Στόχος της αγωγής κάθε παιδιού είναι να εξελιχθεί σε έναν ευτυχισμένο ενήλικα. Όμως το κάθε παιδί προορίζεται να ζήσει μέσα σε μια κοινωνία που διέπεται από νόμους και κανόνες. Μια κοινωνία στην οποία διακρίνουμε μια ‘τάξη’ και όπου ο καθένας έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ελευθερία του καθενός, απέναντι στην αυθαιρεσία των άλλων. Έτσι κάθε παιδί, στην καλύτερη περίπτωση θα βρεθεί σε μια κοινωνία, στην οποία θα έχει τόσα δικαιώματα όσες και ευθύνες και θα πρέπει να ασκεί αυτά τα δικαιώματα στο βαθμό που δε θα προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων, τα οποία θα πρέπει να γνωρίζει και να σέβεται.

Όταν γεννιέται ο άνθρωπος δεν γνωρίζει την ύπαρξη των ορίων. Το «δεν πρέπει», το «μη» και το «δεν επιτρέπεται» του είναι αρχικά άγνωστα. Είναι λοιπόν ευθύνη και υποχρέωση των ενηλίκων που το φροντίζουν να του/ της τα διδάξουν. Για ποιόν άλλο λόγο όμως είναι η ύπαρξη των ορίων αναγκαία προϋπόθεση για την ευτυχία του παιδιού; Ας αναλογιστούμε πως θα ένιωθε ο καθένας μας σε ένα σπίτι χωρίς τοίχους… Χωρίς τοίχους για όρια και χωρίς καμία προφύλαξη από τους γύρω κινδύνους…Αν ο ορίζοντας δεν σταματούσε πουθενά και ήμασταν εκτεθειμένοι από όλες τις πλευρές… Ορίζουμε λοιπόν τα σπίτια μας, ορίζουμε τον προσωπικό μας χώρο, ορίζουμε τον χρόνο μας, ορίζουμε τους δικούς μας ανθρώπους αλλά έχουμε αναρωτηθεί ποτέ γιατί; Η απάντηση είναι ότι η ύπαρξη των ορίων γεννά στον άνθρωπο -πόσο μάλλον στην παιδική ψυχή- το αίσθημα της ασφάλειας.

Γνωρίζοντας, λοιπόν, την σημασία των ορίων στην παιδική ανάπτυξη μπορούμε να καταλήξουμε ότι παρά τις όποιες μάχες ενάντια στα όρια συναντήσουμε από τα ίδια τα παιδιά, τα οποία μέχρις ότου γνωρίσουν την ύπαρξη των ορίων γνωρίζουν μόνο τον νόμο του «εγώ θέλω», θα πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στην επιβολή αυτών. Γιατί είναι αλήθεια ότι τα παιδιά μάχονται και επαναστατούν ενάντια στα όρια, ζητάνε συνεχώς περισσότερες ελευθερίες και περισσότερα δικαιώματα. Κι ευτυχώς θα λέγαμε γιατί σ’ αυτή τη μάχη βρίσκεται η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου, η βάση κάθε κατάκτησης, ανακάλυψης και προόδου.

Είναι σημαντικό λοιπόν να έχουμε στο μυαλό μας ότι όπως δεν θέλουμε τα παιδιά να είναι ασύδοτα έτσι δεν θέλουμε να είναι και πρόβατα… ας επιστρατεύσουμε λοιπόν την καλή μας θέληση, την υπομονή και την επιμονή μας για να διοχετεύσουμε αυτή την παιδική ορμή σε συμπεριφορές αποδεκτές.

Έχοντας λοιπόν καταλήξει ότι τα «όρια» είναι αναγκαία, ότι είναι υποχρέωση των ενηλίκων να τα διδάξουν στα παιδιά καθώς κι ότι τα παιδιά δίκαια θα μαχηθούν ενάντια σ’ αυτά μπορεί κάποιος να πει «Εντάξει πρέπει να θέτουμε όρια αλλά πως γίνεται αυτό; Πώς θα ορίσουμε αυτά τα πολυπόθητα όρια;»

Ερχόμαστε λοιπόν να δούμε από πιο κοντά τους τρόπους επιβολής ορίων. Ο παραδοσιακά καθιερωμένος τρόπος με τον οποίο οι μεγάλοι προσπαθούν να διδάξουν ή να επιβάλουν στα παιδιά την τήρηση των ορίων, να τα μάθουν τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται είναι να αμείβουν την θετική συμπεριφορά και να τιμωρούν την αρνητική. Τι εννοούμε όμως με τον όρο «τιμωρία»; Υπάρχουν λοιπόν, οι τιμωρίες που προκαλούν στο παιδί φόβο π.χ. θα σε κλειδώσω στην αποθήκη… Με αυτού του είδους τις τιμωρίες το μόνο που μπορεί ο ενήλικας να καταφέρει είναι να κάνει το παιδί να είναι δύσπιστο απέναντι του και σιγά- σιγά δύσπιστο προς όλους. Έπειτα υπάρχουν οι τιμωρίες που ταπεινώνουν το παιδί π.χ. Δεν θα σε πάρουμε μαζί μας γιατί εκεί έρχονται μόνο «καλά παιδιά». Αυτού του είδους οι τιμωρίες είναι που κάνουν το παιδί να νιώθει μειονεκτικά, που λειτουργούν αν καταπέλτης στην αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του. Έπειτα, υπάρχουν οι σωματικές τιμωρίες που όπως δείχνει και ο όρος, προκαλούν στο παιδί σωματικό πόνο. Όπως όλοι γνωρίζουμε η βία το μόνο που μπορεί να γεννήσει είναι βία… Με τις σωματικές λοιπόν τιμωρίες που είναι αμφίβολο αν διορθώνουν πραγματικά κάποια αρνητική συμπεριφορά ή αν γεννούν περισσότερες, δημιουργούμε παιδιά δίχως εμπιστοσύνη, με το αίσθημα ότι χρειάζεται να τιμωρηθούν σωματικά όταν φταίξουν σε κάτι. Κι αν δεν υπάρχει κάποιος να τα τιμωρήσει τότε μήπως πρέπει τα ίδια να αυτοτιμωρηθούν;

Καταλήγοντας λοιπόν, υπάρχουν και οι στερητικές συνέπειες (τιμωρίες) κατά τις οποίες στερούμε το παιδί από κάτι π.χ. ένα παιχνίδι, ένα γλυκό, μια διασκέδαση -αλλά και από την επιδοκιμασία μας (από ένα χάδι, ένα χαμόγελο). Είναι ίσως η μόνη κατηγορία τιμωριών που δε θίγουν την προσωπικότητα του παιδιού ενώ ταυτόχρονα οριοθετούν τις εκάστοτε συμπεριφορές.

Ακόμα όμως κι αυτές «οι στερητικές τιμωρίες» είναι σημαντικό να λειτουργούν δίκαια, να μην είναι συχνές και να συνδέονται άμεσα χρονικά με το εν λόγω «παράπτωμα».

Ελένη Τριανταφύλλου

Ψυχολόγος