Αρχείο μηνός Απρίλιος 2017

Η καλύτερη σπουδή επί του θέματος της Παιδαγωγικής της Καινοτομίας

ΑΝΤΩΝΗΣ Λ. ΣΜΥΡΝΑΙΟΣ, (2009), Λατρεία και νεύρωση στην Παιδαγωγική της Καινοτομίας. Σημειώσεις σε μια μετανεωτερική φιλοσοφία της παιδείας, Αθήνα: Εστία, σ. 16.

ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ // ΣΗΜΕ

«Στο χώρο της παιδαγωγικής επιστήμης, που κυρίως μας ενδιαφέρει εδώ, η Δημιουργικότητα και το πρακτικό της ισοδύναμο, η Εκπαιδευτική Καινοτομία, αναπνέουν, όπως παντού αλλού, μέσα στην ίδια αμόλυντη ατμόσφαιρα αγγελισμού. Σκιρτήματα αγαλλίασης κατακλύζουν τους παιδαγωγούς που αρέσκονται κατά κόρον να ομιλούν περί αυτής, τόσο μάλιστα περισσότερο, όσο αισθάνονται και ως ιδιοκτήτες της παιδικής ηλικίας των ανθρώπων. Αυτοί οι μηχανικοί κάθε ανώριμης ψυχής νιώθουν βαθιά μέσα τους την απαράβατη αναγκαιότητα της εισόδου των πλασμάτων που επικουρούν σε ένα δημιουργικό σύμπαν, και έχουν στρέψει όλη τους την ενεργητικότητα στην απάλειψη των εμποδίων και των αντιστάσεων που ενδεχομένως αναφύονται σε αυτήν την πορεία. Έτσι, πριν απ’ όλα, ομνύουν όρκο πίστης στη δημιουργικότητα ως θεμελιώδες συστατικό της αποστολής τους και ακατάπαυστα ρητορεύουν για την αναγκαιότητά της, τα οφέλη της, τις προοπτικές της, κολακεύοντας εαυτούς και αλλήλους. Και όχι μόνο ρητορεύουν, αλλά και πράττουν: αφήνοντας τη φαντασία τους να καλπάζει, αναδιανέμουν τα πρωτογενή, “παιδικά” υλικά του κόσμου, το χαρτί, το ξύλο, τα χρώματα, και είναι βέβαιοι ότι δημιουργούν. Με όλους τους δυνατούς και πιθανούς τρόπους πασχίζουν να προσεγγίσουν την πηγή της Δημιουργικότητας, την ψυχή του ανθρώπων ως παιδιού. Ταυτίζονται με το παιδί, γίνονται οι ίδιοι παιδιά, νιώθοντας έτσι ότι επιστρέφουν στην αρχή του κόσμου, στον πυρήνα της ύπαρξης».

Άριστη κριτική από τον: Σωτήρη Γουνελά

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ· ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ

Με κεντρικό θέμα «Ο Διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα στα Θρησκευτικά: Μια οφειλόμενη απάντηση» πραγματοποιήθηκε στις 3 Απριλίου 2017 στην αίθουσα της «Στοάς του Βιβλίου» η προγραμματισμένη εκδήλωση του συλλόγου μας. Οι ομιλητές με τις εισηγήσεις τους κάλυψαν όλα τα θέματα, στα οποία έχει ασκηθεί έντονη όσο και –πολλές φορές – κακόπιστη κριτική και έδειξαν με εύστοχα επιχειρήματα καθώς και πλούσιο αποδεικτικό υλικό την αληθινή εικόνα των νέων ΠΣ για το μάθημα των Θρησκευτικών.

Μπορείτε να δείτε ολόκληρη την εκδήλωση νυγματίζοντας εδώ.

ΠΗΓΗ

Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης”

ΣΧΟΛΙΟ: Εξαιρετικές και ενδιαφέρουσες όλες οι εισηγήσεις. Αποκατάσταση της ΑΛΗΘΕΙΑΣ!

Στο έλεος των ανέμων οι δεκαεφτάρηδες· έρχονται οι Πανελλαδικές Εξετάσεις

Σχολιάζει ο Α. Ι. Καλαμάτας

«Ένα όμως ερώτημα αναδύεται σπαρακτικό, πολλά χρόνια τώρα, και με ένταση αυξανόμενη: πως φτάσαμε εκεί; Εννοώ, στα πράγματα της Παιδείας, πως φτάσαμε εκεί; Υπήρξαν μεταρρυθμίσεις και νόμοι, βελτιώσεις και μέτρα, συλλαλητήρια και συζητήσεις. Και θα ήταν άδικο να ειπωθεί ότι έλειψαν οι ενσυνείδητες προσπάθειες, ούτε ότι δεν κτίσθηκαν σχολεία και πανεπιστημιακές αίθουσες. Εκεί όμως που έχει φτάσει η Παιδεία, κανείς μας από όσους πράγματι πονούν για τον τόπο δεν το δέχεται εύκολα. Μήτε ίσως το φανταζόταν. Λίγη σημασία έχει αν μια μεταρρύθμιση είναι καλύτερη από τις προηγούμενες, αν αυτός ή ο άλλος υπουργός έκανε όσα έπρεπε, αν όλοι εμείς που κινούμαστε στο χώρο της παιδείας πράττομε το σωστό. Πέρα και πάνω από αυτά, το ερώτημα παραμένει: πως φτάσαμε εκεί; Διότι, ενώ όλοι ομνύουν στο ρόλο και τη σημασία της Παιδείας, τώρα, τόσα χρόνια μετά, οι βασικοί της άξονες, η λειτουργία και το κύρος της, παραμένουν πληγωμένοι και διάτρητοι.

Πως φτάσαμε λοιπόν εκεί; Πως έφτασαν τα παιδιά, στα πιο ξέγνοιαστα ίσως χρόνια τους, να τρέχουν από φροντιστήριο σε φροντιστήριο, πως φτάσαμε στην υστερία που συνοδεύει τις εισαγωγικές εξετάσεις, πως δεν επαναστάτησε η ψυχή μας όταν η λαχτάρα και η απόγνωση οδηγούσε χιλιάδες νέους μας στις ξένες χώρες; Ακόμα όμως και όταν έχει αποκτηθεί, εδώ ή στην ξενιτειά, το περιπόθητο πτυχίο – ή και το “διδακτορικό” αργότερα – υπάρχει ένας εφιάλτης που γίνεται ολοένα και απειλητικότερος: η ανεργία που θερίζει τα όνειρα και τις νεανικές ψυχές, και σφραγίζει την πικρή τους καθημερινότητα […]

[…] Έτσι, το ερώτημα “πως φτάσαμε εκεί” παραμένει πάντοτε μετέωρο και αιχμηρό. Ύστερα από μερικές δεκαετίες, γενιές ίσως, ελπίζω πάντα ότι η Ελλάδα και οι άνθρωποί της θα γεύονται την πρόοδο και την ευημερία. Είθε τότε να έχουν αποκτήσει πραγματική αγάπη και συνείδηση για τον τόπο τους και αξίες άλλες από τις σημερινές. Τότε, το ερώτημα “πως  έφτασαν εκείνοι εκεί;”  θα κυριαρχεί. Και αν έχω μια βεβαιότητα, είναι ότι αναπάντητο ερώτημα θα αφορά κυρίως δύο όψεις οδυνηρές της σημερινής Ελλάδας. Μια Παιδεία που παραπαίει και κάθε χρόνο μετρά τις αγωνίες της· και ένα περιβάλλον, μοναδικό και ανεκτίμητο, των νησιών και της ελληνικής γης, που όσο περνά ο καιρός κακοποιείται και αλλοιώνεται. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια με κατατρύχει η σκέψη – σκέψη βασανιστική, αλλά επίμονη – ότι αυτά τα δύο συνδέονται. Ίσως λοιπόν οδηγήσουν κάποτε σε μιαν απάντηση που εμείς οι σημερινοί δεν βρίσκουμε εύκολα τα λόγια ή την τόλμη να εκφράσουμε».

Αποτέλεσμα εικόνας για πανελλάδικές εξετάσεις σκίτσα

ΣΧΟΛΙΟ: Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις πλησιάζουν, για κόμη μια χρονιά, με την αγωνία όσων εμπλέκονται σ’ αυτές, μαθητών, γονιών και δασκάλων να κορυφώνεται. Πόσοι όμως από εμάς αναρωτηθήκαμε ποτέ το καίριο κατά τη γνώμη μου ερώτημα που θέτει ο πολύς Γιώργος Γραμματικάκης: «πως φτάσαμε εκεί;» Σε μια συζήτηση που είχα προχθες, ημέρα Λαμπρής, στο γιορτινό πασχαλινό τραπέζι, με μια δασκάλα που δεν είναι πια σε σχολική τάξη, στην ερώτησή της γιατί εδώ και χρόνια δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα στο χώρο της εκπαίδευσης, της απάντησα πως εκείνοι που κυρίως φέρουν την ευθύνη είμαστε εμείς οι εκπαιδευτικοί που δεν λέμε να αλλάξουμε νοοτροπία και να στοχαστούμε ζητήματα Παιδείας όπως ο Γιώργος Γραμματικάκης. Και να σκεφτεί κανείς ότι το παραπάνω απόσπασμα με τίτλο: «Το αναπάντητο ερώτημα» είναι από το βιβλίο του Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής, (42013 ), Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σσ. 275-281. Το έγραψε όταν παλαιότερο κείμενό του, από τα Κοσμογραφήματα είχε πέσει ως θέμα της Έκθεσης στις Πανελλαδικές Εξετάσεις του 1999, (το απόσπασμα για τον «πολιτισμό της καθημερινότητας» στα: Κοσμογραφήματα, Αθήνα 41997: Πόλις, σ. 156).

«Παύσον Εκκλησίας τα σκάνδαλα!» 

Του ΘΑΝΑΣΗ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / Δρ. Θεολογίας, πτ. Νομικής, Διευθυντή του περιοδικού Σύναξη

Είναι μια προσευχή που απευθύνεται στην Παναγία και ακούγεται στις εκκλησίες το βράδυ της Μ. Παρασκευής. Που σημαίνει ότι οι πιστοί καλούνται να γνωρίζουν την κατάσταση της Εκκλησίας τους, να γνωρίζουν ότι το σώμα της πληγώνεται, και να νοιάζονται γι’ αυτό.

Το μεγαλύτερο ίσως σκάνδαλο στην ελλαδική Εκκλησία αυτή τη στιγμή είναι ο διασυρμός της Αλήθειας, στο όνομα τάχα της αλήθειας! Είναι η ολοένα και επιδεινούμενη εκδήλωση του δαιμονικού πειρασμού του «σταυροφορικού» πνεύματος: κραδαίνεις σταυρό, ομνύεις στον σταυρό, και τελικά κάνεις τον σταυρό όργανο μίσους το οποίο αναιρεί τον Σταυρό!

Υπάρχει ένα πολύ δύσκολο σημείο στη χριστιανική ταυτότητα, το οποίο γίνεται δυσκολότερο σε εποχές αγριάδας και ανασφάλειας όπως η τωρινή μας. Το δύσκολο σημείο είναι ότι Χριστιανό δεν σε κάνει η αναφορά (ακόμα και η πιο παθιασμένη) στον Χριστό, αλλά η αναφορά στον Χριστό ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Και γιατί το σημείο αυτό γίνεται δυσκολότερο στις μέρες μας; Διότι ο κόσμος αγωνιά για τις εθνικές απειλές, αγωνιά για τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, αγωνιά για το μεταναστευτικό, αγωνιά για τη μνημονιακή υποθήκευση του μέλλοντος, και εύκολα ολισθαίνει σε έναν «Χριστιανισμό» του τραμπουκισμού, σταυροφορικό και μισαλλόδοξο. Σε έναν χυδαίο «Χριστιανισμ-ισμό», ο οποίος προσπερνά ως ανούσια ουτοπία τα βασικά του Ευαγγελίου (ο μητροπολίτης Αιγιαλείας Αμβρόσιος εδώ και καιρό χλευάζει ως «αγαπούληδες του Θεού» όσους εμμένουν στην ευαγγελική πρωτοκαθεδρία της αγάπης) και εισηγείται μεθ’ ηδονής έναν «Ορθόδοξο» τζιχαντισμό ως απάντηση στον Τζιχαντισμό. Εδώ, λοιπόν, στα ζόρικα και στα κρίσιμα οφείλει η Εκκλησία ως Σώμα (επισήμως δια στόματος της Ιεράς Συνόδου και του Αρχιεπισκόπου) να υπερασπιστεί ακριβώς την ευαγγελική ουτοπία. Αλλά δεν το βλέπουμε…

Γράφω αυτές τις γραμμές τη Μ. Παρασκευή, 14 Απριλίου. Τι σύμπτωση! Πριν επτά χρόνια, στις 14 Απριλίου 2010, η Ιερά Σύνοδος είχε συνεδριάσει, ώστε ο μακαριστός μητροπολίτης Πρεβέζης Μελέτιος (+ 2012) να δώσει εξηγήσεις για τη μετάφραση των λειτουργικών κειμένων στην καθομιλούμενη γλώσσα! Ποιος; Ο Μελέτιος, ένα από τα ευάριθμα διαμάντια της σύγχρονης Εκκλησίας! Ο Μελέτιος (τι σύμπτωση, πάλι!) ήταν από εκείνους που είχαν καταδείξει ότι οι Χριστιανοί Κόπτες δεν είναι αιρετικοί! Ναι, πρόκειται γι’ αυτούς τους Κόπτες που σφαγιάστηκαν στην Αίγυπτο την Κυριακή των Βαΐων, και τους οποίους ο μαυροψυχισμός των ελλαδιτών «Ορθοδόξων» ζηλωτών δεν μπόρεσε να αναγνωρίσει ως μάρτυρες του Χριστού και ως αδελφούς! Η Ιερά Σύνοδος, λοιπόν, πέραν του κινδύνου του Μελετίου δεν έχει νιώσει την ανάγκη να καλέσει κανέναν άλλον επίσκοπο, για κανέναν άλλο λόγο! Ούτε καν για το ότι η Μεγάλη Βδομάδα τείνει να καθιερωθεί (με τον μητροπολίτη Αιγιαλείας πέρυσι, με τον μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ φέτος) ως χρόνος διατύπωσης σταυροφορικού λόγου!

Δεν είναι στάση ουδετερότητας! Είναι σύνταξη με τις παρουσίες αυτές! Και πλήθος καίριων ζητημάτων μένουν μετέωρα: Ένας επίσκοπος της Ελλαδικής Εκκλησίας (ο Πειραιώς Σεραφείμ) δεν ζήτησε να συναντήσει τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν για να τον προσκαλέσει στην Ορθόδοξη πίστη, αλλά του έστειλε επιστολή 37 σελίδων, η οποία δημοσιεύτηκε σε ελληνικές ιστοσελίδες αυθημερόν (Μ. Τετάρτη, 12 Απριλίου)! Είναι, εν τέλει, επιστολή προς ποιον; Και με τη μόνιμη επωδό: λόγο περί της αιώνιας καταδίκης και αιωνίου κολασμού των αντιφρονούντων (όπως και στην επιστολή του προς τον Κόπτη Πατριάρχη τον Ιανουάριο). Κι αυτή τη φορά, με λόγο περί αιώνιας καταδίκης όχι απλώς του Ερντογάν, αλλά ολόκληρου του τουρκικού λαού! Πώς λέγεται η ενοχοποίηση συλλήβδην ενός λαού; Και πώς λέγεται η υφαρπαγή της τελικής κρίσης του μόνου Κριτή, του Χριστού;

Είναι ζητήματα πολύ σοβαρά, γιατί αφορούν τον προσανατολισμό μιας ολόκληρης τοπικής Εκκλησίας! Εξέφρασαν κάποιοι την ανησυχία τους ότι μετά από την επιστολή του Πειραιώς ενδέχεται να υπάρξει τζιχαντιστικό χτύπημα στη χώρα μας. Ποιος μπορεί να το αποκλείσει; Αλλά το εκκλησιαστικώς καίριο, κατά τη γνώμη μου, είναι κάτι παραδίπλα απ’ αυτό. Μπορεί κάποιος να απαντήσει ζηλωτικά ότι θα «ομολογεί την αλήθεια» με όποιο κόστος, ακόμα και με το μαρτύριό του. Το σταυροφορικό πνεύμα, ναι, θα το πει αυτό. Και με τη λογική του τραμπουκισμού θα πάρει και εύσημα γι’ αυτό. Όμως, στην παράδοση της Εκκλησίας υπάρχει άλλη λογική: Ο μισαλλόδοξος ηρωισμός, το ναρκισσιστικό μαρτύριο ΔΕΝ λογίζεται ως χριστιανικό μαρτύριο!

«Παύσον Εκκλησίας τα σκάνδαλα!». Να υψώσουμε αυτή την προσευχή και να την δυναμώσουμε ως αίτημα στους Ιεράρχες. Η σιωπή ή οι ψίθυροι μεταξύ φίλων δεν αντισταθμίζουν την ευθύνη του δημόσιου λόγου και της ευαγγελικής μαρτυρίας.

[ΥΓ: Το σκίτσο είναι του Μάριου Ζαμπίκου. Το μνημόνευσα στην παρουσίαση του βιβλίου του Αναστασίου, αρχιεπισκόπου Αλβανίας, «Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες», στη «Σύναξη» 138 (2016). Άλλη γεύση…].

ΠΗΓΗ

Ιδιωτική Οδός

Μια Μεγάλη Παρασκευή της οδύνης

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σ’ ένα ποίημά της, με τίτλο «Μεγάλη Πέμπτη», η κορυφαία σήμερα Ελληνίδα ποιήτρια Κική Δημουλά, γράφει τους παρακάτω σημαδιακούς κατ’ εμέ στίχους: «Όχι όχι μη μου μιλάς για τις αόρατες / συνεχείς εκείνες παρουσίες. Είδαμε / σε τι μαρτύριο ψαύσεως τυφλής μάς υπέβαλαν», (Ήχος απομακρύνσεων, Αθήνα: Ίκαρος, σ. 61). Παίρνοντας αφορμή απ’ αυτούς, τολμώ εδώ να καυτηριάσω όχι, όχι την Ένωση Αθέων που κάθε χρόνο Μεγαλοβδομαδιάτικα και μάλιστα Μεγάλη Παρασκευή οργανώνει τα πάρτι κρεοφαγίας – για την εν λόγω πρακτική βλέπε το ενδιαφέρον  άρθρο της Λήδας Σταμπούλογλου: «Είσαι άθεος; Μη μας πρήζεις», στο: http://www.protagon.gr/apopseis/editorial/44341391877-44341391877 – δεν με ενδιαφέρει άλλωστε αυτού του είδους η αθεΐα (αυτή άνετα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως γραφική, συνεπώς καλό θα ήταν οι εν λόγω αυτοχαρακτηριζόμενοι «άθεοι» να διαβάσουν ολίγον  Φ. Ντοστογιέφσκι για να διαπιστώσουν τι τελικά είναι αθεΐα)· με ενδιαφέρουν όμως όλοι εκείνοι που ενώ λένε ότι τάχαμου είναι χριστιανοί, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την Ακολουθία του Επιταφίου, κατακλύζουν όλα τα σουβλατζίδικα και του «δίνουν και καταλαβαίνει»· ενώ απ’ την άλλη τους φταίει η Ένωση Αθέων.

Κατά μέρος αυτές τις μεμψιμοιρίες, ίσως πει κανείς, πως τρέφουν την υποκρισία και την αντιδικία. Οφείλω, όμως, να πω πως δεν κακίζω το παραπάνω γεγονός. Απλά βρίσκω λιγάκι (και συγνώμη για τον καυστικό όρο) λίαν κουτοπόνηρη τη στάση πολλών που, και από τη μια και από την άλλη πλευρά (αθέων και χριστιανομαθημένων), κάμουν απλουστευτικές ερμηνείες.

Τέτοια γεγονότα, για όσους τουλάχιστον έχουν το θάρρος να κάμουν αξιόπιστη κριτική, φέρνουν στο προσκήνιο σημαντικές απόψεις που ενώ γράφονται και ακούγονται σε πολλούς εκκλησιαστικούς και θεολογικούς κύκλους, δεν τους δίνουμε την οφειλόμενη σημασία. Κι εννοώ γραφές αγωνίας όπως η παρακάτω, του αγαπητού συναδέλφου Θανάση Ν. Παπαθανασίου, που σ’ ένα από τα πολλά προλογικά του σημειώματα του περιοδικού που διευθύνει, τη Σύναξη, γράφει τα εξής σημαντικά: «η σκοτεινιά αυτή κρατά καιρό στην Ορθόδοξη Εκκλησία και έχει να κάνει με τα εναγώνια ερωτήματα πότε η Εκκλησία είναι ο εαυτός της και πότε μεταλλάσσεται σε κάτι άλλο, πότε όντως λειτουργεί εκκλησιαστικά και πότε γίνεται μια κλειστή σέκτα, πότε οι άνθρωποί της είναι διάκονοι της αγάπης του Χριστού και πότε υπηρέτες της ανομίας», (Σύναξη, τχ. 93, Ιανουάριος – Μάρτιος 2005, σ. 3).

Τέτοια σημειώματα, έρχονται συχνά στο νου μου, ιδιαίτερα ημέρες της κορύφωσης του Θείου Πάθους, εκεί που δρασκελίζοντας το κατώφλι της εκκλησιάς για να προσκυνήσω τον Επιτάφιο, νιώθω να γίνεται το θαύμα, θαύμα εσωτερικό, καθάριο. Θαύμα που σε καμιά περίπτωση δεν μπορώ να το ταυτίσω όχι μόνο με επιστημονικές αναλύσεις και ορθολογισμούς, αυτό είναι το λιγότερο, δεν μπορώ να το ταυτίσω με όλα εκείνα τα αδιάκριτα και διδακτικά λόγια αρκετών ιεροκηρύκων που κάμουν το φιλακόλουθο εκκλησίασμα να παγώνει, να χάνει την κατάνυξή του και να φεύγει από το ναό.

Υ. Γ. Αυτές οι φευγαλέες σκέψεις γράφτηκαν αργά το βράδυ της εφετινής Μεγάλης Παρασκευής.

Αποτέλεσμα εικόνας για Γιολδάσης Κορυφή του ΆθωναΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΟΛΔΑΣΗΣ, “Κορυφή του Άθωνα”, λάδι σε χαρτόνι· 1935

«Μεγάλη Παρασκευή»

«Στην καρδιά της Άνοιξης,
φέτος το Πάσχα έπεσε πολύ αργά
και το περιβάλλει η πάσα εμορφιά
της χαρούμενης εποχής.
Χαρά, όταν οι τελετές της ταφής
και της Ανάστασής Σου συμπίπτουν
με τα μειλίχια βραδινά, όπου η δροσιά
είναι μυρωμένη, καθώς ανακατωμένη
με το λιβάνι, την αισθάνομαι να μου έρχεται
στο περίσκεπτο πρόσωπο.

Χαίρομαι, χαιρόμουν δηλαδή στο παρελθόν.
Θυμούμαι και δοκιμάζω τη νοσταλγία εκείνη,
εκείνων των καιρών, όταν τα βραδινά,
– με το ιώδες χρώμα, της ανθισμένης γλυσίνας
κάπως, ή της πασχαλιάς που στρώνεται
πάνω στο επιτάφιο κέντημα,-
τα έμορφα ανοιξιάτικα βραδινά,
πήγαινα ταχτικά ν’ ακούσω την ακολουθία
των Παθών Σου.
Κι άλλοτε το είπα,
πως δεν πηγαίνω πια στην εκκλησία.
Ψες πήγα.

Περάσαμε απ’ το δροσερό πάρκο,
γεμάτο σκιές που φυλάγουν την αμαρτία.
Ποιαν αμαρτία;
Γιατί να είναι αμαρτία
ο έρωτας των ανθρώπων την άνοιξη;
Αμφιβολία. με σκέψεις διπλές
προχώρησα και μπήκα στην εκκλησία Σου.
Μια εκκλησία καινούρια, άσχημη,
με εικόνες κακοβαμμένες.
Ένας χαμηλός ουρανός, το χρώμα στο ταβάνι,
με τα πολλά άστρα, φτηνό.
Δε σε βοηθούσε το περιβάλλον να συγκεντρωθείς
να λησμονηθείς στην ψαλμωδία
κι αυτή καθόλου κατανυκτική.

Μα εγώ, καθώς προσήλθα,
καθώς μπήκα στην εκκλησία Σου
κι αν τα είδα όλα αυτά, στο τι!
Εκείνο που μ’ άρπαξε σα χέρι βαρύ,
που απλώθηκε απάνω μου,
ήταν η αμαρτία που έκανα,
προσερχόμενος σε Σένα,
με την καρδιά μου κενή από Σένα.
Είναι κενή από Σένα η καρδιά μου;

Δεν ξέρω αν οι αναμνήσεις
μιας εποχής περίπαθης πίστης,
δε μ’ αφήνουν ακόμα εμένα
να χαρώ μόνο αισθητικά τη θρησκεία Σου.

Κύριε του Μυστικού Δείπνου, της Σταύρωσης,
της Μεγάλης κι ένδοξης Ανάστασης,
μέσα μου Σ’ αισθάνομαι
κι ας έχω απομακρυνθεί από Σένα.

Εύκολα δάκρυα μου υγραίνουν τα μάτια.
Πόσην ικανοποίηση μπορεί να μας δώσει
και της αθλιότητάς μας η αναγνώριση,
η ομολογία.

Ομολογία σε ποιον;
Στον ευπροσήγορο εαυτό μας;
Μεγαλώνει η αμαρτία.
Τίνος και με τι λογαριάζεται;
Κάνω να την αποτινάξω
και συλλογίζομαι πως ούτε αυτό
θάταν δύσκολο, όταν έχεις κριτή τον εαυτό σου,
που έχει μαζέψει τόση δικαιολογία,
όσα είναι τα λουλούδια της άνοιξης,
οι καρποί του καλοκαιριού Σου,
που παίρνει το βάρος του φθινοπώρου Σου,
ώσπου να φτάσει ο χειμώνας…

Όμως είναι άνοιξη, άνοιξη απόψε,
ακόμα και για κείνους που γνώρισαν
τους βαρείς σου χειμώνες
κι οι γυναίκες αν κλαίνε τον Άδωνι,
θρηνούν με το πάθος της ερωτικής χαράς
που περιμένουν.

Είν’ η πολλή αγάπη για τη ζωή αμαρτία;
Κύριε, καθώς τόσος υπάρχει ο θάνατος,
που Εσύ τον έχεις για τον άνθρωπό Σου δεχτεί,
πώς θα δεχτούμε εμείς οι εφήμεροι,
δίχως Εσέ, τη φοβερή τιμωρία;
Η δική μου ψυχή που την αισθάνομαι
τόσο πολύ να μου δονεί το σώμα,
που την αισθάνομαι ν’ ανθίζει στο σώμα μου,
για μένα έπαψε να είναι αθάνατη.

Έχω φτάσει την παγερή αδιαφορία
για ό,τι αφορά τα μετά θάνατον.
Έχω παραδεχτεί το κενό, το μηδέν
και με κυριεύει της ζωής το πάθος,
πόσο η ψυχή μου υποφέρει το πολύ πάθος
του σώματος την δυναστεύει
και με κυνηγά του αμαρτήματος η σημασία,
πολύμορφη, δίχως να την καταλαβαίνω
ποια είναι.
Διάχυτη μου μολύνει τα μάτια, την όσφρηση,
την ακοή, τη γέψη και την αφή.
Μήπως τόσο πολύ την αισθάνομαι,
γιατί του βαπτίσματος τη στιγμή δέχτηκα
το δικό Σου άγιο Μύρο κι αυτό με χωρίζει
κι αυτό μου θυμίζει τη που σου οφείλω υποταγή.

Άλλοτε προσερχόμουν
στα καθημαγμένα Σου πόδια κι ευλαβικά,
– ποτέ πιο ψηλά δεν τολμούσα ν’ ατενίσω
προς το πρόσωπό Σου και τη δική σου ανθρώπινη υπόσταση
πνοή τόσο εφήμερη,- ευλαβικά έψαυα
με τ’ αμαρτωλά των αισθήσεων χείλη…

Γιατί αμαρτωλά; Πώς τόσο αισθάνομαι
την ανάγκη συγχώρεσης!

Αόριστη συντριβή,
τούτη με συντρίβει η αοριστία,
γιατί δεν γνωρίζω πού ν’ αποθέσω
την αμαρτία μου για να κριθεί.
Μη δεν είναι ανύπαρχτη;
Φαντασία κι εκείνο που λογαριάζεται,
μένει η δύναμη μονάχα κι η αντοχή,
για να λογαριαστεί η ζωή μας.
Γιατί αισθάνομαι έξαφνα τη φθορά
της πλησμονής που με κατέχει,
του δυνατού πόθου που έχω παραδεχτεί,
γιατί δεν μπορεί να βαστάξει η ψυχή μου
την περήφανη ανθρώπινη στάση μου;
Ποια αιώνια στιγμή
έχει απομείνει από Σένα μέσα μου,
Κύριέ μου, και τι μου ζητεί η τυραννισμένη
μορφή Σου, ανθρώπινη;
Όταν Εσύ ήρθες σε μένα τόσο κοντά
κι εγώ φεύγω τώρα
κι έφτασα να μη βλέπω το θάνατό μου
σα συμφορά της ψυχής,
όταν θέλω να συμμαζέψω σε τούτης της γης
την εμορφιά την πάσα μου δύναμη,
όταν η δύναμή μου μ’ αντέχει σκληρά,
τι γυρεύω από Σένα Λόγε;

Της ύπαρξής μου το λόγο
το δέχτηκα λογικά, ακόμα
και την πάσαν ευθύνη.
Όταν μπήκα στην εκκλησιά Σου,
αισθάνθηκα τη μυστική μου φθορά,
ανησυχία βαθιά,
την αγνώριστή μου μετάνοια».

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ, (2000), «Μεγάλη Παρασκευή», στο: Τα Ποιήματα (1955-1973), τ. Β΄, Αθήνα: ΟΙ Εκδόσεις των Φίλων, σσ. 81-84.

Γράμμα στον Ιούδα…

Γράφει ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Θεολόγος Καθηγητής

Δεν θα σε κατηγορήσω. Ούτε θα σε βρίσω. Απορώ και με αυτούς που σε καίνε την Κυριακή του Πάσχα. Δεν νιώθουν τις φλόγες στο κορμί τους;

Σού γράφω αυτό το γράμμα για να σε συγχαρώ. Αποτελείς έμπνευση για όλους εμάς. Πώς να σού το πω αλλιώς; Δεν αντέχεται τόση αγάπη! Σαλεύει το μικρόκοσμο και τα διανοητικά κουτάκια μας. Τέτοια φαινόμενα πρέπει να πατάσσονται αμέσως.

Μόνο μία απορία έχω: Πώς είναι να ξέρεις ότι ξέρει; Πώς είναι να μην σε εμποδίζει ενώ μπορεί;

Φαντάζομαι ότι όταν είπε «ένας από εσάς θα με προδώσει», μιλούσες χαλαρά με το διπλανό σου.

Φαντάζομαι ότι όταν σού έδωσε το ψωμί από το πιάτο, το πήρες αδιάφορα και με φαινομενική άνεση.

Φαντάζομαι ότι όταν Τον φίλησες στον κήπο, δεν τον κοίταξες στα μάτια.

Μόνο αυτό το πρόβλημα έχουμε ακόμη όλοι οι Ιούδες. Δεν αντέχουμε τα μάτια.

Μάς καίνε.

Αυτά τα μάτια που μάς αγαπούν.

Αυτά τα μάτια που κλαίνε για μάς.

Αυτά τα μάτια που μάς υπενθυμίζουν για ποιο μοναδικό λόγο υπάρχει το φιλί…

ΠΗΓΗ

Εκπαιδευτικές και Θεολογικές Αταξίες

ΗΜΕΡΕΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ· Το μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα

To “μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα” ήταν το θέμα της εκδήλωσης που συνδιοργάνωσαν πρόσφατα (20.03.2017) το Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Νέα Γενιά Ζηρίδη, στο πλαίσιο συναντήσεων για την ακαδημαϊκή αριστεία.

Στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε Αίθουσα Δρακοπούλου του κεντρικού κτιρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, μίλησαν οι:

Πάνος Νικολόπουλος, Λέκτορας Νομικής ΕΚΠΑ, “Το μάθημα των Θρησκευτικών: η νομική πλευρά”.

Δημήτριος Ν. Μόσχος, Επίκουρος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής, “Η θρησκευτική αγωγή μεταξύ ανοικτής και κλειστής Θεολογίας”.

Σταύρος Γιαγκάζογλου, Σύμβουλος A, Υπουργείο Παιδείας / Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διδάσκων στο ΕΑΠ, “Γιατί Νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά σε μια δύσκολη καμπή της εκπαίδευσης και της κοινωνίας”.

Εύη Βουλγαράκη, Δρ. Θεολογίας, Μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του ΠΣ, Εκπαιδευτικός, “Προϋποθέσεις για τη συγγραφή νέων βιβλίων με βάση τα Νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά”.

Συντόνισε ο Δημήτρης Αγγελής, Διευθυντής Γυμνασίου Νέα Γενιά Ζηρίδη. Διευθυντής περιοδικού Φρέαρ.

Δείτε το video εδώ: 8η ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ – ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΙΑ, ΝΓΖ & ΕΚΠΑ

10η Απριλίου· Μνήμη Αγίου Γρηγορίου Ε΄

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Η 10η Απριλίου στην Ιστορία του Νέου Ελληνισμού είναι ημέρα σημαδιακή: ανήμερα του Πάσχα, στα 1821, στην κεντρική πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου απαγχονίστηκε ο ιερομάρτυρας και εθνομάρτυρας Γρηγόριος Ε΄, τρεις φορές Οικουμενικός Πατριάρχης (1797-1798, 1806-1808 και 1818-1821). Από τότε αυτή η πύλη παραμένει κλειστή. Ας μην ξεχνάμε εδώ και το εξής ακόμη γεγονός, έχει κι αυτό τη σημασία του και μας βοηθεί να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα που επακολούθησαν: ολίγες ημέρες πριν, τον τραγικό Μάρτιο του 1821, ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, εξάχρονος τότε, στην Πόλη όπου ζούσε με την οικογένειά του, είδε τον πατέρα του Δημήτριο, τον αδελφό του Μιχαήλ, το γαμβρό του Δ. Σκαναβή και το θείο του Ιωάννη κρεμασμένους στην εξώθυρα του σπιτιού τους.

Για το μαρτυρικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ πολλά έχουν γραφεί. Υπήρξε πράγματι τουρκόφιλος, όπως συχνά διατείνεται μερίδα ιστορικών που τον κατηγορεί ότι αφόρισε την Επανάσταση; Άραγε συμμετείχε στη Φιλική Εταιρεία ή ήταν πολέμιός της; Ευνόησε τη συγγραφή κειμένων που εναντιώνονταν στη Γαλλική Επανάσταση και στη διοχέτευση των ιδεών της στη Νοτιοανατολική Ευρώπη; Τέτοια κείμενα ήταν η Χριστιανική Απολογία (τρεις εκδόσεις: 1798, 1800 και 1805) και Διδασκαλία Πατρική (1798). Ασχολούμενος παλαιότερα, κατά τη συγγραφή της μεταπτυχιακής μου διατριβής που ως θέμα είχε τον άγιο Αθανάσιο Πάριο και τους Κολλυβάδες Πατέρες τους τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα, (Αθανάσιος ο Πάριος (1721-1813). Βίος – Δράση – Συγγράμματα. Συμβολή στην Εκκλησιαστική Ιστορία του 18ου αιώνα, Θεσσαλονίκη 1994) υποστήριζα ότι τα ιστορικά πλαίσια μέσα στα οποία έζησε ο άγιος Γρηγόριος Ε΄, κατά τον φθίνοντα δέκατο όγδοο αιώνα, ήταν ιδιαιτέρως συνταρακτικά, και από πλευράς πολιτικών, πολεμικών και από πλευράς ιδεολογικών ζητημάτων· δέκα σχεδόν χρόνια μετά το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, οι ιδέες της είχαν κατακλύσει κυριολεκτικά ολόκληρη την Ευρώπη και τη Βαλκανική. Στον ελληνικό χώρο το ιδεολογικό πλαίσιο που είχε διαμορφωθεί από τις ιδέες του  δυτικοευρωπαϊκού Διαφωτισμού, είχε διασπάσει τη νεοελληνική κοινωνία σε δύο μερίδες, τους διαφωτιστές και τους αντιδιαφωτιστές. Η κάθε μια εξέφραζε μια συγκεκριμένη ιδεολογία.

Κύριος πρωταγωνιστής στις κοινωνικοπολιτικές και πνευματικές ζυμώσεις που ευνοούσαν το κλίμα της αντιπαράθεσης των τελευταίων ετών, πριν την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, στάθηκε η επίσημη πνευματική ηγεσία του Γένους, το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στις κρίσιμες αυτές στιγμές η Εκκλησία κλήθηκε να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο, στην αντιμετώπιση των διαφωτιστικών ιδεών από τη μια και των οθωμανικών τυραννικών πιέσεων από την άλλη. Και πράγματι ο ρόλος αυτός υπήρξε ρωμαλέος, αφού οι ιδέες του Διαφωτισμού και της βασιλοκτόνας Γαλλικής Επανάστασης, έθεταν σε κίνδυνο την ίδια την υπόσταση του Γένους.

Μέσα λοιπόν σ’ αυτό το πλαίσιο, της άμεσης αντιπαράθεσης, από τη δεκαετία του 1780 και μετά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο άρχισε την αντιευρωπαϊκή και κυρίως την αντιγαλλική του πολεμική. Ευθύς εξαρχής αναγκάστηκε να συμβιβαστεί με την πολιτική των συνασπισμένων τότε δυνάμεων (Τουρκίας, Ρωσίας και Αγγλίας), ώστε ο κοινός εχθρός, η «φθοροποιός λύμη των Γάλλων», που ραγδαία εξαπλωνόταν στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η αναγκαιότητα αυτή εντασσόταν μέσα στο γενικό πλαίσιο των προνομίων που τέσσερις σχεδόν αιώνες πριν, αμέσως μετά την Άλωση της Πόλης, είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’: ο Πατριάρχης εκτός από θρησκευτικός ηγέτης οριζόταν και ως εθνάρχης (miletbasi) και ήταν υπεύθυνος για το ποίμνιό του.

Υπ’ αυτό το πρίσμα οφείλουμε να δούμε την υπενθύμιση στα 1797 του Σουλτάνου Σελίμ Γ΄ προς τον Γρηγόριο Ε΄, λίγες μόνο εβδομάδες μετά την εγκατάσταση των Γάλλων στα Επτάνησα, ότι όφειλε να αντιταχθεί σε κάθε επαναστατική πράξη.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν αναγκασμένο να εναρμονιστεί με την πολιτική του Σουλτάνου, για να μπορέσει έτσι να διαφυλάξει μέσα στις νέες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί το «πατροπαράδοτον». Στη φάση αυτή, η στάση της Εκκλησίας, ολοένα και πιο αμυντική, είχε πολύ βαθύτερα αίτια: ήταν ζήτημα επιβίωσης του Γένους και ζήτημα διατήρησης της θρησκευτικής και πολιτισμικής του ταυτότητας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο βρέθηκε τότε ιδεολογικά καλά θωρακισμένο και προετοιμασμένο για να αντιδράσει δυναμικά στον άκρατο ορθολογισμό και στις αντιθρησκευτικές ιδέες της διαφωτισμένης Ευρώπης.

Ένα χρόνο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1798, το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπακούοντας ξανά στις πιέσεις της Υψηλής Πύλης εφοδίαζε τη ρωσσοτουρκική δύναμη που πορευόταν κατά των Γάλλων της Επτανήσου, με την έντυπη εγκύκλιο του Γρηγορίου Ε΄ η οποία απευθυνόταν προς τους Επτανησίους. Πρόκειται ίσως για την πιο σημαντική εγκύκλιο, πραγματικό ιστορικό ντοκουμέντο στα χέρια της ιστορικής επιστήμης, κατά την οποία ο Γρηγόριος Ε΄ εξαπέλυε σφοδρή επίθεση κατά των Γάλλων. Η εγκύκλιος αυτή με την ευρεία διάδοσή της άσκησε ιδιαίτερη απήχηση σε ολόκληρη την οθωμανική επικράτεια. Τη συμπλήρωναν δύο ακόμη γράμματα του Γρηγορίου Ε΄, γραμμένα λίγο πιο πριν (Αύγουστος του 1798), σταλμένα προς τον Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο, τους δημογέροντες και το λαό της Σμύρνης. Από αυτά πληροφορούμαστε ότι όσοι ζούσαν υπό το καθεστώς της ξένης «προστασίας» έπρεπε να αποβάλουν την γαλλική υπηκοότητα και να γίνουν ξανά υπήκοοι του Σουλτάνου. Επίσης πληροφορούμαστε και την αποστολή αντιτύπων της εγκυκλίου του Σεπτεμβρίου 1798.

Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε΄.jpg

Όσο όμως κι αν η αντιγαλλική προπαγάνδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε απήχηση στο μεγαλύτερο μέρος του υπόδουλου Ελληνισμού, οι επαναστατικές ιδέες των Γάλλων είχαν και αυτές την ανάλογη απήχησή τους.  Έτσι βλέπουμε να τυπώνονται μια σειρά από επαναστατικά φυλλάδια – η Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας (1797) του Ρήγα, η Αδελφική Διδασκαλία (1798) του Κοραή, η Προκήρυξη προς τους Ρωμαίους της Ελλάδος (1798) του Κωνσταντίνου Σταμάτη κ.ά. – τα οποία γρήγορα διοχετεύθηκαν στην ελληνική Ανατολή.

Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, με συνέπεια προς την ιστορική έρευνα και επιστήμη, οφείλουμε να υποστηρίξουμε ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ ορθότατα τιμάται σήμερα ως άγιος. Η ιστορική έρευνα, μακριά από την τάση ιδεολογικοποίησης των ιστορικών γεγονότων, έχει αποδείξει ότι ο αφορισμός της Επανάστασης ήταν εικονικός, έγινε κάτω από την πίεση της Υψηλής Πύλης και στόχο είχε τη διαφύλαξη του Γένους από δυνάμεις αλλότριες, και ως προς την πίστη του και ως προς την εθνική του πορεία.

Ένα βιβλίο που αποκαθιστά την αληθινή εικόνα του μαρτυρικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, το οποίο έχει απαράμιλλη λογοτεχνική αξία, σεβόμενο τις ιστορικές πηγές, είναι του Μάρκου Βενιέρη, συγγραφέα, ηθοποιού και σκηνοθέτη. Έχει τίτλο: Η μεγάλη θυσία. Πατριάρχης Γρηγόριο Ε΄. Αφηγηματική βιογραφία, και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Ακρίτας το 2001. Αξίζει να διαβαστεί με προσοχή…

Αποτέλεσμα εικόνας για Η μεγάλη θυσία. Πατριάρχης Γρηγόριο Ε΄. Αφηγηματική βιογραφία

Αποτέλεσμα εικόνας για ο σάκος του γρηγορίου Ε στον μανταμάδο

Στην Ιερά Μονή του Ταξιάρχη (Μανταμάδος Λέσβου) φυλάσσεται ο αρχιερατικός Σάκος του εθνομάρτυρα Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄. Τον έδωσε ο ίδιος ο Γρηγόριος στον Πρωτοσύγκελλό του Πορφύριο που αργότερα έγινε Mητροπολίτης Σερρών και μετέπειτα Mυτιλήνης.

Ο Λάζαρος μετά το θαύμα

«Φρόντισες μέσα κι έξω από τη Βηθανία
όλοι να μάθουν την ανάστασή μου.
Τώρα, θύμα ενός θαύματος, για χρόνια περιφέρομαι
ένας ρακένδυτος που τον κοιτούν όλοι φιλύποπτα
αν πρέπει να τον πάρουν για τρελό ή να τον πιστέψουν.
Μα κι ο ίδιος πια δεν ξέρω τι, ποιος είμαι
χωρίς καν συγγενείς και φίλους που όλοι φοβηθήκαν
ή ζήλεψαν για τους δικούς τους – ποιος να ξέρει;
Ενώ Εσύ, ιδανικός Εσύ μες στην ανάστασή Σου
οριστική, γεμάτη δόξα κι ύμνους όπου γης
ποτέ δε σκέφτηκες τι απέγινε
ο υπό αίρεση και προθεσμία αναστημένος Σου.

Ω ναι, δεν έπρεπε στο ” Δεύρο έξω” να υπακούσω
μα την ειρηνική μου οδό αποσύνθεσης ν’ ακολουθήσω
ταπεινά, σαν τους κοινούς θνητούς.
Τώρα σε τι Δευτέρα Παρουσία να πιστέψω
σε τι ανάσταση νεκρών
ανάμεσα σ’ εξαίρεση ζωής
και στον κανόνα του θανάτου;
Και τέλος 
πού να βρω δύναμη προτού πεθάνω να πεισθώ
ότι στ’ αλήθεια και για πάντα
θα πεθάνω;»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ, (32009), Ο άνθρωπος μόνος, Αθήνα: Κέδρος.

Αποτέλεσμα εικόνας για η ανάσταση του λαζάρου

Η Έγερσις του Λαζάρου, (1546)· Μονή Σταυρονικήτα, Άγιον Όρος.

Βλ. ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΤΡΙΝΕΛΗΣ – ΑΓΑΠΗ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ – ΜΑΡΙΑ ΘΕΟΧΑΡΗ, (1974), Μονή Σταυρονικήτα. Ιστορία – Εικόνες – Χρυσοκέντητα, Αθήνα: Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, σσ. 78-79.