Έλληνες σε ελληνικό καφενείο στη Μασαχουσέτη
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το φαινόμενο της προσφυγιάς αλλά και της μετανάστευσης αποτελούσε πάντοτε μεγάλη πληγή για την Ελλάδα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μεγάλο μέρος του πληθυσμού της –άλλοτε για λόγους οικονομικούς (μετανάστευση) και άλλοτε για πολιτικούς (προσφυγιά)- αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα, αφαιρώντας από τη χώρα τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της, μιας και αυτοί που έφευγαν βρίσκονταν στις πιο παραγωγικές ηλικίες. Ποια είναι όμως η διαφορά μεταξύ πρόσφυγα και μετανάστη; Μία ενδιαφέρουσα απάντηση δίνει ο Γερμανός ποιητής Μπ. Μπρεχτ στο ποίημα του Για τον όρο «Μετανάστες».
Για τον όρο “Μετανάστες”, Μπ. Μπρεχτ
Λαθεμένο μου φαινόταν πάντα το όνομα που μας δίναν:
”Μετανάστες”.
Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,
δε φύγαμε γιατί το θέλαμε, λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε
και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε
να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.
Εμείς φύγαμε στα κρυφά.Μας κυνήγησαν, μας προγράψανε.
Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε ‘θα ναι, μα εξορία.
Έτσι, απομένουμε εδωπέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά
στα σύνορα,
προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό
σημάδι αλλαγής στην άλλη όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις
κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα
ν’ απαρνιόμαστε, χωρίς να συγχωράμε τίποτααπό όσα έγιναν, τίποτα δε συγχωράμε!
Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμε δώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς
οι ίδιοι
μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε
τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας
περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,
μαρτυράει τη ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.
Όμως κανένας μας
δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη
δεν ειπώθηκε ακόμα.
ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ – ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ
Τι εννοούμε με τον όρο πρόσφυγας ;
ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ : Αυτός που αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του ή τον τόπο κατοικίας του, για λόγους πολλές φορές πολιτικούς, και να φύγει σε μια ξένη χώρα.
Για παράδειγμα: Oι πρόσφυγες από την Μ.Ασία, οι ελληνικοί πληθυσμοί που ήρθαν στην Ελλάδα μετά την Μικρασιατική καταστροφή.
ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ : Ονομάζεται αυτός που έχει μεταναστεύσει για λόγους οικονομικούς, με κίνητρο την εύρεση εργασίας.
Για παράδειγμα: Oι Έλληνες μετανάστες στην Γερμανία, τις Η.Π.Α, την Αυστραλία.
Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
19ος αιώνας
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗ
Ο Χαρίλαος Τρικούπης, ένα νέο πολιτικό πρόσωπο που εμφανίστηκε περίπου το 1885-1889, πρότεινε λύσεις για όλα τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ελλάδα. Ο βασιλιάς ήταν εκείνος που πήρε την πρωτοβουλία και τον διόρισε πρωθυπουργό προκειμένου να βγάλει τη χώρα από τη δύσκολη κατάσταση που βρισκόταν.
Το πρόγραμμα του Τρικούπη είχε ως προτεραιότητα τη δημιουργία ενός εκσυγχρονισμένου και οικονομικά αναπτυγμένου κράτους. Πραγματοποιήθηκαν έργα υποδομής (δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου, διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου κ.ά.), οργανώθηκαν οι ένοπλες δυνάμεις και ορίστηκαν αντικειμενικά κριτήρια διορισμού των δημοσίων υπαλλήλων.
Όμως, για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά η Ελλάδα έπρεπε να πάρει δάνεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις και για να τα ξεχρεώσει επέβαλε βαριά φορολογία. Η οικονομία της Ελλάδας σιγά σιγά παρέλυσε. Τελικά, ο Τρικούπης κήρυξε στη χώρα πτώχευση το 1897, αναγκάζοντας χιλιάδες ανθρώπους στη μετανάστευση, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
Γενικά, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική οικονομία και κοινωνία σημαντικές αλλαγές. Μία από αυτές ήταν η δημιουργία σημαντικών αστικών κέντρων, μεταξύ των οποίων και η νέα πρωτεύουσα, η Αθήνα. Σημαντικός, βέβαια, παρέμενε και ο αγροτικός τομέας, καθώς σε μεγάλο ποσοστό οι Έλληνες παραμένουν αγρότες. Βασικό εξαγώγιμο προϊόν αποτελεί η σταφίδα. Η μεγάλη ζήτηση οδήγησε στη μονοκαλλιέργεια, με αποτέλεσμα, όποτε η σοδειά καταστρεφόταν, λόγω κακών καιρικών συνθηκών, να αδυνατούν να εξάγουν οι παραγωγοί το προϊόν (σταφιδική κρίση).
Όσον αφορά τη βιομηχανία, η Ελλάδα αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς. Η έλλειψη κεφαλαίων και πρώτων υλών δε βοηθούν.
Επιπλέον, η χώρα είναι υπερχρεωμένη, αδυνατεί να ξεπληρώσει τα δάνειά της και αγρότες και εργάτες ζουν σε συνθήκες τραγικές. Αυτή η κατάσταση οδήγησε λοιπόν εργάτες και αγρότες στη μετανάστευση προς το εξωτερικό. Πηγαίνουν κυρίως σε χώρες όπου υπάρχει μεγάλη ζήτηση εργατικών χεριών, όπως τον Καναδά και τις ΗΠΑ, αλλά και προς της ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, κυρίως την Αίγυπτο.
Γ. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Μετανάστευση ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο κάποιος με δική του απόφαση εγκαταλείπει τη χώρα του, αναζητώντας καλύτερη ποιότητα ζωής, βιοτικού επιπέδου καθώς κι ένα καλύτερου μέλλον που θα του προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για την υπόλοιπη ζωή του.
Οι μαρτυρίες για τις συνθήκες που αντιμετώπιζαν οι Έλληνες μετανάστες στην Αμερική, μόλις έφταναν στη νέα τους πατρίδα είναι τραγικές. Μετά από ένα πολυήμερο ή ταξίδι που διαρκούσε ένα περίπου μήνα, έφθαναν στο λιμάνι της Ν. Υόρκης. Εκεί έμελε να αντιμετωπίσουν μια επώδυνη και εξευτελιστική διαδικασία. Δηλαδή, κατευθύνονταν προς τη νησίδα Έλλις όπου διαπιστωνόταν αν πληρούν τις προϋποθέσεις «του νόμου περί μεταναστεύσεως». Αν, με άλλα λόγια, είναι σωματικά υγιείς. Με βάση λοιπόν το νόμο αυτό, αποκλείονταν από το δικαίωμα εισόδου στη χώρα όσοι έπασχαν από σοβαρά νοσήματα (π.χ. οι φυματικοί), οι πνευματικά καθυστερημένοι (επομένως υπήρχε ρατσισμός προς αυτά τα άτομα), οι ψυχοπαθείς, οι εγκληματίες και οι «αναρχικοί».
Οι σχετικές εξετάσεις γίνονταν με συνοπτικές κι αυταρχικές διαδικασίες στη διάρκεια των οποίων ο εξεταζόμενος δεν μπορούσε να προβάλλει την άρνησή του για κάτι, καθώς αγνοούσε την αγγλική γλώσσα. Μετά από αυτή τη διαδικασία όσοι είχαν απορριφθεί οδηγούνταν πάλι στα πλοία για το πικρό ταξίδι της επιστροφής αφήνοντας πιθανότατα πίσω την οικογένειά τους, καθώς και το όνειρο που είχαν αρχίσει να κάνουν. Από την άλλη, όσοι έμεναν έπρεπε καθημερινά να δίνουν αγώνα επιβίωσης μεταξύ αγνώστων.
Κώστας Κυριακίδης – Δημήτρης Λαμπρούσης Γ’1
