Αρχεία 'ΕΠΕΤΕΙΟΙ' Κατηγορία
Δεκ 28 2008
Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης 1909 100 ΧΡΟΝΙΑ από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου
Το 1937 η αδελφή τού Γιάννη Ρίτσου Λούλα εισάγεται στο Δρομοκαΐτειο με βαρύτατο ψυχικό νόσημα κι ο ποιητής γράφει συγκλονισμένος την ποιητική σύνθεση Το τραγούδι της αδελφής μου. Την ίδια χρονιά τον χαιρετίζει ο Παλαμάς με τον πασίγνωστο στίχο «παραμερίζουμε ποιητή για να περάσεις». Δεν επρόκειτο για μιαν απλή έξαρση. Θα αποδεικνυόταν ότι ο Παλαμάς απευθυνόταν σε έναν ποιητή πραγματικά κορυφαίο, ο οποίος πεθαίνοντας το 1990 θα άφηνε πίσω του ένα έργο τόσο επιβλητικό που ακόμη και σήμερα μόνο τον θαυμασμό προκαλεί.
Η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του Ρίτσου επαναφέρει στην επικαιρότητα τα ίδια ερωτήματα που είχαν τεθεί κι ενόσω ο ποιητής βρισκόταν ακόμη ανάμεσά μας. Πόσους συμβιβασμούς έκανε στη ζωή του, γιατί δεν βγήκε να κριτικάρει δημόσια το κομμουνιστικό καθεστώς- που το έκρινε αυστηρά στις ιδιωτικές του στιγμές- και τι πιέσεις δεχόταν για να γράψει τα ευκαιριακά πολιτικά του ποιήματα που είναι γεμάτα συνθήματα και πολιτικά κλισέ.
Την απάντηση τη δίνει η ίδια η ζωή και η καλλιτεχνική πορεία του Ρίτσου. Ο ποιητής, προερχόμενος από μεγαλοαστική οικογένεια της Μονεμβασιάς, έζησε στην οικογένειά του τα μεγάλα δράματα: την οικονομική κατάρρευση, την αρρώστια και την τρέλα. Ο αδελφός του Δημήτρης πέθανε από φυματίωση, το ίδιο και η μητέρα του κι ο πατέρας του, ο οποίος έχοντας πιο μπροστά χρεοκοπήσει κλείστηκε στο Ψυχιατρείο του Δαφνίου το 1926.
Μεγάλο μέρος της ζωής του ο Ρίτσος το έζησε μες στην ανέχεια. Δούλεψε γραφέας, επιμελητής εκδοτικού οίκου, ηθοποιός και χορευτής. Προσβλήθηκε κι εκείνος από φυματίωση, που τον ταλαιπώρησε για χρόνια. Και όσο για τη στράτευσή του στην Αριστερά, την πλήρωσε με απανωτές διώξεις, εκτοπισμούς και εξορίες στη Λήμνο, στη Μακρόνησο, στον Αϊ-Στράτη και στην Ικαρία.
Η Αριστερά τον τίμησε όσο κανέναν άλλο ποιητή της κι εκείνος, ανταποδίδοντας, σε κάθε πρόσφορη περίσταση, δεν δίσταζε να γράψει κι ένα ευκαιριακό ποίημα. Η πίστη του στο σοβιετικό καθεστώς κλονίστηκε μόνο μετά την κατάρρευσή του, όμως η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης συνέπεσε σχεδόν και με τον θάνατο του ίδιου.
Ολα τούτα όμως τα εξηγεί το ίδιο το έργο. Τα ευκαιριακά ποιήματα του Ρίτσου δεν ανήκουν στα καλύτερά του. Η πίστη του στην Επανάσταση δεν ήταν ικανή να τον καταστήσει λαϊκό ποιητή- κι αυτό αποδεικνύεται στο μείζον επίτευγ μά του που είναι οι συνθέσεις οι οποίες αποτελούν την Τέταρτη διάσταση, έργο από μόνο του αρκετό για να τον κατατάξουμε στη χορεία των μεγάλων ποιητών του 20ού αιώνα. Αλλά οφείλει κανείς να λαμβάνει υπόψη του ένα θεμελιώδες γεγονός: ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας επιτάχυνσης του ιστορικού βηματισμού και για τον Ρίτσο η επιτάχυνση οφειλόταν στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Η βαθύτερη φύση του εν τούτοις βρισκόταν στα μη πολιτικά- ή τουλάχιστον όχι ευθέως στρατευμένα- ποιήματά του: στις Μαρτυρίες , στην Τέταρτη διάσταση, στα Πέτρες,Επαναλήψεις,Κιγκλίδωμα .
Εγραφε καθημερινά με μια αντοχή κι εργατικότητα που σε αφήνουν κατάπληκτο. Αφησε πάνω από 120 ποιητικές συλλογές, τη σειρά πεζογραφημάτων με τίτλο Συναξάρι ανωνύμων αγίων, ταξιδιωτικά κείμενα κι ένα πλήθος εξαίρετων μεταφράσεων που καθιέρωσαν στη χώρα μας ποιητές πρώτης γραμμής, από τον Μαγιακόβσκι και τον Μπλοκ ως τον Γιεσένιν και τον Ναζίμ Χικμέτ. Και όλα τούτα τα δημιούργησε με ασύγκριτη επιμονή και με μπαλζακικό πάθος.
Γράφοντας για τον Παλαμά ο Σεφέρης τον συνέκρινε με ποτάμι. Οπως ένα ορμητικό ποτάμι κατεβάζει νερό, έτσι και παρασέρνει στο πέρασμά του μπάζα και λάσπη. Αν το παραπάνω ισχύει για τον Παλαμά ισχύει και για τον Ρίτσο. Και οι δυο τους υπήρξαν ποιητές φάσματος, έντασης και έκτασης, αλλά ο Ρίτσος δημιούργησε ένα νέο ύφος και ταυτοχρόνως ένα πρότυπο που τώρα το ανακαλύπτουν οι ποιητές διεθνώς, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον. Ο Ρίτσος γίνεται γνωστός στην Αμερική μετά τον θάνατό του κι οι νεότεροι ποιητές στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού θαυμάζουν το δικό του πρότυπο: το να μιλά κανείς με τον απλούστερο και τον λιγότερο εντυπωσιακό τρόπο χωρίς να κάνει εκπτώσεις στη λυρική ποιότητα ή να καταφεύγει στην πεζολογία.
Οπως κι ο Σεφέρης- αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα- ο Ρίτσος βίωσε την αρχαιότητα μέσα στο σύγχρονο- κοινωνικό και προσωπικό- δράμα. Η συγκλονιστική του αρχόντισσα λ.χ. στο Νεκρό σπίτι (από την Τέταρτη διάσταση ) παραπέμπει στην Κλυταιμνήστρα και η Μονεμβασιά του είναι οι Μυκήνες του 20ού αιώνα. Ανακαλώντας το προσωπικό και το οικογενειακό του δράμα στη δεκαετία του 1950- την πιο ευτυχισμένη της ζωής του, όταν παντρεύεται τη Φιλίτσα κι αποκτά τη μονάκριβη κόρη του Ερη- ο ποιητής αφηγείται ξανά τον μύθο των Ατρειδών σαν σκοτεινό ωστόσο παρακολούθημα της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Για αυτό κι ενώ τα έργα που τον έκαναν διάσημο όσο ζούσε είναι ο Επιτάφιος και η Ρωμιοσύνη (λόγω βεβαίως της μελοποίησής τους από τον Θεοδωράκη) εκείνα που του εξασφαλίζουν εξέχουσα θέση στην καβαφική « πόλη των ιδεών» (ο Ρίτσος έγραψε δώδεκα θαυμάσια ποιήματα για τον Καβάφη) είναι οι σκοτεινοί μονόλογοι της Τέταρτης διάστασης , η αναμέτρησή του με τη μνήμη και την τραγωδία.
Γι΄ να μη μεμψιμοιρούμε, κι επειδή οφείλουμε να τιμούμε τους ανθρώπους μας όπως τους αρμόζει, αρκεί να πούμε ότι παρόμοιο έργο δεν υφίσταται στην παγκόσμια ποίηση του 20ού αιώνα. Υπήρξαν λ.χ. εκτενείς συνθέσεις με πρότυπο την Οδύσσεια, όχι όμως κι αντίστοιχες με πρότυπο την τραγωδία. Οσο για τη μεγαλύτερη διεθνή επιβράβευση (το βραβείο Νομπέλ) σήμερα πλέον δεν έχει καμιά σημασία ότι δεν του δόθηκε. Ας πούμε ότι η Σουηδική Ακαδημία- που θα μπορούσε να του το απονείμει την περίοδο της δικτατορίας, όταν ο ποιητής βρισκόταν σε κατ΄ οίκον περιορισμό στη Σάμο- αδίκησε εν προκειμένω τον εαυτό της. *
www.tovima.gr
Δεκ 28 2008
1929 80 ΧΡΟΝΙΑ από το κραχ Ανήκει στο παρελθόν;
Σε μια βιβλιοκρισία που δημοσιεύθηκε το 1931 στο επιστημονικό περιοδικό Τhe Εconomic Journal που εξέδιδε η Royal Εconomic Society του Λονδίνου, η οικονομική κρίση που είχε ξεσπάσει δύο χρόνια νωρίτερα, το 1929, περιγράφεται ως «κρυφό μυστήριο» (hidden mystery). Μπορεί αυτό στα ελληνικά να είναι ταυτολογία γιατί τα μυστήρια ή είναι κρυφά ή δεν είναι μυστήρια, αλλά με την επανάληψη δηλώνεται έμφαση σε κάτι που δεν μπορούμε να καταλάβουμε, στο μέγεθος της απορίας. Ογδόντα χρόνια από τότε όλοι οι οικονομολόγοι πρώτης γραμμής (αλλά και οικονομικοί ιστορικοί), φιλελεύθεροι και νεοφιλελεύθεροι, μεταρρυθμιστές και μαρξιστές, από τον Κέινς ως τον Χάγεκ, από τον Κοντράντιεφ ως τον Πολάνιι, από τον Γκαλμπρέιθ ως τον Φρίντμαν και τον τωρινό επικεφαλής της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας Μπεν Μπερνάνκι δοκίμασαν να αναμετρηθούν με την κρίση όπως οι ήρω ες των παραμυθιών με τον δράκο που φύλαγε το μυστικό της πριγκιποπούλας. Παρ΄ όλες τις προσπάθειες ένα κοινά αποδεκτό συμπέρασμα δεν προέκυψε. Και η περιγραφή και οι ερμηνείες εκείνης της κρίσης διαφέρουν διαμετρικά η μία από την άλλη. Για τους μεν φταίει η ελεύθερη αγορά.
Μόνιμος εφιάλτης
ΡΟΡΡΕRFΟΤΟ/GΕΤΤΥ ΙΜΑGΕS/ΙDΕΑL ΙΜΑGΕ 2. Πολίτες συγκεντρωμένοι στη Γουόλ Στριτ
Για τους δε φταίει η παρέμβαση του κράτους που επιδείνωσε την αρχική κρίση, εμποδίζοντας την αγορά να αυτοϊαθεί. Μερικοί αποδίδουν την κρίση σε λόγους που έχουν να κάνουν με τη νομισματική κυκλοφορία, άλλοι στην ανεπαρκή ζήτηση που, για πολλούς, προερχόταν από την εισοδηματική ανισότητα. Υπάρχουν εκείνοι που επικαλούνται τη συγκυρία μετά τον Α Δ Παγκόσμιο Πόλεμο και το βάρος των πολεμικών αποζημιώσεων, άλλοι που την απέδωσαν σε δομικούς λόγους και στην απαξίωση επενδύσεων εξαιτίας της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, κάτι που είχε αναλύσει ο Μαρξ ως εγγενές στην επέκταση της καπιταλιστικής οικονομίας.
Ως σήμερα η ανάλυση της κρίσης εξαρτάται από την πολιτική που πρεσβεύει κάθε ρεύμα οικονομικής σκέψης, αλλά συμβαίνει και το αντίστροφο: η ανάλυση της κρίσης αποτελεί λυδία λίθο κάθε οικονομικής θεωρίας. Ολα αυτά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για να δικαιώσουν τις επιφυλάξεις της μεταμοντέρνας κριτικής στα θεωρούμενα πιο σκληρά καρύδια των κοινωνικών επιστημών, δηλαδή την οικονομική ιστορία και την οικονομική θεωρία. Δείχνουν όμως ότι επί ογδόντα χρόνια κάτω από το μαξιλάρι μας κρύβεται ένας εφιάλτης: η οικονομική κρίση, το κραχ, η μεγάλη ύφεση του 1929, τα σταφύλια της οργής, οι ουρές των ανέργων, οι θεαματικές αυτοκτονίες από τους ουρανοξύστες, το λυκόφως της σύντομης δημοκρατίας του Μεσοπολέμου.
Σήμερα με περισσή ευκολία γράφεται ότι η κρίση ξεπεράστηκε με την εφαρμογή της περίφημης συνταγής του Κέινς «βάλτε τους ανέργους να ανοιγοκλείνουν τρύπες στον δρόμο και πληρώστε τους· η δημιουργία εισοδήματος θα αναζωογονήσει την οικονομία». Ωστόσο οι άνεργοι απορροφήθηκαν μόλις το 1939, όταν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος, η μισή εργατική δύναμη είχε επιστρατευθεί και οι εξοπλιστικές βιομηχανίες δούλευαν στο φουλ. Χρειάστηκε ένας πόλεμος, ο μεγαλύτερος και αιματηρότερος παγκόσμιος πόλεμος ως τότε, για να εφαρμοστεί η κεϊνσιανή πολιτική και οι διάφορες παραλλαγές της από τη δεκαετία του 1950 και έπειτα, με κύριο προσανατολισμό την πλήρη απασχόληση. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι ότι η θατσερική και η ριγκανική αντικατάσταση του κεϊνσιανού δόγματος στην οικονομία επικαλέστηκε τον Φρίντριχ Χάγεκ, τον αυστριακό οικονομολόγο που κατασκεύασε τη θεωρία του τον καιρό της κρίσης και πάνω στην εμπειρία της. Αλλά τόσο με την κεϊνσιανή πολιτική και δημιουργία εισοδημάτων με κρατική καθοδήγηση όσο και με τη νεοφιλελεύθερη, δηλαδή με το πλαστικό χρήμα και τους πύργους που χτίστηκαν από επάλληλες επιδανειοδοτήσεις, η κρίση του 1929 ήταν συνεχώς παρούσα ως το απωθημένο της οικονομικής πολιτικής. Τώρα ο εφιάλτης αυτός επιστρέφει σαν τα έντομα που μεταλλάχθηκαν από τα εντομοκτόνα ή τα μικρόβια που τρέφονται από τα αντιβιοτικά. Από ΄δώ προέρχεται και ο τρόμος των αγορών, των πολιτικών, αλλά και των απλών ανθρώπων. Αν και τα δύο δοκιμάστηκαν, ποια είναι η θεραπεία; Το παρελθόν δεν είναι νεκρό
Οταν ορκίστηκε πρόεδρος των ΗΠΑ το 1933 ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ είχε πει την περίφημη φράση «Δεν έχουμε τίποτε να φοβηθούμε παρά μόνο τον ίδιο τον φόβο» (We have nothing to fear but fear itself). Εννοούσε ότι ο φόβος αποτελεί παραλυτικό στοιχείο για την ανάκαμψη από την κρίση. Είναι προφανές ότι σήμερα o φόβος τρέφεται από την αδυναμία της κατανόησης του φαινομένου, και με τη σειρά του την τροφοδοτεί. Καταλαβαίνει κανείς βέβαια αυτούς που τρέχουν να καλύψουν το γνωσιακό κενό που μας δημιουργεί η κρίση με θεωρίες εξόδου από την αγορά, σαν να μην έχουν διαβάσει το περίφημο κεφάλαιο του Πολάνιι για το πείραμα του Speenhamland και σαν να μη γνωρίζουν τι συνέβη στο ένα τρίτο του κόσμου από το 1917 ως το 1989. Καταλαβαίνουμε επίσης και εκείνους που σαν να τέλειωσε η κρίση μάς λένε την ιστορία ενός καλοτακτοποιημένου κόσμου όπου η αγορά θα συνδιαλέγεται με την πολιτική και δεν θα κάνει του κεφαλιού της, όπου η Ευρώπη θα έχει την πρωτοβουλία από την Αμερική και όπου ο κόσμος θα είναι πολυπολικός, θα περνάει καλά και εμείς καλύτερα.
Καταφεύγουμε συχνά σε γνωστές ή αναλογικές ιστορίες γιατί δεν ανεχόμαστε εύκολα το γνωσιακό κενό. Αλλά αυτό είναι «ο φόβος που πρέπει να φοβόμαστε». Γιατί κρίση δεν σημαίνει διακοπή και ρήξη μόνο των οικονομικών ροών και λειτουργιών, αλλά επίσης και των διανοητικών σχημάτων και των θεωρητικών εργαλείων με τα οποία αντιλαμβανόμαστε την πορεία της οικονομίας και κυρίως τη σχέση οικονομίας και κοινωνίας. Αν η κρίση του 1929 είναι ακόμη ένα «κρυφό μυστήριο», τότε τι να πούμε για την τωρινή κρίση που συμβαίνει σε πείσμα πολιτικών που κατά βάθος ήθελαν να εξορκίσουν εκείνη την κρίση; Ισως την περίφημη φράση του αμερικανού συγγραφέα Γουίλιαμ Φόκνερ που θυμήθηκε προεκλογικά ο Ομπάμα: «Το παρελθόν δεν είναι νεκρό.Στην πραγματικότητα δεν είναι καν παρελθόν» (Τhe past is not dead. Ιn fact, it΄s not even past). *
Ο κ.Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δεκ 28 2008
Η έλευση του Βενιζέλου
Η άφιξη του Βενιζέλου στην Αθήνα στις 28 Δεκεμβρίου 1909, ύστερα από πρόσκληση του Συνδέσμου, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία, παρ΄ όλο που δεν ανέλαβε αμέσως την πρωθυπουργία. Ο κρητικός πολιτικός πρότεινε τον σχηματισμό νέας υπηρεσιακής κυβέρνησης, η οποία θα διενεργούσε εκλογές για τη σύγκληση αναθεωρητικής συνέλευσης. Αμέσως μετά πρόβλεπε και τη διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Παρά τις διαφωνίες που ανέκυψαν μεταξύ των αρχηγών των πολιτικών κομμάτων αν θα αποδέχονταν την παραβίαση του Συντάγματος που συνεπαγόταν η λύση την οποία πρότεινε ο Βενιζέλος, ο Γεώργιος συναίνεσε και ανέθεσε την πρωθυπουργία της μεταβατικής κυβέρνησης στον Στέφανο Δραγούμη. Οι εκλογές για την Αναθεωρητική Βουλή προκηρύχθηκαν τον Μάρτιο 1910. Λίγο πριν είχε διαλυθεί, με
2. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο γραφείο του
δυσφορία, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Οι εκλογές έγιναν στις 8 Αυγούστου 1910 και ανέδειξαν διπλάσιο αριθμό βουλευτών από την προηγούμενη Βουλή. Η λειτουργία της Αναθεωρητικής Βουλής, όπου την πλειοψηφία διατήρησαν τα παλαιά κόμματα, δεν ήταν εύκολη, γιατί οι ριζοσπαστικότεροι βουλευτές ζητούσαν να κηρυχθεί η Βουλή Συντακτική.
Μέσα στο κλίμα του νέου αδιεξόδου, ο Βενιζέλος θα επιστρέψει στην Αθήνα, από την Κρήτη όπου βρισκόταν, στις 5 Σεπτεμβρίου. Την ίδια ημέρα θα απευθυνθεί στον αθηναϊκό λαό που είχε κατακλύσει την πλατεία Συντάγματος, δηλώνοντας ότι ερχόταν ως «σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών». Εναν μήνα αργότερα ο Γεώργιος θα διορίσει τον Βενιζέλο πρωθυπουργό στη θέση του Δραγούμη. Η κομματική σύνθεση της Βουλής ωστόσο δεν επέτρεπε στον νέο πρωθυπουργό ελευθερία κινήσεων, παρά την ψήφο εμπιστοσύνης που πήρε, και θα πείσει τον βασιλιά να προκηρύξει νέες εκλογές για τη Β Δ Αναθεωρητική Βουλή. Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910, χάρη και στην απόφαση για αποχή των παλαιών κομμάτων, το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα κερδίσει τις 307 από τις 362 έδρες. Το βουλευτικό σώμα θα ανανεωθεί σχεδόν στο σύνολό του, εφόσον περίπου το 87% των βουλευτών εκλεγόταν για πρώτη φορά.
Η επόμενη διετία σφραγίστηκε από το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα των Φιλελευθέρων και από την πολεμική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων. Ο συμβιβασμός με το Στέμμα (με την εκ νέου ανάθεση της γενικής διοίκησης του στρατεύματος στον Διάδοχο Κωνσταντίνο) και με ευρύτερα κοινωνικά στρώματα (όπως π.χ. στο γλωσσικό ζήτημα) είχαν ως στόχο, όπως φαίνεται, τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση στην εξωτερική πολιτική. Ο Βενιζέλος πραγματοποίησε και τα αλυτρωτικά οράματα και την «ανόρθωση» της χώρας, που υπήρχαν στις διακηρύξεις του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Το 1913 η «μικρά Ελλάς» ήταν ήδη διπλάσια σε έκταση και πληθυσμό. Ωστόσο, όπως έγραψε ο Gunnar Ηering, «το πραξικόπημα του 1909 πρέπει να το ξεχωρίσει κανείς από τις εξελίξεις που συντελέστηκαν μετά το 1910». Ο αστικός μετασχηματισμός του κράτους που πραγματοποιήθηκε από το Κόμμα των Φιλελευθέρων αποτέλεσε μάλλον «ακούσια συνέπεια» του κινήματος στο Γουδί. *
Δεκ 28 2008
1989 20 ΧΡΟΝΙΑ ιδιωτικής τηλεόρασης
Πώς πέρασαν τα χρόνια… Ηταν κάποτε ο συνταγματάρχης Βαρτάνης που γοήτευε το πανελλήνιο με την αρρενωπότητα και την τόλμη του στον «Αγνωστο πόλεμο». Η σειρά που έκανε πρεμιέρα στην ΥΕΝΕΔ, στις 12 Οκτωβρίου 1971 και διήρκεσε ως τις 27 Οκτωβρίου 1974, έχει γράψει Ιστορία ως ένα από τα πιο επιτυχημένα- ως προς τη θεαματικότητα- σίριαλ όλων των εποχών. Η αλήθεια είναι ότι τότε ο τηλεθεατής δεν είχε και πολλές επιλογές για την ψυχαγωγία του- για την ενημέρωσή του ήταν πολύ πιο σκούρα τα πράγματα:ΕΡΤ και ΥΕΝΕΔ, δύο κρατικά κανάλια, και αυτό ήταν όλο. Οχι μόνο στα σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας, αλλά για μεγάλη χρονική περίοδο (τον «Αγνωστο πόλεμο» ακολούθησαν ο «Μεθοριακός σταθμός, το «Λούνα παρκ», οι «Πανθέοι»…) ως το 1989 οπότε εξέπεμψε το πρώτο ιδιωτικό κανάλι, το Μega. Είχαν γίνει και κάποιες άλλες σποραδικές προσπάθειες για το ξαράχνιασμα της ελληνικής τηλεόρασης με τη λειτουργία ιδιωτικών καναλιών, οι οποίες όμως σήμερα έχουν ξεχαστεί. Ετσι, η ιδιωτική τηλεόραση γιορτάζει το 2009 τα 20 χρόνια λειτουργίας της. Αν και αναλογιζόμενοι το αποτέλεσμα δεν είμαστε καθόλου σίγουροι αν η επέτειος θα πρέπει να λάβει τον πανηγυρικό χαρακτήρα που κάποιοι θα θελήσουν να της δώσουν. Μήπως θα ήταν καλύτερα να αποτελέσει για τα κανάλια μια καλή αφορμή για ενδοσκόπηση; Μήπως, λέμε…
Οπως και αν έχει, τα πράγματα στην ελληνική τηλεόραση ήταν για πολλά χρόνια από ήρεμα ως απελπιστικά πληκτικά. Με ειδησεογραφία που δεν φημιζόταν για την αντικειμενικότητά της, με αρκετά σίριαλ, με made in Greece φτωχοσόου… Η άνοδος του ΠαΣοΚ στην εξουσία, τον Οκτώβριο του 1981, έφερε τις πρώτες μεγάλες αλλαγές. Το 1982 η ΥΕΝΕΔ μετονομάστηκε σε ΕΡΤ2 (για να μετονομαστεί σε ΝΕΤ το 1997). Εκτοτε, άλλοτε με μικρά και άλλοτε με μεγαλύτερα βήματα, επετεύχθη σημαντική βελτίωση στο τηλεοπτικό πρόγραμμα. Το κρατικό μονοπώλιο εξακολούθησε να ισχύει ως το 1989, οπότε η κυβέρνηση του Τζαννή Τζαννετάκη ψήφισε τη νομιμοποίηση της ιδιωτικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης. Ετσι, στις 20 Νοεμβρίου 1989 το Μega Channel εξέπεμψε τα πρώτα προγράμματά του, ενώ λίγο μετά, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1990 εξέπεμψε για πρώτη φορά ο Αntenna. Ηταν να γίνει η αρχή. Η ελληνική πληθωρικότητα γέννησε σύντομα πολλά ιδιωτικά κανάλια- Σκάι που μετονομάστηκε σε Αlpha, Star Channel, Νew Channel, Αlter, Seven… Και το τοπίο άλλαξε οριστικά. Προς το καλύτερο;
Και προς το καλύτερο: το ρεπορτάζ και η ειδησεογραφία εκσυγχρονίστηκαν και απαλλάχτηκαν από (κρατικά) βαρίδια του παρελθόντος. Η ψυχαγωγία απέκτησε νέα δυναμική με ευπρόσωπα σίριαλ, φαντασμαγορικά σόου, τηλεπαιχνίδια, ενδιαφέροντα talk show, αξιόλογες αμερικανικές και ευρωπαϊκές ταινίες και ξένες σειρές για τις οποίες η κρατική τηλεόραση δεν είχε ενδιαφερθεί. Επίσης, γνωρίσαμε αξιόλογους δημοσιογράφους, αρκετοί εκ των οποίων εξακολουθούν και σήμερα να μας ενημερώνουν ή να μας ψυχαγωγούν. Η ιδιωτική τηλεόραση έγινε ένα τεράστιο παράθυρο προς τον κόσμο. Ενα παράθυρο ορθάνοιχτο, χωρίς τις κουρτίνες που κατέβαζε για πολλούς και διάφορους λόγους η κρατική, εμποδίζοντάς μας τη θέα. Και ο τηλεθεατής εθίστηκε στον πολύχρωμο και εντυπωσιακό κόσμο της. Τώρα που μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα σε πολλά και διάφορα άρχισε να παρακολουθεί τηλεόραση περισσότερο από πριν…
Βεβαίως, τα ιδιωτικά κανάλια ήταν και είναι επιχειρήσεις. Επιχειρήσεις με στόχο το κέρδος, ο λυσσαλέος ανταγωνισμός των οποίων έδωσε γρήγορα τέλος στην «εποχή της αθωότητας». Το παιχνίδι αγρίεψε. Ενα παιχνίδι για τις ανάγκες του οποίου συχνά πυκνά έγιναν τεράστιες εκπτώσεις στην ποιότητα με τα γνωστά πικρά αποτελέσματα που γευόμαστε σήμερα: η φτήνια βρέθηκε να πρωταγωνιστεί στις νέες παραγωγές τους, η trash tv (που κάποτε εξέπεμπε μόνο τις μεταμεσονύκτιες ώρες) εξαπλώθηκε στο πρόγραμμα όλης της ημέρας, το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ αμαυρώθηκε με την (παράνομη) χρήση της κρυφής κάμερας και με υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, το κουτσομπολιό επιβλήθηκε ως υπεραξία της ψυχαγωγικής ζώνης. Την ίδια στιγμή το ημινόμιμο- ημιπαράνομο καθεστώς στο οποίο λειτουργούν όλα τα ιδιωτικά κανάλια, αναδεικνύεται σε μια από τις πιο σημαντικές «πληγές» του χώρου.
Με προβλήματα ή μη, το σίγουρο είναι ότι η ιδιωτική τηλεόραση από τότε που πρωτοεξέπεμψε ως σήμερα απέκτησε μεγάλη δύναμη. Μια δύναμη την οποία όμως πολύ συχνά δεν χειρίστηκε σωστά. Η σημερινή ποιοτική ντεκαντάνς της οφείλεται κατά πολύ στην άλογη χρήση αυτής της δύναμης, στις κακές εμπορικές και ποιοτικές επιλογές αλλά και στην έπαρση που συχνά «διαφθείρει» τον νικητή. Ευτυχώς οι καλές στιγμές εξακολουθούν να υπάρχουν πάντοτε τόσο στον τομέα της ψυχαγωγίας όσο και σε αυτόν της ενημέρωσης. Οι κακές στιγμές όμως έχουν γίνει πολύ περισσότερες και αυτό είναι κάτι που το παραδέχονται και άνθρωποι της μικρής οθόνης. Τι κάνουν όμως για αυτό; Αλήθεια, μπορεί η ιδιωτική τηλεόραση να κάνει και πάλι τη διαφορά; Ειδικά τώρα που και η κρατική ακολουθεί λανθασμένα πρότυπα, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να εκσυγχρονιστεί; Είναι τα ιδιωτικά κανάλια σε θέση να πάρουν το παιχνίδι πάνω τους, γυρίζοντας την πλάτη τους στη φτήνια (που τα ίδια έχουν επιβάλει) και αποδεικνύοντας ότι μπορούν, αν το 1989 έφεραν επανάσταση στην ψυχαγωγία και την ενημέρωση, σήμερα, 20 χρόνια μετά, να φέρουν μια άλλη επανάσταση, αυτή τη φορά αμιγώς ποιοτική; Είναι όμως και ο εθισμένος στη φτήνια θεατής σε θέση να τα ακολουθήσει και να τα στηρίξει; *
Δεκ 28 2008
1809 200 ΧΡΟΝΙΑ από τη γέννηση του Δαρβίνου Το άλλο πρόσωπο του Θεού
Στις 12 Φεβρουαρίου 2009 θα συμπληρωθούν διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Καρόλου Δαρβίνου, του βρετανού φυσιοδίφη στον οποίο χρωστούμε την εξελικτική θεωρία. Συμπληρώνονται επίσης 150 χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου του «Η καταγωγή των ειδών» (Τhe origin of species) στο οποίο ανέπτυξε τη θεωρία του. Με άλλα λόγια, ο Δαρβίνος ήταν ήδη 50 ετών όταν επιτέλους αποφάσισε να κοινοποιήσει την αιρετική άποψή του. Να πει δηλαδή ότι τα είδη δεν είναι σταθερά αλλά μεταβάλλονται και πως όλες οι μορφές ζωής σε αυτόν τον πλανήτη κατάγονται από έναν κοινό μακρινό πρόγονο.
Η θεωρία του κόκκινο πανί
Το γεγονός δεν είναι τυχαίο: για χρόνια ο Δαρβίνος αναζητούσε ενδείξεις και αποδείξεις για την ορθότητα της θεωρίας του την οποία είχε εκμυστηρευτεί σε λίγους καλούς φίλους. Ηθελε να έχει όσο το δυνατόν περισσότερα επιχειρήματα μπορούσε επειδή γνώριζε ότι θα υπήρχαν αντιδράσεις. Και πώς να μην υπήρχαν! Δεν ήταν μόνο η αντίθεσή του με τις γραφές που ήθελαν τον Δημιουργό να έχει δώσει πνοή σε όλα τα είδη, είναι το γεγονός ότι από τη θεωρία του δεν εξαιρέθηκε ο άνθρωπος. Αν και στο βιβλίο του «Η προέλευση των ειδών» δεν γίνεται αναφορά στο ανθρώπινο είδος, οι συνέπειες της άποψής του είναι προφανείς. (Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1871, ο Δαρβίνος θα εκδώσει το «Τhe Descent of man» για να επεκτείνει τη θεωρία του στον άνθρωπο.) Ναι, είμαστε συγγενείς με τους πιθήκους και τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά!
Και σαν να μην έφτανε αυτό, η αποδοχή της θεωρίας του Δαρβίνου ήταν ισοδύναμη με την αποδοχή ότι οι άνθρωποι καθόλου δεν είμαστε η κορωνίδα της εξέλιξης! Γιατί η εξέλιξη δεν είναι μια διαδικασία συνεχούς βελτίωσης με στόχο τη δημιουργία ενός άριστου είδους. Μακράν του να έχει συγκεκριμένο στόχο, η εξέλιξη είναι μια τυχαία διαδικασία: νέα είδη δημιουργούνται από τυχαίες μεταβολές σε υπάρχοντα είδη. Βασική προϋπόθεση είναι οι μεταβολές αυτές να επιφέρουν πλεονεκτήματα στα άτομα που τις φέρουν, να τα καθιστούν δηλαδή καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους και ως εκ τούτου σε πλεονεκτική θέση και ικανότερα να αφήσουν περισσότερους απογόνους.
Από τον δισταγμό στη δημοσιοποίηση
Η επίγνωση των επιπτώσεων της θεωρίας του, σε συνδυασμό με πλήθος άλλων λόγων (η κακή υγεία του, ο φόβος του ότι θα έπληττε το θρησκευτικό συναίσθημα της αγαπημένης συζύγου του Εμα…), έκανε τον Δαρβίνο διστακτικό στο να δημοσιοποιήσει τη θεωρία του την οποία επώαζε για δεκαετίες. Ηδη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του με το σκάφος Βeagle (από τις 27 Δεκεμβρίου 1831 ως τις 2 Οκτωβρίου 1836), το οποίο έκανε τον περίπλου του νοτίου ημισφαιρίου, κάνει παρατηρήσεις που δεν συνάδουν με την ιδέα της σταθερότητας των ειδών. Τα πρώτα ψήγματα της αμφιβολίας ωριμάζουν, ενισχύονται από συμπεράσματα δικά του και συναδέλφων του που εξετάζουν τα πολυάριθμα ζωικά και φυτικά είδη που έχει αποστείλει στη γενέτειρα από κάθε γωνιά του πλανήτη και βαθμηδόν ο Δαρβίνος είναι βέβαιος: τα είδη εξελίσσονται!
Παρά το γεγονός ότι μετά την επιστροφή του από το ταξίδι ο Δαρβίνος έχει αποκτήσει κύρος μεταξύ των μελών της επιστημονικής κοινότητας της εποχής του, δεν τολμά να δημοσιοποιήσει την άποψή του, την οποία αρχικά εκμυστηρεύεται σε στενούς φίλους. Καθώς μάλιστα ζει απομονωμένος στην αγγλική επαρχία, από αυτούς τους φίλους πληροφορείται ότι και κάποιος άλλος έχει την ίδια ιδέα! Ναι, ο Αλφρεντ Ράσελ Γουάλας (8 Ιανουαρίου 1823- 7 Νοεμβρίου 1913), εξερευνητής και φυσιοδίφης, έχει καταλήξει στα ίδια συμπεράσματα με τον Δαρβίνο αξιοποιώντας παρατηρήσεις του στον Αμαζόνιο και στο αρχιπέλαγος του Μαλάουι. Οι δυο τους παρουσιάζουν τις ιδέες τους την ίδια μέρα (1η Ιουλίου 1858) στη Linnean Society of London και έναν χρόνο αργότερα ο Δαρβίνος δημοσιεύει την «Προέλευση των ειδών».
Η χρονιά είναι δική του
Τίποτε πια δεν θα είναι το ίδιο στη βιολογία ύστερα από αυτή τη δημοσίευση! Αν και στην εποχή του Δαρβίνου η βιολογία ήταν σε εμβρυϊκή σχεδόν ηλικία (οι νόμοι του Μέντελ για την κληρονομικότητα δεν είχαν τύχει αναγνώρισης και αποδοχής ως τις αρχές του 20ού αιώνα, ενώ για την αποκάλυψη της δομής του DΝΑ θα χρειαζόταν να περάσουν άλλα 50 χρόνια), η θεωρία του παραμένει ισχυρή. Και κάτι περισσότερο: αποδεικνύεται η μόνη ικανή να εξηγήσει τα ευρήματα της σύγχρονης βιολογίας επαληθεύοντας τη ρήση του ουκρανικής καταγωγής εξελικτικού βιολόγου Τheodosius Dobzhansky (1900 -1975) πως «τίποτε στη βιολογία δεν έχει νόημα παρά υπό το φως της εξέλιξης» (Νothing in biology makes sense except in the light of evolution).
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι δικαίως το 2009 είναι έτος Δαρβίνου. Αλλά για όλους τους βιολόγους είναι ξεκάθαρο ότι δεν πρόκειται απλώς για μια επέτειο, για τον εορτασμό ενός γεγονότος που έγινε και τέλειωσε. Η συμπλήρωση 200 χρόνων από τη γέννηση του Δαρβίνου σηματοδοτεί τη γέννηση μιας επανάστασης που συνεχίζεται στις μέρες μας και που καθορίζει το σύγχρονο πρόσωπο της βιολογίας. *