θα βρεθεί και πάλι στο σπίτι του.

Από την ίδια χρονική περίοδο η αφήγηση της Αλεξάνδρας που θα σταθούμε, προέρχεται από τους στίχους «Φύσα βοριά, φύσα θρακιά, για ν’ αγριέψει η λίμνη»

κι αναφέρεται σ’ ένα αγόρι το οποίο δεν έφαγε στο σχολείο το φαγητό του κι μαμά του το πήγε μια βόλτα με τη βάρκα στην τρικυμισμένη λίμνη. Όταν επέστρεψαν στο σπίτι τους, το παιδί είχε πεινάσει πάρα πολύ κι έτσι άδειασε το πιάτο του.

Στο τέλος περίπου του Φεβρουαρίου κατορθώνει για πρώτη φορά ο Στέλιος να παράγει συγκροτημένες και ενδιαφέρουσες αφηγήσεις και εξακολουθεί σταθερά να βελτιώνεται έως το τέλος της δραστηριότητας. Ενδεικτικά αναφερόμαστε στο κείμενό του που προέκυψε από το στίχο

«Ο κούκος φέτος δε λαλεί ούτε και θα λαλήσει».

Ο μαθητής αποδίδει τη σιωπή του κούκου στον τρόμο που του προξένησε η θέα ενός ανθρώπου με κυνηγετικό όπλο. Ο άνθρωπος είχε βγει για να κυνηγήσει λαγό, τελικά όμως μετάνιωσε και προτίμησε να μαγειρέψει κοτόπουλο.

Ολοκληρώνουμε την ενότητα των αποτελεσμάτων με ένα τελευταίο κείμενο καθενός από τα τρία παιδιά, το οποίο θα παραθέσουμε αυτούσιο, όπως ακριβώς συμπεριλήφθηκε στην έκδοση του θεατρικού έργου. Η Αλεξάνδρα για τους στίχους

«Ζεστό ψωμί δεν έφαγα, δεν πλάγιασα σε στρώμα,

Τον ύπνο δεν εχόρτασα, του ύπνου τη γλυκάδα»,

αφηγείται: « ΄Ενας βασιλιάς κάλεσε κάποιο πολύ φτωχό άνθρωπο που δεν είχε καθόλου ψωμί να

φάει, να πάει στο παλάτι του, για να φάει τα πάντα. Κι όταν ο άνθρωπος έφαγε, ο

βασιλιάς διέθεσε τους φρουρούς του, για να του δείξουν το δωμάτιο που θα τον

φιλοξενούσαν, γιατί αυτός ο φτωχός δεν είχε σπίτι. Το πρωί ο βασιλιάς του χάρισε μια

στολή ιππότη, σαν αυτήν που φορούσε κι ο ίδιος. Κι ο φτωχός ιππότης, αφού τον

ευχαρίστησε, ξεκίνησε γι’ άλλο βασίλειο. Στο δάσος βρίσκει μια όμορφη γυναίκα και

παντρεύονται. Γίνεται ξυλοκόπος και φτιάχνει μόνος του την καλύβα τους. Ζουν για

πάντα εκεί και το χειμώνα ανάβουν φωτιά και ζεσταίνονται».

Η Ερασμία δημιουργεί το ακόλουθο κείμενο με ερέθισμα το στίχο

«Βρύσες να δεις και ποταμούς, χώρες, χωριά και δάση»:

« Σ’ ένα ποτάμι κολυμπά ένα κοριτσάκι. Στην όχθη του έχει υπέροχα, αρωματικά

λουλούδια και μέσα στο νερό έχει κέρματα που τα ρίχνουν οι άνθρωποι και κάνουν

ευχές. Το κοριτσάκι ευχήθηκε να γίνει η πριγκίπισσα του ποταμού κι έγινε. ΄Ετσι

μπορούσε να κάνει πολλές ευχές για τον εαυτό της και για τους άλλους. Ευχήθηκε

να ‘χει ένα ραδιόφωνο ν’ ακούει μουσική, να’ χει ένα πύραυλο ν’ ανεβαίνει

στον ουρανό για να βλέπει το Θεό και να ‘χει κηρομπογιές να τον ζωγραφίζει».

Το τελευταίο κείμενο του Στέλιου έχει προκύψει από το στίχο:

«Βγαίνουν κυράδες την τηρούν από τα παραθύρια».

« Οι άνθρωποι που μένουν σε ένα σπίτι κοιτάζουν κάποιο αστέρι πολύ λαμπερό.

Θέλουν να το φτάσουν με σκάλα, για να του δώσουν νερό να πιει, γιατί νομίζουν

πως διψάει. Επειδή όμως δεν τα καταφέρνουν, κρεμάνε ένα κουβά με νερό στα

κλαδιά του δέντρου, για να το πιει το αστεράκι. Το αστέρι θα πέσει στον κουβά

να πιει το νερό και για να τους ευχαριστήσει, θα τους πει ένα τραγούδι. Κι από τότε

θα πηγαίνει στο ίδιο μέρος να πίνει νερό κάθε βράδυ».

Συμπεράσματα

Όπως προκύπτει από την παρουσίαση των αποτελεσμάτων, και οι τρεις μαθητές οδηγούνται σε διαρκώς βελτιούμενες επιδόσεις παρά τις σημαντικές διαφοροποιήσεις τους κατά την έναρξη του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος. Η βελτίωση αυτή αφορά τόσο στη νοηματική πληρότητα και στην εκφραστική αρτιότητα των αφηγήσεών τους όσο και στον τρόπο παραγωγής τους. Συγκεκριμένα, σταδιακά περνούν από τις ερωταποκρίσεις στον ανεξάρτητο αφηγηματικό λόγο, προσδιορίζουν δηλαδή μόνοι τους το υποκείμενο και το χωροχρονικό πλαίσιο της δράσης του, αναπτύσσουν την πλοκή και διαμορφώνουν την κατάληξη της υπόθεσης χωρίς να χρειάζεται να τους τεθούν σχετικές ερωτήσεις.

Η πρόοδος που σημειώνουν αφορά επίσης στη θεματολογία των κειμένων τους, η οποία διευρύνεται διαρκώς, καθώς δεν περιορίζεται πλέον στα προσωπικά τους βιώματα αλλά αξιοποιεί και τις αναγνωστικές τους εμπειρίες, ακόμη και στοιχεία των αφηγήσεων των συμμαθητών τους. Ο παραγόμενος λόγος τους διακρίνεται όλο και περισσότερο για την πρωτοτυπία, την εικονοπλασία, το απροσδόκητο, που προκαλεί στον ακροατή έκπληξη, τα υπερρεαλιστικά στοιχεία κ.λπ. Όλα δε τα παραπάνω παρατηρούνται στο σύνολο των μαθητών ανεξάρτητα από το επίπεδό τους κατά την έναρξη της δραστηριότητας.

Εξίσου καθολικό και αδιάπτωτο είναι το ενδιαφέρον των νηπίων για συμμετοχή στη δραστηριότητα παρά τα όποια προβλήματα και δυσκολίες κυρίως στις περιπτώσεις όσων αλλοδαπών δεν είναι αρχικά καθόλου εξοικειωμένοι με την ελληνική γλώσσα. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι καθώς στο νηπιαγωγείο φοιτούσαν είκοσι πέντε μαθητές, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, κάθε εβδομάδα θα δίναμε το λόγο περίπου στους μισούς ενώ οι υπόλοιποι θα συμμετείχαν την επόμενη εβδομάδα. Επειδή ωστόσο όλα τα παιδιά εξέφραζαν επίμονα την επιθυμία τους να αφηγηθούν ιστορία για κάθε άταχτο στίχο που παρουσιάζαμε, αναγκαζόμαστε να περνάμε σε νέο κείμενο μόνον όταν ολοκληρώνονταν οι αφηγήσεις του συνόλου των μαθητών, παρατείνοντας χρονικά το πρόγραμμα και παραλείποντας τελικά ορισμένους από τους στίχους που είχαμε επιλέξει.

Ιδιαίτερη έμφαση οφείλουμε να προσδώσουμε επίσης στην υπευθυνότητα και τον ενθουσιασμό που εμφανίζουν τα νήπια κατά τη συμμετοχή τους στις διάφορες φάσεις της δραστηριότητας. Συγκεκριμένα ενδιαφέρονται έντονα για την ακριβή καταγραφή των κειμένων τους και συνηθίζουν να ζητούν από το δάσκαλο να τα επαναλάβει, προκειμένου να την διαπιστώσουν. Η δε ικανοποίησή τους εφόσον αντιλαμβάνονται ότι έχει αποδοθεί με σαφήνεια και πληρότητα η σκέψη τους, είναι έκδηλη. Ξεχωριστή μνεία θεωρούμε απαραίτητο να κάνουμε στις ενθουσιώδεις αντιδράσεις τους κατά την πρώτη παρουσίαση του θεατρικού κειμένου με τις ιστορίες τους αλλά και στο ζήλο τους στις πρόβες και στη σοβαρότητα και στη χαρά τους κατά τη διάρκεια της ανοιχτής παράστασης που έδωσαν, στοιχεία που εντυπωσίασαν ιδιαίτερα το κοινό.

Τα συμπεράσματα δεν αφορούν ασφαλώς μόνον στην ανάπτυξη της αφηγηματικής ικανότητας των νηπίων και στη συνειδητοποίηση από μέρους τους ότι ο γραπτός λόγος αναπαριστά τον προφορικό. Τα νήπια επίσης είναι πλέον σε θέση να αναγνωρίζουν τους διάφορους «άταχτους» στίχους, που κατά καιρούς παρουσιάστηκαν. Αφενός ορισμένοι μαθητές εντοπίζουν συχνά τους συγκεκριμένους στίχους για τους οποίους δημιούργησαν ιστορίες όταν έχουν μπροστά τους ολόκληρο το ποίημα από το οποίο αυτοί προέρχονται. ΄Ολη σχεδόν δε η τάξη είναι σε θέση να ξεχωρίζει τους διάφορους στίχους που έχουν παρουσιαστεί στο πλαίσιο του προγράμματος. Για παράδειγμα στη γιορτή της 25^ης Μαρτίου κάθε μαθητής θα έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα σε ομοιόμορφα πλακάτ αυτό που ανέγραφε τους στίχους τους οποίους θα απήγγειλε ο ίδιος. Από τις πρώτες πρόβες μάλιστα τα παιδιά αναγνώριζαν και τους στίχους που απήγγειλαν οι υπόλοιποι συμμαθητές τους. Αυτά τα δεδομένα θα μας επέτρεπαν να κάνουμε λόγο για πρόοδο στην ανάγνωση και ανάπτυξη της έννοιας της γραφής.

Θα μπορούσαμε λοιπόν με ασφάλεια να ισχυριστούμε ότι οι παραπάνω διδακτικές επιλογές που αφενός διακρίνονται για τον παιγνιώδη χαρακτήρα τους και αφετέρου παρέχουν στα νήπια το κίνητρο της προσωπικής έκφρασης και επικοινωνίας, αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικές για τη γλωσσική τους καλλιέργεια, ακριβέστερα, για την αφηγηματική δεξιοτεχνία και τη δημιουργία υποδομής για την κατοπινή απόκτηση αναγνωστικών δεξιοτήτων, που αποδίδεται με τον όρο «αναδυόμενος γραμματισμός».

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Αποστολάκη, Γ. (1929). Το Δημοτικό Τραγούδι, Ι. Οι Συλλογές ( σσ. 134-273). Αθήνα.

Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. και Μπασαγιάννη Ε.(2006). Οδηγός Νηπιαγωγού. Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί- Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο (2002). ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Ηλία, Ε. Α. (2006). Ο Φυσικός Κόσμος στους Στίχους των Δημοτικών μας Τραγουδιών. Λαμπηδόνα, 41, 13-20.

Iser, W. (1991). The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Καλλέργης, H., E. (1995). Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης.

Μαλεβίτσης, Χ. Το Δημοτικό Τραγούδι ως Περιεχόμενο της Συνειδήσεως του Νέου Ελληνισμού. Ευθύνη-Αναλόγιο β΄ .

Ματσαγγούρας , Η., Γ. (2001): Η Σχολική Τάξη, τόμ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γραπτού Λόγου. Αθήνα.

Μιχαήλ-Δέδε Μ. (1994). Το Αποτροπιαστικό Α-λογικό στο Ελληνικό Δημοτικό Τραγούδι. Ιωάννινα: Ηπειρωτική Εστία.

Μπενέκος, Α., Π. (1981). Ζαχαρίας Παπαντωνίου: ΄Ενας σταθμός στην Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: Δίπτυχο.

Παπούλια-Τζελέπη Π., Φτερνιάτη Α., Θηβαίος Κ. (Επιμ.) Εισαγωγή στο ΄Ερευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία ( σσ. 13-19). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Πολίτης, Λ. (1985) Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Τάφα, Ε. (2001). Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Vitti, Μ. (1987). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Οδυσσέας.

Σημειώσεις

[1] Πρόκειται για το 4^ο (μονοθέσιο έως και πέρσι που πραγματοποιήθηκε το πρόγραμμα) νηπιαγωγείο Ασπροπύργου, στη Δυτική Αττική, όπου διδάσκω από το 2001.

[2] Οι ενστάσεις που εκφράστηκαν σχετικά με την αυθεντικότητα των τραγουδιών που περιλαμβάνονται σε αυτήν τη συλλογή (βλ. Γ. Αποστολάκη (1929), σσ. 134-273), δεν μας απασχολούν, εφόσον δεν αφορούν στη γνησιότητα των διαφόρων μεμονωμένων στίχων όπου στεκόμαστε αλλά στη συνένωσή τους.

[3] Για τον καθοριστικό ρόλο των εικόνων στην ποίηση ειδικότερα για τα παιδιά-αναγνώστες, βλ. Καλλέργης, 1995: 22, 35 και Μπενέκος, 1981: 121-122.

[4] Το κείμενο παρουσιάζεται στα νήπια σε ακριβή απόδοση από το πρωτότυπο των εκδόσεων Ερευνητές, στη σειρά Εικονογραφημένη Κλασική Λογοτεχνία και όχι από ελεύθερη διασκευή (Εικονογράφηση: Αν Ρόμπι, μτφρ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, 2005)

[5] Αναφέρομαι στα έντυπα με τους τίτλους Ταξίδια στον Ωκεανό της Φαντασίας με … μύθους και παραμύθια και Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ, τα οποία εκδόθηκαν από το Πνευματικό Κέντο του Δήμου Ασπροπύργου το 2005 και το 2006 αντίστοιχα.

[6] Η διαδικασία της επιλογής των κειμένων που παρουσιάζουμε, πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με αυτήν της οργάνωσης των ατομικών φακέλων των νηπίων (portfolios). Βλ. σχετικά, Οδηγός Νηπιαγωγού, ό. π., σσ. 43-44.

Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο)

Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας

Ελένη Α. Ηλία

5ο Διεθνές Συνέδριο Γραμματισμού: ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΙΩΝΑ. Η πρόκληση για την εκπαίδευση.

13/14 Νοεμβρίου 2009, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών

Πρακτικά συνεδρίου (επιμ. Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη)

ISBN: 978-960-86845-1-5

Π ε ρ ί λ η ψ η

Στο Νηπιαγωγείο επιχειρήσαμε να εμπλέξουμε τη γραφή στα εμψυχωτικά προγράμματα που χρησιμοποιούμε κατά τη λογοτεχνική διδασκαλία, προκειμένου να παρακινούμε το σύνολο των μαθητών να εκφράζουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους. Η υπόθεσή μας ήταν ότι ο παιγνιώδης χαρακτήρας των προγραμμάτων συνιστά ισχυρότατο κίνητρο για την ενασχόληση των νηπίων με τη γραφή, με αποτέλεσμα την καλύτερη δυνατή εξέλιξή τους.

Το λογοτεχνικό έργο που στη διδασκαλία του εντάξαμε δραστηριότητες γραφής ήταν «Η Πεντάμορφη και το Τέρας». Για τις ανάγκες της διδασκαλίας χωρίστηκε σε δώδεκα κεφάλαια. Μετά την ανάγνωσή τους τα νήπια αναζητούσαν σε φακέλους με το όνομά τους τα «μαγικά λόγια», στίχους δημοτικών τραγουδιών που θα τους επέτρεπαν να αναφερθούν στην εξέλιξη της ιστορίας, σύμφωνα με τις προσωπικές εμπειρίες, προσδοκίες, επιθυμίες κι ευαισθησίες. Αρχικά ως προϋπόθεση τέθηκε η εκφορά του στίχου και έπειτα η γραφή του. Επίσης, αναρτούσαμε τον τίτλο του κεφαλαίου όπου αναφερόμαστε, με την τοποθέτηση από τα νήπια στη σωστή σειρά των λέξεων που τον αποτελούν, και αργότερα των γραμμάτων κάθε λέξης, που είχαν γράψει σε καρτέλες τα ίδια.

Όλα τα νήπια, ανεξάρτητα με την άνεσή τους στη γραφή, συμμετείχαν με ενθουσιασμό στις συγκεκριμένες απόπειρες, οπότε σταδιακά εκδήλωσαν προθυμία για τη γραφή γενικότερα και βελτίωσαν τη γραφική τους ικανότητα.

Summary

We present an educational proposal for children of five or six years old, based on the advantages of learning through play. At school involve writing, when teach literary works. The teacher reads children a work of fiction, in our case the text “The Belle and the Monster”, which divides into twelve parts. In order to have the children the opportunity to express their impressions about this work, according to their personal experiences, expectations, desires and feelings, asked for them to learn the “magic words” and then to try to write these. The words are one or two verses of great Greek folk songs. All children start writing the verses, because they like speaking about the work and actually about themselves, in other words they find too interesting and important this communication between each other. Furthermore, pupils were requested to work together to make the titles of the chapters, arranging the words in the right order and later the letters in any word. As a result, all of the children became day after day more pleasant as well as able to write.

Ε ι σ α γ ω γ ή

Στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου η προτεινόμενη προσέγγιση του γραπτού λόγου από τα νήπια συνίσταται στην ανάπτυξη λειτουργικών εμπειριών εγγραμματισμού. Παρέχοντας δηλαδή στη σχολική τάξη συχνές ευκαιρίες γραφής για κάποιον σαφή επικοινωνιακό στόχο, οι μικροί μαθητές σκέφτονται, χρησιμοποιούν τη φαντασία τους και αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, που συμβάλλουν στην εξοικείωση και τη σταδιακή κατάκτηση του γραπτού λόγου. Συνεπώς η αποτελεσματικότητα της συμβολής του νηπιαγωγείου στο συγκεκριμένο πεδίο συνδέεται αποκλειστικά με την απόκτηση κινήτρων που θα οδηγήσουν τα νήπια στην επιθυμία για αλλεπάλληλες απόπειρες γραφής.

Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία του παραμυθιού «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» της Ζαν Μαρί Λεπρένς Ντε Μπομόν, που παρουσιάζουμε στη συνέχεια, βασική επιδίωξή μας στάθηκε η δημιουργία ενός εξαιρετικά ισχυρού κινήτρου, προκειμένου να ενδιαφερθεί για τη γραφή και να ασχοληθεί με αυτήν το σύνολο των μαθητών. Θεωρήσαμε ότι θα το εξασφαλίζαμε εάν αξιοποιούσαμε αφενός την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του γραπτού λόγου ως μέσου προσωπικής έκφρασης και συναισθηματικής αποφόρτισης (Παπούλια-Τζελέπη Π., 2006, σ.14). και αφετέρου την έμφυτη παιγνιώδη διάθεση που χαρακτηρίζει την παιδική ηλικία.

Το παραμύθι, που στην πιστή απόδοση από το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο την οποία χρησιμοποιούμε έχει σχετικά μεγάλη έκταση, χωρίστηκε για τις ανάγκες της διδασκαλίας σε δώδεκα κεφάλαια. Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης καθενός από τα κεφάλαια, τα νήπια εξέφραζαν σε σταθερές πενταμελείς υποομάδες[1] τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους αναφορικά με την εξέλιξη της πλοκής, όπως αυτές διαμορφώνονταν από τα συνεχώς διαφοροποιούμενα αφηγηματικά δεδομένα[2].

Μεθόδευση

Η δυνατότητα να αναφερθούν στις αφηγηματικές εξελίξεις δινόταν σε όλες τις υποομάδες, με την προϋπόθεση ότι είχαν αποστηθίσει τα «μαγικά λόγια» και κατόρθωναν να τα εκφέρουν σωστά τρεις φορές για τα δύο-τρία πρώτα κεφάλαια ενώ για τα υπόλοιπα κεφάλαια, εκτός από το να τα εκφέρουν, όφειλαν να δοκιμάσουν και να τα γράψουν. Καταφύγαμε σε αυτήν την προσχεδιασμένη δραστηριότητα, αν και έχει επισημανθεί η σημασία που έχει για τις επιδόσεις των παιδιών στη γραφή η πρωτοβουλία τους στις σχετικές δραστηριότητες (Dodge, D.T. και Colker, L. J., 1998, σ. 48), επιδιώκοντας έτσι να δώσουμε ένα ισχυρότατο κίνητρο γραφής και σε εκείνα τα παιδιά που δεν έπαιρναν τα ίδια σε καμία περίπτωση την πρωτοβουλία να γράψουν κάτι μόνα τους ή με τη βοήθεια του δασκάλου για οποιοδήποτε λόγο. Θεωρήσαμε ότι αν ξεπεράσουν τις αναστολές τους και εξοικειωθούν με τη διαδικασία της γραφής, στη συνέχεια θα αναπτύξουν και αυτά σχετικές πρωτοβουλίες.

Τα μαγικά λόγια ήταν στίχοι δημοτικών τραγουδιών, που εντάξαμε στη δραστηριότητα, ώστε να αξιοποιηθεί η δυνατότητα που, σύμφωνα με σχετικές έρευνες (Brandley και Bryant, 1985 – Bryant κ. ά., 1989), προσφέρει στα νήπια ο έμμετρος λόγος να συνειδητοποιήσουν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας, να αποκτήσουν φωνολογική επίγνωση, να αντιληφθούν ότι η φράση αποτελείται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές, οι συλλαβές από γράμματα. Επιπλέον, η επιλογή των δημοτικών στίχων έγινε για την αδιαμφισβήτητη παγκοσμίως αισθητική τους αξία (Πολίτη, Λ., 1985, σ. 102 – VittiM., 1987, σσ. 169, 172 – Μαλεβίτση, Χ., σσ. 12-14), καθώς συνδυάζουν ευαισθησία, και αυθεντικότητα και επειδή εμφανίζουν μεταξύ τους μετρική ομοιομορφία. Τα μαγικά λόγια ήταν μεν κοινά ως προς το ιαμβικό μέτρο είχαν δε πάντα νοηματική σχέση με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου, οπότε τα νήπια άνετα μπορούσαν να τα αφομοιώνουν. Για παράδειγμα, στο 1^ο κεφάλαιο που αναφερόταν στη ζωή της Πεντάμορφης στην εξοχή, χρησιμοποιήθηκε ο στίχος: «Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ο στίχος: «Ούλον τον κάμπο αγνάντευε, τα πράσινα λιβάδια»[3].

Όταν ολοκληρώναμε την ανάγνωση του κεφαλαίου, μοιράζονταν στα νήπια οι ατομικοί τους φάκελοι αλληλογραφίας σε μέγεθος Α4. Αρχικά κάθε νήπιο έπαιρνε από τον εκπαιδευτικό το φάκελο πάνω στον οποίο αναγνώριζε το όνομά του και αργότερα κάποιο από τα νήπια που εκτελούσε χρέη ταχυδρόμου, μοίραζε στους συμμαθητές του τους φακέλους τους, διαδικασία που προϋπέθετε να αναγνωρίζει όλα τα ονόματα της τάξης. ΄Ετσι η ενασχόληση των μαθητών με τα ονόματά τους είχε νόημα και σαφή επικοινωνιακό στόχο (Οδηγός Νηπιαγωγού, 2006, σ.127). Σε έναν μόνον φάκελο βρίσκονταν τα μαγικά λόγια ενώ στους υπόλοιπους είχαμε τοποθετήσει κενά χρωματιστά χαρτιά. Μέσα από τη διαδικασία αυτή κορυφωνόταν η προσμονή και το ενδιαφέρον των παιδιών, που αυθόρμητα επευφημούσαν το συμμαθητή στον οποίο είχαν σταλεί τα μαγικά λόγια, που θα έδιναν σε όλους τους την ευκαιρία να αναφερθούν στο παραμύθι και στους αγαπημένους τους ήρωες. Ακολουθούσε η ανάγνωση από το δάσκαλο και η ομαδική επανάληψη του δημοτικού στίχου, ώστε όλοι να τον αποστηθίσουν. Όταν λοιπόν οι υποομάδες καλούνταν ταυτόχρονα να αποπειραθούν να γράψουν τα μαγικά λόγια, τα ήξεραν προφορικά άψογα, γεγονός που συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της σχέσης του προφορικού με το γραπτό λόγο, η οποία σύμφωνα με σχετικές έρευνες δεν είναι άμεσα αντιληπτή από το παιδί της συγκεκριμένης ηλικίας[4]. ΄Ετσι, δοκιμάζοντας να κρατήσουν το μολύβι και να σχεδιάσουν τα γράμματα, εξοικειώνονταν και αποκόμιζαν θετικές εμπειρίες από τις δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας (Οδηγός Νηπιαγωγού, σ. 117), στις οποίες θα κληθούν συστηματικά να συμμετέχουν στο μέλλον, κατά τη φοίτησή τους στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.

Τα νήπια όλων των υποομάδων ζητούσαν να έχουν μπροστά τους τα μαγικά λόγια, για να τα αντιγράψουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις ικανοποιούσαμε την επιθυμία τους, χρησιμοποιώντας φωτοτυπίες. Κάποτε όμως τους αναφέραμε ότι η δοκιμασία απαιτούσε να τα γράψουν χωρίς να τα βλέπουν. Ακόμη και τότε, αν και είχαν στο σύνολό τους την αντίληψη ότι ο συγκεκριμένος στίχος που ήξεραν και ήθελαν να αποδώσουν γραπτά έπρεπε να είναι αναγνώσιμος, τολμούσαν να τον γράψουν, αντιστοιχίζοντας με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία τα φωνήματα με τα γράμματα στους διάφορους πίνακες αναφοράς, έχοντας τη διαβεβαίωση ότι αρκεί η προσπάθεια γραφής, για να αφηγηθούν στη συνέχεια με το δικό τους τρόπο την εξέλιξη του παραμυθιού.

Για τη γραφή επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος χοντρούς χρωματιστούς μαρκαδόρους και λευκό, χωρίς γραμμώσεις χαρτί. Επρόκειτο για τα υλικά με τα οποία οι μαθητές ήταν περισσότερο εξοικειωμένοι από τη ζωγραφική. Θέλαμε να θεωρήσουν τη γραφή πολύ σχετική με τη ζωγραφική, που συνιστά τον κυριότερο τρόπο έκφρασης σε αυτήν την ηλικία. Επιπλέον, η χρήση του μαρκαδόρου δεν επιτρέπει το σβήσιμο με τη γομολάστιχα, οπότε εντάσσει τα νήπια σε μια διαφορετική λογική. Όταν τα ίδια διαπίστωναν ότι είχαν κάνει λάθος, αρχικά ρωτούσαν με ποιο τρόπο να το διορθώσουν. Στη συνέχεια είχαν πειστεί ότι είναι σημαντικό να φαίνεται η προηγούμενη, «ανεπιτυχής» προσπάθειά τους, επειδή αυτή τα βοήθησε να προχωρήσουν στην επόμενη, που την θεωρούσαν ικανοποιητικότερη. ΄Ετσι, χωρίς αναστολές σχημάτιζαν ξανά από πάνω το ίδιο γράμμα ή μουτζούρωναν την προηγούμενη γραφή του ή κάλυπταν τη μουτζούρα με κάποιο σχέδιο.

Τα μαγικά λόγια ήταν γραμμένα με κεφαλαία στοιχεία, ώστε αυτά να χρησιμοποιήσουν τα νήπια στη γραφή τους. Σε αυτήν την επιλογή οδηγηθήκαμε ακριβώς επειδή τα πεζά γράμματα δημιουργήθηκαν αργότερα από τα κεφαλαία, μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν την ανάγκη να γράφουμε ταχύτερα. Συνεπώς θεωρήσαμε ότι στην περίπτωση των νηπίων θα ήταν σκόπιμο να προηγηθεί η εξοικείωση με τα κεφαλαία, τα οποία άλλωστε είναι περισσότερο ευκρινή κυρίως όταν είναι χειρόγραφα. Πάντα δε επρόκειτο για σύντομα κείμενα, μεμονωμένους στίχους, που είχαν εξαιρετική βαρύτητα στην εξέλιξη της διαδικασίας και γράφονταν σε μεγάλο μέγεθος λόγω της χρήσης του χοντρού μαρκαδόρου.

Καθώς τα κείμενα γράφονταν από ολόκληρη την υποομάδα, η μέθοδος στην οποία καταλήξαμε ύστερα από διάφορες προτάσεις των νηπίων, ήταν να γράφει από δυο – τρεις λέξεις το κάθε παιδί και να παραδίδει τη σελίδα στο επόμενο για να συνεχίσει και, αν χρειαζόταν, ακολουθούσε δεύτερος γύρος. Μερικοί μαθητές υποδείκνυαν στο συμμαθητή τους που ακολουθούσε, από ποια λέξη θα συνεχίσει. ΄Αλλοι απλώς παρακολουθούσαν τον προηγούμενο και προσπαθούσαν μόνοι τους να αντιληφθούν από ποιο σημείο θα ξεκινούσαν και κάποιοι, πριν ξεκινήσουν, ρωτούσαν οι ίδιοι τους προηγούμενους. Η συμβολή των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών των υποομάδων στην εξέλιξη της γραφής, που έχει επισημανθεί σε αρκετές έρευνες (Deford, 1991 – Short, 1991 – Meek, 1998 κ. ά. ), ήταν προφανής, καθώς αρκετά παιδιά συνήθιζαν να παρατηρούν όσα έγραφαν οι συμμαθητές τους και να τα σχολιάζουν. Αρκετές φορές οι υποδείξεις τους γίνονταν άμεσα αποδεκτές ενώ άλλοτε ακολουθούσε συζήτηση κατά την οποία μάλιστα ζητούσαν και την άποψη του εκπαιδευτικού, προκειμένου να αποφασίσουν αν θα τροποποιήσουν κάτι ή όχι. Σε κάθε περίπτωση αυτό που συστήναμε ήταν η τελική απόφαση να προέρχεται από το παιδί που είχε γράψει το αντίστοιχο απόσπασμα του στίχου. Οι υποομάδες παρέδιδαν τις γραφές τους στον εκπαιδευτικό αφού πρώτα η καθεμιά σημείωνε στο χαρτί το όνομά της[5] .

Οι τίτλοι των κεφαλαίων αναφέρονταν πριν από την ανάγνωσή τους και λειτουργούσαν καθοδηγητικά για τα νήπια, καθώς συνόψιζαν τα στοιχεία εκείνα στα οποία αναμενόταν να επικεντρώσουν τις αφηγήσεις τους. ΄Ετσι, αφού είχαν παραδοθεί οι στίχοι γραμμένοι από όλες τις υποομάδες, η ομάδα εκείνη που στο φάκελο μέλους της είχαν βρεθεί τα μαγικά λόγια και επρόκειτο να της δοθεί πρώτης ο λόγος, πριν περάσει στην εκφορά τους για να ακολουθήσει η αφήγησή της, σχημάτιζε τον τίτλο του σχετικού κεφαλαίου. Τον πρώτο καιρό αυτό γινόταν με την τοποθέτηση των λέξεων που ήταν γραμμένες σε καρτέλες, στη σωστή σειρά. Αργότερα τα νήπια αναλάμβαναν να γράψουν από ένα γράμμα του τίτλου το καθένα σε ξεχωριστές καρτέλες μεγέθους Α4 και να το διακοσμήσουν όπως επιθυμούσαν ή να το πλάσουν με πλαστελίνη. Οπότε η υποομάδα που ξεκινούσε την αφήγηση για το συγκεκριμένο κεφάλαιο, κρεμούσε τις καρτέλες με τα μεμονωμένα γράμματα τη μία δίπλα στην άλλη ή τοποθετούσε τα γράμματα από πλαστελίνη στη σωστή σειρά πάνω στα τραπεζάκια, για να προκύψει ο τίτλος. Πρώτα τα μέλη της ίδιας της υποομάδας παρατηρούσαν το αποτέλεσμα και έκαναν διάφορες διορθώσεις και στη συνέχεια η φράση ελεγχόταν από τους συμμαθητές στο σύνολό τους. Αν και ο εκπαιδευτικός θα δεχόταν οποιαδήποτε γραφή δινόταν από τα νήπια ως η τελική, είναι αξιοσημείωτο ότι πάντα ο τίτλος βρισκόταν με την ολοκλήρωση της διαδικασίας γραμμένος σωστά.

Στα προηγούμενα στάδια που επαναλαμβάνονταν σταθερά σε κάθε κεφάλαιο, τα νήπια έγραφαν με τους παραπάνω αναφερόμενους τρόπους, συλλογικά, στίχους και τίτλους, σύντομες, συγκεκριμένες φράσεις, έμμετρες ή όχι, τις οποίες ήδη είχαν όλα αφομοιώσει, επειδή ήταν μέρος και κανόνας του παιχνιδιού[6]. Αυτό θα τους έδινε την ευκαιρία να περάσουν στο επόμενο στάδιο, να επικοινωνήσουν με τους συμμαθητές τους, να συνεχίσουν το αγαπημένο τους παραμύθι σύμφωνα με τις προσωπικές τους ευαισθησίες και επιθυμίες, να του προσθέσουν επεισόδια και σκηνές, σύμφωνα με τις ατομικές τους εμπειρίες, να κάνουν τροποποιήσεις και ανατροπές με τη φαντασία τους (Ματσαγγούρας, 2001, σσ. 215, 220, 221, 222). Στη συνέχεια να παρουσιάσουν τις ιστορίες τους σε ευρύτερο κοινό με τη μορφή σχολικών παραστάσεων, οι οποίες θα κυκλοφορούσαν και σε έντυπες εκδόσεις, όπως αυτές που υπήρχαν ήδη στη βιβλιοθήκη της τάξης από άλλους μαθητές προηγούμενων ετών[7] και να νιώσουν την απόλαυση και την ικανοποίηση της δημιουργίας.

Σε αυτό λοιπόν το στάδιο όπου τα ίδια τα νήπια διαμορφώνουν το κείμενο, και το οποίο κρίνεται από τους ειδικούς το πλέον σημαντικό, εφόσον εδώ πραγματοποιείται η μύηση στο γραπτό λόγο, εκείνος που αναλάμβανε το ρόλο του γραφέα, ήταν ο εκπαιδευτικός (Deford, 1991 – Short, 1991 – Anderson κ. ά., 1994 –Meek, 1998). Η ανάληψη του ρόλου του γραφέα από τον εκπαιδευτικό, που μπορεί να γράφει άνετα και γρήγορα, επιβαλλόταν από μια σειρά παραγόντων, με κυριότερο την παιδαγωγική ανάγκη να πάρουν όλα τα νήπια το λόγο μέσα στην ομάδα και να συμμετέχουν στην παραγωγή του συλλογικού κειμένου, η οποία συνέπιπτε με τη δική τους έντονη επιθυμία. Επίσης την έκταση της συλλογικής αφήγησης κάθε υποομάδας, που κάλυπτε συνήθως μιάμιση έως δύο σελίδες και το διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό της αφήγησης, που εξαρτιόταν από την έμπνευση και το πάθος των νηπίων[8].

Ο εκπαιδευτικός έκανε στην αρχή μια γενική ερώτηση που απευθυνόταν σε όλα τα μέλη της υποομάδας. ΄Ετσι επεδίωκε να δοθεί έμφαση στο στοιχείο που είχε εντυπωσιάσει την κάθε ομάδα. Διατύπωνε δε επιμέρους ερωτήσεις μόνον όταν υπήρχαν ασάφειες ή αντιφάσεις ή όταν επεδίωκε να πάρουν το λόγο και τα υπόλοιπα νήπια. Στο τέλος ρωτούσε «έχετε κάτι άλλο να πείτε;» και όταν η ομάδα είχε ολοκληρώσει, περνούσε στην ανάγνωση του κειμένου που είχε καταγράψει, προκειμένου τα νήπια να επιβεβαιώσουν ότι τα εκφράζει πλήρως. Στη συνέχεια ζητούσε να χειροκροτήσουν οι μαθητές που τους άρεσε η ιστορία που είχε προηγηθεί.

Αποτελέσματα

΄Ολα τα παιδιά συμμετείχαν στις δραστηριότητες της γραφής εξίσου πρόθυμα και με ιδιαίτερο ενθουσιασμό, που μάλιστα παρέμεινε αμείωτος σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Εκείνοι οι μαθητές ωστόσο που δυσκολεύονταν περισσότερο και καθυστερούσαν ή που το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους δεν γινόταν αποδεκτό από τα υπόλοιπα μέλη, αρκετά συχνά αντιμετώπιζαν τη δυσπιστία των άλλων. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η αποφασιστικότητα με την οποία διεκδικούσαν το δικαίωμά τους να συμμετέχουν μέχρι που να γίνει κοινή συνείδηση με τις επίμονες υποδείξεις του εκπαιδευτικού ότι στο γραπτό κείμενο χρειαζόταν να υπάρχουν οι προσπάθειες όλων, προκειμένου η υποομάδα να περάσει στην επόμενη φάση της συνέχισης της ιστορίας.

΄Οσο ο καιρός περνούσε, τα παιδιά γίνονταν στο σύνολό τους πιο έμπειροι γραφείς. Χρειάζονταν λιγότερο χρόνο για να γράψουν τα μαγικά λόγια και άρχισαν να θέτουν επιπλέον στόχους, όπως η ταχύτητα της γραφής. Κάθε υποομάδα που τελείωνε πρώτη, θεωρούσε ότι ήταν νικήτρια και αυτός ο ανταγωνισμός γινόταν συνεχώς εντονότερος.

Ως προς τα στοιχεία των γραπτών τους, παρατηρούμε ότι αρκετά παιδιά δεν άφηναν παντού κενά ανάμεσα στις λέξεις. Επιπλέον, αν και γνώριζαν το στίχο που έγραφαν, παρουσιάστηκε το φαινόμενο ορισμένα είτε να επαναλαμβάνουν τη λέξη ή τη συλλαβή που είχε ήδη γραφτεί από το προηγούμενο παιδί ίσως και από τα ίδια είτε να παραλείπουν συλλαβές ή ολόκληρες λέξεις, συνήθως όταν κάθονταν στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού. Αρκετά νήπια ωστόσο ζητούσαν τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, για να διαβάσουν τις λέξεις του γραπτού κειμένου, ουσιαστικά να τις αντιστοιχίσουν με τις λέξεις της φράσης που είχαν προηγουμένως αποστηθίσει. ΄Οταν υπήρχαν κενά διαστήματα μέσα στη φράση, συμπλήρωναν εκεί το όνομα της ομάδας τους και όχι υποχρεωτικά στο τέλος. Αυτό δηλαδή που έδιναν έμφαση ήταν η χρονική σειρά με την οποία οι λέξεις γράφονταν και όχι η θέση τους στη σελίδα, που είχε σχέση με την ανάγνωση όσων είχαν γραφτεί[9].

Στα πρώτα κεφάλαια εκείνοι που κυρίως έπαιρναν το λόγο για να αφηγηθούν την προσωπική τους εκδοχή και εντύπωση, ήταν οι περισσότερο εξοικειωμένοι με την παρακολούθηση λογοτεχνικών ιστοριών μαθητές, οι οποίοι είχαν και εμφανώς μεγαλύτερη άνεση στη λεκτική έκφραση. Τα υπόλοιπα παιδιά κάθε υποομάδας απαντούσαν πολύ σύντομα ακόμη και μονολεκτικά σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που τους απευθύναμε προσωπικά και αφορούσαν ζητήματα που προέκυπταν από τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, συνήθως ζητούσαμε διευκρινίσεις ή επιπλέον στοιχεία. Με την πάροδο του χρόνου δεν υπήρχαν διαφοροποιήσεις στη συμμετοχή των νηπίων. Όλα αφηγούνταν εκτενή κείμενα και συχνά διαμαρτύρονταν το ένα στο άλλο με φράσεις όπως: «΄Ολο εσύ μιλάς. Σταμάτα γιατί έχω κι εγώ να πω κάτι». Είχαν δε τόσο προσαρμοστεί σε αυτόν το συλλογικό τρόπο αφήγησης, που ο καθένας λάμβανε υπόψη του όσα είχαν αφηγηθεί προηγουμένως οι συμμαθητές του, ουσιαστικά συνέχιζε την ιστορία τους.

Μετά την ολοκλήρωση της ιστορίας και την ανάγνωσή της από το δάσκαλο, την σχολίαζε τόσο η ίδια η ομάδα που την δημιούργησε, όσο και οι υπόλοιπες ομάδες, με δική τους πάντοτε πρωτοβουλία.

Συμπεράσματα

Οι μαθητές στο σύνολό τους όχι μόνο ξεπέρασαν τις όποιες αναστολές είχαν να ασχοληθούν με τη γραφή αλλά έβρισκαν σε αυτήν μεγάλη ευχαρίστηση. Συμμετείχαν σε όλες τις σχετικές δραστηριότητες προσδοκώντας την απόλαυση, όπως ακριβώς στο παιχνίδι. Επρόκειτο δε για ένα παιχνίδι που τους πρόσφερε πάντα την ικανοποίηση ότι επιτυγχάνουν κάτι σημαντικό. Είχαν όλοι σχηματίσει την εντύπωση αφενός ότι μπορούν και οι ίδιοι να γράφουν και αφετέρου ότι όσα είχαν να πουν, ήταν σημαντικά, ενδιέφεραν τους άλλους, άξιζε να γραφτούν για να τα γνωρίσουν περισσότεροι άνθρωποι, για να επικοινωνήσουν, να μοιραστούν τις σκέψεις τους.

Όχι μόνο σχημάτισαν εξαιρετικά θετική στάση για τη διαδικασία της γραφής αλλά και με τη συνεχή ενασχόλησή τους βελτίωσαν τις επιδόσεις τους. Η γραφή ήταν πλέον για κείνους ένα νέο, συναρπαστικό πεδίο δράσης, δεν έχαναν αφορμή να ασχολούνται με αυτήν, αδημονώντας να την κατακτήσουν πλήρως.

Σημειώσεις

[1] Πρόθεσή μας ήταν να υπάρχει ομοιογένεια μεταξύ των υποομάδων, οπότε στην καθεμιά περιλαμβάνονταν παιδιά και των δύο φύλων, με επιδόσεις υψηλές, μέτριες και χαμηλότερες στο σύνολο των γνωστικών αντικειμένων.

[2] Η δημιουργικότητα του αναγνωστικού ρόλου, η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη (Iser, W., 1990, σσ. 38-39, 44-45, 104, 233) περιλαμβάνει τη δημιουργία προσδοκιών για τις αφηγηματικές εξελίξεις (ό. π., σ.37 και Riffaterre, M., 1988, σσ. 38-39) και μας προκαλεί την εντύπωση ότι βιώνουμε προσωπικές εμπειρίες (Iser, ό. π., σσ. 104, 281).

[3] Οι στίχοι προέρχονται από την ευρύτατα διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, σσ. 214 και 148 αντίστοιχα. Στη συνέχεια αναφέρουμε συντομότατες περιλήψεις των υπόλοιπων κεφαλαίων, τους τίτλους που δώσαμε και τους αντίστοιχους στίχους που χρησιμοποιήθηκαν για μαγικά λόγια (Μ. Λ.).

Κεφ 2^ο Φτάνει μια ευχάριστη είδηση για τα οικονομικά της οικογένειας και οι κόρες παραγγέλνουν στον πατέρα τους ό,τι επιθυμούν.

Τίτλος: Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα. Μ. Λ. : «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ.170).

Κεφ. 3^ο Ο πατέρας περνώντας από το δάσος στο δρόμο της επιστροφής, βλέπει ένα φως και ελπίζει ότι εκεί θα προστατευτεί από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.

Τίτλος: Το φως στο δάσος. Μ. Λ. : « Εκεί ‘ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια/ και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» (σ. 201).

Κεφ. 4^ο Ο πατέρας κόβει ένα τριαντάφυλλο από τον κήπο του παλατιού που διανυκτέρευσε και τότε παρουσιάζεται μπροστά του απειλητικό ένα τέρας.

Τίτλος: Ο ιδιοκτήτης του πύργου. Μ. Λ. : «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι/ και το γεφύρι ερράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163).

Κεφ. 5^ο Η Πεντάμορφη αποφασίζει να ζήσει με το τέρας, για να γλιτώσει ο πατέρας της από την οργή του.

Τίτλος: Μια γενναία απόφαση. Μ. Λ. : «πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’άστρι κάτου» (σ.210).

Κεφ. 6^ο Η Πεντάμορφη διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του τέρατος.

Τίτλος: Η ζωή κοντά στο τέρας. Μ. Λ. : « Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και τα μαλλιά της μόσκο/ σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη τα λουλούδια» (σ. 149).

Κεφ. 7^ο Το τέρας, για να μην βλέπει δυστυχισμένη την αγαπημένη του Πεντάμορφη, της επιτρέπει να επισκεφτεί τον άρρωστο πατέρα της, διακινδυνεύοντας την ίδια του τη ζωή στην περίπτωση που εκείνη δεν θα επιστρέψει ξανά κοντά του.

Τίτλος: Μια επιθυμία εκπληρώνεται. Μ. Λ. : «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,/ και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω» (σ. 200).

Κεφ. 8^ο Οι αδερφές της Πεντάμορφης σχεδιάζουν να προκαλέσουν την οργή του τέρατος απέναντί της, κρατώντας την μακριά του.

Τίτλος: Ένα καταχθόνιο σχέδιο. Μ. Λ.: «Από τα ξένα όπου βρεθώ μηνύματα σου στέλνω/ με τη δροσιά της άνοιξης, την πάχνη του Χειμώνα» (σ. 199).

Κεφ. 9^οΗ Πεντάμορφη αναστατώνεται από ένα όνειρο και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά στο τέρας, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του.

Τίτλος: Η ώρα της επιστροφής. Μ. Λ. : «Είδα τον ουρανό θολό και τ’άστρα ματωμένα» (σ. 128).

Κεφ. 10^οΗ Πεντάμορφη βρίσκει το τέρας ξαπλωμένο στον κήπο, εξαντλημένο από την ασιτία, καθώς εκείνο επέλεξε να πεθάνει παρά να ζήσει μακριά της, και του εξομολογείται ότι δεν νιώθει μόνο συμπόνια γι’ αυτό αλλά και αγάπη.

Τίτλος: Αγάπη. Μ. Λ. : «Στρώστε μου ή έξω στην αυλή ή έξω στο περβόλι » (σ. 152 ).

Κεφ. 11^ο Μόλις η Πεντάμορφη εκδηλώνει τα συναισθήματά της, το τέρας μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα.

Τίτλος: Η μεταμόρφωση. Μ. Λ. : «΄Ελαμψ’ ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια» (σ.145).

Κεφ. 12^ο Μια καλή νεράιδα φροντίζει ν’ απονείμει δικαιοσύνη, μεταμορφώνοντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές στη γαμήλια τελετή.

Τίτλος: Δικαιοσύνη. Μ. Λ.: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (σ.208).

[4] Για τις ιδέες των νηπίων σχετικά με τη γραφή, οι οποίες διαφέρουν ριζικά από αυτές που θεωρούνται φυσικές για τους ενηλίκους, βλ. τον Οδηγό της Νηπιαγωγού, σσ. 124 – 125.

[5] Τα ονόματα που είχαν δώσει στις υποομάδες τα μέλη τους, ήταν Τίγρη, Πουλάκι, Λουλούδι, Πεταλούδα, Κόκκινο.

[6] Στο σημείο αυτό θα ήταν σκόπιμο να παραθέσουμε την άποψη ότι είναι επιτυχημένο το έργο του νηπιαγωγείου ακόμη και στην περίπτωση που οι μαθητές του απλώς έχουν συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα της γραφής και είναι διατεθειμένοι να προσπαθήσουν να την κατακτήσουν στο μέλλον (Γιαννικοπούλου, Α., 2001, σ. 54).

[7] Πρόκειται για τις εκδόσεις Ταξίδια στον ωκεανό της Φαντασίας με… μύθους και παραμύθια, Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ και Μια φορά κι έναν καιρό… που έχουν εκδοθεί το 2005, 2006 και 2007 αντίστοιχα, από το Πνευματικό κέντρο του Δήμου Ασπροπύργου, στον οποίο λειτουργούν τα σχολεία όπου διαδραματίστηκαν οι σχετικές εκπαιδευτικές, εμψυχωτικές δραστηριότητες.

[8] Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού, τα 2/3 αυτών που φοιτούσαν στην Πρώτη και οι μισοί από τους μαθητές της Δευτέρας προτίμησαν επίσης να αφηγηθούν προφορικά την προσωπική τους εκδοχή της λογοτεχνικής ιστορίας για να την καταγράψει ο εκπαιδευτικός αντί να την γράψουν οι ίδιοι (Ηλία Ε. Α., 2006).

[9] Μία παρόμοια περίπτωση εμφανίζεται στον Οδηγό Νηπιαγωγού, 2006, όπου κάποιο νήπιο γράφει με τη σωστή σειρά τις συλλαβές μιας λέξης, σε τέτοια όμως θέση που πρώτα διαβάζεται η δεύτερη, έπειτα η πρώτη και τέλος η τρίτη συλλαβή (σ. 141).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Αnderson, R. C., Hiebert, E. H., Scott, J. I., Wilkinson, J.A.G.(1994). Πώς να δημιουργήσουμε ένα έθνος από αναγνώστες. Από τηνΨυχολογία της Ανάγνωσης στην Εκπαιδευτική Πρακτική. (επιμ. Σ. Βοσνιάδου). Αθήνα: Gutenberg.
-Brandley, L., Bryant, P. E. (1985). Rhyme and reason in reading and spelling. University of Michigan Press.
-Bryant, P. E., Bradley, L., MacLean, M., Crossland, J. (1989). Nursery rhymes, phonological skills and reading. Journal of Child Language, 16, 407 – 428.
-Γιαννικοπούλου, A. A. (2002). Η γραπτή γλώσσα στο νηπιαγωγείο. Αθήνα : Καστανιώτης.
-Deford, D. E. (1991). Using reading and writing to support the reader. Στον τόμο Deford, D. E., Lyons, C. A., and Pinnell, G. S. Bridges to Literacy – Learning from Reading Recovery. Heinemann Porthmouth, NH, σσ. 77 – 95.
-Dodge, D. T., Colker, L. J. (1998). The Creative Curriculum for early childhood, Teaching Strategies Inc., Washington DC.
-Ηλία, Ε. Α. (2006, Καλοκαίρι) Η δημιουργική αφήγηση/γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση. Διαδρομές, 82, 20-25.
-Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of communication in prose fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London : The Johns Hopkins University Press.
-Μαλεβίτση, Χ. (χ.χ.). Το Δημοτικό Τραγούδι ως περιεχόμενο της Συνειδήσεως του Νέου Ελληνισμού. Ευθύνη- Αναλόγιο β΄.
-Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη. Τ. Β΄. Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
-Meek, Μ. (1998). On Being Literate. London: The Bodley Head.
-Δαφέρμου, Χ., Κουλούρη, Π., Μπασαγιάννη, Ε. (2006). Οδηγός Νηπιαγωγού. Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί – Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: ΥΠ.Ε.Π.Θ. , Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
-Παπούλια-Τζελέπη, Π. (2006). ΄Ερευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία (εισαγωγή). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
-Πολίτη, Λ. (1985). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα : Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
-Riffaterre, M. (1988). Describing Poetic Structures : Two Approaches to Baudelaire’s “Les Chats”. Reader-Response Criticism. From formalism to post-structuralism (edited by J. P. Tompkins). Baltimore and London : The Johns Hopkins University Press. 26-40.
-Short, K. G (1991). Literacy environments that support strategic readers. Στον τόμο Deford, D. E., Lyons, C. A., and Pinnell, G. S. Bridges to Literacy – Learning from Reading Recovery. Heinemann Porthmouth, NH, σσ. 97 – 118.
-Vitti, Μ., (1987). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα : Οδυσσέας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα: Πορτρέτα. Η Πεντάμορφη και το Τέρας

Ε ι σ α γ ω γ ή : Στο νηπιαγωγείο μας παρουσιάσαμε το παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν «Η Πεντάμορφη και το Τέρας», το οποίο γράφτηκε το 1757, σε πιστή απόδοση από το γαλλικό κείμενο (το έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Ερευνητές, σε εικονογράφηση από την Αν Ρόμπι και απόδοση στα Ελληνικά από τη Μαρίνα Τουλγαρίδου). Ποτέ το πασίγνωστο αυτό κλασικό παραμύθι, στο οποίο η αφηγηματική υπόθεση ξεκινά με την οικονομική καταστροφή μιας εύπορης οικογένειας, δεν ήταν περισσότερο επίκαιρο από σήμερα, που η οικονομική κρίση πλήττει την παγκόσμια κοινότητα και προκαλεί ανασφάλειες και αδιέξοδα.
Για τις ανάγκες της διδασκαλίας χωρίσαμε το έργο σε κεφάλαια, στα οποία δώσαμε επιμέρους τίτλους. Μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου οι μαθητές του κλασικού τμήματος της σχολικής χρονιάς 2008-2009 καλούνταν να συνεχίσουν την ιστορία, εκφράζοντας έτσι τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής, τη στάση που διαμόρφωναν για τα διάφορα λογοτεχνικά πρόσωπα και συνακόλουθα τις προσωπικές τους εμπειρίες και ευαισθησίες.
Προκειμένου να επιτύχουμε την καθολική συμμετοχή των νηπίων, χρησιμοποιήσαμε το παιχνίδι και τη διαδικασία της εμψύχωσης. Τα νήπια, χωρισμένα σε πέντε υποομάδες, που παρέμειναν αμετάβλητες σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αναζητούσαν στους φακέλους που τους μοιράζαμε τα «μαγικά λόγια». Πρόκειται για έναν ή δύο στίχους από δημοτικά τραγούδια, που περιλαμβάνονται στην πλέον διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη «Εκλογαί από τα Τραγούδια του Ελληνικού Λαού» (δίπλα σε κάθε στίχο αναγράφεται εδώ η αρίθμηση της σελίδας του βιβλίου του Πολίτη, όπου μπορεί ο στίχος αυτός να αναζητηθεί). Τους στίχους τους είχαμε επιλέξει με κριτήριο τη νοηματική σχέση τους με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου. Ολόκληρη η τάξη αποστήθιζε τα μαγικά λόγια, ώστε στη συνέχεια να απαγγελθούν τρεις φορές από κάθε ομάδα, ως προϋπόθεση για να εισέλθουν τα μέλη της στο σύνολό τους στον κόσμο της ιστορίας και να παρουσιάσουν τη δική τους αφηγηματική εκδοχή. Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, εκτός από την εκφορά του στίχου, ζητούσαμε από τα νήπια και τη γραφή του ανά ομάδα, προκειμένου να περάσουν στη συνέχεια στο στάδιο των αφηγήσεων. Το παιγνιώδες αυτό πλαίσιο αποδείχθηκε εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο για το σύνολο των μαθητών.

(Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Ελένη Α. Ηλία)

Οι ομάδες επέλεξαν μόνες τα ονόματά τους, που είναι τα ακόλουθα:
ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ
ΠΟΥΛΑΚΙ
ΤΙΓΡΙΣ
ΚΟΚΚΙΝΟ
ΛΟΥΛΟΥΔΙ

1. Κεφάλαιο: Η Πεντάμορφη στην εξοχή

Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να μετακομίσει στην εξοχή, όπου γνωρίζει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Η Πεντάμορφη, που πάντα ξεχωρίζει για την ευγένεια και την καλοσύνη της, προσαρμόζεται με δυσκολία μεν αλλά πρόθυμα εκεί ενώ οι αδερφές της αρνούνται επίμονα να προσαρμοστούν και να συνεργαστούν.

Μαγικά Λόγια: « Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» (σ. 214 ).

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το σπίτι στην εξοχή έχει μια μικρή κουζινούλα. Για να χωράνε όλοι, όλα εκεί μέσα είναι μικρά, το τραπέζι, οι καρέκλες, τα πιατάκια. Ο μπαμπάς τους μαγειρεύει μακαρόνια και σούπες. Μόνον η Πεντάμορφη του λέει ότι της αρέσει το φαγητό ενώ οι αδερφές της του λένε «δεν πεινάω». Το δωμάτιο της Πεντάμορφης είναι γεμάτο λουλούδια, που τα μαζεύει απ’ τον κήπο της. Τα περισσότερα βιβλία της η Πεντάμορφη τα έχει αφήσει στην πόλη, γιατί δεν μπορούσε να τα κουβαλήσει. Μαζί της έχει πάρει μόνο το παραμύθι της Σταχτοπούτας, που είναι το αγαπημένο της.

2. Κεφάλαιο : Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα

Π ε ρ ί λ η ψ η : Η οικογένεια της Πεντάμορφης παίρνει την πληροφορία ότι ένα από τα πλοία τους που θεωρούσαν κατεστραμμένο, έφτασε σώο στον προορισμό του και πουλήθηκε το φορτίο του. Οι δύο μεγαλύτερες αδερφές, ενθουσιασμένες για την οικονομική τους ανάκαμψη, παραγγέλνουν στον πατέρα τους ακριβά ρούχα και κοσμήματα ενώ η Πεντάμορφη του εκφράζει την επιθυμία να της φέρει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο.

Μαγικά λόγια: «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ. 170).

ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη θέλει ο μπαμπάς της να της φέρει ένα τριαντάφυλλο κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί, για να πιουν με την κοτόσουπα που θα του φτιάξει τη μέρα που τον περιμένουν, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο του φαγητό. Αλλά εκείνος δεν γύρισε τη μέρα που τον περίμεναν. Τα κορίτσια έμαθαν από το στρατηγό της αστυνομίας ότι είχε μπει φυλακή. Τον φυλάκισαν επειδή πέρασε με κόκκινο στο δρόμο, γιατί βιαζόταν να φάει τον κοτόσουπα. Η Πεντάμορφη φόρεσε την κουκούλα της επειδή έβρεχε και γύρισε όλες τις φυλακές μέχρι να τον βρει. Τον απελευθέρωσαν γιατί την λυπήθηκαν.

ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στην έρημο, γιατί το καράβι που ταξίδευε, χτύπησε στο βράχο και βούλιαξε. Στην έρημο μόνος και αβοήθητος περιμένει να περάσει άλλο πλοίο. Η Πεντάμορφη με τις αδερφές της πηγαίνουν με άλλο καράβι να τον βρουν. Κάνουν καταδύσεις με μάσκες, εντοπίζουν ένα κομμάτι από το ναυαγισμένο καράβι κι εκεί κοντά τον ψάχνουν. Όταν βρίσκουν τον πατέρα τους, αυτός δεν έχει καθόλου χρήματα, γιατί του έχουν πέσει στη θάλασσα. Τα κορίτσια τον ανεβάζουν στο καράβι και η Πεντάμορφη του φτιάχνει ψαρόσουπα, επειδή είναι άρρωστος και βήχει.

3. Κεφάλαιο: Το φως στο δάσος

Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο έμπορος παίρνει το δρόμο της επιστροφής χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει τις ακριβές επιθυμίες των μεγαλύτερων κοριτσιών του. Διασχίζοντας το δάσος μέσα στη νύχτα, διακρίνει ένα φως. ΄Οταν πλησιάζει, διαπιστώνει πως πρόκειται για ένα μεγαλόπρεπο πύργο, όπου θα καταφύγει για να προστατευτεί από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα.

Μαγικά λόγια: «Εκεί ’ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια
Και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» ( σ. 201).

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Στο παλάτι βρίσκεται το τέρας. Είναι καλό, βοηθάει τους ανθρώπους. Όταν βρίσκονται στο δάσος, τους ανοίγει το κάστρο του για να μην φοβούνται. Εκείνοι νομίζουν πως είναι κακό, γιατί μένει μόνο του. Δεν έχει κανέναν να το φροντίζει. ΄Ολοι στην οικογένειά του έχουν πεθάνει. Τα πουλάκια μόνο κάθονται στο χερούλι της καρέκλας του, για να του κάνουν παρέα.

ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης φτάνει στο παλάτι και του μυρίζει κρέας ψητό. Ανεβαίνει στον επάνω όροφο, που η τηλεόραση δείχνει μια εικόνα με αίματα. Στο δωμάτιο βρίσκεται ένα τέρας που το έχει πάρει ο ύπνος. Ο μπαμπάς τρώει, παίρνει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από το βάζο και φεύγει. Το τέρας ξυπνάει πεινασμένο, βλέπει ότι λείπει το φαγητό και νευριάζει. Ακολουθεί τις πατημασιές του αλόγου και φτάνει στο σπίτι της Πεντάμορφης. Την βλέπει που γυρίζει από τα ψώνια και της προτείνει να πάνε μαζί στο κάστρο του. Εκείνη δέχεται αμέσως γιατί έχει δει το τριαντάφυλλο που έφερε ο πατέρας της και ξέρει ότι υπάρχουν στο παλάτι του πάρα πολλά υπέροχα τριαντάφυλλα.

ΚΟΚΚΙΝΟ: ΄Οταν ο μπαμπάς πήγε να χτυπήσει την πόρτα του πύργου, εκείνη άνοιξε μόνη της, γιατί ήταν πάρα πολύ παλιά, χωρίς σύρτη. Ανέβηκε τη σκάλα και είδε ένα τέρας να κοιμάται. Προχώρησε στις μύτες, για να μην το ξυπνήσει. Είχε τα χέρια του γύρω απ’ το κεφάλι. ΄Ηταν μεγάλα, με μακριά νύχια. Μόλις άρχισε να φωτίζει, ο μπαμπάς έκοψε ένα τριαντάφυλλο και ξεκίνησε για το σπίτι του. Στο δρόμο σκεφτόταν πως αν τον διώξουν οι κόρες του, θα ξαναγυρίσει, για να ζήσει σ’ αυτό το παλάτι και θα πάρει μαζί του την Πεντάμορφη να της δείξει τα υπέροχα τριαντάφυλλα που υπάρχουν εκεί.

4. Κεφάλαιο: Ο ιδιοκτήτης του πύργου

Π ε ρ ί λ η ψ η : Ο πατέρας στο παλάτι φιλοξενείται άψογα. Βρίσκει φαγητό, θαλπωρή, καινούρια ρούχα, χωρίς ωστόσο να συναντήσει κανέναν. Το πρωί πριν φύγει για το σπίτι του, κόβει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από τον κήπο του πύργου για την Πεντάμορφη. Τότε παρουσιάζεται μπροστά του ένα τεράστιο και τρομακτικό στην όψη πλάσμα, εξοργισμένο απέναντί του και τον κατηγορεί για αγνωμοσύνη. Το τέρας απειλεί να τον σκοτώσει, εκτός εάν ο έμπορος αποφασίσει να του στείλει κάποια από τις κόρες του για να ζήσει μαζί του.

Μαγικά λόγια: «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι
Και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163)

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Το τέρας κάλεσε στο παλάτι τις κακές αδερφές, για να δουν την Πεντάμορφη. Όμως μόλις τις γνώρισε, δεν την ήθελε πια αλλά ήθελε εκείνες, γιατί ξετρελαθήκανε με την ασχήμια του. ΄Εστειλε την Πεντάμορφη για πάντα πίσω στον πατέρα της. ΄Υστερα το μετάνιωσε, γιατί του έλειπε. Ζητούσε από τις κακές αδερφές να φύγουν για να ξαναγυρίσει η Πεντάμορφη αλλά αυτές δεν έφευγαν από κοντά του.

ΤΙΓΡΙΣ: Το τέρας κυνήγησε το μπαμπά της Πεντάμορφης που έκοψε το τριαντάφυλλο και τον πήρε πίσω στο κάστρο του. Το τριαντάφυλλο έπεσε από τον άνθρωπο και το βρήκε μια από τις κακές κόρες του. Το έκανε κομματάκια και άφησε μόνο το κοτσάνι, επειδή μύριζε πάρα πολύ άσχημα. Όλα τα τριαντάφυλλα που είχε το τέρας στον κήπο του, ήταν μαγικά. Μύριζαν ωραία στην Πεντάμορφη και στο μπαμπά της που ήταν καλοί και μύριζαν άσχημα στους κακούς. Το τέρας ζήτησε απ’ το μπαμπά μια από τις κόρες του κι εκείνος διάλεξε να του πάει την Πεντάμορφη, γιατί άκουγε πάντα τον πατέρα της και θα και αγαπούσε το τέρας, όπως αγαπούσε όλο τον κόσμο.

5. Κεφάλαιο: Μ ι α γ ε ν ν α ί α α π ό φ α σ η

Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος μετά τη συνάντησή του με το τέρας και την απαίτηση του τελευταίου να του παραδώσει κάποια από τις κόρες του, φτάνει σπίτι του σε απόγνωση. Οι αδερφές της Πεντάμορφης την κατηγορούν ότι αιτία γι’ αυτήν την τραγική εξέλιξη ήταν η παραγγελία της για το τριαντάφυλλο. Η Πεντάμορφη για να δώσει διέξοδο, παίρνει τη γενναία απόφαση να πάει η ίδια στον πύργο του τέρατος. Ο πατέρας της που την συνοδεύει, αναγκάζεται από το τέρας το επόμενο πρωί να την αποχαιρετήσει και να επιστρέψει στο σπίτι του.

Μ α γ ι κ ά λ ό γ ι α:
«…πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’ άστρι κάτου»

( σ. 210).

ΛΟΥΛΟΥΔΙ: Ο μπαμπάς έχει θυμώσει με την Πεντάμορφη, επειδή του είπε πως αγαπάει το τέρας. Το τέρας της είχε τηλεφωνήσει και η φωνή του της φάνηκε ωραία και λυπημένη κι έτσι τον αγάπησε. Ο μπαμπάς της είπε: «Να φύγεις απ’ αυτό το σπίτι». Όταν εκείνη έφτασε μπροστά στο κάστρο του τέρατος, η εξώπορτα άνοιξε μαγικά. Προχώρησε κι έφτασε στην άλλη πόρτα, που και αυτή άνοιξε μόνη της. Τα σκυλάκι του τέρατος πήγε και τον ξύπνησε. Εκείνος μόλις είδε την Πεντάμορφη, ένιωσε δυνατή αγάπη και καλοσύνη. Κι η Πεντάμορφη μπροστά του έδειχνε ακόμη πιο όμορφη.

ΠΟΥΛΑΚΙ: Το τέρας δεν είναι πολύ άσχημο. Είναι ψηλό, αδύνατο, με μεγάλο πρόσωπο αλλά καλοσυνάτο. Όποτε κοιτάζει την Πεντάμορφη, τα μάτια του είναι γεμάτα αγάπη. Όταν ο μπαμπάς της πήγε την Πεντάμορφη στο παλάτι του, το τέρας του είπε: «Θα την κρατήσω για λίγο, επειδή την αγαπάω και μετά θα την ξαναφέρω σε σένα. Μετά το φαγητό το τέρας με την Πεντάμορφη βγήκαν βόλτα στο δάσος, για να της δείξει τους φίλους του, τα πουλάκια. Το τέρας έφυγε για λίγο από κοντά της, για να της μαζέψει φρούτα και μέλι. Η Πεντάμορφη το περίμενε και το τέρας δεν γύριζε. Όπως το τέρας περπατούσε, έπεσε σε μια παγίδα που του είχε στήσει ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Μόλις βγήκε το φεγγάρι, ο μπαμπάς πήγε στο δάσος να πάρει την κόρη του. Αυτή όμως ήθελε να περιμένουν το τέρας, γιατί ανησυχούσε. ΄Ετσι ο μπαμπάς της είπε πού βρισκόταν το τέρας και η Πεντάμορφη του ζήτησε να πάνε να το βοηθήσουν. Όταν το ελευθέρωσαν, το τέρας πήρε την Πεντάμορφη και γύρισαν στο παλάτι. Ο μπαμπάς της πήγε στο σπίτι του και δεν έβλαψε ποτέ ξανά το τέρας, επειδή φοβήθηκε μήπως τον φάει, αφού αυτό είχε μάθει από την Πεντάμορφη ποιος του είχε στήσει την παγίδα.

6. Κεφάλαιο : Η ζωή κοντά στο Τέρας

Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη ζώντας κοντά στο Τέρας, διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του. Εκείνο της προτείνει διακριτικά να παντρευτούν και μολονότι υποφέρει με την άρνησή της, σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιτύχει το σκοπό του. Η Πεντάμορφη αναγνωρίζει τις αρετές του Τέρατος και τις καλές προθέσεις του απέναντί της, του δηλώνει ωστόσο με ειλικρίνεια ότι δεν το αγαπά και δεν επιθυμεί να το παντρευτεί.

Μαγικά Λόγια: «Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και
Τα μαλλιά της μόσκο,
Σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη
Τα λουλούδια» ( σ. 149)

ΤΙΓΡΙΣ : Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο κάστρο του Τέρατος για να δει την κόρη του. Το τέρας μπήκε στο δωμάτιό του, για να τους αφήσει μόνους. Τότε ο μπαμπάς ρώτησε την Πεντάμορφη αν θέλει να ξαναγυρίσει στο σπίτι τους κι εκείνη του είπε όχι. Θα μείνει για πάντα με το Τέρας, επειδή της άρεσε πολύ το παλάτι του. Η Πεντάμορφη με το Τέρας δεν βγαίνουν έξω, για να μην το βλέπουν οι άνθρωποι και φοβούνται. Η Πεντάμορφη ανησυχεί μην του επιτεθούν πολλοί μαζί με μαχαίρια. Δεν θέλει το Τέρας της να πεθάνει, κι έτσι αποφεύγουν τους ανθρώπους.

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη με το Τέρας και το μπαμπά της τρώνε μαζί στο κάστρο. Από την πρώτη στιγμή που έφτασαν, η Πεντάμορφη σκέφτηκε να μείνει εκεί. Το Τέρας δεν της φάνηκε άσχημο. Φορούσε ωραία ρούχα και στο πρόσωπό του είχε βάλει κόκκινο χρώμα, που του πήγαινε. Αυτά τα έκανε, για να μην τρομάξει την Πεντάμορφη. Μετά από λίγο καιρό όμως έφυγε το μακιγιάζ του Τέρατος και δεν άρεσε πια στην Πεντάμορφη. Πήγε λοιπόν στον πατέρα της που κοιμόταν και του είπε πως ήθελε να φύγουν. Το Τέρας τους το επέτρεψε, τους ζήτησε όμως να ξανασυναντηθούν, για να μην πεθάνει από τον καημό του. ΄Ετσι ο μπαμπάς έστειλε τις άλλες κόρες του στο Τέρας. Εκείνες δέχτηκαν, επειδή το Τέρας είχε κότες που γεννούσαν μαγικά ραβδιά. Τα ήθελαν για να τους κάνουν όλους βάτραχους. Θα μεταμορφώνουν το Τέρας για να διασκεδάζουν. Η Πεντάμορφη με το μπαμπά της θα επιστρέψουν κάποτε στο παλάτι και θα μεταμορφώσουν και το Τέρας και τις κότες σε ανθρώπους. Το Τέρας θα μεταμορφώσει ύστερα σε κότες τις αδερφές της Πεντάμορφης, για να τις τιμωρήσει για την κακία τους.

7. Κεφάλαιο : Μια επιθυμία εκπληρώνεται

Π ε ρ ί λ η ψ η : Το Τέρας φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία της Πεντάμορφης να βρεθεί κοντά στον άρρωστο πατέρα της, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδεί ποτέ, γεγονός που θεωρεί ολέθριο για τη ζωή του. Ουσιαστικά δηλαδή θυσιάζεται, προκειμένου η Πεντάμορφη να νιώθει ευτυχισμένη.

Μαγικά Λόγια: «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
Και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω»

( σ. 200).

ΚΟΚΚΙΝΟ: Η Πεντάμορφη πηγαίνει με την άμαξα να δει τον πατέρα της, που έχει απομείνει μόνος. Το Τέρας θα την συνοδέψει, για να την προστατέψει. Η Πεντάμορφη άρχισε να τρέχει γρήγορα την άμαξα, για να κρατήσει ισορροπία, επειδή είχε μόνο δύο ρόδες. Όμως το Τέρας ζαλίστηκε και έκανε εμετό. Συνάντησαν έναν τροχονόμο και τους είπε ότι δεν μπορούσαν να περάσουν χωρίς να πληρώσουν διόδια. Η Πεντάμορφη απάντησε: «Συγγνώμη αλλά είμαι πολύ φτωχή». Και τότε είπε το Τέρας «Θα πληρώσω εγώ τα χρήματα». Το εμπόδιο σηκώθηκε και πέρασαν. Στο σπίτι της η Πεντάμορφη φιλοξένησε το Τέρας στο δωμάτιο που έμεναν οι αδερφές της, που τώρα είχαν παντρευτεί. Μετά από λίγες μέρες το Τέρας θα φύγει για να ετοιμάσει το παλάτι. Η Πεντάμορφη θα επιστρέψει αργότερα με την άμαξά της, που θα οδηγεί ο πατέρας της αυτή τη φορά, γιατί θα ζήσει κι εκείνος κοντά τους.

8. Κεφάλαιο : Ένα καταχθόνιο σχέδιο

Π ε ρ ί λ η ψ η : Η Πεντάμορφη παγιδεύεται από τις αδερφές της που ισχυρίζονται ότι υποφέρουν με την ιδέα ότι θα την αποχωριστούν και πάλι, οπότε αποφασίζει να παρατείνει τη διαμονή της στο πατρικό της σπίτι. Η στάση των δύο αδερφών πηγάζει από τη ζήλια τους για την Πεντάμορφη. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι αν την παρασύρουν να αθετήσει την υπόσχεσή της στο Τέρας ότι θα επιστρέψει σύντομα κοντά του, εκείνο θα εξοργιστεί μαζί της και θα την σκοτώσει.

Μαγικά Λόγια: «Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
Με τη δροσιά της ΄Ανοιξης, την πάχνη του Χειμώνα»

( σ. 199).

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του Τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει εκεί. Θα περιμένει τις αδερφές της. Το Τέρας της έστειλε ένα δωράκι. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι για να αφήσει μερικές για το Τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το Τέρας έγινε καλά. ΄Επειτα το Τέρας ειδοποίησε το μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε για να φέρει το γιατρό στο Τέρας.

ΤΙΓΡΙΣ: Το Τέρας πήγε να πάρει την Πεντάμορφη από το σπίτι της. Είπε στο μπαμπά της ότι την είχε αγαπήσει κι εκείνος του έδωσε την άδεια να την παντρευτεί. Οι αδερφές της εκνευρίστηκαν πολύ και σκέφτηκαν να δηλητηριάσουν αμέσως την Πεντάμορφη. Της έφτιαξαν κοτόπουλο κι έριξαν μέσα σκόνη δηλητήριο. Εκείνη στην αρχή δεν το έτρωγε, είπε «μυρίζει σαν φάρμακο». Οι αδερφές της είπαν ότι δεν έχει τίποτα κακό κι έτσι η Πεντάμορφη το δοκίμασε και αμέσως πέθανε. Όταν την είδαν ο μπαμπάς της με το Τέρας, της έριξαν μαγικό νερό από τη λίμνη κι η κοπέλα ζωντάνεψε. Την αγκάλιασαν και τιμώρησαν τις κακές αδερφές.

ΠΟΥΛΑΚΙ: Η Πεντάμορφη δεν άκουσε τις αδερφές της που ήθελαν να την κρατήσουν στο σπίτι και επέστρεψε στο Τέρας. Εκείνο είχε λουστεί, γιατί την περίμενε, κι έψαχνε την κολόνια του. Η Πεντάμορφη τριγύριζε παντού και το φώναζε. ΄Ομως το Τέρας χωρίς κολόνια δεν έβγαινε από την τουαλέτα, για να μην μυρίζει άσχημα. Αφού την βρήκε κι έριξε και στα μαλλιά του, βγήκε να την υποδεχτεί.

9. Κεφάλαιο : Η ώρα της επιστροφής

Π ε ρ ί λ η ψ η : Μόλις η Πεντάμορφη παραβαίνει την υπόσχεσή της στο Τέρας να επιστρέψει κοντά του την καθορισμένη μέρα, το ονειρεύεται να βρίσκεται πεσμένο στο έδαφος με τα μάτια του κλειστά. Η ηρωίδα ξυπνά πολύ αναστατωμένη και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά του, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του. Αισθάνεται τρομερές τύψεις, καθώς θεωρεί ότι το ενδεχόμενο να κινδυνεύει το Τέρας είναι συνέπεια της δικής της στάσης. Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το Τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το Τέρας δεν είναι απλή συμπόνια αλλά είναι αγάπη.

Μαγικά λόγια: «Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα» (σ. 128).

ΤΙΓΡΙΣ : Η Πεντάμορφη έχει γυρίσει στο παλάτι. Νύχτωσε και ακόμη δεν έχει συναντηθεί με το Τέρας. Ψάχνει παντού. Το βρίσκει στον κήπο, ξαπλωμένο δίπλα στο ποτάμι. Είχε φορέσει μια όμορφη μάσκα και τα καλά του ρούχα για την Πεντάμορφη. Την περίμενε στον κήπο αλλά ζαλίστηκε κι έπεσε στο χορτάρι. Εκεί το βρήκε η Πεντάμορφη και του έφερε νερό απ’ το ποτάμι, για να συνέλθει. Εκείνο της έκανε πρόταση γάμου και της χάρισε ένα δαχτυλίδι με χρυσόσκονη. Η Πεντάμορφη δέχτηκε αλλά στο γάμο άλλαξε γνώμη γιατί το Τέρας έβγαλε τη μάσκα που είχε φορέσει για να φαίνεται όμορφο. ΄Ετσι η Πεντάμορφη δεν το παντρεύτηκε και το Τέρας πέθανε απ’ τον καημό του.

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ: Η Πεντάμορφη έφτασε στο παλάτι και βρήκε το Τέρας άρρωστο. Είχαν ρίξει δηλητήριο οι αδερφές της στη σκόνη σοκολάτα που του έστειλαν. Όταν το Τέρας έγινε καλά, αρρώστησε ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Το Τέρας κουβάλησε με την άμαξά του το πιάνο στο σπίτι της, για να παίζει εκείνη και να τραγουδάει στον άρρωστο. Ο μπαμπάς έλεγε συνέχεια στην κόρη του: «Πεντάμορφη αυτός είναι καλός άντρας για σένα». Έτσι εκείνη αποφάσισε να το παντρευτεί.

ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Το Τέρας έμοιαζε τώρα πιο όμορφο, επειδή ήταν χαρούμενο που η Πεντάμορφη είχε δεχτεί να το παντρευτεί. Όταν όμως έφτασε η ώρα του γάμου, τα λουλούδια που πήρε η Πεντάμορφη για το Τέρας ήταν ψεύτικα ενώ αυτά που της πρόσφερε το Τέρας ήταν αληθινά. Η Πεντάμορφη είχε μετανιώσει για την απόφασή της να παντρευτεί το Τέρας, γιατί έπαιρνε την οδοντόβουρτσά της.

ΠΟΥΛΑΚΙ : Η Πεντάμορφη είναι πεσμένη πάνω στο Τέρας και προσπαθεί να το ξυπνήσει. Ξυπνάει όταν εκείνη του λέει: «Σας δίνω το χέρι μου». Όμως το Τέρας φοβάται μην γίνει ρεζίλι στο γάμο για την εμφάνισή του και σκέφτεται να παντρευτούν νύχτα, να έχουν μόνο μικρά φωτάκια και να είναι μόνοι τους. Η Πεντάμορφη καλεί τη νουνά της που είναι νεράιδα, για να κάνει πυροτεχνήματα.

10. Κεφάλαιο : Η μεταμόρφωση

Π ε ρ ί λ η ψ η : Τη στιγμή που η Πεντάμορφη φανερώνει τα αισθήματά της για το Τέρας, ο ουρανός φωτίζεται και το Τέρας τής φαίνεται πανέμορφο. Η μεταμόρφωσή του σε νεαρό πρίγκιπα, όπως ο ίδιος της εξηγεί, οφείλεται στην αγάπη της, που έλυσε τα μάγια εξαιτίας των οποίων είχε έως τότε αυτήν την τρομακτική όψη.

Μαγικά λόγια: ΄Ελαμψ΄ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια (σ. 145).

ΛΟΥΛΟΥΔΙ : Η Πεντάμορφη δεν πήγαινε ποτέ μόνη της στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το Τέρας φοβόταν να μην την φάει ο λύκος. Η μοναδική φορά που έφυγε μόνη της, ήταν όταν είδε το Τέρας πεθαμένο και φοβήθηκε. Το Τέρας πέθανε όταν ήπιε το φίλτρο που του έδωσε μια μάγισσα. Της το είχε ζητήσει, για να γίνει όμορφο και να αρέσει στην Πεντάμορφη. Όμως μόλις το ήπιε, πέθανε. Η Πεντάμορφη γύρισε με το μπαμπά της στο παλάτι αλλά εκεί που πριν ήταν το Τέρας πεθαμένο, τώρα είδαν ένα όμορφο παιδί. Τού είπαν «Ποιος είσαι εσύ;» κι αυτός τους είπε πως είναι το Τέρας. Έτσι αποφάσισαν να παντρευτούν.

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ : Η Πεντάμορφη βλέπει μπροστά της τον πρίγκιπα. Είναι το Τέρας, που τον έχει μεταμορφώσει σε πρίγκιπα το ουράνιο τόξο, που ήταν ο καλύτερος φίλος του. Τον μεταμόρφωσε γιατί το Τέρας είχε γεράσει πολύ και κινδύνευε πια να πεθάνει. Την ώρα του γάμου του πρίγκιπα με την Πεντάμορφη έγινε σεισμός και η Πεντάμορφη έσπασε το χέρι της. Το σεισμό τον είχαν προκαλέσει οι αδερφές της νύφης, για να χαλάσουν το γάμο.

11. Κεφάλαιο : Δικαιοσύνη

Π ε ρ ί λ η ψ η : Στη λαμπρή γαμήλια τελετή που ακολουθεί, η νεράιδα που προστατεύει την Πεντάμορφη, απονέμει δικαιοσύνη, μετατρέποντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές της.

Μαγικά λόγια: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (σ. 208).

ΠΟΥΛΑΚΙ : Η νεράιδα έχει πετρώσει τις αδερφές της Πεντάμορφης κι εκείνη ανεβαίνει κάθε μέρα σε μια σκάλα και τους δίνει νερό. Μια φορά τους έδωσε ένα φίλτρο που είχε φτιάξει η νεράιδα κι εκείνες έγιναν αμέσως καλές και γύρισαν στους άντρες τους.

Συμπεράσματα για τις μορφές, τις δράσεις και τα συναισθήματα των ηρώων του παραμυθιού στα κείμενα των νηπίων: Στο σημείο αυτό θα συνοψίσουμε τις εκδοχές των νηπίων για τη μορφή, τη δράση και τα συναισθήματα των ηρώων του έργου, όπως αυτές αποτυπώνονται στο σύνολο των κειμένων τους. Διαπιστώνουμε ότι δίνεται έμφαση στη δράση των ηρώων, από την οποία κυρίως προκύπτουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρείται δε μεγάλη σχέση ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων, την εμφάνισή τους και τον ψυχικό τους κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει στα παραμύθια, όπου κυριαρχεί η ταύτιση του καλού με το όμορφο και του κακού με τα άσχημο. Ωστόσο τα στοιχεία των συγκεκριμένων λογοτεχνικών προσώπων που αποδίδονται από τα διάφορα νήπια, αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους. Το Τέρας για παράδειγμα, σε κάποιες αφηγήσεις κατασπαράζει τον πατέρα της Πεντάμορφης ενώ σε άλλες τον φοβάται και μόνο γι’ αυτόν το λόγο συμπεριφέρεται καλά στην κόρη του. Επίσης κάποτε επιδιώκει να σκοτώσει την Πεντάμορφη και άλλοτε επιθυμεί να την υπηρετεί χωρίς να προσδοκά τίποτα περισσότερο από αυτήν. Όταν πάλι το Τέρας με την Πεντάμορφη γίνονται ζευγάρι, έχει προηγηθεί σύγκλιση των χαρακτηριστικών τους. Είτε δηλαδή το Τέρας παύει να είναι άσχημο, φροντίζοντας τα μαλλιά, το μακιγιάζ και τα ρούχα του είτε η Πεντάμορφη έχει γίνει κακιά και άσχημη είτε και οι δυο τους είναι κανονικοί άνθρωποι, που μεταμφιέζονται, φορώντας μάσκες τεράτων, για να τρομάζουν τον κόσμο. Επιπλέον τα χαρακτηριστικά των ηρώων στις αφηγήσεις των νηπίων δεν παραμένουν σταθερά. Συνήθως μεταβάλλονται με την επίδραση του μαγικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, άλλοτε η Πεντάμορφη μετατρέπεται ξαφνικά σε κακό πλάσμα και άλλοτε οι αδερφές της γίνονται καλές, επειδή μαγεύονται από κάποια μάγισσα ή επειδή πίνουν κάποιο φίλτρο. Κάποτε πάλι η ζήλια που οι αδερφές νιώθουν απέναντι στην Πεντάμορφη, τροφοδοτείται από τη διαφορετικότητα της, που όταν αίρεται, η ζήλια εξαφανίζεται. Στην αντίληψη των νηπίων στο βαθμό που η Πεντάμορφη εμφανίζεται αδύναμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν απειλείται από τις αδερφές της, συχνά το Τέρας και ο πατέρας της αναλαμβάνουν ρόλο τιμωρού απέναντί τους, συμμαχώντας μάλιστα κάποτε μεταξύ τους οι δυο τους.

Χαρακτηριστικό των αφηγήσεων των νηπίων συνιστά ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ήρωες, είτε είναι θετικά είτε αρνητικά, οδηγούν τις εξελίξεις σε αίσιο τέλος. Για παράδειγμα, η ζήλια των αδερφών της Πεντάμορφης, τής δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την αγάπη του Τέρατος, που προσπαθεί να την προστατεύσει από εκείνες. Επίσης, όταν το Τέρας είναι ανεπιθύμητο στην Πεντάμορφη, η προσπάθεια των αδερφών της να το κατακτήσουν, την απαλλάσσει από την ενοχλητική πολιορκία του.
Σε αρκετών νηπίων τα κείμενα οι διαφορές στους χαρακτήρες των προσώπων αμβλύνονται, οι ήρωες δεν εμφανίζονται εξιδανικευμένοι, απόλυτα καλοί ή κακοί, αλλά περισσότερο πραγματικοί. Για παράδειγμα, αν και η Πεντάμορφη γνωρίζει την ευεργετική επίδραση που θα έχει το φιλί της στο Τέρας, τη δύναμή του να το μεταμορφώσει, αρνείται να το φιλήσει, για να το τιμωρήσει, επειδή εκείνο δεν της επιτρέπει να επισκεφτεί τον πατέρα της. ΄Η αποφασίζει να παντρευτεί μαζί του, μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η οικογένειά της.

Προφίλ/ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ/Εισηγήσεις σε Συνέδρια/Δημοσιεύσεις

Ελένη Α. Ηλία

Προφίλ/Βιογραφικό/Εισηγήσεις σε Συνέδρια/Δημοσιεύσεις (Τίτλοι και περιεχόμενο)

Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ΕΚΠΑ, Συγγραφέας

Διδακτική της Λογοτεχνίας, Εφαρμοσμένα Εκπαιδευτικά Προγράμματα.

(Εδώ θα βρείτε εκφωνήσεις εισηγήσεων σε συνέδρια αλλά και λογοτεχνικών κειμένων μου: https://www.youtube.com/channel/UCJbAO915NnQwGwK551cnsEw/?fbclid=IwAR2WyNcUTU11jwffamFHrFu1OHidJfjWdsOn7YJy7vCY1EgvLipD8wwMhfk)

Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Π.Τ.Δ.Ε., Ε.Κ.Π.Α., 1996). Θέμα διδακτορικής διατριβής: «Η ανθρώπινη ύπαρξη και η αναγνωστική εμπλοκή στο έργο του Βενέζη, με βάση τις θεωρίες της ανταπόκρισης». Αναζητήστε το στο Εθνικό Αρχείο διδακτορικών διατριβών https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/10872?fbclid=IwAR1N_w7BylIbvZgAm6XCcWpdV5Ym_UWX3eRdPXbshQneURmyQ9G-p3EM1sQ

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Βιβλία

α) Ατομικές συγγραφές

Ο Αναγνώστης και η Λογοτεχνική Δημιουργία του Ηλία Βενέζη, εκδ. Αστήρ, Αθήνα, 2000, ISBN:960 – 203 – 440 – 8.
Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα, 2012, ISBN: 978 – 960 – 335 – 272 – 3.
Μια φορά κι έναν καιρό…, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Ασπροπύργου, 2007, ISBN: 978 – 960 – 88684 – 4 – 1.
Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Ασπροπύργου, 2006, ISBN: 960 – 88684 – 1 – 6 .
Ταξίδια στον Ωκεανό της Φαντασίας με… μύθους και παραμύθια, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Ασπροπύργου, 2005, ISBN: 960 – 88684 – 0 – 8.

β) Ομαδικές συγγραφές

Η Παιδική Λογοτεχνία στην Εκπαίδευση (Εισαγωγή και Επιμέλεια), εκδ. Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος, 2007, ISBN:978-960-87709-5-9.
Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες, Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην ελληνική κοινωνία , εκδ. Ελληνικά γράμματα, ISBN: 960-442-241-3, σσ. 307-317. (Σε συνεργασία με τον Ηλία Γ. Ματσαγγούρα).
Η ανταπόκριση των μικρών παιδιών σε λογοτεχνικά κείμενα στο πλαίσιο εκπαιδευτικών λογοτεχνικών δραστηριοτήτων», Περιπλανήσεις στην παιδική λογοτεχνία. Μελετήματα, επιμ. Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, εκδ. Ακρίτας, ISBN: 960-328-205-7. σσ. 81 – 104.
Η προσέγγιση λογοτεχνικών κειμένων, με βάση τις θεωρίες της «αισθητικής ανταπόκρισης», Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, επιμ. Β. Αποστολίδου-Ε. Χοντολίδου, εκδ. Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, 1999, ISBN: 960-8041-01-5, σσ. 157 – 165.
Β. Δ. Αναγνωστόλουλος: Ο “χρονογράφος” των Διαδρομών», “Ηδονών ήδιον έπαινος”. Θεωρήσεις της Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας. Τιμητικός τόμος για τον Καθηγητή Β. Δ. Αναγνωστόπουλο, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, Ελένη Κονταξή, Ευγενία Σηφάκη. Εκδόσεις Τζιόλα, 2018, ISBN: 978-960-418-822-2, σσ. 17-24.
Το ’22 ως ιστορικό αφηγηματικό πλαίσιο σε ελληνικά παιδικά-νεανικά μυθιστορήματα της τελευταίας εικοσαετίας με διεθνή αναγνώριση, Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, ISBN: 960-398-132-X, σσ. 304 – 312.
Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία σε πρόσφατα λογοτεχνικά έργα της Αγγελικής Βαρελλά και της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της σημερινής κοινωνίας. Σύγχρονα κοινωνικά θέματα στην ελληνική παιδική/νεανική λογοτεχνία, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, εκδ. Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος, 2009, ISBN: 978-960-6786-03-7, σσ. 149 – 157 .
Μαθητές-δημιουργικοί αναγνώστες, στο πλαίσιο μιας απόπειρας διδασκαλίας της Λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Η Λογοτεχνία σήμερα. Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές, εκδ. Ελληνικά γράμματα, επιμ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, 2002, ISBN: 960-406-834-2, σσ. 331-336.
Παιδική λογοτεχνία και Διαδρομές, σύντροφοι αχώριστοι, Διαδρομές στην παιδική Λογοτεχνία, επιμ. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Μαρία Κουρκουμέλη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 2017, ISBN: 978-618-01-1945-9, σσ. 49-51.
Το υφαντό της Πηνελόπης, επιμ. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, εκδόσεις του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος, 2008, ISBN: 978-960-6786-01-3. Τίτλος άρθρου μου: «Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία σε πρόσφατα λογοτεχνικά έργα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», σσ. 97 – 102).
ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΕΛΩΝΗΣ. 30 χρόνια στο χώρο της Λογοτεχνίας για παιδιά. Ο Εκπαιδευτικός, ο Λογοτέχνης, ο Άνθρωπος, εκδ. Νέος Αργοναύτης, ISBN: 978-960-89819. Τίτλος άρθρου μου: «Το ερωτικό στοιχείο στο έργο του Αντώνη Δελώνη», σσ. 91 – 98.

Ξενόγλωσσα άρθρα σε διεθνή περιοδικά:

Journal of Modern Education Review

ISSN 2155-7993

(by Academic Star Publishing Company),

New York, NY, USA.

Volume 10, Number 3, March 2020, σσ. 152-158

Τόμος 10, τχ. 3, Proposals and Suggestions for the Positive Response of Toddlers to Liter

ature Teaching with Reference to Applied Educational Programs, σσ. 152-158

academicstar.us/issueshow.asp?daid=3005

Τόμος 10, τχ. 9, 21st Century Toddlers’ Dialogues with Traditional Toy Songs, σσ. 770-775

academicstar.us/issueshow.asp?daid=3314

Τόμος 10, τχ. 10, Road Takes, Road Leaves … “Refugee Roads” Training Program, σσ. 839-843

http://www.academicstar.us/issueshow.asp?daid=3339

Τόμος 10, τχ. 11, The Development of Creative Thinking in the Context of Educational

Programs With Stimulus — Focus on Literary Texts, Nursery School Applications,

σσ. 1065-1071

http://academicstar.us/issueshow.asp?daid=3408

Journal of Modern Education Review,

τόμος 11 (του 2021), του διεθνούς εκπαιδευτικού περιοδικού

ISSN 2155-7993

(by Academic Star Publishing Company)

New York, NY, USA.

Τόμος 11, τχ. 3, The Role of Blogs in the Approach of School and Society Through the

Promotion of Achievements in the Classroom: One Example (Eleni Ilia)

pp. 370–374.

http://www.academicstar.us/UploadFile/Picture/2021-10/20211018152327331.pdf

Άρθρα δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά (με βάση τον Εθνικό Συλλογικό Κατάλογο Επιστημονικών Περιοδικών, από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, θεσμικά αρμόδιο κατά το ν. 1404/1983 και το Π.Δ. 226/1989).

Εδώ http://languageculturelab.ece.uth.gr/node/43

διάβασε τα έντεκα από τα δεκαεφτά άρθρα μου που έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό

Διαδρομές, στα εξής ψηφιοποιημένα τεύχη: 40, 44, 48, 54, 60 (έως το 2000),

καθώς και στα τεύχη 94, 95, 98, 101, 102, 110 (από το 2009 κι έπειτα).

Δάσκαλοι σε υπερρεαλιστικά παιχνίδια, Εκπαιδευτική Ρότα, τ. 5, Μάρτιος 1999, σσ. 6-11.
Διαβάζοντας Ελύτη. Παιδικές ιστορίες για «Τα Ρω του Έρωτα», Διαδρομές, τχ. 102, Καλοκαίρι 2011, σσ. 20-32.
Η Ανάγνωση – Διδασκαλία της Λογοτεχνίας ως παιχνίδι Φαντασίας και Έκφραση της Προσωπικότητας, Διαδρομές, τχ. 15, Φθινόπωρο 2004, σσ. 167-178.
Η διαχρονική διάσταση των ιστορικών προσώπων στο «ΝΟΥΜΕΡΟ 31328» και στη «ΓΑΛΗΝΗ» του Ηλία Βενέζη, ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, τ. ΛΔ΄, 1992, σσ. 178-185.
Η δημιουργική αφήγηση-γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση, Διαδρομές, τχ. 82, Καλοκαίρι 2006, σσ. 20-25.
Η λογοτεχνική πορεία της Ρίτας Μπούμη-Παπά, Συριανά γράμματα, τχ. 43, Ιούλιος 1998, σσ. 126-146.
Η Μαγική Φλογέρα της Ρίτας Μπούμη-Παπά, Διαδρομές, τχ. 48, Χειμώνας 1997, σσ. 261-266.
H «Ολυμπιακή παιδεία» στο δημοτικό σχολείο, Διαδρομές, τχ. 14, Καλοκαίρι 2004, σσ. 87-100.
Η Πεντάμορφη και το τέρας των νηπίων. Όταν οι αναγνώστες γίνονται «συνδημιουργοί» των παραμυθιών, Διαδρομές, τχ. 95, Φθινόπωρο 2009, σσ. 18 – 32 και τχ. 101, Άνοιξη 2011, σσ. 24 – 34.
Η πολυδιάστατη σχέση έρωτα-φύσης στα έργα του Μυριβήλη «Η Παναγιά η Γοργόνα» και «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», Τετράμηνα, τχ. 62-64, Φθινόπωρο 2000, σσ. 4782 – 4788.
Η υποδηλωτική φύση της ποίησης στις «Σάτιρες» του Καρυωτάκη, Τετράμηνα, τχ. 51-52, Άνοιξη 1994, σσ. 3805-3810.
Θαλασσινά διηγήματα, Διαδρομές, τχ. 54, Καλοκαίρι 1999, σσ. 85-90.
Καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα φιλαναγνωσίας, Διαδρομές, τχ. 110, Καλοκαίρι 2013, σσ. 19-38.
Λογοτεχνία και Παιδεία, Διαδρομές, Καλοκαίρι 2010, τχ. 98, σσ. 6-12.
Μαγικές Εικόνες. Μια εφαρμοσμένη πρόταση για τη διδασκαλία της ποίησης σε μικρά παιδιά, Εκπαιδευτική Κοινότητα, τχ. 61, Φεβρουάριος-Απρίλιος 2002, σσ. 21-23.
Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση, Διαδρομές, τχ. 85, Άνοιξη 2007, σσ. 20-26.
Με τα γυαλιά της φαντασίας και το μαγικό εισιτήριο. Παιδικές λογοτεχνικές αναγνώσεις, Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τχ. 15, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 191-193 και τχ. 16, Ιούλος-Αύγουστος 2002, σσ. 45-47.
Μια «οικολογική» προσέγγιση στο έργο του ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 12, Αθήνα 1997, σσ. 84-95.
Μια πρόσφατη προσέγγιση σε παιδικά ποιήματα του 19^ου αιώνα, Εκπαιδευτική Ρότα, τχ. 4, Νοέμβριος 1998, σσ. 27-31.
Μύθοι και παραμύθια από τον «ωκεανό της φαντασίας», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 41, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2004, σσ. 28-32.
Νεότητα και ειρωνεία στην ποίηση του Καβάφη, Τετράμηνα, τχ. 59-61, Χειμώνας ’97-98, σσ. 4510-4520.
Οι διαστάσεις του κόσμου στον παιδικό λόγο, Διαδρομές, τχ. 44, Χειμώνας 1996, σσ. 260- 262.
Οι Έλληνες και οι Τούρκοι στο έργο του Ηλία Βενέζη, Νέα Εστία, έτος ΟΑ΄, τ. 141, τχ. 1677, 15 Μαΐου 1997, σσ. 771-775.
Οι ήρωες του Καζαντζάκη και ο φυσικός κόσμος, Πνευματικά Χανιά, τχ. 28-29, Ιούλιος-Δεκέμβριος 1997, σσ. 10-15.
Οι θεωρίες της Ανταπόκρισης και οι «Μεγάλες Λύπες» του Τέλλου Άγρα, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 10, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σσ. 58-60.
Ο Καρυωτάκης ως αφηγηματικό πρόσωπο στην Αστροφεγγιά του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Πνευματικά Χανιά, τχ. 24-25, Ιούλιος-Δεκέμβριος 1996, σσ. 16-26.
“Ο Μηνάς ο Ρέμπελος” του Κωστή Μπαστιά, Συριανά γράμματα, τχ. 39, Ιούλιος 1997, σσ. 131-137.
Όταν τα παιδιά παίζουν με τις λέξεις, Διαδρομές, τχ. 40, Χειμώνας 1995, σσ. 313 – 317.
Παιδί και εικονογραφημένο λογοτεχνικό βιβλίο στη σχολική τάξη. Η περίπτωση των έργων του Μαξ Βέλθουις, Διαδρομές, τχ. 94, Καλοκαίρι 2009, σσ. 8-16.
Παίζοντας με τους «άταχτους» στίχους. Η συμβολή ενός εφαρμοσμένου προγράμματος δημοτικής ποίησης στη γλωσσική ανάπτυξη, Διαδρομές, τχ. 91, 2008, σσ. 28-52.
Παρέα με τους Ήρωες των Βιβλίων: Λογοτεχνικές προσεγγίσεις στο Νηπιαγωγείο, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 27, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 20-22.Ψηφιοποιημένο στον παρακάτω σύνδεσμο: https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/PN1519/%CE%9A%CE%95%CE%99%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%91%20%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A1%CE%91%CE%A3%205%3A%20%CE%94%CE%99%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A1%CE%91/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AD%CE%B1%20%CE%BC%CE%B5%20%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82%20%CE%89%CF%81%CF%89%CE%B5%CF%82%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CF%89%CE%BD.pdf?fbclid=IwAR0aNNZ1262WAbAmtOKVsAgDpnjJl5tn4KBbmHdsi22J31gM8rXxkGDGP7s
Τα επαναστατικά κινήματα κατά της Τουρκοκρατίας και οι πρωταγωνιστές τους σε κείμενα της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τετράμηνα, τχ. 70-72, 2003-2004, σσ. 5569-5591.
Τα λογοτεχνικά αφηγήματα του Δ. Βικέλα ως διαχρονικά αναγνώσματα, Διαδρομές, τχ. 60, Χειμώνας 2000, σσ. 261-266.
Τα πενήντα χρόνια της Γυναίκειας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, Διαδρομές, τχ. 20, Χειμώνας 2005, σσ. 328-334.
Τρία παιδικά βιβλία της τελευταίας δεκαετίας με ήρωες ζώα, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 15, Μάιος – Ιούνιος 2000, σσ. 18 -20.
Ο ρόλος του σύγχρονου δασκάλου στην εξοικείωση των παιδιών με τα λογοτεχνικά κείμενα, Τετράμηνα, τχ. 66-69, Φθινόπωρο 2002, σσ. 5221-5230.

Στα εξής Δελτία Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου έχουν

περιληφθεί τα ακόλουθα άρθρα μου:

-Δελτίο 32-33, σελ. 16, Ενότητα 4.1 Προσχολική Αγωγή, Τίτλος άρθρου μου

“Παίζοντας με τους άταχτους στίχους. Η συμβολή ενός προγράμματος Δημοτικής ποίησης στη

γλωσσική ανάπτυξη”, περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, τχ. 91, 2008, σσ. 28-52.

-Δελτίο 30, σελ. 44, Ενότητα 6.2 Ανθρωπιστικές επιστήμες, Τίτλος άρθρου

μου “Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση”,

τχ. 85, 2007, σσ. 20-26.

-Δελτίο 27-28, σελ. 58, Ενότητα 6.1 Γλώσσα, Τίτλος άρθρου μου “Η

δημιουργική αφήγση/γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση”,

περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, τχ. 82, 2006, σσ. 20-25.

-Δελτίο 24-25, σελ. 31, Ενότητα 4.2 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Τίτλος άρθρου

μου: “Η Ολυμπιακή Παιδεία στο Δημοτικό Σχολείο” τχ. 14, 2004, 87-100.

-Δελτίο 21-22, σελ. 26, Ενότητα Προσχολική Αγωγή, Τίτλος άρθρου μου:

“Παρέα με τους ήρωες των βιβλίων. λογοτεχνικές προσεγγίσεις στο νηπιαγωγείο”, περιοδικό

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ, τχ. 27, 2002, 20-22.

Μέρος της βιβλιογραφίας μου στη Νεοελληνική Λογοτεχνία στο Universität Hamburg –

Institut für Griechische und Lateinische Philologie – Biblio-Uellner

http://www.wm2ll3a6h.homepage.t-online.de/H

και

http://www.wm2ll3a6h.homepage.t-online.de/pid_2752725

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ:

https://studio.youtube.com/channel/UCJbAO915NnQwGwK551cnsEw/videos/upload?filter=%5B%5D&sort=%7B%22columnType%22%3A%22date%22%2C%22sortOrder%22%3A%22DESCENDING%22%7D (Εδώ η εκφώνηση εισηγήσεων σε συνέδρια)

1.Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ, που πραγματοποιήθηκε στο συνεδριακό κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών, τον Ιούλιο του 2004. Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του συνεδρίου “Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην ελληνική κοινωνία” , εκδ. Ελληνικά γράμματα, ISBN: 960-442-241-3, σελ. 307-317, Τίτλος: Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες

2. Εισήγηση στο Πανελλήνιο συνέδριο με διεθνή συμμετοχή, του ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ: “Η Λογοτεχνία σήμερα. Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές”, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 29 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 2002.
Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του, εκδ. Ελληνικά γράμματα, σελ. 331-336. ISBN: 960-406-834-2, Τίτλος: Μαθητές-δημιουργικοί αναγνώστες, στο πλαίσιο μιας απόπειρας διδασκαλίας της Λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Εισήγηση στο 3ο διεθνές συνέδριο Δημιουργικής Γραφής, που πραγματοποιήθηκε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Κέρκυρα), 6-8 Οκτωβρίου 2017. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ Η. ΚΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΑΝΟΥ (ΕΠΙΜ.)
ISBN: 978-618-81047-9-2
ΕΚΔ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
«ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ»
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ,σελ. 265-270.Τίτλος: Τα “θεμέλια” της δημιουργικής γραφής.

Εισήγηση στο 5ο Διεθνές Συνέδριο Γραμματισμού ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΙΩΝΑ. Η πρόκληση για την εκπαίδευση, 13/14 Νοεμβρίου 2009, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών. Πρακτικά συνεδρίου (επιμ. Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη), ISBN : 978-960-86845-1-5. Τίτλος: ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΓΡΑΦΗΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙO
Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο «Η Θέση του Νίκου Καζαντζάκη στην Εκπαίδευση, στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό». (Εκδοχές πρόσληψης στη Διδασκαλία και στην Έρευνα), που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης 19, 20, 21 και 22 Οκτωβρίου 2017.
Το διεθνές συνέδριο διοργανώθηκε για τα 60 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, με πρωτοβουλία της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.), σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, το Δήμο Ηρακλείου, το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, τις Εκδόσεις Καζαντζάκη, το «Εργαστήριο για τη μελέτη της Λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση» του Παιδαγωγικού Τμήματος της Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και την Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κρήτης.
Πρακτικά δεν έχουν εκδοθεί, έχει ωστόσο ανακοινωθεί από την οργανωτική επιτροπή ότι θα εκδοθούν σε e-book, εφόσον υπάρξει χρηματοδότηση. Τίτλος: «Σώπα, δάσκαλε, φώναξε, σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί!» : Η αναγνωστική ανταπόκριση νηπίων στη φράση-κλειδί της αφηγηματογραφίας του Καζαντζάκη.

Εισήγηση στο τέταρτο (4) διεθνές επιστημονικό συνέδριο του Ι.Α.Κ.Ε. (Ηράκλειο 27-29 Απριλίου 2018), δημοσιευμένη στον Α΄ τόμο των πρακτικών: Δημοκρατία, δικαιώματα και ανισότητες στην εποχή της κρίσης. Προκλήσεις στο χώρο της έρευνας και της εκπαίδευσης (επιμ. Πανταζής Σπ. Χ. κ. ά.),
ISBN: 978-618-83501-9-9, σσ. 219-226. Τίτλος: Βιώνοντας την ισοτιμία στη σχολική τάξη, μέσα από τη συμμετοχή σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Γλώσσας και Γραμματισμού “Αναδυόμενος γραμματισμός. Έρευνα και εφαρμογές”, που πραγματοποιήθηκε 19-20 Οκτωβρίου 2007 στο Ρέθυμνο, Πανεπιστημιούπολη Γάλλου, https://9b9ec758578b3ee0d46b-305404f9eb35eaf4130aa2d106c6a91c.ssl.cf3.rackcdn.com/638/events/106/files//p1d47j89us62qalt1u5oh4d5s25.pdf?fbclid=IwAR1O4t7F-ze_cH-8il_85pABzvaPqJsvbheGheG9__H4ugIcg09JK6wzpWE (αρ. 18) Τίτλος: ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ “ΑΤΑΧΤΟΥΣ” ΣΤΙΧΟΥΣ. Η συμβολή ενός εφαρμοσμένου προγράμματος Δημοτικής ποίησης στη γλωσσική ανάπτυξη
Εισήγηση στο 3ο συνέδριο του Ι.Α.Κ.Ε., με διεθνή συμμετοχή (Ηράκλειο, Μάιος, 2017). Περιλαμβάνεται στο Β΄ τόμο των Πρακτικών (σ.88), http://iake.weebly.com/praktika2017.html , ISBN: 978-618-83501-1-3, Τίτλος: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Εισήγηση στο 3ο Διεθνές Συνέδριο για την προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, στη Λάρισα, 13-15 Οκτωβρίου 2017. Περιλαμβάνεται στον Α΄ τόμο των Πρακτικών, ISBN: 978-618-82197-6-2, στις σελίδες: 697-702, Τίτλος: Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει… Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους “δρόμους της προσφυγιάς”.

Εισήγηση στο 4ο συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού, στην Αθήνα, 1 και 2 Απριλίου 2017. Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου: «Νέος Παιδαγωγός», ISBN: 978-618-82301-2-5, στο Ε ́ ΜΕΡΟΣ, σελ. 3433. Τίτλος: Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε! Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Δικτυακή διεύθυνση ανάρτησης τόμου (link): http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_04_Synedrio_Neos_Paidagogos_2017.pdf
Εισήγηση στο 2ο συνέδριο με διεθνή συμμετοχή, για την προώθηση της Εκπαιδευτικής καινοτομίας, Λάρισα 21-23 Οκτωβρίου 2016.
Η εισήγηση περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του συνεδρίου, που βρίσκονται αναρτημένα στο https://drive.google.com/drive/folders/0B4G1roJgkqZ0WmRoSktUbDk4c2c
τόμος 3ος, σελ. 524, ISSN: 2529-1580, Τίτλος: ΟΤΑΝ ΟΙ “ΜΙΚΡΟΙ ΠΡΙΓΚΙΠΕΣ” ΜΕΓΑΛΩΣΟΥΝ…

Εισήγηση στο συνέδριο «Εκπαίδευση στον εικοστό πρώτο αιώνα: Θεωρία και πράξη. Αναζητώντας το ελκυστικό και αποτελεσματικό σχολείο», 19-21 Μαΐου 2017. Περιλαμβάνεται στον α΄ τόμο των πρακτικών (σελ. 443-451), http://www.ekedisy.gr/praktika-2ou-paneliniou-synedriou, Έτος έκδοσης: 2017, ISBN: 978-618-83517-0-7, Τίτλος: Προϋποθέσεις, προτάσεις για τη θετική ανταπόκριση των νηπίων στη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Κρήτης “ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ” (Ηράκλειο, 20-22 Απριλίου 2018)
Τόμος Α΄ Πρακτικών Συνεδρίου ISBN: 978-618-83694-3-6 και
ISBN SET: 978-618-83694-2-9
σελ. 256-262. Τίτλος: (Όταν τα νήπια προβληματίζονται για το θάνατο, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος με τη συμβολή της λογοτεχνίας). Όταν τα νήπια προβληματίζονται για το θάνατο…

Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο “Εικόνα και παιδί”, του τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το 2002, https://www.auth.gr/news/conferences/8765?fbclid=IwAR0P0cWKQJru8dG4TSHxPuwuBMq8R7Ym3i2OAOcvGPsbo7VdqhfqnGkPRcs Τίτλος: Παιδί και εικονογραφημένο λογοτεχνικό βιβλίο στη σχολική τάξη- Η περίπτωση των έργων του Μαξ Βέλθουις.

Εισήγηση στο 5ο Συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού, 28 και 29 Απριλίου 2018, Ίδρυμα Ευγενίδου.
Στο http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_05_Synedrio_Neos_Paidagogos_2018.pdf
ISBN: 978-618-82301-4-9, σελ. 3428-3433, Τίτλος: Ο ρόλος των ιστολογίων στην προσέγγιση σχολείου και κοινωνίας

16.Εισήγηση στο Συνέδριο “Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Αναζητώντας την καινοτομία, την τέχνη, τη δημιουργικότητα”, που πραγματοποιήθηκε στις 20-22 Απριλίου 2018, στη Σχολή Μωραϊτη. Τίτλος: «Όταν το λογοτεχνικό πρότυπο ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα…» https://www.dropbox.com/…/3%CE%BF%20%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%A…
τομ. Α’ Πρακτικών, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, Αθήνα, 2018, σελ. 529-534, ISBN Α΄ τόμου: 978-618-83517-5-2 και ISBN SET: 978-618-83517-4-5.

17.Εισήγηση στο συνέδριο «Ο κόσμος της Παιδικής Λογοτεχνίας», ΚΕΠΒ, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 14-17 Οκτωβρίου, 1999, τίτλος: «Επαναπροσδιορίζοντας τη φύση της παιδικής λογοτεχνίας».

Εισήγηση στο συνέδριο «Το ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα από το 1980 έως σήμερα», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, 9-11 Μαΐου 2003. Τα πρακτικά έχουν εκδοθεί από Σύγχρονοι Ορίζοντες, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, ISBN 960-398-132-X. Τίτλος: Το ’22 ως ιστορικό αφηγηματικό πλαίσιο σε ελληνικά παιδικά-νεανικά μυθιστορήματα της τελευταίας εικοσαετίας με διεθνή αναγνώριση, σελ. 304-312.

Εισήγηση στη διημερίδα «Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της σημερινής κοινωνίας. Σύγχρονα κοινωνικά θέματα στην ελληνική παιδική/νεανική λογοτεχνία, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, το Μάιο του 2007. Τα πρακτικά έχουν εκδοθεί από το Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, Βόλος 2009. Τίτλος: «Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία σε πρόσφατα λογοτεχνικά έργα της Αγγελικής Βαρελλά και της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», σελ. 149-157.

Εισήγηση στο διήμερο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο του Μαρασλείου Διδασκαλίου, στις 4-5 Δεκεμβρίου του 2015, με θέμα “30 χρόνια Διαδρομές στην παιδική και νεανική λογοτεχνία. Ιστορία, έρευνα και μέλλον του παιδικού βιβλίου”. Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του συνεδρίου (εκδόσεις Ψυχογιός), Τίτλος: 30 χρόνια Διαδρομές: ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΑΧΩΡΙΣΤΟΙ!.

22. Εισήγηση στην ημερίδα με θέμα “Ανάγνωση και Γραπτή Έκφραση στην Προσχολική και Πρώτη Σχολική ηλικία”, της Ελληνικής Εταιρείας Γλώσσας και Γραμματισμού, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 11 Μαρτίου 2006. Τίτλος εισήγησης: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ-ΓΡΑΦΗ ΜΕ ΕΡΕΘΙΣΜΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ (Μια εξελικτική προσέγγιση).doc (59.5k) . Έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 82, Καλοκαίρι 2006, σελ. 20-25.

23. Εισήγηση στο συνέδριο “Ηλίας Βενέζης. Ένας αιώνας μετά τη γέννησή του”, που πραγματοποιήθηκε στη Στοά του Βιβλίου, δημοσιευμένη στον τόμο “Ημερίδες για τους Ηλία Βενέζη, Άγγελο Τερζάκη, Στράτη Μυριβήλη”, επιμ. Γιολάντα Πατεράκη, εκδ. Εθνική Εταιρεία των Ελλήνων Λογοτεχνών, Αθήνα, 2009, σσ. 12-17. Τίτλος: Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ

24. Εισήγηση στο συνέδριο Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1997. Τα πρακτικά έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, επιμ. Β. Αποστολίδου-Ε. Χοντολίδου,1999, ISBN 960-8041-01-5. Τίτλος εισήγησης: Η προσέγγιση λογοτεχνικών κειμένων, με βάση τις θεωρίες της “αισθητικής ανταπόκρισης”, σσ. 157 – 165.

25. Συνεντεύξεις με ήρωες της νεοελληνικής πεζογραφίας στο Νηπιαγωγείο. Εισήγηση που αναφέρεται σε εκπαιδευτική έρευνα. 4ο Διεθνές συνέδριο της Επιστημονικής Ένωσης για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας (Ε.Ε.Π.Ε.Κ.), Λάρισα, 12-14 Οκτωβρίου 2018. Πρακτικά συνεδρίου: https://drive.google.com/open?id=1g0DOpzqz4vadC8w3eM8m-eM5P8nfi84y τόμος Β΄- Πλήρη άρθρα, ISSN (ηλεκτρονικών τόμων): 2529-15-80, ISBN SET: 978-618-84206-0-1, ISBN τόμου Β: 978-618-84206-2-5, Λάρισα, 2019, σσ. 1015-1021.

26.Διάλογοι νηπίων του 21ου αιώνα με παραδοσιακά

Εισήγηση στο 6ο Συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 11 & 12 Μαΐου 2019 (εφαρμογή με link) http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_06_Synedrio_Neos_P…
Επιμέλεια τόμου: Φ. Γούσιας
ISBN: 978-618-82301-5-6
(Σελ. 93-100)

27. Ο ρόλος της λογοτεχνίας στη διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης στη σχολική τάξη. Προτάσεις και παραδείγματα. Εισήγηση στο 5ο διεθνές επιστημονικό συνέδριο του ΙΑΚΕ, που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο, 5-7 Απριλίου 2019. Περιλαμβάνεται στον Α΄ τόμο των Πρακτικών του Συνεδρίου, Η διεπιστημονικότητα ως γνωστική, εκπαιδευτική και κοινωνική πρόκληση. https://iake.weebly.com/praktika2019.html, επιμ. Πανταζής Σπ. Χ. κ. ά., ISBN: 978-618-84507-2-1,
σσ. 541-548.

28. Η μετάδοση ιδεών και αξιών με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας στο σχολείο. Ενδεικτικές περιπτώσεις με νήπια. Εισήγηση στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Σχολείο και πολιτισμός» (Υπό την αιγίδα του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας). Συνδιοργάνωση: Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ, Κολλέγιο Αθηνών, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδας.
Τόμος Β΄Πρακτικών Συνεδρίου, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, ISBN (τόμου Β΄): 978-618-5458-02-7 και ISBN SET: 978-618-5458-00-3, Αθήνα 2019, σσ. 15-21.

29. Παραμύθια για ζωγραφιές. Δημιουργικές αφηγήσεις από νήπια. Εισήγηση στο 5o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 11- 13 Οκτωβρίου 2019
Δημοσιευμένη στα Πρακτικά εργασιών του Συνεδρίου https://drive.google.com/drive/folders/1FJgXC1X0L_N1v9QGOIUKX3HM1vbJSGCY , τ. Α΄, σελ. 288-294.
ISSN : 2529-1580
SET : 978-618-84206-5-6
ISBN τόμου Α΄: 978-618-84206-9-4

30. Ευαισθητοποιώντας τα νήπια για τους πρόσφυγες, με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σ’ ένα

πλανήτη ζούμε»

Στα Πρακτικά του συνεδρίου ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ (Αθήνα 19 Σεπτεμβρίου 2020), επιμ. Φ.

Γούσιας

http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_07_Synedrio…

ISBN: 978-618-82301-6-3, σελ. 1012-1018.

31. «Σώπα, δάσκαλε, φώναξε, σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί!»: Η αναγνωστική ανταπόκριση νηπίων στη φράση-κλειδί της αφηγηματογραφίας του Καζαντζάκη.

Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο “Η Θέση του Νίκου Καζαντζάκη στην Εκπαίδευση, στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Εκδοχές πρόσληψης στη Διδασκαλία και στην Έρευνα” (Ηράκλειο, 19, 20, 21 και 22 Οκτωβρίου 2017). Πεπραγμένα Συνεδρίου (σε μορφή e-book), ISBN: 978-960-99690-2-4, εκδόσεις: Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, επιμ. έκδοσης: Σοφία Κανάκη, έτος έκδοσης: 2019, σσ. 204-209. Αναζητήστε τον τόμο των Πρακτικών στο: https://www.kazantzaki.gr/gr/publications

32. Η επιλογή του «happy end» στη δημιουργική γραφή των νηπίων

6^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εκπαίδευση και Πολιτισμός στον 21^ο αιώνα (23-25 Απριλίου 2021)

https://ekedisy.gr/praktika-6oy-panellinioy-synedrioy-ekpaideysi-kai-politismos-ston-21o-aiona/

Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμος Β΄

Επιμέλεια: Ευαγγελία Κανταρτζή

ISBN: 978-618-5458-34-8

ISBN SET: 978-618-5458-32-4

Αθήνα 2021, σσ. 102-109.

33. Ο Αϊ-Βασίλης στη δημιουργική γραφή νηπίων του 21ου αιώνα

Ηλία Ελένη, δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ε.Κ.Π.Α.

«Τα πρακτικά του 8ου Συνεδρίου: «ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ». Αθήνα, 7 Μαΐου 2022

Επιμέλεια τόμου: Α. Μαστρογιάννης

http://users.sch.gr/synedrio/praktika.html

σσ. 530-537.

I.S.B.N.: 978 – 618 – 82301-7-0

34. ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΛΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Πρακτικά 8ο Συνέδριο ΙΑΚΕ

Κοινωνία, Εκπαίδευση και Πολιτική: Σχέσεις και ανασχέσεις

τόμος Β ΄ ISBN 978-618-5506-12-4

επιμ. Πανταζής Σπ. κ. ά.

σ.σ. 380-387.

https://iake.weebly.com/uploads/1/5/0/4/15045854/%CE%A0%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84

%CE%B9%CE%BA%CE%AC_b_w_%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%952022_%CE%A4%CF%8C%CE%

BC%CE%BF%CF%82_%CE%92_finalreduced.pdf

35. Η δημιουργική γραφή μαθητών και εκπαιδευτικών κατά τη διδασκαλία της ποίησης

7ο Πανελλήνιο Συνέδριο

Εκπαίδευση και Πολιτισμός στον 21ο αιώνα

Πρακτικά Συνεδρίου

Τόμος Β΄

ISBN: 978-618-5458-53-9

ISBN SET: 978-618-5458-51-5

Αθήνα 2022

σελ. 87-95

https://ekedisy.gr/praktika-7oy-panellinioy-synedrioy…/

Διδακτικές/ ερευνητικές κ. ά. δραστηριότητες (επαγγελματικές και εθελοντικές)

– Διδασκαλία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για 36 διδακτικά εξάμηνα (από το 1997) σε επιδοτούμενα από την Ε.Ε. προγράμματα για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης: 32 διδακτικά εξάμηνα στο Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, 3 διδακτικά εξάμηνα στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Πατρών και 1 διδακτικό εξάμηνο στο Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Αιγαίου.

-Διδασκαλία στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, σε δημόσια νηπιαγωγεία της Δ. Αττικής, για 17 έτη (2000-2017).

–Μέλος της συντακτικής επιτροπής και της τριμελούς ομάδας των υπευθύνων για την ύλη του περιοδικού ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ , που αναφέρεται στην Παιδική Λογοτεχνία και στη διδακτική της (2004-2018).

– Τακτική συνεργάτιδα του πολιτιστικού περιοδικού Ο Δημοφών (τχ. 34-87) και του περιοδικού ποικίλης ύλης Λαμπηδόνα (τχ. 4-42). Κείμενά μου έχουν επίσης δημοσιευτεί στις περιοδικές εκδόσεις Νουμάς (τχ.102), Αργοναύτης (τχ. 2, 4), Πειραϊκά Γράμματα (τχ. 34), στο Δελτίο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου του 2006 (σσ. 43-80), στους ετήσιους Απολογισμούς και στα Λογοτεχνικά Ημερολόγια της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς κ.ο.κ.

– Συμμετοχή στην ομάδα καταλογογράφησης στο
Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΠΕΤ-2 του Π.Τ.Δ.Ε., ΕΚΠΑ
Μελέτη, Διδασκαλία και Ανάδειξη της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας (1985-1995)
(c) Αθήνα, 1995-1998. Δες εδώ: http://www.raptis-telis.com/…/files/biblio/index.html

– Συμμετοχή στις κριτικές επιτροπές των λογοτεχνικών διαγωνισμών της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, μαθητικών διαγωνισμών της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης κ.λπ. (Βλ. ενδεικτικά https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/handle/2123/2764/02whole.pdf;jsessionid=EC1A8A8209C35098A91DCFB4293961E5?sequence=2

στο Παράρτημα διατριβής για MASTER OF PHILOSOPHY, του τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σύδνεϋ, με τίτλο ΤΟ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΦΗΒΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ 1985 – 2004 , στις σελίδες 219, 220, Τα βραβευμένα εφηβικά έργα από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και σ. 229, Βραβεία του «Κύκλου» σε βιβλία που είχαν είδη εκδοθεί).

– Εισηγήτρια σε εκπαιδευτικές ημερίδες που διοργανώθηκαν από Γραφεία Σχολικών Συμβούλων Δημοτικής και Προσχολικής Εκπαίδευσης, τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά κ. ά.

– Διδασκαλία στην Εισαγωγική Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών στο 3^ο Π.Ε.Κ. Αθήνας. (2004, 2007, 2008).

-Διαλέξεις σε δήμους, συλλόγους εκπαιδευτικών και λογοτεχνικά σωματεία.

– Συμμετοχή με τους μαθητές μου στο διαγωνισμό «Παπαδιαμάντης, Ελύτης, Τσίρκας, Γκάτσος, 100 χρόνια μετά…», της πλατφόρμας της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης i-create, στην κατηγορία «Ιστολόγια» το 2010.

– Συμμετοχή στο πλαίσιο του θεσμού Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά το έτος 2013, με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα φιλαναγνωσίας «Αναγνώστες και Φίλοι», που περιλαμβάνεται στο Αποθετήριο καλών πρακτικών του 2013.

Διαδικτυακή δραστηριότητα

-Διατηρώ από το 2013 στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (Π.Σ.Δ.) το προσωπικό ιστολόγιο iliaeleni’s blog , όπου βρίσκεται συγκεντρωμένη η εργογραφία μου, με τα εξώφυλλα, τα ISBN και τους αριθμούς των σελίδων των άρθρων μου. Βλ. α) Εργογραφία (Βιβλία-΄Αρθρα), β)Προφίλ-βιογραφικό-εισηγήσεις σε συνέδρια, γ) Αλφαβητική καταχώρηση τίτλων εργασιών κ.λπ.

-Έχω δημιουργήσει και διαχειρίζομαι από το 2013, επίσης στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, την ομάδα Δημιουργικοί Εκπαιδευτικοί, η οποία συγκαταλέγεται στις δημοφιλέστερες του Π.Σ.Δ., όπου συνάδερφοι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων αναρτούν το εκπαιδευτικό έργο τους. Στο Ιστολόγιο και στα Αρχεία της ομάδας μπορεί να αναζητηθεί μεγάλο μέρος του περιεχομένου των δημοσιευμένων άρθρων μου και εισηγήσεών μου σε συνέδρια.

Έχω δημιουργήσει την ομάδα Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα, όπου παρουσιάζεται το ομότιτλο βιβλίο μου.

-Έχω δημιουργήσει και διαχειριστεί από το 2010 έως το 2017 το ιστολόγιο του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου ekpaideutika programmata. literature and education , όπου παρουσιάζονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν στη διάρκεια της θητείας μου σε Νηπιαγωγείο της Αττικής, με έμφαση στην καταγραφή της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης των μαθητών.

-Διατηρώ στο Facebook τις Σελίδες:

1) Εκπαιδευτικά Προγράμματα από την Ελένη Ηλία @iliaeleni.kids 2) Νεοέλληνες Λογοτέχνες. Αναγνώσεις από την Ελένη Α. Ηλία @iliaeleni.anagnoseis 3) Ελένη. Α. Ηλία – Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα: Ο Λόγος στους Αναγνώστες @eleni.a.ilia 4) ΕΛΕΝΗ ΗΛΙΑ. Ο ομαδικός άθλος μας @ATHLOS. ILIAELENI 5) Ελένη α. Ηλία – Εργογραφία ergografiaILIA

Διακρίσεις:

– Βραβείο Κ. Π. Δεμερτζή στον ΄Ελληνα Δάσκαλο 2007, από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Βλ. σχετικά το σύνδεσμο http://www.greekibby.gr/products6.php?lang=1&wh=1&the1id=1&open1=1&theid=39&thepid=&lang=1

– Βραβείο δοκιμίου 2000 από την Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων, για το βιβλίο «Ο αναγνώστης και η λογοτεχνική δημιουργία του Ηλία Βενέζη».

– Βραβείο Αριστείας και Καινοτομίας για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Αναγνώστες και Φίλοι, στο πλαίσιο του θεσμού Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, για το έτος 2013.

– Διάκριση στον Πανελλήνιο μαθητικό διαγωνισμό με θέμα «100 χρόνια μετά… (Παπαδιαμάντης, Ελύτης, Τσίρκας, Γκάτσος)», της πλατφόρμας i-create της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ :

Η Ανάγνωση – Διδασκαλία της Λογοτεχνίας ως παιχνίδι Φαντασίας και Έκφραση της Προσωπικότητας.doc(89.5k) Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 15, Φθινόπωρο 2004, σελ. 167-178.
Καταγράφει τα αποτελέσματα της διδασκαλίας μου σε δασκάλους, νηπιαγωγούς και μαθητές, στο γνωστικό αντικείμενο της διδακτικής της λογοτεχνίας.

Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση.doc (65.5k) Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 85, Άνοιξη 2007, σελ. 20-26.
Περιλαμβάνει κείμενα δασκάλων, νηπιαγωγών και μαθητών, που έγραψαν αναφορικά με διάφορα ποιήματα ή πεζογραφήματα, στο πλαίσιο διδασκαλίας μου σε εργαστήρια δημιουργικής γραφής.

‘Εναν μύθο θα σας πω… Μύθοι και παραμύθια που ακόμη εμπνέουν (43.8k) Εφαρμοσμένο εκπαιδευτικό, εμψυχωτικό πρόγραμμα και παράθεση των αποτελεσμάτων του. Τα παιδιά διασκευάζουν τα πλέον γνωστά παγκοσμίως παραμύθια και μύθους. Αυτοτελής έκδοση (με πλούσια εικονογράφηση). Τίτλος του βιβλίου: Ταξίδια στον ωκεανό της φαντασίας με… μύθους και παραμύθια, εκδότης: Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου
ISBN: 960 – 88684 – 0 – 8

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ… Ένα παραμύθι εμπνευσμένο από τα Δημοτικά Τραγούδια. (51.8k) Τα αφηγηματικά κείμενα που δημιούργησαν νήπια με ερέθισμα στίχους δημοτικών τραγουδιών, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος με τον τίτλο “Οι άταχτοι στίοχοι”, περιλαμβάνονται σε ένα παραμύθι με μορφή θεατρικού έργου. Αυτοτελής έκδοση, με πλούσια εικονογράφηση.
ISBN: 978 – 960 – 88684 – 4 – 1
Εκδότης: Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου, 2007.

Ο ποιητής Ε Λ Υ Τ Η Σ ζει; .doc (53k) Το άρθρο, με τον τίτλο: Διαβάζοντας Ελύτη. Παιδικές ιστορίες για “Τα ρω του Έρωτα”, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 102, Καλοκαίρι 2011, σελ. 20-32. Παρουσιάζει εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με το οποίο συμμετείχαμε με τους μαθητές μου στον πανελλήνιο διαγωνισμό”100 χρόνια μετά…”, της πλατφόρμας i-create της εκπαιδευτικής τηλεόρασης, όπου και διακριθήκαμε. Τα δημιουργήματα των νηπίων στο πλαίσιο του διαγωνισμού, παρουσιάζονται στο ιστολόγιο της ομάδας Δημιουργικοί Εκπαιδευτικοί https://blogs.sch.gr/groups/eisk
Τίτλος της δημοσίευσης: “Τα Ελληνάκια ταξιδεύουν/το Μικρό Βοριά γυρεύουν.

Σταθμοί και Πρόσωπα στο ταξίδι του Μικρού Πρίγκιπα (του Εξυπερύ) (25.4k) Με τη χρήση εμψυχωτικών, παιγνιωδών δραστηριοτήτων, μαθητές νηπιαγωγείου επιλέγουν ρόλους και αναδιηγούνται την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα. Στο αρχείο παρατίθενεται τα σχετικά παιδικά κείμενα. Αποσπάσματα από το βιβλίο Παιχνίδια με τον Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ, από την Ελένη Α. Ηλία, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου.
ISBN: 960 – 88684 – 1 – 6

H “ΟΛΥΜΠΙΑΚH ΠΑΙΔΕΙΑ” ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ.doc (84k) Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 14, Καλοκαίρι 2004, σελ. 87-100, στο πλαίσιο αφιερώματος, λόγω της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, το 2004.

ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΙΒΛΙΑ – ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ (37.6k) Στο παρόν άρθρο επιλέγουμε να παρουσιάσουμε τέσσερα από τα δημοφιλέστερα και πολύ αξιόλογα βιβλία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που συνηθίζουμε να τα χαρακτηρίζουμε παιδικά, όχι τόσο κρίνοντάς τα με βάση την ξεκάθαρη πρόθεση των δημιουργών τους να τα απευθύνουν στο παιδικό αναγνωστικό κοινό όσο με βάση το αποτέλεσμα, τη διαχρονική δηλαδή θετική ανταπόκριση των παιδιών-αναγνωστών σε αυτά. Πρόκειται για τα έργα: 1. «Το θαυμαστό ταξίδι» της ΣΕΛΜΑ ΛΑΓΚΕΡΛΕΦ, 2. Μαίρη Πόππινς της R.L. TRAVERS, 3. Ο Μικρός Πρίγκιπας του ΕΞΥΠΕΡΥ και 4. «Ο πλανήτης των χριστουγεννιάτικων δέντρων» του ΤΖΙΑΝΝΙ ΡΟΝΤΑΡΙ. Άρθρα αναδημοσιευμένα από το περιοδικό Λαμπηδόνα, στη στήλη Επιλογές από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη.

ΟΙ ΜΑΓΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΤΑ ΓΥΑΛΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ , Ο ΩΚΕΑΝΟΣ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ : ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΔΩΔΕΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ (Σολωμού, Τανταλίδη, Βιζυηνού, Παλαμά, Αθάνα Παπαντωνίου, Λαπαθιώτη, Ρίτσου, Μπούμη-Παπά, Καρθαίου) (57.3k) Στο άρθρο παρουσιάζεται η ανταπόκριση νηπίων σε ποιήματα που διδάχθηκαν, στο πλαίσιο εκπαιδευτικών, εμψυχωτικών προγραμμάτων. Πρόκειται για συρραφή αποσπασμάτων από δημοσιευμένα άρθρα μου σε διάφορα τεύχη των περιοδικών Διαδρομές και Λαμπηδόνα, καθώς και στα περιοδικά Εκπαιδευτική Κοινότητα (τχ. 61, Φεβρουάριος-Απρίλιος 2002, σσ. 21-23) και Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού (τχ. 15, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 191-193 και τχ. 16, Ιούλος-Αύγουστος 2002, σσ. 45-47).

Οι Έλληνες και οι Τούρκοι στο έργο του Ηλία Βενέζη (30.1k) Το άρθρο αναφέρεται στα αισθήματα και τις συμπεριφορές μεταξύ των αφηγηματικών ηρώων του Βενέζη, ελληνικής και τουρκικής καταγωγής, σε ιστορικές περιόδους όπου οι σχέσεις των δύο κρατών είναι εχθρικές. Εδώ αναδημοσιεύεται από το περιοδικό Νέα Εστία, έτος ΟΑ΄, τόμος 141, τεύχος 1677, 15 Μαϊου 1997, σσ. 771-775.

Μια “οικολογική” προσέγγιση στο έργο του ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ (49.4k) Στο άρθρο εντοπίζονται και αναδεικνύονται τα οικολογικά στοιχεία των πεζογραφημάτων του Ηλία Βενέζη και μελετώνται οι αφηγηματικές λειτουργίες των οικολογικών αναφορών του. Δημοσιευμένο στο περιοδικό Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 12, Αθήνα 1997, σελ. 84-95.

Η διαχρονική διάσταση των ιστορικών προσώπων στο “ΝΟΥΜΕΡΟ 31328” και στη “ΓΑΛΗΝΗ” του Ηλία Βενέζη(39.6k) Το άρθρο μου αυτό αναδημοσιεύεται από το ιστορικό φιλολογικό περιοδικό ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, τ. ΛΔ΄, 1992.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ.doc (42.5k ) Το πλήρες άρθρο, με τον τίτλο “Οι ήρωες του Καζαντζάκη και ο φυσικός κόσμος”, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Πνευματικά Χανιά, τχ. 28-29, Ιούλιος-Δεκέμβριος 1997, σελ. 10-15.

ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΟΥ 19ου αι. ΠΟΥ «ΣΥΝΟΜΙΛΟΥΝ» ΜΕ ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΠΑΙΔΙΑ (53.5k) Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι ορισμένα από τα παλαιότερα ποιήματα της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας, που τα σημερινά παιδιά και νέοι δεν τα γνωρίζουν, όπως “Ο Γάτος” του Ηλία Τανταλίδη, “Ο Φουντούκος” του Αλέξανδρου Πάλλη, “Ο Προκομμένος” και “Ο Τενεκές” του Δημητρίου Καμπούρογλου θα ήταν σκόπιμο να διαβάζονται ακόμη, γιατί είναι μεγάλης αξίας, διαχρονικά έργα. Έχει δημοσιευτεί με τον τίτλο “Μια πρόσφατη προσέγγιση σε παιδικά ποιήματα του 19ου αιώνα”, στο περιοδικό Εκπαιδευτική Ρότα, τχ. 4, Νοέμβριος 1998, σελ. 27-31.

ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ Δ. ΒΙΚΕΛΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ; (49.5k) Ο Βικέλας, από τους πρωτοπόρους της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, μπορεί να “συνομιλήσει” με το σύγχρονο αναγνώστη; Αντέχει το έργο του στο χρόνο; Κατορθώνει ακόμη να γοητεύει, να συναρπάζει; Αυτό είναι το ερώτημα-ΠΡΟΚΛΗΣΗ που τίθεται στο παρόν άρθρο. Το άρθρο, με τον τίτλο “Τα λογοτεχνικά αφηγήματα του Δ. Βικέλα ως διαχρονικά αναγνώσματα” έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 60, Χειμώνας 2000, σελ. 261-266.

Ας ηχήσει ξανά η “Μαγική Φλογέρα” (84.5k) Η βραβευμένη ποιητική συλλογή της ΡΙΤΑΣ ΜΠΟΥΜΗ-ΠΑΠΑ για παιδιά προσεγίζεται σε αυτό το άρθρο. Επίσης παρουσιάζεται ολόκληρη η λογοτεχνική πορεία της δημιουργού και επισημαίνονται τα τρία βασικότερα χαρακτηριστικά της. Το αρχείο περιλαμβάνει εκτενή αποσπάσματα από το περιεχόμενο των άρθρων μου “Η λογοτεχνική πορεία της Ρίτας Μπούμη-Παπά”, που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Συριανά γράμματα, τχ. 43, Ιούλιος 1998, σελ. 126-146 και “Η Μαγική Φλογέρα της Ρίτας Μπούμη-Παπά, που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 48, Χειμώνας 1997, σελ. 261-266.

Συγκίνηση και ευαισθησία στο διήγημα του Τέλλου Άγρα “Οι Μεγάλες Λύπες” (38k) Το άρθρο, με τον τίτλο: Οι θεωρίες της Ανταπόκρισης και οι “Μεγάλες Λύπες” του Τέλλου Άγρα, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 10, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σελ. 58-60. Συνιστά αναγνωστική προσέγγιση του πλέον αγαπημένου μου διηγήματος. Το διήγημα “Οι μεγάλες λύπες” το είχα διδαχθεί στην Γ΄ Δημοτικού (περιλαμβανόταν στο παλαιότερο Σχολικό Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων, Μέρος Β΄) και το έχω διδάξει άπειρες φορές σε συναδέρφους εκπαιδευτικούς, στο πρόγραμμα “Ακαδημαϊκή και Επαγγελματική Αναβάθμιση Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης”.

Οι ειρωνικές υποδηλώσεις στις “Σάτιρες” του Καρυωτάκη (53.5k) Το παρόν άρθρο, με τον τίτλο: Η υποδηλωτική φύση της ποίησης στις “Σάτιρες” του Καρυωτάκη, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Τετράμηνα, τχ. 51-52, Άνοιξη 1994, σελ. 3805-3810. Συνιστά αναγνωστική προσέγγιση ποιημάτων από τη συλλογή Σάτιρες.

Ο ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ως αφηγηματικό πρόσωπο στην Αστροφεγγιά του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου (56.5k) Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Πνευματικά Χανιά, τχ. 24-25, σελ. 16-26. σε αυτόνσυνδέονται η ποίηση του Καρυωτάκη με την εποχή που έζησε, όπως αυτή αποδίδεται από το Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο στο μυθιστόρημά του “Αστροφεγγιά”.

Θαλασσογραφίες (Διηγήματα).doc (32.5k) Το συγκεκριμένο αρχείο συνιστά διασκευή του άρθρου μου “Θαλασσινά διηγήματα”, που είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 54, Καλοκαίρι 1999, σελ. 85-90.

ΣΤΡΑΤΗ ΜΥΡΙΒΗΛΗ, “Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΟΡΓΟΝΑ” ΚΑΙ “Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΜΕ ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΑΤΙΑ”: Ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος στον ερωτισμό των ηρώων και στην απόδοση των ερωτικών σκηνών. (51.5k) Στο άρθρο επιχειρείται να αναδειχθεί η πολυδιάστατη αφηγηματική εμπλοκή του φυσικού κόσμου στην ερωτική διάθεση και δραστηριότητα των ηρώων στα μυθιστορήματα Η Παναγιά η Γοργόνα και Η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια. Το άρθρο αναδημοσιεύεται (με διαφορετικό τίτλο) από το περιοδικό Τετράμηνα, τχ. 62-64, Φθινόπωρο 2000, σελ. 4782-4788.

Κοιτάζοντας τη φύση με τα “μάτια” του Φώτη Κόντογλου.doc (38.5k) Το άρθρο, με τον τίτλο “Ο αρθρογράφος Κόντογλου και η φύση”, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Λαμπηδόνα, τχ. 39, 2005, σελ. 20-25, όπου συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ (75 k) Κείμενα των Έλλης Αλεξίου, Πηνελόπης Δέλτα, Μάρως Δούκα και Άλκης Ζέη προσεγγίζονται με στόχο να προκύψει η ποικιλία των αφηγηματικών αρετών τους, καθώς και τα κοινά στοιχεία τους. Συμπεριλαμβάνονται αποσπάσματα από τρία άρθρα μου, δημοσιευμένα στο περιοδικό Λαμπηδόνα, στα εξής τεύχη: α) 28, 2003, σελ. 25-29, β) 35, 2004, σελ. 26-29, γ) 40, 2006, σελ. 20-25.

Μια Αναγνωστική Προσέγγιση της “Μεγάλης Χίμαιρας” .doc (44.5k) Το άρθρο για το πασίγνωστο μυθιστόρημα του Καραγάτση, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Αργοναύτης, τ. 2, σελ. 91-94.

Η ΛΥΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ Γ. ΣΑΡΑΝΤΑΡΗ.doc (44.5k) Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Αργοναύτης, τ. 4, σελ. 230-233.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ (46.7k) Στο αρχείο αυτό παρουσιάζονται λογοτεχνικά έργα σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων, που αναφέρονται στο μακεδονικό χώρο σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Διάλεξη στη μνήμη της Πηνελόπης Μαξίμου, που δημοσιεύτηκε στο Δελτίο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου του 2006, σελ. 43 -80. (Διασκευή)

ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (92k) Το άρθρο αυτό, με τον τίτλο “Τα επαναστατικά κινήματα κατά της Τουρκοκρατίας και οι πρωταγωνιστές τους σε κείμενα της Παιδικής Λογοτεχνίας”, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Τετράμηνα, τχ. 70-72, 2003-2004, σελ. 5569-5591. Στο άρθρο περιλαμβάνονται δώδεκα λογοτεχνικά πεζογραφήματα με θέμα την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τους αγωνιστές κατά της Τουρκοκρατίας. Τα συγκεκριμένα έργα είναι όλα βραβευμένα στους διαγωνισμούς της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, που ξεκίνησαν το 1958 και συνεχίζονται έως σήμερα.

ΤΑ ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ.doc (57.5k) Το ιστορικό σωματείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, γνωστό κυρίως για τους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς του, παρουσιάζεται σε αυτό το άρθρο μου, που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 20, Χειμώνας 2005, σελ. 328-334.

Η Έλλη Αλεξίου και η Αγγελική Βαρελλά μας ¨συστήνουν¨ τους ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ και ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΣΟΛΩΜΟ(34.9k) Στο άρθρο παρουσιάζονται το βιβλίο της Έλλης Αλεξίου, με τίτλο “Για να γίνει μεγάλος”, που συνιστά βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και το βιβλίο της Αγγελικής Βαρελλά, με τίτλο “Διονύσιος Σολωμός”, που αναφέρεται στη ζωή και το έργο του ποιητή. Πρόκειται για αποσπάσματα από τα άρθρα μου “Έλλη Αλεξίου. Μια παιδαγωγική και λογοτεχνική φυσιογνωμία”, δημοσιευμένο στο περιοδικό Λαμπηδόνα, τχ. 40, σελ. 20-25 και
“Παρουσίαση του βιβλίου Διονύσιος Σολωμός της Αγγελικής Βαρελλά”, περιοδικό Λαμπηδόνα, τχ. 19, σελ. 23-26.

Μια ιστορία με πειρατές: “Ο Μηνάς ο Ρέμπελος” του Κωστή Μπαστιά (28.9k) Στο άρθρο προσεγγίζεται ένα περιπετειώδες, “ξεχασμένο” νεοελληνικό μυθιστόρημα, με ήρωες “πειρατές”. Γιατί οι περιπέτειες πάντα συναρπάζουν και γοητεύουν. Δημοσιευμένο στο περιοδικό Συριανά γράμματα, τχ. 39, Ιούλιος 1997, σελ. 131-137.

Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α (Βιβλία – Άρθρα): Α. Λογοτεχνικά Έργα – Β. Λογοτεχνικές Προσεγγίσεις – Γ. Διδασκαλία της Λογοτεχνίας – Δ. Διδακτική της Γλώσσας – Ε. Περί Παιδείας και Εκπαίδευσης

(https://blogs.sch.gr/groups/eisk/ Στο ιστολόγιο και στα αρχεία της ομάδας μας Δημιουργικοί Εκπαιδευτικοί αναζητήστε όλα τα εφαρμοσμένα στη σχολική τάξη Εκπαιδευτικά Προγράμματά μας)

Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Α. Λογοτεχνικά Έργα

ISBN: 978 – 960 – 335 – 272 – 3

Λίγα λόγια για το βιβλίο https://osdelnet.gr/book/1037052

Εδώ η εκφώνηση αποσπασμάτων από το βιβλίο: https://www.youtube.com/channel/UCJbAO915NnQwGwK551cnsEw/?fbclid=IwAR2WyNcUTU11jwffamFHrFu1OHidJfjWdsOn7YJy7vCY1EgvLipD8wwMhfk

Σημείωση: Τα στοιχεία των δημοσιεύσεων που ακολουθούν, παρουσιάζονται σε όλες τις ενότητες με την ίδια σειρά: ατομικά βιβλία, συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους, περιοδικά. Αναφέρονται σε έργα δημιουργών: α) της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( Άγρα Τ., Αλεξίου Ε., Βενέζη Η., Βικέλα Δ., Δημοτικό Τραγούδι, Δέλτα Π., Ελύτη Ο., Εφταλιώτη Α., Καβάφη Κ. Π., Καζαντζάκη Ν., Καμπούρογλου Δ., Καραγάτση Μ., Καρυωτάκη Κ., Κόντογλου Φ., Μπαστιά Κ., Μπούμη-Παπά Ρ., Μυριβήλη Σ., Πάλλη Α., Παναγιωτόπουλου Ι. Μ., Παπαντωνίου Ζ., Ποταμιάνου Θ., Ρίτσου Γ., Σαραντάρη Γ., Σολωμού Δ., Τανταλίδη Η. κ. ά. ), β) της Ξένης Λογοτεχνίας ( Άντερσεν, Βέλθουις, Εξυπερύ, Λάγκερλεφ, Λεπρένς Ντε Μπομόν, Μπαχ Ρ., Ροντάρι κ.ά.) και γ) της Σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας.

Μεγάλο μέρος των λογοτεχνικών έργων που προσεγγίζουμε (ενότητα Β), καθώς και το σύνολο των έργων που αναφέρονται στις δημοσιεύσεις περί λογοτεχνικής διδασκαλίας (της ενότητας Γ), είτε περιλαμβάνονται στη Νεοελληνική είτε στη Σύγχρονη Ελληνική είτε στην Ξένη Λογοτεχνία, εντάσσονται στην κατηγορία της Παιδικής Λογοτεχνίας, αποκλειστικά υπό την έννοια ότι τα κρίνουμε κατάλληλα και για τα παιδιά.

Β. Λογοτεχνικές Προσεγγίσεις (Δοκίμια) και Παρουσιάσεις Λογοτεχνικών Έργων

ISBN: 960 – 203 – 440 – 8

Αναφορά του βιβλίου στο Universität Hamburg – Institut für Griechische und Lateinische

Philologie – Biblio-Uellner

http://www.wm2ll3a6h.homepage.t-online.de/pid_2752725

Ελένης Α. Ηλία, Η επικαιρότητα της αφηγηματογραφίας του Ηλία Βενέζη, στο Ημερίδες για τους Ηλία Βενέζη, Άγγελο Τερζάκη, Στράτη Μυριβήλη (επιμ. Γιολάντα Πατεράκη), εκδ. Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, Αθήνα, 2009, σσ. 12-17.

Εδώ διαβάστε ολόκληρη τη διδακτορική διατριβή μου για τον Ηλία Βενέζη: https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/10872?fbclid=IwAR1N_w7BylIbvZgAm6XCcWpdV5Ym_UWX3eRdPXbshQneURmyQ9G-p3EM1sQ

ISBN 960-8041-01-5

σσ. 157 – 165.

ISBN 960-398-132-X

σσ. 304 – 312.

ISBN 978-960-6786-03-7

σσ. 149 – 157.

ISBN 978-960-6786-01-3

σσ. 97 – 102.

Διαδρομές στην Παιδική Λογοτεχνία, επιμ. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης;, Μαρία Κουρκουμέλη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 2017, ISBN: 978-618-01-1945-9.

Τίτλος άρθρου μου: “Παιδική λογοτεχνία και Διαδρομές, σύντροφοι αχώριστοι, σσ. 49-51.

Εδώ http://languageculturelab.ece.uth.gr/node/43

βλ. τα έντεκα από τα δεκαεφτά άρθρα μου που έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό Διαδρομές,

στα εξής ψηφιοποιημένα τεύχη: 40, 44, 48, 54, 60 (έως το 2000),

καθώς και στα τεύχη 94, 95, 98, 101, 102, 110 (από το 2009 κι έπειτα).

ISBN 978-960-89819

σσ. 91 – 98.

σσ. 43 -80.

Μέρος της βιβλιογραφίας μου στη Νεοελληνική Λογοτεχνία στο Universität Hamburg –

Institut für Griechische und Lateinische Philologie – Biblio-Uellner

http://www.wm2ll3a6h.homepage.t-online.de/H

σσ. 771 – 775.

σσ. 178-185.

σσ. 3805 – 3810.

σσ. 4510 – 4520.

σσ. 4782 – 4788.

σσ. 5569 – 5591.

σσ. 16 – 26.

σσ. 10 – 18.

σσ. 131 – 137.

σσ. 126 – 146.

σσ. 261 – 266.

σσ. 85 – 90.

σσ. 328 – 334.

“Ηδονών ήδιον έπαινος”. Θεωρήσεις της Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας. Τιμητικός τόμος για τον Καθηγητή Β. Δ. Αναγνωστόπουλο, επιμ. Τασούλα Τσιλιμένη, Ελένη Κονταξή, Ευγενία Σηφάκη, εκδόσεις Τζιόλα, 2018, ISBN: 978-960-418-822-2.

Τίτλος άρθρου Ελένης Ηλία: “Β.Δ. Αναγνωστόλουλος. Ο χρονογράφος των Διαδρομών”, σσ. 17-24.

σσ. 91 – 94.

σσ. 230 – 233.

σσ. 84 – 95.

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Η ΕΠΛ είναι ήδη σε ψηφιοποιημένη μορφή αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Προγράμματος

Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παιδικό Βιβλίο και Παιδαγωγικό Υλικό» του ΤΕΠΑΕΣ/

Πανεπιστημίου Αιγαίου. Θα τη βρείτε στη διεύθυνση:

https://pms-pvpy.aegean.gr/

επιλέγοντας στην υποενότητα

ΤΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ

->Περιοδικό Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας.

σσ. 58 – 60.

σσ. 27 – 31.

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΛΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Ηλία Ελένη

Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ

Πρακτικά 8ο Συνέδριο ΙΑΚΕ

Κοινωνία, Εκπαίδευση και Πολιτική: Σχέσεις και ανασχέσεις

τόμος Β ΄ ISBN 978-618-5506-12-4

επιμ. Πανταζής Σπ. κ. ά.

σ.σ. 380-387.

https://iake.weebly.com/uploads/1/5/0/4/15045854/%CE%A0%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84

%CE%B9%CE%BA%CE%AC_b_w_%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%952022_%CE%A4%CF%8C%CE%

BC%CE%BF%CF%82_%CE%92_finalreduced.pdf

σσ. 13 – 20.

τχ. 40, σσ. 20 – 25.

σσ. 26 – 29.

σσ. 25 – 28.

τχ. 29, σσ. 25 – 28.

τχ. 15, σσ. 21 – 26.

σσ. 25 – 29.

τχ. 39, σσ. 20 – 25.

σσ. 26 – 30.

τχ. 33, σσ. 19 – 22.

σσ. 23 – 26.

τχ. 8, σσ. 24 – 25 / τχ. 9, σσ. 25 – 26 / τχ. 10, σσ. 23 – 24 / τχ. 11, σσ. 24 – 26 / τχ. 12, σσ. 24 – 25 / τχ. 13, σσ. 24 – 26 / τχ. 20, σσ. 29 – 30 / τχ. 27, σσ. 23 – 28 / τχ. 14, σσ. 29 – 31 / τχ. 16, σσ. 21 – 23 / τχ. 17, σσ. 23 – 25 / τχ. 18, σσ. 26 – 27 / τχ. 21, σσ. 28 – 30.

“Παιδική Λογοτεχνική Βιλιοθήκη”, τχ. 35, σσ. 4 – 5 / τχ. 36, σσ. 4 – 5 / τχ. 37, σσ. 6 – 7 / τχ. 38, σσ. 8 – 9 / τχ. 40, σσ. 6 – 7 / τχ. 41, σ. 6 – 7.

Ελένης Α. Ηλία, “Τρία παιδικά βιβλία της τελευταίας δεκαετίας με ήρωες ζώα”, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 15, Μάιος – Ιούνιος 2000, σσ. 18 -20.

Γ. Διδασκαλία της Λογοτεχνίας και Παιδικές Αναγνώσεις

ISBN 978-960-87709-5-9

(Εισαγωγή σσ. 9-12 και Επιμέλεια)

Βλέπε το βιβλίο στο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ, Βιβλιογραφία, σελ. 69.

http://ebooks.edu.gr/info/newps/%CE%93%CE%BB%CF%8E%CF%83%CF%83%CE%B1%20-%20%CE%9B%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1/%CE%9B%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1%20%E2%80%94%20%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%82%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%20%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%93%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%BF.pdf?fbclid=IwAR3iowUBfIjAQgZFa0pCquWsUtek2U33Oylkw9dsopWOhF_rK6l6ikEzqpI

ISBN: 960 – 88684 – 1 – 6

ISBN: 960 – 88684 – 0 – 8

ISBN: 978 – 960 – 88684 – 4 – 1

Οι συνεργασίες μου στον τόμο 10 (του 2020) του εκπαιδευτικού περιοδικού

Journal of Modern Education Review

ISSN 2155-7993

(by Academic Star Publishing Company)

New York, NY, USA.

τχ. 3, Proposals and Suggestions for the Positive Response of Toddlers to Liter

ature Teaching with Reference to Applied Educational Programs, σσ. 152-158

academicstar.us/issueshow.asp?daid=3005

τχ. 9, 21st Century Toddlers’ Dialogues with Traditional Toy Songs, σσ. 770-775

academicstar.us/issueshow.asp?daid=3314

τχ. 10, Road Takes, Road Leaves … “Refugee Roads” Training Program, σσ. 839-843

http://www.academicstar.us/issueshow.asp?daid=3339

τχ. 11, The Development of Creative Thinking in the Context of Educational

Programs With Stimulus — Focus on Literary Texts, Nursery School Applications,

σσ. 1065-1071

http://academicstar.us/issueshow.asp?daid=3408

Συνεργασίες μου στον τόμο 11 (του 2021), του διεθνούς εκπαιδευτικού περιοδικού

Journal of Modern Education Review

ISSN 2155-7993

(by Academic Star Publishing Company)

New York, NY, USA.

τχ. 3, The Role of Blogs in the Approach of School and Society Through the Promotion of

Achievements in the Classroom: One Example (Eleni Ilia)

pp. 370–374

τχ. 10, The “Foundations” of Creative Writing: Creative Narratives of Young
Children Inspired by Literature

pp. 1096-1101.

τχ. 11, Raising the Awareness of Toddlers for Refugees, Through the Educational
Program “We Live on a Planet”

pp. 1222-1226.

https://studio.youtube.com/channel/UCJbAO915NnQwGwK551cnsEw/videos/upload?

filter=%5B%5D&sort=%7B%22columnType%22%3A%22date%22%2C%22sortOrder%22%3

A%22DESCENDING%22%7D

(εδώ η εκφώνηση εισηγήσεων σε συνέδρια)

Η δημιουργική γραφή μαθητών και εκπαιδευτικών κατά τη διδασκαλία της ποίησης

Ελένη Ηλία

Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ

7ο Πανελλήνιο Συνέδριο

Εκπαίδευση και Πολιτισμός στον 21ο αιώνα

Πρακτικά Συνεδρίου

Τόμος Β΄

ISBN: 978-618-5458-53-9

ISBN SET: 978-618-5458-51-5

Αθήνα 2022

σελ. 87-95

https://ekedisy.gr/praktika-7oy-panellinioy-synedrioy…/

Ο ρόλος της λογοτεχνίας στη διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης στη σχολική τάξη. Προτάσεις και παραδείγματα. Εισήγηση στο 5ο διεθνές επιστημονικό συνέδριο του ΙΑΚΕ, που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο, 5-7 Απριλίου 2019. Περιλαμβάνεται στον Α΄ τόμο των Πρακτικών του Συνεδρίου, Η διεπιστημονικότητα ως γνωστική, εκπαιδευτική και κοινωνική πρόκληση. https://iake.weebly.com/praktika2019.html, επιμ. Πανταζής Σπ. Χ. κ. ά., ISBN: 978-618-84507-2-1, σσ. 541-548.

«Σώπα, δάσκαλε, φώναξε, σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί!»: Η αναγνωστική ανταπόκριση νηπίων στη φράση-κλειδί της αφηγηματογραφίας του Καζαντζάκη. Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο “Η Θέση του Νίκου Καζαντζάκη στην Εκπαίδευση, στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Εκδοχές πρόσληψης στη Διδασκαλία και στην Έρευνα” (Ηράκλειο, 19, 20, 21 και 22 Οκτωβρίου 2017). Πεπραγμένα Συνεδρίου (σε μορφή e-book), ISBN: 978-960-99690-2-4, εκδόσεις: Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, επιμ. έκδοσης: Σοφία Κανάκη, έτος έκδοσης: 2019, σσ. 204-209. Αναζητήστε τον τόμο των Πρακτικών στο: https://www.kazantzaki.gr/gr/publications

“Η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων με ερέθισμα/επίκεντρο λογοτεχνικά κείμενα. Εφαρμογές στο Νηπιαγωγείο” Πρακτικά 3ου Συνέδριου ΙΑΚΕ, Ηράκλειο, 5-7 Μαϊου 2017 http://iake.weebly.com/praktika2017.html

ISBN : 978-618-83501-1-3 τόμος Β΄ , σελ. 88.

“Προϋποθέσεις και προτάσεις για τη θετική ανταπόκριση των νηπίων στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, με αναφορές σε εφαρμοσμένα εκπαιδευτικά προγράμματα”.

2o πανελλήνιο συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: Θεωρία και πράξη. Αναζητώντας το ελκυστικό και αποτελεσματικό σχολείο», 19-21 Μαϊου 2017.

http://www.ekedisy.gr/praktika-2ou-paneliniou-synedriou

ISBN: 978-618-83517-0-7 , Έτος έκδοσης: 2017, α΄ τόμος , σελ. 443-451.

“Η μετάδοση ιδεών και αξιών με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας στο σχολείο. Ενδεικτικές περιπτώσεις με νήπια”. Εισήγηση στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Σχολείο και πολιτισμός» (Υπό την αιγίδα του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας). Συνδιοργάνωση: Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ, Κολλέγιο Αθηνών, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδας.

Τόμος Β΄ Πρακτικών Συνεδρίου, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, ISBN (τόμου Β΄): 978-618-5458-02-7 και ISBN SET: 978-618-5458-00-3, Αθήνα 2019, σσ. 15-21.

Παραμύθια για ζωγραφιές. Δημιουργικές αφηγήσεις από νήπια. Εισήγηση στο 5o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 11- 13 Οκτωβρίου 2019
Δημοσιευμένη στα Πρακτικά εργασιών του Συνεδρίου https://drive.google.com/drive/folders/1FJgXC1X0L_N1v9QGOIUKX3HM1vbJSGCY , τ. Α΄, σελ. 288-294.
ISSN : 2529-1580
SET : 978-618-84206-5-6
ISBN τόμου Α΄: 978-618-84206-9-4

Η επιλογή του «happy end» στη δημιουργική γραφή των νηπίων

6^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εκπαίδευση και Πολιτισμός στον 21^ο αιώνα (23-25 Απριλίου 2021)

https://ekedisy.gr/praktika-6oy-panellinioy-synedrioy-ekpaideysi-kai-politismos-ston-21o-aiona/

Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμος Β΄

Επιμέλεια: Ευαγγελία Κανταρτζή

ISBN: 978-618-5458-34-8

ISBN SET: 978-618-5458-32-4

Αθήνα 2021, σσ. 102-109.

Όταν τα νήπια προβληματίζονται για το θάνατο, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος με τη συμβολή της λογοτεχνίας.

2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Σχέσεις και Προοπτικές

Εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Κρήτης “ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ” (Ηράκλειο, 20-22 Απριλίου 2018)
Τόμος Α΄ Πρακτικών Συνεδρίου ISBN: 978-618-83694-3-6 και
ISBN SET: 978-618-83694-2-9
σελ. 256-262.

Ο ρόλος των ιστολογίων στην προσέγγιση σχολείου και κοινωνίας, μέσα από την ανάδειξη των επιτευγμάτων στις σχολικές τάξεις. Ένα παράδειγμα.

Στο http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_05_Synedrio_Neos_Paidagogos_2018.pdf

(Τόμος πρακτικών του 5^ου Συνεδρίου του Νέου Παιδαγωγού, 28 και 29 Απριλίου 2018, Ίδρυμα Ευγενίδου, [Επιμελητής, Γούσιας Φώτιος], σελ. 3428-3433). ISBN: 978-618-82301-4-9

“Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει… Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους δρόμους της προσφυγιάς”

Πρακτικά του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, Λάρισα, 13-15 Οκτωβρίου 2017, ISBN: 978-618-82197-6-2, τόμος Α΄ , σελ. 697-702.

Ευαισθητοποιώντας τα νήπια για τους πρόσφυγες, με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σ’ ένα

πλανήτη ζούμε»

Στα Πρακτικά του συνεδρίου ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ (Αθήνα 19 Σεπτεμβρίου 2020), επιμ. Φ.

Γούσιας

http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_07_Synedrio…

ISBN: 978-618-82301-6-3, σελ. 1012-1018.

Ο Αϊ-Βασίλης στη δημιουργική γραφή νηπίων του 21ου αιώνα

Τα πρακτικά του 8ου Συνεδρίου: «ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ». Αθήνα, 7 Μαΐου 2022

Επιμέλεια τόμου: Α. Μαστρογιάννης

http://users.sch.gr/synedrio/praktika.html

σσ. 530-537.

I.S.B.N.: 978 – 618 – 82301-7-0

“Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα”

Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου: «Νέος Παιδαγωγός» Αθήνα, 1 και 2 Απριλίου 2017

Μορφή: e-Book/pdf, Εκδότης: Νέος Παιδαγωγός, Επιμέλεια: Φ. Γούσιας

Τόπος (1ης) έκδοσης: ΑΘΗΝΑ , Έτος (1ης) έκδοσης: 2017

Δικτυακή διεύθυνση ανάρτησης τόμου (link): http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_04_Synedrio_Neos_Paidagogos_2017.pdf

ISBN: 978-618-82301-2-5 Ε ́ ΜΕΡΟΣ, ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ, Σελ. 3433

” Όταν οι Μικροί Πρίγκιπες μεγαλώσουν… Εκπαιδευτικό πρόγραμμα “

Πρακτικά του 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, με Διεθνή Συμμετοχή, για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, ( Λάρισα 21-23 Οκτωβρίου 2016)

https://drive.google.com/drive/folders/0B4G1roJgkqZ0WmRoSktUbDk4c2c ,

ISSN : 2529-1580 , τόμος 3^ος, σελ. 524-533.

Εισήγηση στο Συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Αναζητώντας την καινοτομία, την τέχνη, τη δημιουργικότητα», που πραγματοποιήθηκε στις 20-22 Απριλίου 2018, στη Σχολή Μωραϊτη. Τίτλος: «Όταν το λογοτεχνικό πρότυπο ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα…» https://www.dropbox.com/…/3%CE%BF%20%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%A…
τομ. Α’ Πρακτικών, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, Αθήνα, 2018, σελ. 529-534, ISBN Α΄ τόμου: 978-618-83517-5-2 και ISBN SET: 978-618-83517-4-5.

ISBN 960-328-205-7

σσ. 81 – 104.

ISBN 960-406-834-2

σσ. 331 – 336.

σσ. 5221 – 5230.

σσ. 19 -38.

σσ. 167 – 178.

σσ. 20 – 26. (Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας 30 του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 44, Ενότητα 6.2 Ανθρωπιστικές επιστήμες).

σσ. 20 – 32.

σσ. 18 – 32.

σσ. 24 – 34.

σσ. 8 – 16.

Το άρθρο αρχικά παρουσιάστηκε ως εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα: Εικόνα και Παιδί (ΑΠΘ, 2002)

https://www.auth.gr/news/conferences/8765?fbclid=IwAR0P0cWKQJru8dG4TSHxPuwuBMq8R7Ym3i2OAOcvGPsbo7VdqhfqnGkPRcs

τχ. 7, σσ. 22 – 24.

σσ. 12 – 13.

σσ. 5 – 6.

Λαμπηδόνα, τχ. 23, σσ. 26 – 30 / τχ. 24, σσ. 23 – 30 / τχ. 25, σσ. 23 – 29 / τχ. 26, σσ. 24 – 28.

τχ. 32, σσ. 22 – 28.

σσ. 8 – 9.

«Μύθοι και παραμύθια από τον “ωκεανό της φαντασίας”», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 41, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2004, σσ. 28-32.

«Παρέα με τους Ήρωες των Βιβλίων: Λογοτεχνικές προσεγγίσεις στο Νηπιαγωγείο», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ. 27, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 20-22 (Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο 21-22 του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 26, Ενότητα: Προσχολική Αγωγή)

Ψηφιοποιημένο στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/PN1519/%CE%9A%CE%95%CE%99%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%91%20%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A1%CE%91%CE%A3%205%3A%20%CE%94%CE%99%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A1%CE%91/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AD%CE%B1%20%CE%BC%CE%B5%20%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82%20%CE%89%CF%81%CF%89%CE%B5%CF%82%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CF%89%CE%BD.pdf?fbclid=IwAR0aNNZ1262WAbAmtOKVsAgDpnjJl5tn4KBbmHdsi22J31gM8rXxkGDGP7s

«Μαγικές Εικόνες. Μια εφαρμοσμένη πρόταση για τη διδασκαλία της ποίησης σε μικρά παιδιά», Εκπαιδευτική Κοινότητα, τχ. 61, Φεβρουάριος-Απρίλιος 2002, σσ. 21-23.

«Με τα γυαλιά της φαντασίας και το μαγικό εισιτήριο. Παιδικές λογοτεχνικές αναγνώσεις» Μέρος Α΄, Παράθυρο στη εκπαίδευση του παιδιού, τχ. 15, Μάιος-Ιούνιος 2002, σσ. 191-193.

«Με τα γυαλιά της φαντασίας και το μαγικό εισιτήριο. Παιδικές Λογοτεχνικές Αναγνώσεις» Μέρος Β΄, Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τχ. 16, Ιούλος-Αύγουστος 2002, σσ. 45-47.

Δ. Διδακτική της Γλώσσας

ISBN 960-442-241-3, σσ. 307 – 317.

ISBN: 978-960-86845-1-5

“Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας”, Ελένη Α. Ηλία.

Τα «θεμέλια» της Δημιουργικής Γραφής. Δημιουργικές
αφηγήσεις νηπίων, με ερέθισμα λογοτεχνικά κείµενα. ΠΡΑΚΤΙΚΑ 3ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ»
ΚΕΡΚΥΡΑ, 2017, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ Η. ΚΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΑΝΟΥ (ΕΠΙΜ.),

ISBN: 978-618-81047-9-2
ΕΚΔ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
«ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ»
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, σελ. 265-270.

σσ. 20 – 25. (Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας 27-28 του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 58, Ενότητα 6.1 Γλώσσα).

σσ. 28 – 52. (Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας 32-33 του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 16, Ενότητα 4.1 Προσχολική Αγωγή).

Αρχικά παρουσιάστηκε ως εισήγηση στο διεθνές συνέδριο “Αναδυόμενος Γραμματισμός: Έρευνα & Εφαρμογές”
Ρέθυμνο, 19-20 Οκτωβρίου 2007, Πανεπιστήμιο Κρήτης https://9b9ec758578b3ee0d46b-305404f9eb35eaf4130aa2d106c6a91c.ssl.cf3.rackcdn.com/638/events/106/files//p1d47j89us62qalt1u5oh4d5s25.pdf?fbclid=IwAR1O4t7F-ze_cH-8il_85pABzvaPqJsvbheGheG9__H4ugIcg09JK6wzpWE (αρ. 18)

σσ. 313 – 317.

σσ. 260- 262.

Διάλογοι νηπίων του 21ου αιώνα με παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα (Εισήγηση Ελένης Ηλία),
6ο Συνέδριο Νέου Παιδαγωγού, Αθήνα, 11 & 12 Μαΐου 2019
(εφαρμογή με link) http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_06_Synedrio_Neos_P…
Επιμέλεια τόμου: Φ. Γούσιας
ISBN: 978-618-82301-5-6
(Σελ. 93-100)

τχ. 34, σσ. 28 – 29.

τχ. 37, σσ. 19 – 25.

τχ. 31, σσ. 22 – 24.

Ε. Περί Παιδείας και Εκπαίδευσης

“Λογοτεχνία και Παιδεία”, Διαδρομές, τχ. 98, Καλοκαίρι 2010, σσ. 6 – 12.

σσ. 87 – 100. (Το άρθρο έχει περιληφθεί στο Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας 24-25 του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στη σελ. 31, Ενότητα 4.2 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση).

σσ. 6 – 11.

σσ. 25 – 26.

τχ. 50, σσ. 12 – 13.

ΕΛΕΝΗ Α. ΗΛΙΑ: Λογοτεχνία-Εκπαίδευση

iliaeleni's blog – teacher and author- Blogs.sch.gr

Αρχείο κατηγορίας Διδακτική της Γλώσσας

ΟΤΑΝ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΝΗΠΙΩΝ (Εισήγηση σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο)

Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο).

ΙΙΙ. Μεθόδευση

Βρε παιδιά μου αφήστε με –

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

Ξενόγλωσση

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΑΤΑΧΤΟΥΣ» ΣΤΙΧΟΥΣ (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο/δημοσιευμένο άρθρο)

Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας (Εισήγηση σε διεθνές συνέδριο)

Κίνητρα και Απόπειρες Γραφής στο Νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας

Προφίλ/ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ/Εισηγήσεις σε Συνέδρια/Δημοσιεύσεις

Το άρθρο αρχικά παρουσιάστηκε ως εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα: Εικόνα και Παιδί (ΑΠΘ, 2002)