Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ / Θεολόγου Καθηγητή

– Το «ανακάτεμα» της ύλης πλέον μού δίνει τη δυνατότητα να κάνω μεγαλύτερη χρήση της Αγίας Γραφής, των Πατέρων της Εκκλησίας και συγχρόνων θεολογικών γραφών. Τα προηγούμενα – συστηματικά μεν, πλην όμως προσανατολισμένα σε μία θεματική – βιβλία είχαν πιο στεγανή και στενή λογική (λογικό για αυτό που εξυπηρετούσαν).

– Δεν με δεσμεύει ένα βιβλίο και προσπαθώ (στα μέτρα των δυνατοτήτων μου) να μετατρέψω την ευελιξία αυτή σε ελευθερία σκέψης και κρίσεων, σε ζωντανή θεολογία και σε αγάπη για το μάθημα.

– Χρησιμοποιώ το πλούσιο υλικό των Φακέλων, αξιοποιώ το υλικό που έως τώρα είχα, μπαίνω και σε άλλα χωράφια και, σε συνδυασμό με τη μικρή μου εμπειρία, σχεδιάζω το μάθημά μου.

– ΕΠΙΛΕΓΩ από το υλικό και τις δραστηριότητες ό,τι με εξυπηρετεί, ό,τι ταιριάζει στις ανάγκες της τάξης μου και στη δική μου ιδιοσυγκρασία και λογική.

– Εδώ και τρεις μήνες εφαρμογής των ΝΠΣ, βλέπω μεγαλύτερο ενδιαφέρον, συμμετοχή και προβληματισμό στους μαθητές μου. (Σημείωση: εγώ τους δίδασκα και παλαιότερα…).

– Δεν χάνω χρόνο με όρους χωρίς περιεχόμενο, με θεωρίες συνωμοσίας και με γκρίνιες κινδυνολογίας και επερχόμενης καταστροφής.

Στο άρθρο αυτό εσωκλείεται και μία πρόσκληση:

Προσκαλείται όποιος είναι σφόδρα αντίθετος, να έρθει στο σχολείο μου και α) να παρακολουθήσει μαθήματά μου και να μού υποδείξει σε ποια σημεία προδίδεται η πίστη και η Ορθοδοξία και προωθείται η “πανθρησκεία”, β) να παρακολουθήσω εγώ μαθήματά του για το ποιο είναι το ενδεδειγμένο και ορθόδοξο μάθημα Θρησκευτικών. Διαμονή, διατροφή και μετακινήσεις περιλαμβάνονται στην προσφορά. Για όσο χρειαστεί…

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Που καταντήσαμε. Με την ενθάρρυνση και την ανοχή συγκεκριμένων αρτηριοσκληρωτικών θεολογικών και εκκλησιαστικών κύκλων να καθορίζονται οι τύχες του μαθήματος των Θρησκευτικών (μτΘ) ακόμη κι από τους δημάρχους. Χάριν ψήφων, στην προκειμένη περίπτωση, ένας είναι ο στόχος τους, να προκαλούν σύγχυση και πανικό. Όλοι τους φουσκώνουν σαν τους διάνους και είναι ασπάλακες.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΠΑΚΟΓΙΩΡΓΟΣ, “Μυτιλήνη”· 2002, ακρυλικό 63χ93 εκ.

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ένα από τα πολλά θετικά σημεία που έχει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά είναι η ελευθερία που δίνει στο διδάσκοντα θεολόγο καθηγητή να επιλέξει και κείμενα πέραν του Φακέλου Μαθήματος. Άλλωστε, το αίτημα για περισσότερη ελευθερία και για λιγότερο καταναγκασμό στην παιδεία, πάντοτε κάπου θα υπάρχει, με το πρεπούμενο βέβαια μέτρο, για να αποφεύγουμε τον κίνδυνο να κάμουμε ότι θέλουμε μέσα στην τάξη. Εξάλλου, κατά την ώρα του μαθήματος, για να έχει αποτέλεσμα το σμίξιμο δασκάλου και μαθητή απαιτεί την ελευθερία κάποιων επιλογών. Φτάνει, όπως παραπάνω είπαμε, οι επιλογές του διδάσκοντα θεολόγου καθηγητή να είναι καλά σχεδιασμένες.

Τελειώνοντας τη διδασκαλία της έννοιας: επιστήμη και στα τρία τμήματα της Γ΄ Λυκείου, και κάνοντας τον απαιτούμενο αναστοχασμό, για το που τελικά πήγε καλά και που όχι η διδασκαλία, αποφάσισα να κάμω ακόμη ένα βήμα παραπέρα: να αφιερώσω ακόμη μια ώρα διδασκαλίας για την επιστήμη, συζητώντας με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου κάποια αποσπάσματα από μια μελέτη του Ζήσιμου Λορεντζάτου αφιερωμένη στον Αϊνστάιν. Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο κείμενο του κορυφαίου κριτικού και συγγραφέα, με τίτλο: «Τα Αυτοβιογραφικά (Autobiographisches) ενός μεγάλου (1879–1955)», το οποίο περιέχεται στον δεύτερο τόμο των Μελετών του, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1994, σσ. 549-600. Σ’ αυτό, ο Λορεντζάτος, με ιδιαίτερα γλαφυρή γλώσσα, σπάει κατά τη γνώμη μου το γνωστό στερεότυπο για την αντιπαλότητα θεολογίας και επιστήμης, κυρίως σε ζητήματα που αφορούν στη γένεση του σύμπαντος και την εμφάνιση της ζωής.

Ευθύς αμέσως παραθέτω τρία αποσπάσματα από την παραπάνω μελέτη του Λορεντζάτου, τα οποία με τον ανάλογο κριτικό τρόπο ανάγνωσής τους μπορούν να ανεβάσουν τη γνωστική ικανότητα των μαθητών, μακριά βέβαια, από τον συνήθη τρόπο απομνημόνευσης για μάθηση επιμέρους δηλωτικού χαρακτήρα γνώσεων.

Γράφει, λοιπόν, ο Λορεντζάτος:

«Χρειάζεται να δηλώσομε προκαταβολικά πως εδώ δεν αμφισβητούμε (όπως κάνουν οι άλλοι) καμιά από τις δύο επιλογές, τους δρόμους – οδοί μούναι διζήσιος, όπως θα έλεγε ο Παρμενίδης – ή την παράπλευρη αυτονομία τους, και δεν αποδεχόμαστε την άστοχη διαμάχη ανάμεσα θρησκεία (o altra cosa) και επιστήμη, που έχει τις ρίζες της στον Καθολικισμό και στην Ιερά Εξέταση (καταδίκη του Γαλιλαίου). Βρίσκουμε ολότελα αναχρονιστική την επίθεση της θρησκείας καταπάνω στην επιστήμη όσο και την επίθεση της επιστήμης καταπάνω στη θρησκεία. Και κάθε σχετική αντιδικία, όχι πνευματικά σοβαρή. Η θρησκεία (στροφή προς τα μέσα), στην αυτονομία της, δίνει απαντήσεις οριστικές, ή επιστήμη (στροφή προς τα έξω), στη δικιά της αυτονομία, πλησιάζει μεταβατικά – όχι οριστικά – την αλήθεια της», (σ. 555).

«Δεν μπορεί να μην αναφέρει κανένας, από το  ανθρώπινο ή γενικό μέρος, τη μεγαλόκαρδή αποστροφή στο Νεύτωνα (1642-1727), το δεύτερο μεγάλο σταθμό στη φυσική επιστήμη – πρώτος μεγάλος σταθμός ο Γαλιλαίος (1564-1642) και τελευταίος μεγάλος σταθμός ο ίδιος ο Αϊνστάιν (1879-1955) στον αιώνα μας – όταν του ζητάει συχώρεση: «Newton verzeih’ mir», για τη θαρραλέα παρέμβαση σε μια παντοδύναμη παράδοση, που μεσουράνησε αδιατάραχτη για τριακόσια περίπου χρόνια, με επιτυχίες μεγάλες, και που ακόμα τώρα («auch jetzt noch») χρησιμεύει για οδηγός στη σφαίρα της άμεσης εμπειρίας. Μιλάμε για την παράδοση της λεγόμενης κλασικής φυσικής, σε αντιπαράθεση με την παράδοση της νεότερης φυσικής, που αρχίζει από τα πρώτα δημοσιεύματα του Αϊνστάιν. Με μια ανώτερη διακριτικότητα, που δεν έχει (όσο ξέρω) προηγούμενο, γυρεύει να περιορίσει τη σημασία τής παρέμβασής του με ευγενικά επιχειρήματα ή μάλλον προσχήματα τέτοιας λογής (μεταφράζω): «Νεύτωνα συχώρεσέ με· βρήκες το μοναδικό δρόμο που, στον καιρό σου, ένας άνθρωπος με ανώτερη σκέψη και δημιουργικότητα μπορούσε να βρει. Οι έννοιες που εσύ δημιούργησες, ακόμα σήμερα οδηγούν τη σκέψη μας στη φυσική, με όλο που ξέρομε τώρα πως πρέπει να αντικατασταθούν με άλλες, περισσότερο απομακρυσμένες από τη σφαίρα της άμεσης εμπειρίας, αν αποβλέπομε σε μια βαθύτερη κατανόηση των σχέσεων που υπάρχουν», (σσ. 562-563).

«Φαντάζομαι να μη χωράει καμιά αμφιβολία πως για τον πρώτο δρόμο (στροφή προς τα έξω) κορυφαίος εκπρόσωπος στον 20^ο αιώνα στάθηκε ο Αϊνστάιν. Παράλληλα, και για να κρατήσομε τις αναλογίες, φαντάζομαι να μη χωράει καμιά αμφιβολία πως για το δεύτερο δρόμο (στροφή προς τα μέσα) κορυφαίος εκπρόσωπος στον 20^ο αιώνα στάθηκε ο Γκάντη (1869-1948), ο επιλεγόμενος Μαχάτμα, που θα πει Μεγάθυμος ή Μεγαλόψυχος. Λέω φαντάζομαι, γιατί ποτέ δεν μπορεί να ξέρει κανένας πούθε φυσάει ο άνεμος για πολλούς ανθρώπους. Κοντά στους κορυφαίους αυτούς βλέπω να ακολουθάει πλήθος από γνωστούς, από λιγότερο γνωστούς ή και από ολότελα άγνωστους και ανώνυμους (στη θρησκεία το περισσότερο), που περπάτησαν είτε τον ένα είτε τον άλλο από τους δύο δρόμους, στην επιστήμη, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία, στην τέχνη, και για τους οποίους θα μπορούσε να προφέρει κανένας τα δύο πιο δύσκολα, ένα το: ων ουκ ην άξιος ο κόσμος και άλλο ένα το: υμείς έστε το άλας της γης. Θα μπορούσε απαράλλαχτα, όπως για τους δυό κορυφαίους που ανάφερα», (σ. 598).

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Έχω τη γνώμη πως, όποιος μιλάει για πράματα που δεν γνωρίζει από πρώτο χέρι, «μιλάει στο βρόντο», καταπώς λέγει κι ο σοφός λαός μας. Πιάνει κουβέντες ανεύθυνες ή θέλει, όπως ξανά λέγει ο σοφός λαός μας, να «δημιουργήσει εντυπώσεις». Μια περιδιάβαση σε blog και ιστοσελίδες που, καθώς θέλουν να πιστεύουν, προσπαθούν να λυτρώσουν το μάθημα των Θρησκευτικών από το λεγόμενο κατά αυτούς πανθρησκειακό και αθεϊστικό περιεχόμενο των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών, επιβεβαιώνει τις παραπάνω σοφές ρήσεις του λαού μας.

ΦΩΤΗΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥ, «Αρσανάς»· ψηφιδωτό (48Χ93 εκ).

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Το ονομάζουν «κίνημα διαμαρτυρίας των γονέων». Τα χαρακτηρίζουν «αντορθόδοξα βιβλία». Και όσους από την εκπαιδευτική κοινότητα εφαρμόζουν το νόμο του Κράτους στο μάθημα των Θρησκευτικών, του κολλάνε τη ρετσινιά του ιδεοληπτικού, του άθεου και του διχαστή. Πράγματι είναι αδιανόητα αυτά που γίνονται. Ένας άριστα, από γραφικούς «ζητοορθόδους» στημένος μηχανισμός, με ιεροεξεταστικό τρόπο, στην κυριολεξία «παίζει το τελευταίο του χαρτί» για να πετάξει στην πυρά τούς Φακέλους Μαθήματος στα Θρησκευτικά. Όχι τίποτε άλλο, αλλά όποιος με νηφαλιότητα καθημερινά βλέπει τους παραπάνω «αμύντορες» της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, σίγουρα θα αναφωνεί τον ακριβό λόγο του Ζήσιμου Λορεντζάτου:

«Και γι’ αυτό το πνεύμα μπορεί να ξεφύγει ή να παρα-

στρατήσει

Όπως το βλέπουμε σε εποχές σαν τη δική μας

Ένα παραστράτημα συγκριτικά περιορισμένο ακόμα

αλλά επικίνδυνο για μερικούς

Που δεν βλέπουνε πως όλοι οι δρόμοι του πνεύματος

πρέπει να περάσουν από το σώμα

Και το ΣΩΜΑ με τα όργανά του είναι από ΚΑΤΑ-

ΣΚΕΥΗ του ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ».

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, (2006), Ποιήματα. Μικρά Σύρτις. Αλφαβητάρι. Συλλογή, Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 75-76.

παπα-Σταμάτης Σκλήρης, “Άγιος Ισαάκ ο Σύρος”

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Τις τελευταίες ημέρες όλο και περισσότερο πληθαίνουν θλιβερές εικόνες, όπως η παρακάτω.

Οι κατήγοροι του Νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά «παίζουν το τελευταίο τους χαρτί». Στο όνομα μιας δήθεν διάσωσης της ελληνορθόδοξης παιδείας μας – ανάθεμα κι αν ποτέ κατάλαβαν τι για τον σημερινό νεοέλληνα συνιστά ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία – με διαδικασίες που, στην πράξη θυμίζουν άλλες εποχές, καταργούν κάθε εκπαιδευτική διαδικασία, και με καλά σχεδιασμένο τρόπο, έτοιμο καθώς φαίνεται από καιρό, λυσσαλέα πολεμούν ένα πρόγραμμα μαθήματος ενώ ακόμη καλά – καλά δεν έχει στεριώσει στο σχολειό. Το χειρότερο στην προκειμένη περίπτωση είναι το γεγονός ότι, όλοι αυτοί οι «ζητορθόδοξοι», τεχνηέντως προσπαθούν να αντικαταστήσουν το δημόσιο σχολειό με εκπαιδευτήρια όπου ο θρησκευτικός φανατισμός έχει τον πρώτο λόγο. Πολύ φοβάμαι πως θα δούμε και εικόνες όπου οι Φάκελοι Μαθήματος των Θρησκευτικών θα ρίχνονται στην πυρά.

Γράφει ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ / Θεολόγος Καθηγητής

Να εξηγηθώ πρώτα. Δεν είμαι από τους Συντάκτες των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά ούτε μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων. Δεν έχω κανένα προσωπικό όφελος από τη στήριξη των παραπάνω. Δεν κερδίζω κάτι με το να στηρίξω το «συριζοπρόγραμμα» (που δεν είναι τέτοιο, αλλά ας πάει και το παλιάμπελο…). Άλλωστε, στους περισσότερους είναι γνωστή η στάση μου απέναντι στο πρώτο συνθετικό του αδόκιμου όρου.

Απλά, θέλω να περισώσω τα εναπομείναντα υγιή εγκεφαλικά μου κύτταρα. Ίσως και να επαναστατεί το γονίδιο της δυσανεξίας στη βλακεία και στην πονηριά. Όλοι το έχουμε. Άλλοι ως ενεργό, άλλοι σε υπνώττουσα κατάσταση, άλλοι ως συμβιβασμένο.

Στο προκείμενο. Κυκλοφορεί στο διαδίκτυο η παραπάνω (απομονωμένη φυσικά) φωτογραφία με ατάκες όπως, «εμπαιγμός του Χριστού», «προδοσία της πίστης» και τα τοιαύτα. Είναι από το φάκελο μαθητή των Θρησκευτικών της Γ΄ Δημοτικού, προφανώς ενταγμένη σε κάποια ενότητα. Ιδού όλη η σελίδα, η οποία ανήκει στην ενότητα για τη Γέννηση του Χριστού:

Ακριβώς πάνω από τη σύνθεση με τους Ινδιάνους υπάρχει μία αντίστοιχη σύνθεση με μία Γιαπωνέζα που κρατάει αγκαλιά ένα παιδί. Φέρουν επίσης φωτοστέφανο. Δίπλα στις φωτογραφίες και λίγο παραπάνω υπάρχουν κείμενα για την παγκοσμιότητα της Γέννησης του Χριστού. Δίπλα στη σύνθεση με τους Ινδιάνους υπάρχει ένα συγκινητικό ποίημα και με ωραία μηνύματα για τους μικρούς μαθητές, με τίτλο «Ο Ινδιάνος στη φάτνη». Προφανώς, και οι δύο αυτές εικόνες παραπέμπουν στην Παναγία και στο Χριστό στη «γλώσσα» των Ιαπώνων και των Ινδιάνων.

Δυο σελίδες παραπάνω υπάρχει μία σύνθεση εικόνων με τίτλο «Παραστάσεις της Γέννησης απ’ όλο τον κόσμο». Μαύροι, Κινέζοι, άσχημοι, κοντόχοντροι, όλοι έτοιμοι να κατασπαράξουν την πίστη. Παραδόξως, για αυτή τη σύνθεση δεν έχω διαβάσει ακόμη τίποτα περί πανθρησκείας.

Να σοβαρευτούμε λίγο. Εμείς δεν είμαστε αυτοί που υπερηφανευόμαστε για την Ορθόδοξη Ιεραποστολή ότι σέβεται τις ιδιαιτερότητες των λαών (γλώσσα, έθιμα, συνήθειες) σε αντίθεση με παλαιότερες πρακτικές Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών; Εμείς δεν είμαστε αυτοί που προβάλουμε την ανεκτικότητα της Ορθόδοξης Ιεραποστολής να αγιογραφείται ο Χριστός ως Αφρικανός ή Ασιάτης αντίστοιχα, καθώς ο λευκός Χριστός θύμιζε μάλλον αποικιοκράτη δουλέμπορο;

Τι σχέση λοιπόν μπορεί να έχει ο Χριστός με τους Ινδιάνους; Μμμμμ… Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο, εκτός από το ότι ο Χριστός γεννήθηκε ΚΑΙ για τους Ινδιάνους…

ΠΗΓΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΤΑΞΙΕΣ

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Οι κατήγοροι του Νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά, τις τελευταίες ημέρες, έχουν επιδοθεί σ’ ένα ανορθόδοξο πόλεμο εναντίον του «εχθρού», «εχθρού» που κατ’ αυτούς δεν είναι άλλος από το ίδιο το ΝΠΣ, το οποίο προσπαθεί να αλώσει τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Παραπλανούν και πανικοβάλλουν συνειδήσεις όχι μόνο εκπαιδευτικών, μαθητών και γονιών αλλά και κάθε ανυποψίαστου Έλληνα πολίτη που με ενδιαφέρον παρακολουθεί όσα συμβαίνουν γύρω από το μάθημα των Θρησκευτικών. Βιάζονται οι κατήγοροι να κρίνουν το ΝΠΣ χωρίς καλά – καλά αυτό στεριώσει και ζυμωθεί στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη. «Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία», βλέπω να κουνάει το δάχτυλό του από μακριά ο Αλεξανδρινός ποιητής Κ. Π. Καβάφης.

ΑΛΕΞΗΣ ΑΚΡΙΘΑΚΗΣ, «Η φωτιά»· 1979, τέμπερα, σινική.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΡΔΑΒΑ / Θεολόγου Καθηγητή

Για το μάθημα των Θρησκευτικών άπαντες στη χώρα μας (πλην των καθ’ ύλην αρμοδίων) δύνανται να εκφέρουν γνώμη, βασιζόμενοι είτε στα δεδομένα των μαθητικών χρόνων τους, είτε στις ιδεοληψίες, τις στρεβλώσεις, τις παραναγνώσεις, τις προκαταλήψεις, και τα στερεότυπα τους.

Έχει γίνει μια φιλότιμη προσπάθεια από τους θεολόγους που δούλεψαν τα ΝΠΣ για μια αναπλαισίωση του μαθήματος, με νέο τρόπο παρουσίασης της ύλης, με νέες διδακτικές πρακτικές, με συνεργατική προσέγγιση της γνώσης και το κυριότερο: με έμφαση στην αυτενέργεια και την πρωτοβουλία του διδάσκοντος.

Φυσικά διαφωνία υπάρχει και είναι θεμιτή, όταν αυτή είναι εποικοδομητική. Από πολύ νωρίς επισημάναμε ότι είναι λάθος η άμεση εφαρμογή των ΝΠΣ σε όλες τις βαθμίδες μαζί, χωρίς στοιχειώδη σχεδιασμό, χωρίς την απαραίτητη επιμόρφωση των εμπλεκομένων εκπαιδευτικών και κυρίως χωρίς την ύπαρξη εγχειριδίου (ευτυχώς το ζήτημα αυτό εν μέρει επιλύθηκε με την εκτύπωση των προσωρινών Φακέλων Μαθήματος). Επιμέρους αδυναμίες μπορούν να αντιμετωπιστούν με καλή προαίρεση και πολλή δουλειά. Νομίζουμε ότι δόθηκε μεγάλο βάρος στις μεταγνωστικές δεξιότητες αλλά γενικά η διαχείριση των δραστηριοτήτων είναι στη διακριτική ευχέρεια του διδάσκοντος αρκεί να επιτυγχάνει τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα.

Ας αφήσουμε λοιπόν τους μάχιμους εκπαιδευτικούς της τάξης να κάνουν τη δουλειά τους απρόσκοπτα και δημιουργικά.

(Συμπεριφορές με πρόσημο είτε έναν φονταμενταλιστικό υπερορθοδοξισμό, είτε έναν απολιτίκ αντιθρησκευτικό σχετικισμό, είτε έναν πεπαλαιωμένο αντικληρικαλιστικό λόγο, δεν ενδείκνυνται στην περίπτωση μας όσο κι αν κυριαρχούν ενίοτε στην επικαιρότητα).

ΠΗΓΗ

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Έχω τη γνώμη πως οι Φάκελοι Μαθήματος του ΝΠΣ στα Θρησκευτικά, τώρα που δάσκαλοι, καθηγητές, μαθητές και γονείς, τους έχουμε όλοι στα χέρια μας, αποτελούν ένα υλικό που επαληθεύει ένα όμορφο σύνθημα: «περισσότερα βιβλία, περισσότερες ιδέες». Όσο για την παρεχόμενη προς τους μαθητές μας θρησκευτική παιδεία, έχω να πω ετούτο: σπουδάζουν καλύτερα τη χριστιανική πίστη μας, και με αυτόν τον τρόπο γνωρίζουν αποτελεσματικότερα τον εαυτό τους αλλά και τους διαφορετικούς άλλους συνανθρώπους τους. Αυτό, λοιπόν, κι αν είναι το «μέγιστον μάθημα». Ξανοίγεται η χριστιανική πίστη στην Οικουμένη. «Πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω», όπως λέγει κι Όμηρος.

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, “Ο Φτωχοπρόδρομος”, 1933· αυγοτέμπερα σε ξύλο 30χ20 εκ.