Αρχεία 'ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ' Κατηγορία

Αυγ 07 2010

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

«Μικρασίας Έρως» του Δ. ΚαραβασίληΜε τη ματιά της Αργυρής Αναστασιάδου

Όντας  εγγονή Μικρασιατών προσφύγων πως αλλιώς  θα μπορούσα να προσεγγίσω το βιβλίο αυτό παρά  μόνον με τα μάτια της ψυχής ; Θα προσπαθήσω όμως να είμαι αντικειμενική.

Ας αρχίσω από τον τίτλο : «Μικρασίας  Έρως»  απόλυτα πετυχημένος , μας δίνει το  resume του βιβλίου που είναι η αξεπέραστη στο χρόνο ερωτική σχέση προς τη χαμένη Μικρασία , η « απόλυτη αγάπη της πατρίδας» της οποίας η έλξη προς τον πρόσφυγα συγγραφέα  είναι τόσο μεγάλη που τον θέλει δικό της , να τον αγκαλιάσει με το αγεράκι της και να τον μεθύσει με τις μυρουδιές της. Αλλά και αυτός έχει κρυμμένο μες΄ την καρδιά του τον πόθο της επιστροφής .

Τι να πω για την φωτογραφία στο εξώφυλλο ; Κοιτώντας έξω από το παράθυρο ενός εγκταλελλειμένου σπιτιού οι εικόνες που βλέπεις  είναι τόσο ζωντανές όσο και οι μνήμες !

Καλύτερη εισαγωγή  από «Το σπίτι που γεννήθηκα » του Κωστή Παλαμά  δεν θα μπορούσε να υπάρξει διότι :

Τὸ σπίτι ποὺ γεννήθηκα κι ἂς τὸ πατοῦν οἱ ξένοι,

στοιχειὸ εἶναι καὶ μὲ προσκαλεῖ· ψυχή, καὶ μὲ προσμένει.

Όσον αφορά τη γλώσσα του βιβλίου σας ,   υποκλίνομαι , τη χειρίζεστε άψογα χρησιμοποιείτε όμως το πολυτονικό σύστημα  , αν και το βιβλίο εκδόθηκε το 2007!

Σας βγαίνει αυθόρμητα ; ( είστε & θεολόγος ) ή είναι φόρος τιμής στην γερόντισσα δασκάλα που σας έμαθε την Ελληνική γλώσσα ,κρυφά με κίνδυνο & τίμημα όπως λέτε; Τέλος μπορεί να δείχνει ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τις ρίζες μας ; Ή όλα αυτά μαζί ; !

Μια πρωτοτυπία του βιβλίου σας – αρκετά εντυπωσιακή – είναι και τα δίστιχα που χρησιμοποιείτε αντί άλλου τίτλου σε κάθε κεφάλαιο. Πόσο δύσκολο ήταν να βρείτε δίστιχα που να ταιριάζουν με το θέμα του κάθε κεφαλαίου;

Kύριο χαρακτηριστικό του βιβλίου σας είναι η τεχνική με την οποία  γράφτηκε αυτό. Υπάρχει συνεχής εναλλαγή ανάμεσα στο ΠΑΡΟΝ (η τωρινή γειτονιά του συγγραφέα ) & στο ΠΑΡΕΛΘΟΝ ( η χαμένες πατρίδες ) ! Είναι η λεγόμενη :flashback – technique , ο συγγραφέας παίρνει αφορμή – π.χ. από μια κορνίζα , ένα λουλούδι , ένα παραθυρόφυλλο , παλιές φωτογραφίες , ένα κέντημα , έναν πεντακάθαρο τοίχο που μυρίζει ασβέστη , μια κουβέντα ενός πρόσφυγα  …ο κατάλογος είναι μακρύς, & μας γυρίζει πίσω στην πατρίδα  για να μας περιγράψει αυτήν & τις ιστορίες των ανθρώπων εκεί.

Το κάνει δε με τόση επιτυχία διότι επιστρατεύει όλη του την αγάπη και το σεβασμό στην ιστορία του & στην καταγωγή του ,που μόνον ένας Μικρασιάτης θα μπορούσε να το κάνει .Είναι φόρος τιμής προς τους γονείς του και κατ’ επέκταση προς όλους τους πρόσφυγες , δείχνοντας ότι οι μνήμες είναι & θα παραμείνουν ζωντανές , ούτε & η ελπίδα επιστροφής δεν θα σβήσει ποτέ γιατί έχουν το σπίτι τους ριζωμένο μεσ’ την καρδιά τους ! Γιατί πατρίδα κατά τον συγγραφέα είναι «το χώμα που πρωτοπατήσαμε

, οι πρώτες λέξεις που ακούσαμε , οι πρώτες μας ανάσες» .

Δεν θα επισέλθω σε περισσότερες λεπτομέρειες για να έχετε & λίγο suspense όταν θα το διαβάσετε !

Δεν είναι εγωιστικό αυτό που θα σας πω αλλά διαβάζοντάς το θα γνωρίσετε τον Μικρασιάτη πρόσφυγα & τι είναι αυτό που τον χαρακτηρίζει : « Η ΑΞΙΟΠΡΈΠΕΙΑ ,Η ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ , Η ΤΙΜΗ & Η ΥΠΟΛΗΨΗ » .

Ανέβηκε το Γολγοθά της ζωής του ,ταιριαστός απόλυτα με την καινούργια του γειτονιά , που κτίστηκε  πάνω σε μια ανηφόρα , ένοιωσε την μοναξιά & την απομόνωση . Ξεριζώθηκε από τον τόπο του και  βρέθηκε στην «ξενιτιά» ανάμεσα σε ανθρώπους που μιλούσαν την ίδια γλώσσα με αυτόν  , ήταν όμως τόσο διαφορετικοί  «Τουρκόσπορο» τον αποκαλούσαν γιατί φοβόντουσαν μην τους χαλάσει την βόλεψη & τους πάει τις δουλειές ! Δεν το βάλανε κάτω , δουλέψανε και ζήσανε .

« Ποιός ορίζει το ριζικό και δηλητηριάζει τη ζωή με προσφυγιά ;» αναρωτιέται ο συγγραφέας  αν και είμαι σίγουρη ότι το γνωρίζει πολύ καλά .

Τέλος  είναι πάρα πολλά τα αποσπάσματα – χωρία , που με εντυπωσίασαν  αλλά για λόγους οικονομίας χρόνου θα γράψω τις σελίδες & εσύ θα καταλάβεις ποια είναι : σελ. 15, 17, 20, 21, 33, 66, 72, 87, 90,101, 119, 150, 159, 163, 165,7169.

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Απρ 24 2010

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ 9ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΗ ΜΑΡΟΥΛΑ ΚΛΙΑΦΑ

mk1.jpgimages21.jpg

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Απρ 24 2010

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Η ΜΑΡΟΥΛΑ ΚΛΙΑΦΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΙΚΡΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ 9ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

imgp1291.JPG

Στο 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων, την περασμένη Δευτέρα 19 Απριλίου, πραγματοποιήθηκε συνάντηση-συζήτηση των μαθητών της Α’ τάξης με προσκεκλημένη την συμπολίτισσα συγγραφέα κ. Μαρούλα Κλιάφα. Αφορμή για την συνάντηση στάθηκε ένα απόσπασμα από το βιβλίο της “Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς” που διδάσκεται στο μάθημα  “Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας”.
Η συγγραφέας μίλησε για το έργο της, οι μαθητές έθεσαν τους προβληματισμούς τους σχετικά με τα θέματα της φιλίας, του ρατσισμού και της διαφορετικότητας που θίγεται στο έργο αυτό, καθώς επίσης και για τις τεχνικές που χρησιμοποιεί η συγγραφέας.
Ήταν πραγματικά μια “ζωντανή” εκδήλωση ώστε να γνωρίσουν οι μαθητές τη συγγραφέα και τον τρόπο σκέψης και δημιουργίας.
Ως έλάχιστη ανταπόδοση στη συγγραφέα αφιερώνεται το παρακάτω “ποίημα” που ουσιαστικά αποτελείται από τίτλους διαφόρων βιβλίων της.

imgp1290.JPG

[Στη Μαρούλα]
Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς. [Παρότι]
Δύσκολοι καιροί για μικρούς πρίγκιπες
Οι πελαργοί θα ξαναρθούν. [Γι’ αυτό]
Ας παίξουμε πάλι
Άγρια παιχνίδια. [Καθώς]
Η ηλιαχτίδα [χαϊδεύει]
Ένα δέντρο στην αυλή μας [και του λέει]
Τρομακτικά παραμύθια για ατρόμητα παιδιά.
Τέρμα. Εδώ κατεβαίνουν όλοι…

imgp1293.JPG

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Φεβ 24 2010

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Μοντέρνος ναι, παραδοσιακός όχι

contentsegment_13804476w150_h0_r0_p0_s1_v1jpg.jpg

Πώς ο Παπαδιαμάντης μετέφρασε ένα βρετανικό κλασικό έργο επιστημονικής φαντασίας, του οποίου ο ήρωας προκαλεί τη φρίκη, όπως και η δική του ηρωίδα

contentsegment_13804478w150_h0_r0_p0_s1_v1jpg.jpg


Ο Χ.Τζ.Ουέλς (1866-1946),ο άγγλος συγγραφέας και κοινωνικός φιλόσοφος που επηρρέασε τη λαϊκή φιλολογία των αρχών του 20ού αιώνα

Μια «χαμένη» μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, της νουβέλας τρόμου και επιστημονικής φαντασίας «Τhe Ιnvisible Μan» («Ο αόρατος άνθρωπος», 1897) του Χ. Τζ. Ουέλς (1866- 1946), που ο Παπαδιαμάντης τον απέδωσε ως Ε. Γ. Ουέλλς, έρχεται στο φως σχεδόν έναν αιώνα αργότερα. Μοιάζει να αποτελεί ευτύχημα η πνευματική συνάντηση των δύο συγγραφέων, σε μια εποχή που ήταν και οι δύο φτωχοί και άσημοι, αλλά ασφαλώς δεν ήταν τυχαία. Ο Παπαδιαμάντης, θαμμένος πάντα πίσω από ένα βουνό εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων στις εφημερίδες όπου δούλευε, οσμιζόταν τις εξελίξεις της εποχής του. Εκπλήσσει η ταχύτητα με την οποία εντόπισε ένα έργο που είχε δημοσιευτεί μόλις τέσσερα χρόνια νωρίτερα στο βρετανικόΡearson΄s Μagazineκαι θα καθιέρωνε στην ουσία στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο το είδος του φανταστικού μυθιστορήματος. Βασικό μοτίβο στο είδος αυτό θα γινόταν και το θέμα της διαφορετικότητας, του «ξένου», της ετερότητας. Δεν ήταν λοιπόν ο «επαρχιώτης» συγγραφέας από τη Σκιάθο, το «χωριατόπαιδο»- όπως τον αποκάλεσαν κάποιοι- που αγωνιζόταν για τον επιούσιο, αλλά ένας πρωτοπόρος της εποχής που μεταμόρφωνε το υλικό που συναντούσε.

Οσον αφορά την πατρότητα της μετάφρασης, οι φιλολογικοί επιμελητές της έκδοσης Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος και Λαμπρινή Τριανταφυλλοπούλου δεν αφήνουν πλέον κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Ηταν δουλειά του Παπαδιαμάντη από τη γαλλική μετάφραση του έργου, καθώς η διεύθυνση της εφημερίδας γαλλικές εκδόσεις είχε στη διάθεσή της και αυτές παρέδιδε στον μεταφραστή της.

Ο Αόρατος είναι ο Γκρίφφιν, ένας φυσικός που ανακαλύπτει τον τρόπο να καθιστά αόρατη την ύλη του και εφαρμόζει επιτυχώς το πείραμά του στον εαυτό του: γίνεται αόρατος. Καταφτάνει στο πανδοχείο του χωριού Ιππιγγ της Αγγλίας για να συνεχίσει τα πειράματά του και φροντίζει να είναι μονίμως καλυμμένος από την κορυφή ως τα νύχια, για να μη γίνει αντιληπτό ότι είναι αόρατος. Προξενεί με την αλλόκοτη συμπεριφορά του φόβο και φρίκη στους κατοίκους της περιοχής, στο δωμάτιό του μετακινούνται τα έπιπλα μόνα τους και εκσφενδονίζονται πράγματα από το πουθενά και η αγωνία κορυφώνεται όταν σημειώνονται κλοπές στο χωριό και κανείς δεν έχει δει τον κλέφτη. Ο Γκρίφφιν σύντομα οδηγείται στη βία, ακόμα και στον φόνο, προκειμένου να αποκτήσει την εξουσία που οραματίζεται, που είναι ο απόλυτος έλεγχος απέναντι σε όλους. Ενα καθεστώς τρόμου εγκαθιδρύεται, «Η Εποχή του Αοράτου Ανθρώπου». Το μόνο πρόβλημα είναι ότι ο ιδιοφυής φυσικός δεν μπορεί να βρει τον τρόπο να ξαναγίνει ορατός. Με βάση τον πανάρχαιο νόμο της ύβρεως και της τιμωρίας, οδηγείται τελικά στην καταδίωξή του από τον εξαγριωμένο όχλο και στη θανάτωσή του διά ξυλοδαρμού. Και τότε, νεκρός μόνο, αρχίζει να επανακτά σταδιακά την ορατή μορφή του:«- Προσοχή!έκραξεν ο αστυφύλαξ.Να,το ποδάρι αρχίζει να φαίνεται. Ούτω, βραδέως, αρχίσασα από τας χείρας και τους πόδας,μεταβαίνουσα ηρέμα εις όλα τα μέλη, μέχρι των οργάνων των ζωτικών, ετελέσθη η παράδοξος εκείνη μεταμόρφωσις, η επιστροφή εις την κατάστασιν της ορατής ουσίας.Ητο ως βραδεία εισβολή φαρμάκου». Η τραγική κατάληξη:«Είτα,αφού ετύλιξαν το σώμα,το μετέφεραν εις το πανδοχείον…».

Ανατριχιάζει κανείς αν συλλογιστεί πόσο επίκαιρος είναι ο προβληματισμός του βιβλίου στη σύγχρονη εποχή, και βοηθάει σ΄ αυτό η κυρία Πέγκυ Καρπούζου με ένα επίμετρο για την ανάδυση του είδους της επιστημονικής φαντασίας την εποχή ακριβώς των ραγδαίων εξελίξεων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ο Ουέλς έγραψε τον Αόρατο άνθρωπο μόλις ένα χρόνο μετά την εμφάνιση των ακτίνων «Χ» στην Αγγλία, μας πληροφορεί. Συχνά η προσωπικότητα του εφευρέτη συνδέεται με την έννοια της τρέλας, ή ακόμα και με εκείνην της εγκληματικότητας. Διαφαίνεται στον ορίζοντα ότι η ανεξέλεγκτη εξέλιξη μπορεί να παράγει τέρατα. Ποιος θα διαφωνούσε σήμερα;

Ο Θεοτοκάς είπε την αλήθεια τελικά, ότι «ο Παπαδιαμάντης ξέρει την Ευρώπη καλύτερα απ΄ όλους και ας μη πήγε ποτέ να τη δει», σχολιάζει ο επιμελητής της έκδοσης κ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, απολαμβάνοντας σαν άλλος ραβδοσκόπος τον κρυμμένο θησαυρό που ανακάλυψε. Την ατμόσφαιρα μυστηρίου πλαισιώνουν τα σχέδια της Εύης Τσακνιά και η επιλογή σημειωμάτων για τον πολύγλωσσο ασκητή του προπερασμένου αιώνα στα αφτιά του βιβλίου.

 

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Φεβ 18 2010

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο), την πρωτεύουσα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, στις 18 Φεβρουαρίου 1883

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Ιαν 25 2009

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Οι Ελληνες των Νομπέλ

Ενας μεγάλος φιλόλογος παρουσιάζει τις μυστικές συνταγές του Σεφέρη και του Ελύτη

Με ισάριθμα βιβλία μελετημάτων για τους δύο έλληνες κατόχους Νομπέλ επανέρχεται ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, όπου καταθέτει τον γόνιμο προβληματισμό του, ενταγμένο στην προσπάθεια να αποκωδικοποιήσει και να μας μυήσει στο ποιητικό σύμπαν Σεφέρη και Ελύτη. Οπως σημειώνει, τα βασικά θέματα της ποίησης του πρώτου εντοπίζονται σε επάλληλους ομόκεντρους κύκλους. Πρόκειται κατά κανόνα για δίδυμα ζεύγη: το οδυσσειακό ζεύγος «νόστος-θάνατος» (που ανιχνεύεται κυρίως στην Κίχλη), το «μύθος-ιστορία» (που εκμαιεύεται στο Μυθιστόρημα, ωριμάζει στα τρία Ημερολόγια Καταστρώματος και απορροφάται στα Τρία κρυφά ποιήματα ). Ακόμη, ο Μαρωνίτης επισημαίνει ζεύγη που δεν δηλώνονται ρητά αλλά υποδηλώνονται, όπως φέρ΄ ειπείν ο διάλογος ποιημάτων και ποιητών, ποίησης και γλώσσας, ποίησης και ποιητικής, δικαιοσύνης και αδικίας. Δύο από τα μελετήματα, «Ο διδακτικός Σεφέρης» και «Ποιητική και πολιτική φρόνηση στον Σεφέρη», τα οποία εισχωρούν βαθιά στη σεφερική ενδοχώρα, ζητούν από τον αναγνώστη «νηφάλια διάθεση και δίκαιη προσοχή» για να μην παρεξηγηθούν. Ο συγγραφέας εξαίρει τη διπλή φρόνηση που συνέχει την ποιητική και την πολιτική στάση του Σεφέρη, η οποία υπονοεί την εγρήγορσή του μπροστά στη βάναυση βία, εκφράζοντας συνάμα επιφύλαξη για δογματικού τύπου ανατροπές.

Στα οκτώ μελετήματα του βιβλίου για τον Ελύτη ο Μαρωνίτης ορίζει με σαφήνεια τόσο το κέντρο της ποίησης και της ποιητικής όσο και τις τεμνόμενες περιφέρειες στην τέχνη του λέσβιου δημιουργού. Εξαίρει την αυτόματη λυρική ευφορία του, δυσεύρετη σε άλλους τεχνίτες του λόγου, όχι μόνο Ελληνες αλλά και ξένους, αλλά και το ποιητολογικό ρίσκο που αναλαμβάνει, το οποίο πηγαίνει χέρι χέρι με το κατασκευαστικό του δαιμόνιο, το οποίο αναδεικνύεται κυρίως στα μεγάλα συνθέματα. Οπως επισημαίνει, στις απωθήσεις του Ελύτη καταλέγονται οι Καβάφης και Καρυωτάκης, ενώ στις συγγένειές του η Σαπφώ, ο Ρωμανός ο Μελωδός (τον οποίο έχει μεταφράσει με επιτυχία), οι Επτανήσιοι Σολωμός, Σικελιανός, Κάλβος και οι υπερρεαλιστές μας Εμπειρίκος και Εγγονόπουλος, ιδίως ο πρώτος. Σχετικά με τον εσωτερικό λυρισμό του ποιητή τού «Αξιον εστί», ο Μαρωνίτης επισημαίνει δύο τροχιές: στη μία, ο λυρισμός ως στάση ζωής και τρόπος έκφρασης, επιβαρύνεται με το χρέος της απολογίας του και την επαγγελία της αρετής του. Το ποίημα οργανώνεται σε σύστημα λυρικού βίου ή ακόμη και λυρικής πολιτείας, με έντονο ιδεολογικό χαρακτήρα. Στην άλλη τροχιά η λυρική έμπνευση περιορίζεται σε υποδοχές μικρότερης επιφανείας αλλά μεγαλύτερου βάθους. Ο λυρισμός γίνεται μέθοδος μελέτης μιας απρόβλεπτης εμπειρίας, η οποία αντιστέκεται στην ιδεολογική της σχηματοποίηση. Εχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με μελετήματα για ειδικούς και όχι μόνο. Το ύφος και το ήθος τους μάς οδηγούν με ασφάλεια στις πιο γοητευτικές περιοχές αυτής της δύσκολης τέχνης.

Ο Δ.Ν.Μαρωνίτης

www.tovima.gr

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Ιαν 14 2009

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

“ΤΕΧΝΗ” Εκδήλωση τιμής στον Γιάννη Ρίτσο

Μπορεί το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου να μην έχει ανακοινώσει ακόμη το πρόγραμμα εκδηλώσεων για το έτος Ρίτσου, καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του, όμως η Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία “Τέχνη” φρόντισε και ετοίμασε την πρώτη ίσως εκδήλωση τιμής για το μεγάλο ποιητή.

Στις 8.30 σήμερα το βράδυ στο αμφιθέατρο του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ο Νικηφόρος Παπανδρέου θα παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο ο Γιάννης Ρίτσος μεταπλάθει με τη δική του ματιά το μύθο των Ατρειδών στο σημαντικό κύκλο ποιημάτων του που σχηματίζουν τη συλλογή ?Τετάρτη Διάσταση?. Μύθος αιώνιος που απασχόλησε τόσους και τόσους συγγραφείς, φιλόσοφους και εικαστικούς, ερμηνεύτηκε και από τον Ρίτσο με τρόπους που θα παρουσιάσει ο θεατρολόγος Νικηφόρος Παπανδρέου, ενώ τα αποσπάσματα από το ποιητικό κείμενο θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Έφη Σταμούλη και Δημήτρης Ναζίρης.
Ο Ρίτσος είναι ένας ποιητής που συνέδεσε τη ζωή του με το έργο του. Ενεργός πολίτης, ακολούθησε τα πολιτικά οράματά του χωρίς πισωγυρίσματα. Ταλαιπωρημένος από σοβαρά προβλήματα υγείας, υπέστη διώξεις για τα φρονήματά του και οδηγήθηκε στην εξορία, αλλά κέρδισε και την αναγνώριση από το μεγάλο κοινό με όχημα κυρίως τη μουσική συνθετών όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Όμως το έργο του, πελώριο σε όγκο και σημαντικότατο ως ποιητική δημιουργία, ίσως δεν έχει ακόμη μελετηθεί στην έκταση που του αρμόζει.
Γεννημένος στη Μονεμβασιά το 1909, έζησε μία ζωή σημαδεμένη από οικογενειακές τραγωδίες, σοβαρά προβλήματα υγείας αλλά και με μεγάλη δημιουργική ορμή, που τον έκανε να δουλέψει στο θέατρο, να ασχοληθεί με την πολιτική και κυρίως να γράφει διαρκώς. Γνώρισε διεθνή αναγνώριση, διώχθηκε ανελέητα. Έναν χρόνο μετά την πτώση της χούντας ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για να ακολουθήσει το 1987 η ανακήρυξή του σε διδάκτορα και από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πέθανε το 1990 και η σορός του ενταφιάστηκε στη Μονεμβασιά.
Η πρώτη ποιητική συλλογή με την υπογραφή του κυκλοφόρησε το 1934. Είναι τα ?Τρακτέρ?. Ακολούθησαν δεκάδες άλλες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι συλλογές ?Σονάτα του σεληνόφωτος?, ?Ρωμιοσύνη?, ?Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη?, ενώ ενδεικτικό του ενδιαφέροντός του για την αιωνιότητα των κλασικών μύθων είναι ότι μεταξύ των συλλογών του περιλαμβάνονται τίτλοι όπως ?Χρυσόθεμις?, ?Ορέστης?, ?Φιλοκτήτης?. Ο Ρίτσος έγραψε ακόμη μελέτες και θεατρικά έργα και ασχολήθηκε και με τη μετάφραση.

 

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Ιαν 06 2009

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Σεφέρης, ποιητής και άνθρωπος στοχαστικός

Σεφέρης, ποιητής και άνθρωπος στοχαστικός

Το βιβλίο περιλαμβάνει έξι μελέτες ποιημάτων και αναφορές σε άλλα που υπάρχουν στα σχολικά βιβλία προς καθοδήγηση των φιλολόγων

Χρήστος Αντωνίου, «Εννιά γοργόνες και χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα – Σπουδή στον Σεφέρη». Εκδόσεις Μαΐστρος, Αθήνα 2008.

Εκείνο που θα έπρεπε πρώτα πρώτα να διευκρινίσουμε είναι ότι η ποίηση του Σεφέρη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική μοίρα της Ελλάδας. Κατά συνέπεια και με τη μοίρα του ανθρώπου, η οποία καθορίζεται από τα όρια, που της επέβαλε η φύση, αφενός, και η ιστορική ανάγκη, αφετέρου.

Φυσικό είναι, επομένως, και στα δοκίμια του Αντωνίου να πρωταγωνιστεί η ιστορία, ή αλλιώς τα ποιήματα που πήγασαν από ιδιάζουσες ιστορικές συνθήκες, αλλά και ο άνθρωπος που δοκιμάζεται μέσα σε αυτές. Αν θελήσουμε να ερμηνεύσουμε αυτό το ενδιαφέρον, τότε θα λάβουμε υπόψη μας τον άνθρωπο-κριτικό. Την ευαισθητοποίησή του πάνω στα θέματα της σύγχρονης ιστορίας και κοινωνίας, τη συμμετοχή του στα πνευματικά και άλλα πράγματα του κλάδου και τον γενικότερο προσανατολισμό της προσωπικότητάς του.

Ο Σεφέρης χαρακτηρίζει τον κριτικό «ραβδοσκόπο», και ο Αντωνίου, αναλαμβάνοντας αυτόν τον ρόλο με τα μέσα που διαθέτει ? τη φιλολογική του παιδεία, το ενδιαφέρον του για τα κοινωνικοπολιτικά πράγματα και το ποιητικό του ταλέντο (θυμίζω: έξι ποιητικές συλλογές, μία διδακτορική διατριβή και πολλά δημοσιεύματα) ? με τα μέσα αυτά, λοιπόν, προσπαθεί να φέρει στην επιφάνεια την ευαισθησία μας. Γιατί, όπως λέει και ο Σεφέρης, ο κριτικός είναι δείκτης της ευαισθησίας όχι μόνο της δικιάς του, αλλά και του κόσμου του. Μας δείχνει πώς να αισθανόμαστε την τέχνη που υπάρχει γύρω μας… Φανερώνει την τέχνη που έχουμε υπόψη μας, με άλλα λόγια, φανερώνει την παιδεία μας και την ευαισθησία μας απέναντι στα έργα τέχνης και στην εποχή που τα εκκόλαψε. Επομένως, ο αναγνώστης και της ποίησης, όπως και της κριτικής, βαρύνεται παρομοίως.

Και αφού για να κρίνεις την τέχνη πρέπει να έχεις τέχνη μέσα σου, με άλλα λόγια, πρέπει να έχεις διαβάσει, αισθανθεί, συγκινηθεί, να έχεις δει, ακούσει, συζητήσει, νιώσει, τότε και εφόσον διαθέτεις τον κατάλληλο λόγο, θα βρεις τις λέξεις και τα επιχειρήματα να αποδείξεις τη θέση σου. Είπα να «αποδείξεις», πράγμα που απαιτεί λογική, ενώ και εδώ ισχύει ό, τι και στην περίπτωση του ποιητή, δηλαδή, συγκίνηση – αίσθημα. Ωστόσο, όπως ο ποιητής δουλεύει με τις λέξεις, με τη γλώσσα έτσι και ο κριτικός. Μόνο που ο κριτικός πρέπει να ενσκήψει στην ποιητική γλώσσα, για να ανακαλύψει τα πολλά στρώματα ιστορίας και τέχνης, τα οποία είναι «διπλωμένα», άλλα «με φως» και άλλα «με θάνατον», για να βάλω και τον Κάλβο στην κουβέντα μας. Αυτό σημαίνει ότι ο κριτικός οφείλει να κάνει προσιτά τα λογια του ποιητή, που συχνά μιλάει με «παραμύθια και παραβολές», και να μας φανερώσει την αλήθεια τους. Ο αναγνώστης περιμένει από τον κριτικό τα φώτα του, για να εμβαθύνει στις σκέψεις του ποιητή. Η συγκίνηση έπεται.

Πολλοί λένε, γιατί να ψάχνουμε «τι θέλει να πει ο ποιητής». Το δικαίωμα του αναγνώστη απαιτεί ό, τι καταλαβαίνει ο καθένας. Αυτό είναι λάθος. Γιατί ένα σημαντικό έργο τέχνης έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Κάθε λέξη, και ιδιαιτέρως η ελληνική, είναι φορέας μακράς ιστορίας, «βεβαρημένη» (λέει ο Αργυρίου) με πολλά και διαφορετικά μηνύματα. Και μπορεί, οι γενεές να φυτρώνουν και να σωριάζονται σαν τα φύλλα, τα έθνη να σβήνουν από το πρόσωπο της γης. Η τέχνη όμως μένει. Επομένως, κάθε εποχή δίνει το δικό της νόημα στην τέχνη, και όλα μαζί τα νοήματα συνθέτουν τις ψηφίδες της αλήθειας της.

Και επειδή η ποίηση είναι η «τέχνη των υπονοουμένων», με το ερώτημα «τι θέλει να πει ο ποιητής», αναζητούμε τις προθέσεις του. Ο Ουμπέρτο Εκο, που έχει πλουτίσει τη βιβλιογραφία μας με πολλά κείμενα πάνω στο είδος, έκανε λόγο για τριών ειδών ?intentiones? προθέσεις. Την intentio – πρόθεση του δημιουργού, την πρόθεση του έργου, την πρόθεση του αναγνώστη. Ανάλογα με τις καλλιτεχνικές τάσεις και τις εποχές, δόθηκε μεγάλη σημασία, άλλοτε στον δημιουργό, άλλοτε στο έργο και τα τελευταία χρόνια, στον αναγνώστη. Οταν ρώτησαν τον Σεφέρη «και ο αναγνώστης τι πρέπει να κάνει;», ο Σεφέρης απάντησε: «Ε! Κάτι πρέπει να κάνει και αυτός!». Ο Εκο έδινε, βέβαια, το δικαίωμα στον αναγνώστη, «κάτι να κάνει και αυτός», αλλά επεσήμαινε ότι κάθε έργο έχει μέσα του τα κλειδιά της ερμηνείας του και ότι δεν πρέπει να αφήσουμε την ερμηνεία στην αυθαιρεσία του όποιου αναγνώστη εκτός και αν αυτός είναι ο «επαρκής αναγνώστης» (lecteur sufissant ή ideal reader), δηλαδή, αυτός που κοιμάται και ξυπνάει με την αγωνία της ερμηνείας, οπότε, κατά τα λεγόμενα του Σεφέρη, «θα βάλει κάτι από τον εαυτό του στο ποίημα που διαβάζει».

Αρα, κάθε ανάγνωση έχει μια δόση υποκειμενισμού. Για τον Οσκαρ Ουάιλντ, ο υποκειμενισμός είναι απαραίτητος, επειδή «η προσωπικότητα είναι το απολύτως ουσιώδες στοιχείο για μια πραγματική ερμηνεία». Οταν ο Rubinstein μας παίζει τη Sonata Appassionata του Beethoven, δεν μας δίνει μόνο τον Beethoven, αλλά και τον εαυτό του, τον Beethoven επανερμηνευμένο… Οταν ένας μεγάλος ηθοποιός παίζει Shakespear έχουμε την ίδια εμπειρία… Οι Αμλετ είναι όσες και οι μελαγχολίες», επομένως ό, τι δεν είναι υποκειμενικό του είναι αδιάφορο.

Ο Σεφέρης λέει πως ο ζωγράφος μας δίνει ένα νέο μάτι, ο μουσικός ένα νέο αυτί, ο ποιητής μια καινούργια αντίληψη. Κι ο κριτικός, επειδή ο ρόλος της κριτικής δεν είναι υποτελής και δισταχτικός, αλλά «μια πράξη πρωτογενής και σπουδαία, κάποτε όσο και η ποιητική πράξη», είναι αυτός που μας δίνει μια όψη της αλήθειας. Γιατί, «Δεν είναι βολετό στον άνθρωπο ?περιορισμένος όπως είναι? να αποκαλύψει παρά ένα κομμάτι της αλήθειας, σε μια δοσμένη στιγμή. Και είναι φυσικό να θέλουμε, καθώς περνούμε μαζί με τον καιρό, και να γυρεύουμε και ν? αγωνιζόμαστε για ν? αποκαλύψουμε τη δική μας αλήθεια».

Και ποια είναι αυτή η αλήθεια; Η αλήθεια βρίσκεται, μέσα στο έργο και τα νοήματά του, αλλά και στα άλλα έργα που κληρονόμησε ο ποιητής από τους παλιούς και τα περιλαμβάνει στο δικό του έργο: Ο Σεφέρης αντλεί από τον Ομηρο, τον Πλάτωνα, τον Αισχύλο, τον Μακρυγιάννη, το Ευαγγέλιο και πολλούς άλλους, Ελληνες και ξένους. Επομένως, η κριτική πλαταίνει το μυαλό. Λέει πάλι ο Οσκαρ Ουάιλντ, «η κριτική κάνει το μυαλό ένα λεπτό και οξύ εργαλείο», είναι «τέχνη, δημιουργική και ανεξάρτητη», «δημιουργία εντός της δημιουργίας». Ο κριτικός κάνει απόσταξη σ? ένα έργο και βγάζει την ουσία του, αναδημιουργεί το παρελθόν από το πιο μικρό θραύσμα γλώσσας ή τέχνης.

Επί του συγκεκριμένου

«Εννιά Γοργόνες και Χιλιάδες Αρματα Δρεπανηφόρα», είναι ο τίτλος των δοκιμίων του Χρήστου Αντωνίου. Το βιβλίο περιλαμβάνει έξι μελέτες ποιημάτων του Γ. Σεφέρη και πολλές αναφορές σε άλλα. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στα σχολικά βιβλία και οι μελέτες έχουν πρωτοδημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά. Σκοπός τους ήταν να ενημερώσουν και να καθοδηγήσουν τον φιλόλογο στην τάξη, άλλα και όποιον αναγνώστη του Σεφέρη, σκοπός που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα.

Στο βιβλίο υπάρχει μια ενδιαφέρουσα Εισαγωγή, η οποία επιχειρεί να αιτιολογήσει τον τίτλο. Ο τίτλος ενός βιβλίου συνήθως είναι δείκτης περιεχομένου ή σχόλιο. Ο συγκεκριμένος είναι και τα δύο και σαφώς υποδηλώνει τον ποιητή πίσω από τον κριτικό. Ο ποιητικός αυτός τίτλος αποτελείται από δύο μέρη, το πρώτο αφορά τις «εννιά γοργόνες», τι είναι για τον Σεφέρη η Γοργόνα και γιατί είναι εννιά; Και το δεύτερο, «χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα», είναι στίχος από το ποίημα «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου». Η διαπλοκή αυτών των δύο μερών είναι ευρηματική, εφόσον εννιά Γοργόνες υποφέρουν από τα «άρματα» και ό, τι αυτά συμβολίζουν.

Επειδή είπαμε ότι οι μελέτες έγιναν για να βοηθήσουν τον φιλόλογο, αυτό δεν σημαίνει πως ο τρόπος προσέγγισης των ποιημάτων είναι μια απλή και δασκαλίστικη ανάλυση. Αντιθέτως, πρόκειται για μια καλά, πλήρως και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη, η οποία βασίζεται στη συσχέτιση του ρόλου του Σεφέρη ως ποιητή, με το ρόλο του πολιτικού ανδρός, αλλά και του ευαίσθητου ανθρώπου, του ανθρώπου «πρόσφυγα», «αιχμαλώτου», «πραμάτεια», και πολλά άλλα τα οποία αποτελούν και το υλικό του έργου του.

Ο Αντωνίου μας ενημερώνει για τις απόψεις άλλων ανθρώπων της τέχνης, παραπέμπει σε αξιόπιστους κριτικούς, μελετά τις ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε το ποίημα, βάζει τα όπλα του στην υπηρεσία της κριτικής. Για να μιλήσουμε με ποιητικούς όρους, ο Αντωνίου δεν είναι «καθαρός» κριτικός, όπως δεν είναι «καθαρός» ποιητής ο Σεφέρης, τουλάχιστον στις ώριμες συλλογές του. Ζει και αναπνέει τα μικρόβια της περιρρέουσας ατμόσφαιρας.

Στο πρώτο μελέτημα, «Πάνω σ? ένα ξένο στίχο», θα βρούμε πολλά από τα σύμβολα του Σεφέρη. Τη γοργόνα και τον Μεγαλέξαντρο, την Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο, τον Οδυσσέα και τα περίπλοκα τέρατα (Κύκλωπα, Σειρήνες, Σκύλλα, Χάρυβδη), τις διάφορες εκδοχές της θάλασσας ή της γαλήνης, τα οποία ο Αντωνίου αντιμετωπίζει, σαν ποιητής, σαν Οδυσσέας και σαν σεφερικός μελετητής. Κι επειδή, «εν αρχή ην η γοργόνα», ας πούμε ότι ο Αντωνίου, ερευνώντας το σεφερικό έργο, τη βρίσκει ως γοργόνα – στέρηση, γοργόνα – ιδανική ελληνική αίσθηση, γοργόνα Ελληνισμό, γοργόνα – Λυπημένη, γοργόνα – Ανδρομέδα αλυσοδεμένη, γοργόνα – σεμνή, γοργόνα – ερωτική, γοργόνα – γυναίκα – μάνα – πρόσφυγα. Γενικά, γοργόνα – Ελλάδα, που υποφέρει από τις ιστορικές συγκυρίες και από τα ανάξια πρόσωπα που διαφεντεύουν τα συμφέροντά της.

Στο δεύτερο ποίημα, «Μποτίλια στο πέλαγο», από τη συλλογή Μυθιστόρημα, εκτός από τη γοργόνα και τη σημασία της, ο Αντωνίου τονίζει και διευκρινίζει ότι «η ερμηνευτική πρσέγγιση ενός ποιήματος του Σεφέρη αναγκάζει πάντοτε τον μελετητή να κάνει μια ερμηνεία ?εφ? όλης της ύλης? του ποιητικού έργου». Σωστά, και συμπληρώνω όχι μόνο για τον Σεφέρη, αλλά και για τον Ελύτη και τον Ρίτσο και όλους τους μεγάλους ποιητές.

Είπαμε για τις εννιά γοργόνες, τώρα μπορούμε να πούμε και για τις δεκατρείς γαλήνες. Γιατί σε δεκατρία ποιήματα ο Αντωνίου παρακολουθεί τη λέξη «γαλήνη» και τη σημασία της.

Στο μελέτημα «Ενας γέροντας στην ακροποταμιά», ποίημα γραμμένο το 1942, ο Αντωνίου μελετά λεπτομερώς το ιστορικό – πολιτικό πλαίσιο με παράθεση όλου του τεκμηριωτικού υλικού. Δυνατό σεφερικό σύμβολο εδώ είναι το ποτάμι, ο Νείλος, με τον «συμφιλιωτικό» του «χαρακτήρα». Ενδιαφέρον, σ? αυτό το μελέτημα, παρουσιάζει και η παρένθεση του Σεφέρη για την ποίηση, με την ευχή του: «Δεν θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά…», η οποία, αν και φαίνεται ξεκομμένη από το υπόλοιπο ποίημα, ωστόσο συνδυάζεται με τη «σεφερική ανθρωπολογία».

Στο δοκίμιο «Δοκιμή διδασκαλίας της ποιητικής συλλογής του Γ. Σεφέρη «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄» φιλόδοξο εγχείρημα, αλλά όχι ακατόρθωτο, μας περιγράφει τη συλλογή, παραθέτει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και ανάμεσα σε άλλα λέει ότι η συλλογή «σχετίζεται με την έννοια του θαλασσινού ταξιδιού που κάνει ο Ελληνισμός». Δίνει τις κατευθύνσεις και την απαραίτητη βοήθεια στον φιλόδοξο φιλόλογο που συμμερίζεται την αισιοδοξία του για το εγχείρημα.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ο Αντωνίου με τα δοκίμιά του μας έδωσε τον Σεφέρη ποιητή και διπλωμάτη, αλλά και τον Σεφέρη άνθρωπο στοχαστικό, άνθρωπο φυσικό, μακριά από το μεταλλαγμένο ? εξελιγμένο και μοντέρνο δημιούργημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Μας έδωσε επίσης πλούσιο πληροφοριακό υλικό και κλειδιά για να κατανοήσουμε και να αισθανθούμε την ποίησή του, καθώς και ισχυρό διανοητικό κέντρισμα και συγκίνηση, η οποία είναι εν τέλει και ο σκοπός της τέχνης.

* Η Ανθούλα Δανιήλ είναι διδάκτωρ της Λογοτεχνίας.

news.kathimerini.gr/

 

 

 

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Ιαν 05 2009

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Μετά θάνατον τουρκική υπηκοότητα για τον Ναζίμ Χικμέτ

Σχεδόν μισό αιώνα μετά το θάνατό του ο ποιητής Ναζίμ Χικμέτ, ένας από τους σημαντικότερους Τούρκους λογοτέχνες του 20ού αιώνα, θα ανακτήσει την τουρκική υπηκοότητα που του είχε αφαιρεθεί το 1951, όταν καταδικάστηκε για τις μαρξιστικές θέσεις του.

Ο Χικμέτ, η ποίηση του οποίου έφερε νέα πνοή στην Τουρκία τη δεκαετία του 1930 θεωρείται από πολλούς ως ο μεγαλύτερος ποιητής της Τουρκίας του 20ού αιώνα. Πολλοί λογοτέχνες, όπως ο Νομπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παμούκ, υποστηρίζουν ότι η περίπτωση του Χικμέτ είναι ένα παράδειγμα της καταπίεσης των διανοουμένων στη σύγχρονη Τουρκία.

Όπως ανακοίνωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Τσεμίλ Τσιτσέκ, το υπουργικό συμβούλιο υπέγραψε σήμερα ένα διάταγμα με το οποίο αποδίδεται και πάλι η τουρκική υπηκοότητα στον Ναζίμ Χικμέτ Ραν, όπως ήταν το πλήρες όνομα του μεγάλου ποιητή.

Ο Χικμέτ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και πέθανε εξόριστος στη Μόσχα το 1963, σε ηλικία 61 ετών. Είχε γίνει διάσημος στη Δύση και τα έργα του μεταφράστηκαν σε 50 γλώσσες. Κάποια από τα γνωστότερα είναι «Το ερωτευμένο σύννεφο», «Γιατί αυτοχτόνησε ο Μπενερτζή» και «Η γελάδα». Στη χώρα του όμως θεωρείτο, ακόμη και μετά το θάνατό του, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, λόγω των δεσμών του με το Κομμουνιστικό Κόμμα και την τότε Σοβιετική Ένωση. Συνολικά έμεινε στη φυλακή 15 χρόνια.

«Τα αδικήματα τα οποία ανάγκασαν τις αρχές να του αφαιρέσουν, την εποχή εκείνη, την υπηκοότητα, δεν θεωρούνται εγκλήματα σήμερα», πρόσθεσε ο Τσιτσέκ.

Ο «γίγαντας με τα γαλανά μάτια», όπως τον αποκαλούσαν, τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης το 1955. Υποχρεώθηκε όμως να εγκαταλείψει την πατρίδα του και πέθανε εξόριστος στη Μόσχα, όπου και ενταφιάστηκε. «Η οικογένειά του και όχι η κυβέρνηση θα αποφασίσει εάν θα επαναπατρίσει τα λείψανά του. Για εμάς δεν υπάρχει πρόβλημα», διευκρίνισε ο Τσιτσέκ.

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Δεκ 28 2008

Άρθρα του/της ΑΡΓΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ

Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης 1909 100 ΧΡΟΝΙΑ από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου

contentsegment_9696570w310_h_r0_p0_s1_v1jpg.jpg

Ο Γιάννης Ρίτσος έγραφε καθημερινά με μια αντοχή και εργατικότητα που προκαλούν κατάπληξη

Το 1937 η αδελφή τού Γιάννη Ρίτσου Λούλα εισάγεται στο Δρομοκαΐτειο με βαρύτατο ψυχικό νόσημα κι ο ποιητής γράφει συγκλονισμένος την ποιητική σύνθεση Το τραγούδι της αδελφής μου. Την ίδια χρονιά τον χαιρετίζει ο Παλαμάς με τον πασίγνωστο στίχο «παραμερίζουμε ποιητή για να περάσεις». Δεν επρόκειτο για μιαν απλή έξαρση. Θα αποδεικνυόταν ότι ο Παλαμάς απευθυνόταν σε έναν ποιητή πραγματικά κορυφαίο, ο οποίος πεθαίνοντας το 1990 θα άφηνε πίσω του ένα έργο τόσο επιβλητικό που ακόμη και σήμερα μόνο τον θαυμασμό προκαλεί.

Η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του Ρίτσου επαναφέρει στην επικαιρότητα τα ίδια ερωτήματα που είχαν τεθεί κι ενόσω ο ποιητής βρισκόταν ακόμη ανάμεσά μας. Πόσους συμβιβασμούς έκανε στη ζωή του, γιατί δεν βγήκε να κριτικάρει δημόσια το κομμουνιστικό καθεστώς- που το έκρινε αυστηρά στις ιδιωτικές του στιγμές- και τι πιέσεις δεχόταν για να γράψει τα ευκαιριακά πολιτικά του ποιήματα που είναι γεμάτα συνθήματα και πολιτικά κλισέ.

Την απάντηση τη δίνει η ίδια η ζωή και η καλλιτεχνική πορεία του Ρίτσου. Ο ποιητής, προερχόμενος από μεγαλοαστική οικογένεια της Μονεμβασιάς, έζησε στην οικογένειά του τα μεγάλα δράματα: την οικονομική κατάρρευση, την αρρώστια και την τρέλα. Ο αδελφός του Δημήτρης πέθανε από φυματίωση, το ίδιο και η μητέρα του κι ο πατέρας του, ο οποίος έχοντας πιο μπροστά χρεοκοπήσει κλείστηκε στο Ψυχιατρείο του Δαφνίου το 1926.

Μεγάλο μέρος της ζωής του ο Ρίτσος το έζησε μες στην ανέχεια. Δούλεψε γραφέας, επιμελητής εκδοτικού οίκου, ηθοποιός και χορευτής. Προσβλήθηκε κι εκείνος από φυματίωση, που τον ταλαιπώρησε για χρόνια. Και όσο για τη στράτευσή του στην Αριστερά, την πλήρωσε με απανωτές διώξεις, εκτοπισμούς και εξορίες στη Λήμνο, στη Μακρόνησο, στον Αϊ-Στράτη και στην Ικαρία.

Η Αριστερά τον τίμησε όσο κανέναν άλλο ποιητή της κι εκείνος, ανταποδίδοντας, σε κάθε πρόσφορη περίσταση, δεν δίσταζε να γράψει κι ένα ευκαιριακό ποίημα. Η πίστη του στο σοβιετικό καθεστώς κλονίστηκε μόνο μετά την κατάρρευσή του, όμως η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης συνέπεσε σχεδόν και με τον θάνατο του ίδιου.

Ολα τούτα όμως τα εξηγεί το ίδιο το έργο. Τα ευκαιριακά ποιήματα του Ρίτσου δεν ανήκουν στα καλύτερά του. Η πίστη του στην Επανάσταση δεν ήταν ικανή να τον καταστήσει λαϊκό ποιητή- κι αυτό αποδεικνύεται στο μείζον επίτευγ μά του που είναι οι συνθέσεις οι οποίες αποτελούν την Τέταρτη διάσταση, έργο από μόνο του αρκετό για να τον κατατάξουμε στη χορεία των μεγάλων ποιητών του 20ού αιώνα. Αλλά οφείλει κανείς να λαμβάνει υπόψη του ένα θεμελιώδες γεγονός: ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας επιτάχυνσης του ιστορικού βηματισμού και για τον Ρίτσο η επιτάχυνση οφειλόταν στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Η βαθύτερη φύση του εν τούτοις βρισκόταν στα μη πολιτικά- ή τουλάχιστον όχι ευθέως στρατευμένα- ποιήματά του: στις Μαρτυρίες , στην Τέταρτη διάσταση, στα Πέτρες,Επαναλήψεις,Κιγκλίδωμα .

Εγραφε καθημερινά με μια αντοχή κι εργατικότητα που σε αφήνουν κατάπληκτο. Αφησε πάνω από 120 ποιητικές συλλογές, τη σειρά πεζογραφημάτων με τίτλο Συναξάρι ανωνύμων αγίων, ταξιδιωτικά κείμενα κι ένα πλήθος εξαίρετων μεταφράσεων που καθιέρωσαν στη χώρα μας ποιητές πρώτης γραμμής, από τον Μαγιακόβσκι και τον Μπλοκ ως τον Γιεσένιν και τον Ναζίμ Χικμέτ. Και όλα τούτα τα δημιούργησε με ασύγκριτη επιμονή και με μπαλζακικό πάθος.

Γράφοντας για τον Παλαμά ο Σεφέρης τον συνέκρινε με ποτάμι. Οπως ένα ορμητικό ποτάμι κατεβάζει νερό, έτσι και παρασέρνει στο πέρασμά του μπάζα και λάσπη. Αν το παραπάνω ισχύει για τον Παλαμά ισχύει και για τον Ρίτσο. Και οι δυο τους υπήρξαν ποιητές φάσματος, έντασης και έκτασης, αλλά ο Ρίτσος δημιούργησε ένα νέο ύφος και ταυτοχρόνως ένα πρότυπο που τώρα το ανακαλύπτουν οι ποιητές διεθνώς, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον. Ο Ρίτσος γίνεται γνωστός στην Αμερική μετά τον θάνατό του κι οι νεότεροι ποιητές στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού θαυμάζουν το δικό του πρότυπο: το να μιλά κανείς με τον απλούστερο και τον λιγότερο εντυπωσιακό τρόπο χωρίς να κάνει εκπτώσεις στη λυρική ποιότητα ή να καταφεύγει στην πεζολογία.

Οπως κι ο Σεφέρης- αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα- ο Ρίτσος βίωσε την αρχαιότητα μέσα στο σύγχρονο- κοινωνικό και προσωπικό- δράμα. Η συγκλονιστική του αρχόντισσα λ.χ. στο Νεκρό σπίτι (από την Τέταρτη διάσταση ) παραπέμπει στην Κλυταιμνήστρα και η Μονεμβασιά του είναι οι Μυκήνες του 20ού αιώνα. Ανακαλώντας το προσωπικό και το οικογενειακό του δράμα στη δεκαετία του 1950- την πιο ευτυχισμένη της ζωής του, όταν παντρεύεται τη Φιλίτσα κι αποκτά τη μονάκριβη κόρη του Ερη- ο ποιητής αφηγείται ξανά τον μύθο των Ατρειδών σαν σκοτεινό ωστόσο παρακολούθημα της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Για αυτό κι ενώ τα έργα που τον έκαναν διάσημο όσο ζούσε είναι ο Επιτάφιος και η Ρωμιοσύνη (λόγω βεβαίως της μελοποίησής τους από τον Θεοδωράκη) εκείνα που του εξασφαλίζουν εξέχουσα θέση στην καβαφική « πόλη των ιδεών» (ο Ρίτσος έγραψε δώδεκα θαυμάσια ποιήματα για τον Καβάφη) είναι οι σκοτεινοί μονόλογοι της Τέταρτης διάστασης , η αναμέτρησή του με τη μνήμη και την τραγωδία.

Γι΄ να μη μεμψιμοιρούμε, κι επειδή οφείλουμε να τιμούμε τους ανθρώπους μας όπως τους αρμόζει, αρκεί να πούμε ότι παρόμοιο έργο δεν υφίσταται στην παγκόσμια ποίηση του 20ού αιώνα. Υπήρξαν λ.χ. εκτενείς συνθέσεις με πρότυπο την Οδύσσεια, όχι όμως κι αντίστοιχες με πρότυπο την τραγωδία. Οσο για τη μεγαλύτερη διεθνή επιβράβευση (το βραβείο Νομπέλ) σήμερα πλέον δεν έχει καμιά σημασία ότι δεν του δόθηκε. Ας πούμε ότι η Σουηδική Ακαδημία- που θα μπορούσε να του το απονείμει την περίοδο της δικτατορίας, όταν ο ποιητής βρισκόταν σε κατ΄ οίκον περιορισμό στη Σάμο- αδίκησε εν προκειμένω τον εαυτό της. *


www.tovima.gr

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια

Παλιότερα Άρθρα »