ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Η λαογραφία εξετάζει τον πολιτισμό των διαφόρων λαών. Και μάλιστα τον καθένα χωριστά, όπως π.χ. και η Ιστορία.
Πιο ειδικά, η λαογραφία εξετάζει το λαϊκό πολιτισμό. Όταν μιλάμε για πολιτισμό εννοούμε τα έργα και τον τρόπο ζωής ανθρώπων, που είναι οργανωμένοι σε ομάδες. Εννοούμε τα υλικά και πνευματικά έργα (π.χ. οικοδομήματα, μηχανές, έργα τέχνης, επιστήμες), τις κοινωνικές, τις οικονομικές και άλλες σχέσεις που έχουν μεταξύ τους.
Το επίθετο λαϊκός, που συνοδεύει τον πολιτισμό όπως τον εξετάζει η λαογραφία, σημαίνει ότι αυτή ενδιαφέρεται για εκείνα τα έργα του πολιτισμού, που δημιουργούνται πάνω σε μια βάση ομαδική. Γι’ αυτό και δεν είναι καθόλου εύκολο πολλές φορές να γνωρίζουμε το όνομα εκείνου που πρωτοδημιούργησε κάτι, π.χ. το δημοτικό τραγούδι για το «ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ» ή το λαϊκό παραμύθι για τη «ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ». Γι’ αυτό μάλιστα τον λόγο ορισμένοι λένε το λαϊκό πολιτισμό και ανώνυμο, σε αντίθεση με τον επώνυμο πολιτισμό (δεν τον εξετάζει η λαογραφία). Όμως η ανωνυμία του λαϊκού πολιτισμού δεν υπάρχει πάντα. Έχουμε έργα λαϊκής τέχνης (π.χ. κεραμικά, κεντήματα, ζωγραφιές κ.ά.), που οι τεχνίτες τους είναι γνωστοί, αφού φρόντισαν μάλιστα να γράψουν το όνομά τους πάνω σ’ αυτά. Και όλα αυτά είναι έργα λαϊκού πολιτισμού, γιατί οι άνθρωποι που τα δημιούργησαν συμφωνούσαν ολότελα με τα γούστα και τις ιδέες των πολλών, για τους οποίους και τα δημιούργησαν. Και αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού που λέμε λαϊκό: η ομαδική (συλλογική) συμφωνία και η ψυχική συμμετοχή σε ένα έργο.
Η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ δεν ενδιαφέρεται μόνο για τα παλαιά, αλλά και για την παράδοση, δηλαδή, για παλαιά που έχουν φτάσει στη σύγχρονη εποχή.
Κάθε λαός πρέπει να ενδιαφέρεται γι’ αυτό που του έχει παραδοθεί από το παρελθόν του. Η παράδοσή του έρχεται από εποχές μακρινές κι όχι τόσο γνωστές ίσως. Η λαογραφία, χωρίς να ζητεί διόλου από τους ανθρώπους να γυρίσουν στο παρελθόν – αυτό άλλωστε είναι κάτι αφύσικο και αδύνατο – τους βοηθάει να γνωρίζουν τη λαϊκή τους παράδοση.
Μιχάλης Γ. Μερακλής
Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας
του Πανεπιστημίου Αθηνών
ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ
Από την 1η ως τις 31 του Μάρτη, συνηθίζεται να φοριέται στον καρπό του χεριού ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά». Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, τον «Μάρτη» τον φορούν κυρίως τα παιδιά για να προστατεύει τα πρόσωπά τους από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν.
Ο “Μάρτης” φτιάχνεται την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου και φοριέται είτε σαν δαχτυλίδι στα δάχτυλα, είτε σαν βραχιόλι στον καρπό του χεριού. Καμιά φορά φοριέται ακόμα και στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, ώστε να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του.
“Μάρτη” δεν φορούσαν μόνο οι άνθρωποι. Σε κάποιες περιοχές της χώρας κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε άλλες περιοχές τον φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, οπότε και τον άφηναν πάνω σε τριανταφυλλιές, ώστε να τον πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν τη φωλιά τους. Αλλού πάλι τον φορούν ως την Ανάσταση, οπότε και τον δένουν στις λαμπάδες της Λαμπρής για να καεί μαζί του.
Ο «Μάρτης» ή «Μαρτιά» είναι ένα παμπάλαιο έθιμο εξαπλωμένο σε όλα τα Βαλκάνια, λόγω της υιοθέτησής του από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι και το διατήρησαν. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια, επειδή οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων συνήθιζαν να δένουν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.
« ΜΑΡΤΗΣ »
Κατά τις ηλιόλουστες ημέρες του Μαρτίου που ακολουθούσαν τα κρύα του χειμώνα, τα παιδιά έβγαιναν από τα σπίτια και έπαιζαν έξω στις αυλές. Οι μητέρες, για να τα προφυλάξουν από τις ακτίνες του μαρτιάτικου ήλιου που θεωρούνται επικίνδυνες, έφτιαχναν και φορούσαν στο χέρι ή στο πόδι των παιδιών τον “Μάρτη”, ένα κορδόνι από λευκό και κόκκινο νήμα.
Ο ήλιος τον Μάρτιο συνήθως καίει και μαυρίζει τα πρόσωπα των παιδιών:
“Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε δεν ξεβάφει”. Η μαυρίλα όμως σήμαινε και ασχήμια, προπάντων για τα κορίτσια που η παράδοση τα ήθελε άσπρα και ροδομάγουλα: «Ο πο ’χει κόρη ακριβή, του Μάρτη ο ήλιος μην την δει». Για να αποτρέψουν την επίδραση του ήλιου λοιπόν, έφτιαχναν και φορούσαν τον «Μάρτη», ώστε να προστατεύσει τα πρόσωπα των παιδιών από τον ήλιο και να μην καούν. Όταν τον έβγαζαν τον κρεμούσαν σε τριανταφυλλιές, ώστε να γίνουν τα μάγουλά τους κόκκινα σαν τριαντάφυλλα.
Ο “Μάρτης” ουσιαστικά αποτελείται από δύο κλωστές, άσπρη και μία κόκκινη, στριμμένες μεταξύ τους, που συμβόλιζαν την αγνότητα και τη χαρά. Σε κάποιες παραδόσεις αναφέρεται και μία χρυσή κλωστή ώστε να συμβολίζεται και η αφθονία.
Συνηθίζεται να φοριέται μέχρι το τέλος του μήνα. Σε ορισμένες περιοχές το μαρτιάτικο βραχιολάκι θεωρείται ιερό από τη λαϊκή παράδοση που δεν είναι πρέπον να πεταχτεί. Γι’ αυτό το φορούσαν μέχρι το Πάσχα και το έδεναν στην Αναστάσιμη λαμπάδα για να καεί. Σε άλλες περιοχές έκαιγαν το βραχιολάκι στις φωτιές που άναβαν για να κάψουν τον Ιούδα.
Η πιο διαδεδομένη όμως αντίληψη φέρει τον “Μάρτη” να φοριέται μέχρι να εμφανιστούν τα πρώτα χελιδόνια. Τότε έβγαζαν τον Μάρτη και τον άφηναν σε κλαδιά για να τον πάρουν τα πουλιά και να τον χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή της φωλιάς τους.
Οι Δρίμες του Μάρτη
Η παράδοση θεωρεί τις Δρίμες ως ημέρες γρουσούζικες και κακότυχες, τις λεγόμενες και ως αποφράδες. Θεωρείται ότι δαιμονικά όντα τριγυρίζουν τον κόσμο αυτές τις ημέρες και έκαναν κακό σε όποιον συναντούσαν.
Δρίμες είναι όλο το Δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα μέχρι και τον Αγιασμό των Φώτων (την περίοδο δηλαδή που αλωνίζουν οι Καλικάντζαροι), όλα τα Σάββατα του Μαρτίου, όλες οι Δευτέρες του Αυγούστου, οι έξι πρώτες ημέρες τ’ Αυγούστου (τις ημέρες που κοιτάνε τα ημερομήνια), οι τρεις πρώτες αλλά και οι τρεις τελευταίες ημέρες του Μαρτίου (που λέγονται και ημέρες της γριάς)
Αυτές τις ημέρες οι άνθρωποι προσπαθούσαν να προφυλαχτούν για να μην πάθουν κανένα κακό, είτε αυτοί οι ίδιοι, είτε η οικογένεια και το βιος τους. Έμεναν λοιπόν στα σπίτια τους, δεν πήγαιναν στα χωράφια, και δεν έκαναν καμιά δουλειά που μπορούσε να γίνει άλλες ημέρες. Όποιος πήγαινε για δουλειά πάθαινε κάποιο ατύχημα. Εάν πήγαινες στα χωράφια, η σοδειά θα καταστρεφόταν. Ό,τι πλύνεις αυτές τις ημέρες θα λιώσει, όσα ξύλα και να κόψεις θα σαπίσουν, αν λουστείς θα πάθεις κακό. Γι’ αυτό ή αποφεύγουν ολότελα να πλύνουν τις μέρες αυτές ρούχα ή, αν πλύνουν, ρίχνουν στο νερό πέταλο, γιατί το σίδερο, όπως πιστεύεται, είναι γιατρικό και αποτρέπει τα δαιμόνια.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Ο Μάρτης πήρε το όνομα του από το λατινικό όνομα του θεού Άρη (Mars = Άρης). Είναι ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου και αντιστοιχεί με τον Ελαφηβολιώνα των Αρχαίων Ελλήνων.
Στο Βυζάντιο γιόρταζαν την πρώτη Μαρτίου με σπουδαίες δραστηριότητες. Ο μεγάλος λαογράφος Λουκάτος αναφέρει τα «χελιδονίσματα» που προέρχονται από την αρχαιότητα. Την πρώτη Μαρτίου οι μικροί έφτιαχναν ένα ομοίωμα χελιδονιού και τραγουδώντας το ανάλογο τραγούδι πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι για να μαζέψουν αυγά.
Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία «Μάρτινκα» και στην Αλβανία ως «Βερόρε». Οι κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον «Μάρτη» σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.
Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται «Μαρτενίτσα». Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.
Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία «Μαρτιζόρ». Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Θεός – Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Η λαϊκή φαντασία έδωσε στον Μάρτιο ένα σωρό παρατσούκλια, όπως Ανοιξιάτης (γιατί είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης), Γδάρτης, Παλουκοκάφτης Κλαψομάρτης, Πεντάγνωμος (για το ευμετάβλητο του καιρού), Βαγγελιώτης (λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού), Φυτευτής, και άλλα δηλωτικά της φυσιογνωμίας του, που έχουν σχέση με ιδιότητες ή πράξεις που του αποδίδονται.
Τα πιο πολλά από αυτά βρίσκονται μέσα στις παραδόσεις και τις παροιμίες που έπλασε ο λαός για να εξηγήσει τις απότομες μεταβολές του καιρού ή τις βαρυχειμωνιές που παρατηρούνται μέσα στον Μάρτη και που πάντα είναι επικίνδυνες για τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Γνωστή είναι η παροιμία:
«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης,
τα παλιά παλούκια καίει, τα καινούργια ξεριζώνει»,
στην οποία και χρωστάει τα παρατσούκλια «γδάρτης» και «παλουκοκάφτης».
Για τις μεγάλες του παγωνιές λένε:
«Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο»,
ενώ για την αντιμετώπιση του κρύου άλλες παροιμίες συμβουλεύουν:
«Φύλα ξύλα για το Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια».
«Το Μάρτη φύλα άχερα μη χάσεις το ζευγάρι».
«Τσοπάνη μου την κάπα σου το Μάρτη φύλαγέ την».
«Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα».
Καλό μήνα σε όλους!
Ήθη και έθιμα Ιουλίου
Ο Ιούλιος είναι ο έβδομος μήνας του έτους. Έχει 31 ημέρες και ονομάστηκε έτσι από τον Μάρκο Αντώνιο προς τιμή του Ιουλίου Καίσαρα, που γεννήθηκε στις 7 του μήνα αυτού. Ο Ιούλιος λέγεται και Θεριστής, γιατί τον μήνα αυτό γίνεται ο θερισμός. Πρώτα θερίζονται τα κριθάρια, έπειτα οι βρίζες και τελευταία τα σιτάρια.
Θερίζετε αλωνίζετε / κι εμένα δε μου δίνετε.
Σήμερα, φυσικά, έπαψε ο παλιός τελετουργικός τρόπος του θέρους και του αλωνισμού. Είναι τώρα τα μηχανήματα, που έφτασαν και στο πιο απρόσιτο χωριό, τα οποία ξερίζωσαν και παραμέρισαν κάθε παλιά συνήθεια.
Τον Ιούλιο κάνει πολύ ζέστη, τα “Κυνικά καύματα” που λένε. Τ’ όνομά τους το χρωστούν στον αστερισμό του “Μεγάλου Κυνός” που αυτόν τον καιρό το πιο λαμπρό του αστέρι, ο Σείριος, συμπίπτει ν’ ανατέλλει μαζί με τον ήλιο, με αποτέλεσμα να έχουμε τις μεγαλύτερες ζέστες του χρόνου. Η μεγάλη ζέστη, όμως, του μήνα αυτού κάνει να ωριμάζουν οι καρποί.
Ο Ιούλιος έχει πολλές γιορτές και μάλιστα ιατρικές. γιορτάζουμε τους θεραπευτές Αγίους Κοσμά και Δαμιανό, που ονομάστηκαν Ανάργυροι, γιατί δεν έπαιρναν χρήματα για αμοιβή των υπηρεσιών τους: “Δωρεάν ελάβατε, δωρεάν δότε ημίν”.
Στις 2 Ιουλίου, γιορτή της καταθέσεως της εσθήτας της Θεοτόκου, κοινώς λεγόμενη της “Καψοδεματούσας”, δεν αλωνίζουν και διηγούνται παραδόσεις περί τιμωρίας “του Παπά με τα χερόβολα στ’ αλώνι”. Δεν αλωνίζουν, επίσης, κατά τη γιορτή της Αγίας Κυριακής (7 Ιουλίου) διότι το ψωμί γίνεται μαύρο.
Στις 17 Ιουλίου είναι η γιορτή της Αγίας Μαρίνας, που θεωρείται προστάτιδα των σπαρτών κατά των βλαπτικών ζωυφίων. Η Αγία Μαρίνα μαρτύρησε στην Αντιόχεια το 262 απολαύει δε μεγάλου σεβασμού από το λαό.
Η γιορτή που κυριαρχεί τον Ιούλιο είναι του Προφήτη Ηλία, που γιορτάζεται στις 20 του μήνα και δεν εργάζονται για να μην πέφτει χαλάζι. Ο Αϊ-Λιάς θεωρείται ο Άγιος της βροχής γι’ αυτό όταν το καλοκαίρι επικρατεί μεγάλη ξηρασία, με κίνδυνο να καταστραφεί κάθε γεωργική παραγωγή, τη μέρα της γιορτής του εκκλησιάζονται, κάνουν λιτανεία την εικόνα του Αγίου και παρακλήσεις για να βρέξει.
Όταν βροντά και αστράφτει πιστεύει ο λαός μας πως είναι ο Αϊ – Λιάς, που τρέχει στον ουρανό με το πυρφόρο αμάξι του και διώχνει τον δράκοντα ή το διάβολο με όπλο τους κεραυνούς σαν άλλος Δίας των αρχαίων.
Επειδή ο Αϊ – Λιας θεωρείται ο Άγιος της βροχής γι’ αυτό και λατρεύεται στις κορυφές των βουνών και λόφων, όπου φαντάζουν φωτεινές, κατάλευκες εκκλησίες, κουρασμένα περιστέρια, θαρρείς, που ξαποσταίνουν.
Την ημέρα της γιορτής όλοι υποβάλλονται στον κόπο, μικροί και μεγάλοι, ν’ ανέβουν εκεί ψηλά να λειτουργηθούν και να προσευχηθούν. Και είναι τόσο ωραία η προσευχή, κει πάνω, γιατί, όπως βρίσκεσαι μακριά από κίνηση και κόσμο, θαρρείς πως βρίσκεσαι πιο κοντά στον Θεό και η προσευχή σου είναι πιο ευπρόσδεκτη.
Για τον προφήτη Ηλία υπάρχει η εξής παράδοση. Ο Αϊ – Λιάς ήταν ναύτης και επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές θα πνιγόταν βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει στο μέρος που να μην ξεύρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Βάνει, λοιπόν, το κουπί στον ώμο και βγαίνει στη στεριά και όποιον απαντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που βαστάει.
Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρωτά τους ανθρώπους που βρίσκονταν εκεί τι είναι και αυτοί του είπαν ότι είναι “ξύλο”. Κατάλαβε, λοιπόν, πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους, εκεί ψηλά.
Μια άλλη παράδοση θρησκευτική αναφέρει πως ο προφήτης Ηλίας, ενώ βρισκόταν στην έρημο κατά την εποχή της μεγάλης ξηρασίας που είχαν εξαπολύσει ο Θεός κατά του ασεβούς Βασιλιά Αχαάβ, τρεφόταν με ψωμί που του κουβαλούσαν τα κοράκια. Γι’ αυτό ο λαός πιστεύει πως τα κοράκια που συμπίπτει να φεύγουν από τον τόπο μας τις μέρες εκείνες πηγαίνουν στάχυα στον Προφήτη Ηλία. Πιστεύουν πως από την ημέρα εκείνη ο καιρός κάνει στροφή προς το χειμώνα “Τ’ Αϊλιός γύρνα ν’ κάπα αλλιώς”.
Ο Προφήτης Ηλίας θεωρείται προστάτης των γουνοποιών γιατί με την μηλωτή του (δορά προβάτου από την αρχαία λέξη μήλο = πρόβατο) επιτελούσε θαύματα και με αυτή κτύπησε τον ποταμό Ιορδάνη και αμέσως σχίστηκε στο μέσο και έγινε δρόμος και πέρασε από ξηράς στην άλλη όχθη μαζί με τον Ελισσαίο και άλλους πενήντα ανθρώπους. [*]
Ένα όνομα που έχει πάρει ο Ιούλιος και έχει περάσει μέσα σε παροιμίες και γνωμικά, είναι το: Αλωνάρης, διότι τότε αλωνίζουν.
Μία τέτοια παροιμία είναι και η επόμενη: “Έτσι το ‘χει το λινάρι, για ν’ ανθεί τον Αλωνάρη”, και λέγεται σε περιπτώσεις ανθρώπων ιδιόρρυθμων, με ιδιοτροπίες, διότι το λινάρι ανθίζει ….τον Ιούλιο, μέσα στις ζέστες και το λιοπύρι.
Στη Ζάκυνθο λέγεται η παροιμία: “Το νερό του Αλωναριού παραλίγο σα φωτιά”, για να τονιστεί η ζημιά που προκαλεί η βροχή του Ιουλίου στη σταφίδα. Επίσης και η παροιμία: “Στο κακορίζικο χωριό του Αλωνάρη βρέχει”, που δείχνει πως η βροχή μες στον Ιούλιο βλάπτει όλα τα προϊόντα.
Δευτερογιούλης και Γυαλιστής είναι δύο άλλα ονόματα, τα οποία προήλθαν από το όνομα του ρωμαϊκού μήνα Ιουλίου, του Ιουλίου Καίσαρα. Εφόσον είχε ο Ιούνιος τον χαρακτηρισμό Πρωτογιούλης, ο επόμενος μήνας ονομάστηκε Δευτερογιούλης.
Τέλος, χαρακτηρίζεται Γυαλιστής, γιατί την περίοδο αυτή ωριμάζουν τα φρούτα και “γυαλίζουν” τα σταφύλια.
Στην αρχαία Ελλάδα αποκαλείτο Εκατομβαιών.
[*] Γεώργιος Μ. Μπόντας, τ. Δ/ντής της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας – Λαογράφος
Ο Ιούνιος και τα έθιμά του
Ο Μάης και τα έθιμά του
Έθιμα του Λαζάρου- των Βαΐων- του αγίου Γεωργίου
Τα έθιμα του Απρίλη
Το έθιμο της Πρωταπριλιάς
Ήθη και έθιμα της 25ης Μαρτίου
Τα παιχνίδια της … παλιάς γειτονιάς
Η ιστορία του χαρταετού
Η ιστορία της λαγάνας
Έθιμα της Καθαράς Δευτέρας
Η κυρα-Σαρακοστή
Το Τριώδιο και τα έθιμά του
Το Τριώδιο είναι η χρονική περίοδος που περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες των εορτασμών του καρναβαλιού, μέχρι την Καθαρή Δευτέρα, που ξεκινά η μεγάλη Σαρακοστή.
Η λέξη τριώδιο σημαίνει τρεις ωδές, και είναι το βιβλίο των ύμνων που τραγουδιούνται στην εκκλησία την περίοδο αυτή.
Πέρα από τους θρησκευτικούς συμβολισμούς, τα έθιμα που αναβιώνουμε την αποκριά, έχουν ρίζες που απλώνονται στα πανάρχαια χρόνια και συνδέουν πολλούς διαφορετικούς λαούς.
????????????????????????????????????????????????
Η πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου, είναι αυτή που παλιότερα οι άνθρωποι βγαίνανε στους δρόμους και διαλαλούσαν φωναχτά τον ερχομό της αποκριάς, ώστε όλοι να προετοιμαστούν για γλέντια και ξεφάντωμα.
Μάλιστα, σε πολλές περιοχές πιστεύεται ότι ακόμα και οι νεκροί βρίσκουν ευκαιρία να βγουν για λίγο από τα έγκατα της γης και να το ρίξουν λιγάκι έξω!
Πολλοί λαοί αφιερώνουν μια ξεχωριστή μέρα, όπως το δικό μας Ψυχοσάββατο, για να γιορτάσουν τους αγαπημένους νεκρούς, να μοιράσουν λιχουδιές στα μνήματα και να τους στείλουν μήνυμα ότι δεν τους ξεχνούν.
Η δεύτερη εβδομάδα του Τριωδίου, περιλαμβάνει την Τσικνοπέμπτη και το Ψυχοσάββατο που προαναφέραμε.
Λέγεται αλλιώς και Κρεατοφάγος, για τον απλό λόγο ότι την εβδομάδα αυτή οι άνθρωποι συνηθίζουν να το τσικνίζουν, δηλαδή να τρώνε κρέας ψημένο στα κάρβουνα. Η κρεατοφαγία συνοδεύεται από κρασί, αστείες μεταμφιέσεις σε καρναβάλια λογής λογής, χορούς και τραγούδια με σατυρικό περιεχόμενο.
Γενικά, υπάρχει μια διάθεση οι άνθρωποι να ξεδώσουν από την κλεισούρα του χειμώνα, να πασαλειφθούν με κάρβουνα, να ξεχάσουν ποιοι είναι και να υποδυθούν άλλους ρόλους, να ξεφύγουν για λίγο από τα άγχη και τις στενοχώριες, για να εξαγνιστούν αργότερα και να προετοιμαστούν για τον ερχομό της άνοιξης.
Η τρίτη βδομάδα λέγεται Τυρινή, γιατί καταναλώνουμε μόνο γαλακτοκομικά και προετοιμαζόμαστε σιγά σιγά για τη νηστεία της Σαρακοστής. Την εβδομάδα αυτή κορυφώνονται οι εορτασμοί και τα γλέντια, ενώ την τελευταία Κυριακή γίνονται παρελάσεις καρναβαλιστών, χοροί γύρω από αναμμένους φανούς με χειμωνιάτικα ξερόκλαδα, αστεία αναπαράσταση γαμήλιας τελετής, επισκέψεις στα σπίτια του παππού και της γιαγιάς για χαιρετισμούς και ευχές και τόσα άλλα.
Την Καθαρά Δευτέρα, πετιούνται οι χαρταετοί, καταναλώνονται νηστίσιμα τρόφιμα και ξεκινά η Κυρά Σαρακοστή.
Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, τα σπίτια αυτές τις μέρες καθαρίζονται σχολαστικά, ενώ τα παλιά χρόνια, όλα τα σκεύη μαγειρικής που χρησιμοποιούνταν στα τζάκια και τους ξυλόφουρνους, καθαρίζονταν από τις μαυρίλες και τα τσικνίσματα για να τοποθετηθούν στα ντουλάπια, αστραφτερά και να λαμποκοπούν.
Καλό τριώδιο σε όλους!
