Η παρακάτω έρευνα είναι του μέλους της δημοσιογραφικής ομάδας, Ουρανίας Κονσολάκη, μαθήτριας του Α4. Οι πληροφορίες δόθηκαν από μέλη του Συλλόγου Κρητών Λαυρίου

ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΚΡΗΤΗΣ

Αρχικά, η κρητική διάλεκτος δίνει ιδιαίτερο χαρακτήρα και ομορφιά σε κάθε στίχο, ενώ κάθε τραγούδι δείχνει πώς πραγματικά ήταν τα Χριστούγεννα στην Κρήτη.Κάτι ι ακόμα που κάνει τα κάλαντα της Κρήτης τόσο μοναδικά είναι οι αυτοσχεδιασμοί. Οι ντόπιοι πατούσαν πάνω στους παραδοσιακούς στίχους και άλλαζαν κάποια πράγματα για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που είχαν κάθε φορά. Έτσι, τα κάλαντα διέφεραν από χωριό σε χωριό ή ακόμα και από σπίτι σε σπίτι. Για παράδειγμα, εάν το σπίτι στο οποίο πήγαιναν να πουν τα κάλαντα δεν είχε τη δυνατότητα να τους φιλέψει πολλά πράγματα, ζητούσαν κάτι πιο λιτό. Εάν, όμως, πήγαιναν σε ένα πιο πλούσιο σπίτι οι απαιτήσεις ήταν μεγαλύτερες.

Δίνοντας προσοχή στους στίχους από τα κάλαντα που ακολουθούν θα μπορέσετε να ανακαλύψετε και εσείς στοιχεία από τον πλούσιο πολιτισμό της Κρήτης και τα έθιμα που θα συναντήσετε, εάν την επισκεφτείτε την περίοδο των αυτά τα έθιμα ξεχωρίζουν: το σφάξιμο του χοίρου, το χριστόψωμο, τα γλυκίσματα, το ποδαρικό και τα κάλαντα που λένε τα παιδιά την παραμονή της κάθε γιορτής, γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι κρατώντας τρίγωνα, λύρες και λαούτα.Πολλά πράγματα, ζητούσαν κάτι πιο λιτό. Εάν, όμως, πήγαιναν σε ένα πιο πλούσιο σπίτι οι απαιτήσεις ήταν μεγαλύτερες. ΜΕ την Κρητική διάλεκτο μνημονεύουν τα γεγονότα των εορτών και καταλήγουν με ευχές για τον νοικοκύρη του σπιτιού. Εκτός από τα παιδιά που φέρνουν στο σπίτι την καλοτυχία, ανάλογες ιδιότητες έχουν κατά τη λαϊκή μας παράδοση και τα ζώα. Μάλιστα έβαζαν στο σπίτι ένα από τα ζώα τους. Σε πολλές περιοχές της Κρήτης το βόδι είναι ευλογία και εξασφαλίζει την καλή χρονιά. Σε άλλες πάλι περιοχές έβαζαν τα παιδιά να χτυπούν στην πλάτη τη νεόνυμφη γυναίκα για να κάνει παιδιά. Πίστευαν μάλιστα ότι με το χτύπημα μεταδίδεται στη γυναίκα η γονιμοποιός δύναμη, που κρύβει μέσα του χλωρό κλαρί.

Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας Χριστού τη Θεία γέννηση να μπω στ’αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει

Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.

Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα

Ο που τον έχεις τον υγιόν, τον μοσχοκανακάρη

Λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις. Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι.

Και η κυρά δασκάλισσα, με το μαργαριτάρι Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για τη Βάγια Άψε Βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι.

Και κάτσε και ντουγιούντιζε ήντα θα μας εβγάλεις.

Γι’ απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι

Κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γιομάτη Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι

Κι αν το κανε η γάλανη, ας είναι ζευγαράκι.

Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι

Κι αν είναι κι ακροπλιάτερο, βαστούμε και τ’ ασκάκι. Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα

Και φέρε και γλυκό κρασί να πιούν τα παλικάρια.

Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα Ανοίξετε την πόρτα σας, να πούμε καληστεία

Εδά που ταλαντλήσαμε καλά μας εκπλήρωσαν

καλά να είναι τα εξής τους και τα αποδωματα τους κι αν είναι θηλυκό μοίρα καλή να κάνει

και πάλι αν είναι αρσενικό στη σέλα καβαλαρης να εύχεται να λυγίζετε

να πέφτει το λογάδι του να το μαζεύει

η μάνα του να έχει χαρά μεγάλη.

Μετά από το <<Καλησπέρα>>,τους κερνάνε και μετά ξανατραγουδάνε λίγους στίχους.

Τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων έβαζαν λίγη κοινή ζύμη σ’ ένα πιάτο και κάποια στιγμή, ενώ βεγγερίζανε (ξενυχτούσαν συζητώντας) περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε, κατά την πίστη των ανθρώπων, ήταν η ώρα που γεννάται ο Χριστός.

Συνδεδεμένο με το έθιμο αυτό είναι και εκείνο με τα κλαδιά και βλαστούς που οι νοικοκυρές έκοβαν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και τα πήγαιναν στο σπίτι. Τα έβαζαν σε ποτήρι με νερό και περίμεναν να ανθίσουν την ώρα της Θείας Γέννησης.

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ

Από τις πιο χαρακτηριστικές προετοιμασίες της παραμονής των Χριστουγέννων το ζύμωμα του χριστόψωμου. Κατά τόπους φτιάχνεται σε διάφορες μορφές και έχει διαφορετικές ονομασίες όπως: “το ψωμί του Χριστού”, “Σταυροί”, “βλάχες” κ.ά.” Τα χριστόψωμα, αποτελούν το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και το ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Το ζύμωμα είναι μια ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα, λέγοντας: “Ο Χριστός γεννιέται , το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει.”

Πλάθουν το ζυμάρι και παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες απ΄ τη ζύμη. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια. Γύρω – γύρω διάφορα, διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών. Χριστούγεννα ανήμερα, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μερικοί, εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του. Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ’ ένα ψωμί. Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα το Χριστό. Παλαιότερα στην Κρήτη ακόμη και τα ζώα είχαν μερίδα και στο Χριστόψωμο. Το ανακάτευαν με τα πίτουρα και το έδιναν στα ζώα να το φάνε, για να ευλογηθούν κι αυτά

ΤΟ ΑΚΟΙΜΗΤΟ ΤΖΑΚΙ

Το “ακοίμητο” τζάκι με τα μεγάλα κούτσουρα εξακολουθεί και τις ημέρες μας να δίνει τον τόνο μιας γιορτής οικογενειακής που όλοι αναζητούν την ευτυχία της γέννησης του νέου χρόνου που έρχεται. Οι παλαιότεροι έλεγαν πώς μέσα από την αθρακιά – την στάχτη- μπορούσαν να μαντέψουν τα μελλούμενα.

ΤΑ ΚΑΡΑΤΖΟΛΙΑ

Η κρητική άποψη για τα καρακατζόλια είναι ότι τα παιδιά που γεννιούνται την ημέρα των Χριστουγέννων (άρα έχουνε συλληφθεί την ημέρα του Ευαγγελισμού), μεταμορφώνονται σε καρακατζόληδες, μικρά άτακτα και σκανταλιάρικα τερατάκια που εμφανίζονται κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων. Αλλά την ημέρα τ’ Αγιασμού (οπότε ο καθαγιασμός της φύσης διώχνει όλα τα κακά),ξαναγίνονται άνθρωποι – κι αυτό συνεχίζεται κι όταν μεγαλώσουν.

ΤΑ ΧΟΙΡΟΣΦΑΓΙΑ

Παλιότερα στα χωριά, δεν υπήρχε οικογένεια που να μην εκτρέφει όλο το χρόνο ένα γουρούνι για να το σφάξει τις γιορτινές μέρες. Ο χοί’ος σφάζονταν τηνπαραμονή των Χριστουγέννων, την ημέρα των Αγίων Δέκα και ήταν το κύριο Χριστουγεννιάτικο έδεσμα. Με το κρέας του έφτιαχναν: λουκάνικα, απάκια, πηχτή ή τσιλαδιά, σύγλινα (δηλαδή το κρέας κομμένο σε μικρά κομμάτια, που το έψηναν και το έβαζαν σε μεγάλα δοχεία και το κάλυπταν με το λιωμένο λίπος του ζώου), ομαθιές (έντερα χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι), τσιγαρίδες (κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό, όταν μάζευαν τις ελιές).

ΓΛΥΚΙΣΜΑΤΑ

Τα παραδοσιακά γλυκά των γιορτών είναι τα ξεροτήγανα, τα μελομακάρονα οι κουραμπιέδες, τα σαρίκια, οι λουκουμάδες, οι γλυκοκουλούρες, οι σαμουσάδες στο Σέλινο, τα κατιμέρια και οι μυζηθρόπιτες στη Σητεία, τα κουλουράκια στην Ιεράπετρα, τα ανεβατά λουκούμια, τα κουμπανάκια στο Λασίθι και βέβαια την Πρωτοχρονιά, η Βασιλόπιτα. Η ζάχαρη μάλιστα στους κουραμπιέδες συμβολίζει τα χιονισμένα βουνά της Κρήτης.

ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΟΝΣΟΛΑΚΗ Α4

Συνέντευξη από τον Μίμη Δεληγιάννη, πρόεδρο Συλλόγου Μικρασιατών Λαυρεωτικής

Την συνέντευξη πήρε και επιμελήθηκε η  Θεοδώρα Τερνιώτη, μαθήτρια του  Α4

Τόπος συνέντευξης: Κέντρο Θαλάσσης Λαυρίου

Ημερομηνία συνέντευξης: 30/11/2024

Ε: Ποια είναι τα έθιμα των Χριστουγέννων για τους Μικρασιάτες του Λαυρίου;

Α:  Σήμερα, δεν έχουμε κάποιο διαφορετικό  έθιμο από όσα ξέρει και κάνει ο περισσότερος κόσμος. Πρώτα από όλα τα σπίτια είναι στολισμένα με δένδρα και κάθε λογής διακοσμητικά. Οι οικογένειες μαζεύονται, τρώνε και γιορτάζουν παρέα. Επίσης, μαζεύονται τα παιδιά και λένε τα κάλαντα πηγαίνοντας από τόπο σε τόπο. Ακόμα υπάρχουν αρκετά γλυκίσματα, όπως μελομακάρονα, κουραμπιέδες, βασιλόπιτα,  ρολό (μπακλαβάς) και άλλα.

Ε: Είναι κάποια πράγματα τα οποία θυμάστε από παλιά, αλλά έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα;

Α: Τώρα πια, τα δένδρα στα σπίτια, που είναι στολισμένα, δεν είναι αληθινά, αλλά συνήθως πλαστικά, ενώ παλιότερα πήγαιναν οι οικογένειες στα βουνά και έκοβαν κάποιο πεύκο ή κάποιο έλατο, για να το στολίσουν. Επιπλέον, τα παιδιά που πήγαιναν για να πουν τα κάλαντα στα σπίτια, οι κυρίες τους πρόσφεραν συνήθως κάποιο γλύκισμα και αν είχαν την οικονομική δυνατότητα τους έδιναν λίγα χρήματα, ενώ σήμερα ο κόσμος συνηθίζει να τους δίνει χρήματα και όχι γλυκίσματα. Φυσικά, όλα αυτά γίνονταν πρωί πρωί τα ξημερώματα.

Φωτογραφία: Συμέλα Παντζαρτζή