ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑΚΟΥΡΤΗ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957)  

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και στο Παρίσι, αλλά γρήγορα αφοσιώθηκε στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία. Πνεύμα εξαιρετικά ανήσυχο, με μεγάλη αφομοιωτική και δημιουργική ικανότητα και άνθρωπος με σπάνια εργατικότητα, ταξίδεψε παντού, έμαθε πολλές ξένες γλώσσες και άφησε σημαντικό έργο, που απλώνεται σε ποικίλους τομείς. Στην επιστημονική μελέτη ανήκει η εργασία του για το Νίτσε. Στη φιλοσοφία, η Ασκητική (Salvatores Dei, 1927), κείμενο που εκφράζει τη μεταφυσική πίστη του συγγραφέα. Στην ποίηση ανήκει η Οδύσσεια (1938), το κατεξοχήν έργο του Καζαντζάκη, οι Τερτσίνες και το ποιητικό του θέατρο με τις τραγωδίες Πρωτομάστορας, Μέλισσα, Ιουλιανός, Προμηθέας κ.ά. Από όλα σχεδόν τα ταξίδια του μας έδωσε ταξιδιωτικές εντυπώσεις: Κίνα, Ιαπωνία, Ρωσία, Αγγλία, Ισπανία κ.ά. Μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο ασχολήθηκε με το μυθιστόρημα:Αλέξης Ζορμπάς (1946), Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1948), Καπετάν Μιχάλης (1950), Ο τελευταίος πειρασμός (1950-51), Ο φτωχούλης του Θεού (1952-53), Αδερφοφάδες (1954). Ένα είδος μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας με πολλά ποιητικά στοιχεία αποτελεί η Αναφορά στον Γκρέκο (1961). Με τα μυθιστορήματά του έγινε ευρύτερα γνωστός στο ελληνικό και το παγκόσμιο κοινό. Τέλος έχει μεταφράσει Όμηρο, Δάντη, Γκαίτε κ.ά. Το έργο του Καζαντζάκη, που διακρίνεται κυρίως για τη μεταφυσική ανησυχία και αναζήτηση, γνώρισε μεγάλη διάδοση.

ΘΕΜΑ: Η γνωριμία του αφηγητή με τον Αλέξη  Ζορμπά , η εντύπωση που του έκανε ο χαρακτήρας του και η ανάδειξη της συναισθηματικής  σχέσης του  Ζορμπά με το σαντούρι του
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

1η ενότητα(Τον πρωτογνώρισα …Ξημέρωνε.): Η συνάντηση στο καφενείο του λιμανιού.

2η ενότητα(Ό,τι απ` όλα… του Παναΐτ  Ιστράτη):Η γνωριμία του αφηγητή με το Ζορμπά.

3η ενότητα(-Και τι έχεις στον μπόγο;… μη μας κρυώσει):Η συναισθηματική σχέση  του Ζορμπά με το σαντούρι του.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

α)  Αλέξη Ζορμπά: πολύ ψηλός και αδύνατος ( Τηλέγραφος),μαντράχαλος κοκαλιάρης, Μάτια: περγελαστικά, θλιμμένα, ανήσυχα, όλο φλόγα το μάτι του ήταν καρφωμένο πάνω μου μικρό, στρογγυλό κατάμαυρο με κόκκινες  φλεβίτσες..
Χαρακτηριστικά  προσώπου: βουλιαγμένα μάγουλα, χοντρή μασέλα, ψαρά κατσαρωμένα μαλλιά ,πρόσωπο γεμάτο ζάρες, σκαλισμένο, σαρακοφαγωμένο
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας: ευθύτητα, αφοπλιστική ειλικρίνεια (Έτσι μου κάπνισε ,βρε αδελφέ) διάθεση για αστεία και αυτοσαρκαστικά σχόλια(μακρύς μακρύς καλόγερος..), Πολυταξιδεμένος  Σεβάχ  Θαλασσινός
Παρορμητικός, επιθετικός(τον σπάζω στο ξύλο)
Φιλήδονος και μερακλής, δείχνει ότι του αρέσουν οι απολαύσεις.
Απαλλαγμένος από τις συμβάσεις της λογικής(Πολλά φρόνιμος μου φαίνεσαι, είπε, και να με συμπαθάς)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ του Αφηγητή :
Άνθρωπος του πνεύματος(έκλεισα το Ντάντε),στοχαστικός, συνετός, εξετάζει όλες τις λεπτομέρειες πριν αντιδράσει όπως φαίνεται από τα σχόλια του Ζορμπά(Πολλά φρόνιμος μου φαίνεσαι, Ζυγιάζεις με το δράμι, ε;),καταδεκτικός και ευγενικός απέναντι  στον άγνωστο λαϊκό τύπο που έχει μπροστά του, τον κερνάει(παίρνεις ένα φασκόμηλο;).Αναζητά τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς(είχα διαβάσει πολλούς ορισμούς για το νου του ανθρώπου).Η παιδεία του αφηγητή και οι ευγενικοί του τρόποι έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τον αυθορμητισμό του λαϊκού τύπου που ενσαρκώνει ο Ζορμπάς. (Περιγραφή για τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του αφηγητή δεν έχουμε.)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
1. Περιγραφή:   καφενείου, λιμανιού,  Ζορμπά

2. 2. Αφήγηση: Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο (τον πρωτογνώρισα, έβαλα τα γέλια)
3. Διάλογος: Ο διάλογος προσθέτειπαραστατικότητα ,ποικιλία και θεατρικότητα
4. σκέψεις του αφηγητή

Αφηγητής

πρωτοπρόσωπος   κάνει διάλογο με το Ζορμπά και παράλληλα σχολιάζει την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του συνομιλητή του

ομοδιηγητικός  αφηγητής που «βλέπει»  και σχολιάζει,

δραματοποιημένος(συμμετέχει στα γεγονότα που αφηγείται) και η εστίαση είναι εσωτερική (Αφηγητής=Πρόσωπα).

Αφηγηματικές τεχνικές:

αναδρομικές αφηγήσεις: 1η αναδρομική αφήγηση: το περιστατικό του ξυλοδαρμού του αφεντικού του που έχει συμβεί σε προγενέστερη χρονική βαθμίδα (το περασμένο Σαββατοκύριακο)

2η αναδρομική αφήγηση: το γεγονός που τον έκανε να μάθει σαντούρι και τη γνωριμία με το δάσκαλο του σαντουριού. Μέσα στην αφήγηση εγκλωβίζεται ο διάλογος του Ζορμπά με τον πατέρα του αλλά και με τον Τούρκο δάσκαλό του. Το αποτέλεσμα της τεχνικής αυτής είναι η ζωντάνια , η παραστατικότητα και η αληθοφάνεια. Ο Ζορμπάς  συχνά κάνει αυτοσαρκαστικά σχόλια όταν μιλά για τις παρελθοντικές του επιλογές(<<ήθελα παντριγιά ο ερίφης>>)

3η αναδρομική αφήγηση:  ο Ζορμπάς  μιλά και σχολιάζει τις προσωπικές του επιλογές για τη δημιουργία οικογένειας και την κατρακύλα του.

Επίσης, διακρίνουμε και μια πρόδρομη αφήγηση(αναφέρεται σε μεταγενέστερη χρονική βαθμίδα) εκεί όπου λέει ο αφηγητής <<Δε θα ´ταν άσκημο να τον πάρω μαζί μου στο μακρινό ακρογιάλι. Σούπες, γέλια, κουβέντες…>>, (αυτό είναι προσήμανση για όλα όσα θα ζήσουν στην Κρήτη οι δυο άντρες)
Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ  ΖΟΡΜΠΑ ΜΕ ΤΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ ΤΟΥ:

Από τη στιγμή που το πρωτοάκουσε στα είκοσί του χρόνια, πιάστηκε η αναπνοή του ,δεν μπορούσε να φάει, τσακώθηκε με τον πατέρα του που αντιδρούσε, ξόδεψε τα λιγοστά παραδάκια του και αγόρασε ένα σαντούρι. Πήγε στη Θεσσαλονίκη,  βρήκε δάσκαλο, έκατσε μαζί του ένα χρόνο και έμαθε να παίζει. Όταν έχει στενοχώριες, ή τον ζορίζει η φτώχεια παίζει σαντούρι και αλαφρώνει. Όταν έκανε οικογένεια τα βάσανα δεν τον άφηναν να εκφραστεί γιατί το σαντούρι θέλει καλή καρδιά, αφοσίωση, αυτοσυγκέντρωση.
Όταν αργότερα άνοιξε το σακούλι έβγαλε ένα μαγληνό  σαντούρι, τα δάχτυλά του το χάιδεψαν τρυφερά  σα να χάιδευαν γυναίκα και το τύλιξε όπως τυλίγουμε αγαπημένο σώμα μη μας κρυώσει.

Η ΓΛΩΣΣΑ του κειμένου:
Καλοδουλεμένη, αποδίδει με ζωντανό και παραστατικό τρόπο τις γλωσσικές επιλογές (ιδιόλεκτοι) των προσώπων. Όταν αφηγείται, περιγράφει ή σχολιάζει ο στοχαστικός αφηγητής το επίπεδο του ύφους είναι υψηλότερο σε σύγκριση με την προφορικότητα  του ύφους του Ζορμπά. Για παράδειγμα: Τα ψάρια παραζαλισμένα από τα χτυπήματα της φουρτούνας, είχαν βρει καταφύγι χαμηλά στα ήσυχα νερά…,είχα διαβάσει πολλούς ορισμούς του νου του ανθρώπου…

Ο Ζορμπάς παραδέχεται: Με λένε και Τηλέγραφο, για να με πειράξουν που μαι  μακρύς μακρύς καλόγερος και πίτα η κεφαλή μου και από της μυλωνούς τον πισινό ζητάς ορθογραφία, λαϊκές εκφράσεις που δείχνουν τη λαϊκή αφετηρία του Αλέξη Ζορμπά.

Στο απόσπασμα συναντάμε ιδιωτισμούς(να παν οι  πίκρες κάτω, μου κάπνισε)                  (  ιδιωτισμός: έκφραση με ιδιαίτερη σημασία ή σύνταξη που λέγεται σε μια γλώσσα, π.χ. «μαλλιά κουβάρια», «φωτιά και λάβρα», «άρον άρον»: Λαϊκοί / λόγιοι ιδιωτισμοί. Οι ιδιωτισμοί είναι στοιχεία εκφραστικά και αναντικατάστατα, που πλουτίζουν την κοινή γλώσσα. (διαφορετικό από το ιδιωματισμός).

Αίνιγμα (μακρύς  μακρύς καλόγερος και πίτα η κεφαλή μου)  (αίνιγμα :η αναφορά των ιδιοτήτων και των γνωρισμάτων ενός αντικείμενου, χωρίς ν’ αναφέρεται το ίδιο το αντικείμενο. Η περιγραφή είναι τέτοια, ώστε οδηγεί τον ακροατή ή τον αναγνώστη στην ανακάλυψη του αντικείμενου.)

Την παροιμιακή φράση: Από της μυλωνούς τον πισινό ζητάς ορθογραφία            (παροιμιακές είναι οι φράσεις που κρύβουν διάφορες αλήθειες σχετικές με την κοινωνική, τη θρησκευτική, την πολιτική κτλ. ζωή του ανθρώπου)

Λογοτεχνικά σχήματα: μεταφορές: στο πρόσωπο του νερού, μάτια που σπίθιζαν,
 σχήμα κύκλου: Όλες τις δουλειές…. όλες,
ασύνδετο: βουλιαγμένα μάγουλα, χοντρή μασέλα, εξογκωμένα ζυγωματικά…
αντίθεση: κάτεχαν να δουλεύουν τον κασμά και το σαντούρι
παρομοίωση: σα να ´γδυναν γυναίκα
μετωνυμία: έκλεισα το Ντάντε

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ « Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»

1^η ομάδα:

1.Ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

2.Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου

3. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε ενότητα που σας δίνεται

• 1η ενότητα(Τον πρωτογνώρισα …Ξημέρωνε.)
• 2η ενότητα(Ό,τι απ` όλα… του Παναΐτ  Ιστράτη):

• 3η ενότητα(-Και τι έχεις στον μπόγο;… μη μας κρυώσει):

2^η ομάδα:

1. Ποιους αφηγηματικούς τρόπους εντοπίζετε στο κείμενο; Να δώσετε ένα παράδειγμα για τον καθένα.(αφήγηση, περιγραφή, διάλογος, μονόλογος- σκέψεις)
   2. Ποια η λειτουργία του καθενός;

3. Ποιο είναι το είδος του αφηγητή;
4. Να εντοπίσετε τρία σημεία όπου υπάρχει αναδρομική αφήγηση και ένα σημείο με πρόδρομη αφήγηση.

3^η ομάδα

1. Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του κειμένου

2. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου εστιάζοντας στον τρόπο που σκέφτονται και μιλούν οι δύο ήρωες.

3. Να εντοπίσετε στο κείμενο:

α) ιδιωτισμούς(=ιδιωτισμός: έκφραση με ιδιαίτερη σημασία ή σύνταξη που λέγεται σε μια γλώσσα, π.χ. «μαλλιά κουβάρια»)

β) αίνιγμα (=η αναφορά των ιδιοτήτων και των γνωρισμάτων ενός αντικείμενου, χωρίς ν’ αναφέρεται το ίδιο το αντικείμενο. Η περιγραφή είναι τέτοια, ώστε οδηγεί τον ακροατή ή τον αναγνώστη στην ανακάλυψη του αντικείμενου.)

γ)  παροιμιακή φράση: (παροιμιακές είναι οι φράσεις που κρύβουν διάφορες αλήθειες σχετικές με την κοινωνική, τη θρησκευτική, την πολιτική κτλ. ζωή του ανθρώπου)

Λογοτεχνικά σχήματα: μεταφορές:

ασύνδετο:
αντίθεση:

παρομοίωση:
μετωνυμία:

4^η ομάδα

1. Να περιγράψετε το Ζορμπά όπως παρουσιάζεται στο απόσπασμα.

2. Πώς παρουσιάζει τον εαυτό του ο αφηγητής, ώστε να τον αντιδιαστείλει με το Ζορμπά;

5^η ομάδα ( Μουσικοί)

1. Πώς αφηγείται ο Ζορμπάς τη γνωριμία του με το σαντούρι;

2. Ποια είναι η αντίδραση του πατέρα του στην επιθυμία να μάθει αυτό το όργανο;
3. Να συγκρίνετε τη στάση του νεαρού Ζορμπά με τη στάση του γιου του αγιογράφου στο διήγημα του Κ. Θεοτόκη  «H τέχνη του αγιογράφου».

6^η ομάδα  (καλλιτέχνες)

1. «Τι θα πει τέχνη…. λόγια»: Γιατί ο συγγραφέας, που είναι γνώστης της τέχνης θεωρεί σοφά τα λόγια του Ζορμπά;

2. «σα να ‘γδυναν γυναίκα, σα να χάδευαν γυναίκα, όπως τυλίγουμε αγαπημένο σώμα μη μας κρυώσει»: να σχολιάσετε τη λειτουργία των τριών παρομοιώσεων της τελευταίας παραγράφου του κειμένου: