Υποκείμενο
- Το υποκείμενο είναι το ονοματικό σύνολο που μας δείχνει ποιος ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
- Βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική και απαντάει στην ερώτηση
«ποιος / ποια / ποιο + ρήμα ; »
- Ως υποκείμενο μπορούμε να συναντήσουμε : ουσιαστικό, αντωνυμία, επίθετο, μετοχή, αριθμητικό, απαρέμφατο, δευτερεύουσα ονοματική πρόταση κ.α.
Το ρήμα θα συμφωνεί με το υποκείμενο σε αριθμό και πτώση.
π.χ. Ὁ γραμματιστής ἐδίδασκε τούς παῖδας.
Προσοχή!
Στην περίπτωση της αττικής σύνταξης, όταν το υποκείμενο βρίσκεται σε ουδέτερο γένος και σε πληθυντικό αριθμό, το ρήμα μπαίνει σε γ’ενικό πρόσωπο αντί για γ’πληθυντικό.
Το πιο διαδεδομένο παράδειγμα αττικής σύνταξης είναι : Τα παιδία παίζει .
κατηγόρημα
Το κατηγόρημα είναι το σύνολο των λέξεων της πρότασης που αναφέρονται στο υποκείμενο.
Οι μορφές που μπορεί να πάρει είναι οι εξής :
Μονολεκτικά :
1) Ρήμα: π.χ. Ὁ ἀνήρ βουλεύεται.
· Περιφραστικά :
2) Ρήμα συνδετικό + Κατηγορούμενο
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι συνδετικό ( εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι κ.α. ) παθητικής ή ουδέτερης διάθεσης, το κατηγόρημα περιλαμβάνει το ρήμα και το κατηγορούμενο. π.χ. Ο μαθητής είναι άριστος.
κατηγορούμενο
Το κατηγορούμενο αποδίδει μια ιδιότητα, ένα χαρακτηριστικό στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο της πρότασης, όταν υπάρχει σε αυτή συνδετικό ρήμα.
· Τα συνδετικά ρήματα είναι : εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι, τυγχάνω, διάγω, διατελῶ, καθίσταμαι, αἱροῦμαι, λέγομαι, καλοῦμαι, ὀνομάζομαι, νομίζομαι, ἀποδείκνυμαι κ.α.
· Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο αλλά μπορεί να το συναντήσουμε και ως ουσιαστικό, αντωνυμία, αριθμητικό, μετοχή, απαρέμφατο ή δευτερεύουσα ονοματική πρόταση.
· Το βρίσκουμε με την ερώτηση «τι ( λογής ) + ρήμα ;».
· Όταν το κατηγορούμενο είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο κατά γένος, αριθμό και πτώση. π.χ. Οὗτοι εἰσί πονηροί.
- Όταν είναι ουσιαστικό, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο υποχρεωτικά στην πτώση και ενδεχομένως στο γένος και στον αριθμό. π.χ. Τά δέ Κύθηρα νῆσός ἐστιν.
3) Ρήμα + Αντικείμενο
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικό μεταβατικό, το κατηγόρημα περιλαμβάνει το ρήμα και το αντικείμενο. π.χ. Κρούω τήν θύραν.
Τι είναι το αντικείμενο ;
· Το αντικείμενο δηλώνει το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος.
· Βρίσκεται πάντα σε πλάγια πτώση ( γενική, δοτική, αιτιατική ) και ποτέ σε ονομαστική. - Το βρίσκουμε με την ερώτηση «ποιον / ποιαν / τι + ρήμα ; »
π.χ. Σωκράτης διδάσκει τήν ἀρετήν.
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικό, μεταβατικό και δίπτωτο, το κατηγόρημα περιλαμβάνει το ρήμα και δύο αντικείμενα. Στα δίπτωτα ρήματα ( όσα παίρνουν δύο αντικείμενα ), βρίσκουμε το αντικείμενο ρωτώντας « σε / με / για / από ποιον ή τι + ρήμα ;»
π.χ. Οἱ Φελλόποδες εὔχονται ἡμῖν εὔπλοιαν.
Άσκηση
Να εντοπίσετε τους βασικούς όρους (Υποκείμενο/Αντικείμενο/ Κατηγορούμενο) των παρακάτω προτάσεων και να τις χαρακτηρίσετε ως προς τους όρους τους:
- Οι Αθηναιοι τοὺς παῖδας μετ’ ἐπιμελείας διδάσκουσι
- Τροφὸς καὶ μήτηρ καὶ παιδαγωγὸς καὶ πατὴρ ἐπιμελοῦνται
- ὅπως βέλτιστος γενήσεται ὁ παῖς
- τόδε αἰσχρόν ἐστι
- οἱ γονεῖς εἰς διδασκάλων πέμπουσιν
- ὅπως γράμματα μάθωσιν
- τά γεγραμμένα ἐννοῶσι
- Ἀθηναῖοι πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι
- τοῦτο ἐποίουν Ξένων καὶ Ξενοκλῆς
- Γλαύκων βοῦς ἔτρεφε
- καθορῶμεν ἀνθρώπους πολλοὺς ἐπὶ τοῦ πελάγους
- καλοῦνται Φελλόποδες
- Οἱ δὲ ἀσπάζονται ἡμᾶς ἑλληνικῇ φωνῇ
- Ἔλαφος προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ
- ἐπῄνει τὴν φύσιν τῶν κεράτων
- Ἔψεγεν δὲ τὴν τῶν σκελῶν λεπτότητα
- ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται
- Ἔλαφος ἄδικος ἦν κριτὴς
- πόθος λαμβάνει αὐτὸν
- τοῦτο ἐς τοὺς πολλοὺς κίνησιν ἐργάσηται
- Ἵνα δὲ ἡ μάχη συνέβη
- πόλεις ἔκτισεν Ἀλέξανδρος
- τοὺς ἄλλους πάντας ἀπηξίου ἀμβάτας
- Σημεῖον ἦν βοὸς κεφαλὴ
- τὸ ὄνομα τοῦτο ἔφερεν
- λευκὸν σῆμα εἶχεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς
- ὁ ἵππος ἀφανὴς ἐγένετο
- εἰ μὴ ἀπάξουσιν αὐτῷ τὸν ἵππον