Με αφορμή τη συμπλήρωση 29 χρόνων από το θάνατο του Ευάγγελου Παπανούτσου
1964: Μια πραγματική μεταρρύθμιση που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ…
του Ζαχαρία Καψαλάκη*
Ήταν πραγματικά μια ευτυχής πολιτική συγκυρία, όταν μετά τις εκλογές του 1964 στην κυβέρνηση υπήρχαν:
πρωθυπουργός και υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου (ο γέρος της Δημοκρατίας),
υφυπουργός ο Λουκής Ακρίτας ( ο Κύπριος αισιόδοξος λογοτέχνης και πολιτικός)
και Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου ο Ευάγγελος Παπανούτσος, (διανοητής, φιλόσοφος και μεταρρυθμιστής της ελληνικής εκπαίδευσης).
Η πολιτική ηγεσία λοιπόν του Υπουργείου Παιδείας προχώρησε στην υλοποίηση των προεκλογικών της εξαγγελιών για τα εκπαιδευτικά, εξασφαλίζοντας την ψήφιση του νομοσχεδίου, που πήρε τον αριθμό 4379 και έμεινε στην ιστορία ως “νόμος της Μεταρρύθμισης Παπανδρέου-Παπανούτσου”.
Μια μεταρρύθμιση με στοχευόμενες και ουσιαστικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης.
Χαρακτηριστικά αναφέρω:
Καθιέρωση της δωρεάν παιδείας στις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης,
επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από έξι σε εννέα χρόνια,
διαίρεση της μέσης εκπαίδευσης σε δύο ανεξάρτητους κύκλους,
καθιέρωση (παρά τη συνταγματική δέσμευση) της δημοτικής ως αποκλειστικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο και ως ισότιμης προς την καθαρεύουσα στις άλλες βαθμίδες,
ριζική αναμόρφωση του τρόπου επιλογής των υποψηφίων για τα πανεπιστήμια (καθιέρωση του “ακαδημαϊκού απολυτηρίου”).
προσθήκη νεωτερικών μαθημάτων, όπως η Κοινωνιολογία και τα Στοιχεία της Οικονομικής Επιστήμης, ενίσχυση των φυσικών και μαθηματικών, διδασκαλία των αρχαίων κειμένων αποκλειστικά από μετάφραση στις τρεις τάξεις του γυμνασίου
ουσιαστικές αλλαγές στα σχολικά βιβλία
μέριμνα για τη σίτιση
μέριμνα για τη μεταφορά των μαθητών.
επέκταση, σε τρία χρόνια της εκπαίδευσης των δασκάλων στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες
ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ως οργάνου για την υλοποίηση της νέας εκπαιδευτικής πολιτικής και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Και το βασικότερη ιδιαίτερα σημαντική αύξηση των δαπανών για την εκπαίδευση στον κρατικό προϋπολογισμό, όσο και η βελτίωση της οικονομικής θέσης των εκπαιδευτικών.
Ήταν μια μεταρρύθμιση που βρήκε αντιστάσεις στη συντηρητική ΕΡΕ της εποχής, αν και τα ηγετικά της στελέχη (Παναγιώτης Κανελόπουλος και Κωνσταντίνος Τσάτσος) είχαν κεντρογενή πολιτική ρίζα, αλλά και «προοδευτική» πνευματική παρουσία.
Η «δωρεάν παιδεία» επικρίθηκε ως παραπλανητική, αφού δεν κάλυπτε όλες τις σχετικές δαπάνες (γραφική ύλη των μαθητών, έξοδα διαμονής των φοιτητών κ.α.).
Η δημοτική γλώσσα σχετίστηκε με την αθεΐα, τον αριστερισμό και την αντεθνικότητα.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο θεωρήθηκε ότι στελεχώθηκε αποκλειστικά με αριστερούς ή αριστερίζοντες.
Ένα νέο σχολικό βιβλίο ( Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική του Κ. Καλοκαιρινού) χαρακτηρίστηκε “προπαγανδιστικό φυλλάδιο” και επικρίθηκε εντονότατα ως αντίθετο προς τις θέσεις της επίσημης εθνικής ιστορίας
Οι κυβερνήσεις των αποστατών του 1965 όχι μόνο δε συνέχισαν τις διαδικασίες (εκκρεμούσε η ψήφιση δύο νομοσχεδίων ―ενός για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση και ενός για την τεχνικο-επαγγελματική― που θα ολοκλήρωναν τη μεταρρύθμιση) αλλά και ανέστειλαν ορισμένα μέτρα (στις 9 Σεπτεμβρίου 1965 ανακοινώθηκε λ.χ. η αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων του 1964 και η “πολτοποίησις” όσων κριθούν ακατάλληλα).
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 κατήργησε τη μεταρρύθμιση (εκτός της «δωρεάν παιδείας»). Στις 5 Μαΐου 1967 με τηλεγραφικές διαταγές κατήργησε το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη και σταμάτησε τη λειτουργία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ενώ οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες έγιναν και πάλι διετείς.
Πηγές:
Αλέξης Δημαράς, «Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», εφ. Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 5-12-99,
Η μεταρρύθμιση του 1964 (επιμέλεια Ν. Βαρμάζης – Τ. Γιάννου) http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/education/translation/handbook_interlingual/pop18.html
Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι δάσκαλος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Ιστορία της Εκπαίδευσης) και αιρετός στο ΠΥΣΠΕ Ηρακλείου.
Τα Νέα, άρθρο του Χρήστου Κάτσικα xkatsikas@xkatsikas.gr