Εδώ παρουσιάζεται το πρόγραμμα που εκπονείται κατά το έτος 2021-22 και αφορά τη θεματική ενότητα «Περιβάλλον». Θα ασχοληθούμε με την αναγνώριση της παραδοσιακής μουσικής ως στοιχείο κληρονομιάς, τον εντοπισμό συνδέσμων ανάμεσα σε μουσικά ύφη και ρεύματα, την κατανόηση της διαχρονικότητας των μουσικών και της δυνατότητας να προκαλέσουν το συναίσθημα σε διαφορετικές-επόμενες γενιές.

Τον αρχικό σχεδιασμό του εργαστηρίου μπορείτε να βρείτε στο: 
Σχέδιο Περιβάλλον – Πολιτισμός – Μουσική

Το φύλλο εργασίας που θα χρησιμοποιήσουμε για τα εργαστήρια 3-7 είναι το: 
Φ.Ε. Σταθμοί πολιτισμού στην παράδοση και τη μουσική

1ο εργαστήριο: Συναυλία Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης

Στο πρώτο μας εργαστήριο για τη συγκεκριμένη ενότητα, επιλέξαμε να παρακολουθήσουμε σε ζωντανή διαδικτυακή μετάδοση μια συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Η διάρκεια της συναυλίας ήταν 45λεπτή και μας ταξίδευε σε μουσικές και ήχους από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Για την ακρίβεια, μας έδειχνε πώς κάποιος μουσικοσυνθέτης μπορεί να εμπνευστεί από τα διάφορα παραδοσιακά ακούσματα και να τα προσαρμόσει στο είδος μουσικής που εκείνος επιθυμεί. Για αυτό και μόνο τον λόγο, υπήρξε άριστη αφόρμηση για τον παρόντα κύκλο εργαστηρίων.

Οι συνθέτες των οποίων τις μελωδίες ακούσαμε ήταν οι Κ. Γιαννίδης – Ν. Σκαλκώτας και έτσι οδηγηθήκαμε ομαλά στο 2ο εργαστήριό μας όπου εμβαθύναμε στη ζωή και το έργο των συνθετών αυτών.

2ο εργαστήριο: Κ. Γιαννίδης – Ν. Σκαλκώτας

Σε αυτό το εργαστήριο μελετήσαμε λίγο καλύτερα τη ζωή και το έργο των συνθετών μέσα από πληροφορίες που βρήκαμε στο διαδίκτυο και ειδικότερα από τη wikipedia. Για τον Κώστα Γιαννίδη μπορούμε να πληροφορηθούμε από εδώ. Για τον Νίκο Σκαλκώτα μαθαίνουμε από εδώ.

Από τα στοιχεία που μας δόθηκαν μπορέσαμε να καταλάβουμε ότι, παρόλο που οι δύο συνθέτες έζησαν σε παρόμοια περίοδο, η ίδια τους η ζωή και οι καταστάσεις που έζησαν γαλούχησαν και την πορεία τους ως συνθέτες. Αναφέραμε τα μουσικά είδη με τα οποία ασχολήθηκαν, εξηγήσαμε όσα από αυτά δεν ξέραμε και ακούσαμε κάποια από τα γνωστότερά τους τραγούδια.

Από τον Κώστα Γιαννίδη ακούσαμε το «Λίγα λουλούδια αν θέλεις στείλε μου» , «Συγγνώμη σου ζητώ συγχώρεσέ με» και το «Πόσο λυπάμαι τα χρόνια που πήγαν χαμένα» (και εδώ) ενώ κάναμε νύξη για την ενασχόλησή του και με το ρεμπέτικο (Αυτά λοιπόν τα νέα της Αλεξάνδρας).

Από τον Νίκο Σκαλώτα ακούσαμε αποσπάσματα από το έργο του «36 Ελληνικοί Χοροί για ορχήστρα» και από την «Θάλασσα» το κομμάτι της «Τράτας» ενώ αναφερθήκαμε και στη «Σονάτα για βιολί και πιάνο Νο. 2» που γράφτηκε το 1929. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, σήμερα, ο Νίκος Σκαλκώτας θεωρείται ένας από τους σημαντικούς συνθέτες του 20ού αιώνα. Ο Αυστροβρετανός μουσικολόγος και κριτικός Χανς Κέλερ σε ένα κείμενό του αναφέρει ως κορυφαίους συνθέτες του 20ου αιώνα τα τέσσερα «Σ»: Σένμπεργκ, Στραβίνσκι, Σκαλκώτας και Σοστακόβιτς.

3ο εργαστήριο: Ερωτόκριτος

Σε αυτό το εργαστήριο ασχολούμαστε με ένα από τα πιο σημαντικά, κατά τη γνώμη μου, κείμενα που έχει να δώσει η λαϊκή τέχνη. Μιλάμε για τον Ερωτόκριτο, ένα έμμετρο μυθιστόρημα, που συντέθηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη, πιθανότατα κατά τη πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα.

Αρχικά δίνουμε σε κάθε ομάδα ένα απόσπασμα από τον Ερωτόκριτο (το γνωστότερο τμήμα που έχουμε ακούσει μελοποιημένο). Το διαβάζουμε από κοινού και σχολιάζουμε τον τίτλο του, τον τρόπο γραφής του, το θέμα που διαπραγματεύεται και αν μας θυμίζει κάποια άλλη ιστορία (ίσως μπορεί να γίνει σύνδεση με τον Ρωμαίο κ την Ιουλιέτα του Σαίξπηρ ως παραδείγματα απαγορευμένης αγάπης αλλά και ως κλασικά έργα).

Αφού ολοκληρώσουμε τη κουβέντα και αναλύσουμε το κείμενο, μελετούμε κάποιες επιπλέον πληροφορίες για τον Ερωτόκριτο που βρίσκουμε στη wikipedia από εδώ. Βασικό είναι να αναφέρουμε ότι κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο, που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος, και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο.

Στη συνέχεια εξηγούμε με λίγα λόγια την ιστορία του Ερωτόκριτου ώστε να εντοπίσουν ποιο σημείο της ιστορίας αφορούν οι στίχοι που τους έχουν δοθεί. Ως αποκορύφωμα της μελέτης μας, ακούμε το τραγούδι από συναυλία του Γιάννη Χαρούλη. Ζητάμε από τα παιδιά να δώσουν σημασία στην ερμηνεία των στίχων και την μελωδία αλλά και στο πώς νιώθουν τα ίδια και οι θεατές της συναυλίας καθόσο την ακούνε.

Με αφορμή τα συναισθήματα που έχουν προκληθεί, θυμίζουμε την παλαιότητα του κειμένου αλλά και το πόσο διαχρονικό είναι αφού έχει τη δυνατότητα να «μιλήσει» και στις καρδιές νεότερων ανθρώπων που ζούνε στο σήμερα. 

Τέλος, ζητάμε από τα παιδιά να σημειώσουν στο φύλλο εργασίας τους στίχους που τους εντυπωσίασαν περισσότερο και εξηγούμε στα παιδιά ότι μπορούν να ακούσουν και ολόκληρο το έργο κάποια στιγμή, αν το επιθυμούν.

4ο εργαστήριο: Θρακιώτικα

Σε αυτό εργαστήριο θα ασχοληθούμε με τα θρακιώτικα τραγούδια μέσα από μια πιο σύγχρονη ματιά.

Για αρχή, βάζουμε στα παιδιά να ακούσουν τα παρακάτω τραγούδια, ζητώντας τους να αναγνωρίσουν τον τόπο προέλευσης καθώς και κάποια από τα μουσικά όργανα που ακούγονται.

Στη συνέχεια, αφού τα παιδιά έχουν εντοπίσει την προέλευση των τραγουδιών, αναφέρουμε μερικά στοιχεία για το θρακιώτικο τραγούδι:

 

Τα όργανα που χρησιμοποιούνται στα θρακιώτικα μπορούμε να τα δούμε στην παρακάτω παρουσίαση (διαφάνειες 11 – 34):

Στη συνέχεια, δίνουμε στα παιδιά τους στίχους του «Δέντρο είχα στην αυλή μου» και «Βασιλικούδα» για να τους μελετήσουμε από κοινού και να μελετήσουμε το θέμα τους αλλά και την ντοπιολαλιά που χρησιμοποιείται. Αφού γίνει η επεξεργασία, αναφέρουμε στα παιδιά ότι θα ακούσουμε ακόμη μια φορά τα τραγούδια, με την πρόφαση ότι έχουμε κατανοήσει καλύτερα το περιεχόμενό τους.

Μόνο που αυτή τη φορά, το άκουσμα θα είναι διαφορετικό, καθώς οι Thrax Punks θα μας τα ερμηνεύσουν:

Η «Βασιλικούδα» είναι πιο εντυπωσιακή στο βίντεο εδώ, στο 20:20. 

Κι αφού, λογικά, έχουμε κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών, και έχουμε δημιουργήσει απορίες περί του συγκροτήματος, η συζήτηση προχωράει και μελετάμε λίγο καλύτερα το συγκρότημα και τις μουσικές τους επιλογές και διαδρομές. Κι αν ο χρόνος μαθήματος δε μας καλύπτει (που λογικά δεν….), τους δίνουμε ως εργασία για το σπίτι, να ψάξουνε πιο άνετα τα τραγούδια του συγκροτήματος στο διαδίκτυο και να έρθουν την επόμενη φορά για να σημειώσουν στο φύλλο εργασίας μας, ορισμένους στίχους από το τραγούδι που τους εντυπωσίασε περισσότερο.

Για να βοηθήσουμε λίγο περισσότερο, παραθέτουμε εδώ κάποια από τα τραγούδια (προσωπική επιλογή, χωρίς συγκεκριμένη σειρά προτίμησης) που κινούν το ενδιαφέρον μας, καθώς και την εκπομπή της ΕΡΤ3 «Volume με τους Thranx Punks»:

Thrax Punks: Ψες είδια – Γιούρια – Κοίτα με – Συναυλία  στο WE | STAGES A/LIVE του ιδρύματος Ονάσση

ΕΡΤ3 – «VOLUME» με τους «Θραξ Πανκς»

5ο εργαστήριο: Φραγκοσυριανή

Σε αυτό το εργαστήριο ασχολούμαστε με τη ρεμπέτικη και τη reggae μουσική. Αφορμή για αυτό το μουσικό μας πάντρεμα είναι το γνωστό τραγούδι «Φραγκοσυριανή» τους στίχους του οποίου φροντίζουμε πάλι να μοιράσουμε στα παιδιά. 

Βάζουμε να ακούσουμε το τραγούδι από τον αρχικό ερμηνευτή του, Μάρκο Βαμβακάρη, με την υποσημείωση ότι γράφτηκε το 1935.

Έπειτα μιλάμε λίγο για την ιστορία του ίδιου του τραγουδιού (π.χ. έγινε επιτυχία από τον Μπιθικώτση το 1960 κ έπειτα τραγουδήθηκε από πολλούς, όπως ο Νταλάρας κι η Μποφίλιου) αλλά και του Μάρκου Βαμβακάρη, αναφέροντας ότι ανήκε στους εκπροσώπους του ρεμπέτικου τραγουδιού. Κάπως έτσι, παρουσιάζουμε στα παιδιά τι εννοούμε όταν λέμε ρεμπέτικο τραγούδι με τη βοήθεια των παρακάτω παρουσιάσεων αλλά και από εδώ ή από το βιβλίο Μουσικής της Γ’ γυμνασίου.

Κι αφού εξηγήσουμε συνοπτικά τα παραπάνω, δείχνουμε και την εκτέλεση του τραγουδιού από τους Locomondo ενημερώνοντας πως πρόκειται για διασκευή και καλούμε τα παιδιά να αναγνωρίσουν, αν μπορούν, το είδος μουσικής που ακούμε.

Εξηγούμε ότι πρόκειται για reggae μουσική και αναφέρουμε στοιχεία για αυτό το μουσικό είδος, τον χρόνο, τον τρόπο και τον λόγο που αναπτύχθηκε και διαδόθηκε. Κάνουμε επίσης αναφορά και στον Bob Marley, τον γνωστότερο εκφραστή της μουσικής αυτής. Σκοπός είναι να αντιληφθούν τα παιδιά πόσο συνηθισμένα και απολαυστικά μπορούν να είναι ανάλογα μουσικά παντρέματα.

Στο τέλος, αφού έχουμε αναγνωρίσει τη διαδρομή, τη σημαντικότητα και τη διαχρονικότητα της Φραγκοσυριανής, σημειώνουμε στο φύλλο εργασίας στίχους από το τραγούδι και στη συνέχεια τους ανεβάζουμε στην αντίστοιχη ανάρτηση στην κυψέλη μας στην e-me.

Φυσικά, αν ο χρόνος ή η διάθεση της τάξης το επιτρέπουν μπορούμε να ακούσουμε κάποια από τα πιο αντιπροσωπευτικά τραγούδια του Bob Marley, όπως το «Could you be loved» και το «Get up, stand up«. Εγώ τα αφήνω εδώ για κάθε ενδιαφερόμενο..!

6ο εργαστήριο: Ένα είναι το αηδόνι

Σε αυτό το εργαστήριο μιλάμε για τα κλιμακωτά τραγούδια και τα γνωρίζουμε λίγο καλύτερα. Στο τέλος, γνωρίζουμε ένα αγαπημένο κλιμακωτό παραδοσιακό τραγούδι και προσπαθούμε να ακολουθήσουμε τον ρυθμό του.

 Αρχικά να σημειώσουμε πως τα κλιμακωτά τραγούδια είναι μια υποκατηγορία των παραδοσιακών παιδικών τραγουδιών, τα λεγόμενα Διδακτικά τραγούδια, δηλαδή τραγούδια που καλλιεργούν τη μνήμη (μνημονικά) και περιλαμβάνουν (corfu-museum.gr):
– Κλιμακωτά: με στίχο που προσθέτει κάθε φορά έναν άλλο χαρακτήρα ή δράση.
– Αριθμητικά: με στίχο που περιλαμβάνει αρίθμηση.
– Αλφαβητάρια: με στίχο που αναδεικνύει τα γράμματα της αλφαβήτου.

Ειδικότερα, τα κλιμακωτά ποιήματα αυξάνουν βαθμιαία (κλιμακωτά) την ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από γεγονότα ή καταστάσεις. Κάθε προστιθέμενο δηλαδή γεγονός/κατάσταση, είναι πιο έντονο από το προηγούμενο, παίρνει τη δική του θέση στην ιστορία, την απόλυτη σειρά του στην αρχή της ιστορίας μέχρι να έρθει η επόμενη αναφορά, η επόμενη πρόταση και να πάρει τη θέση του “σπρώχνοντάς” το μια θέση “πιο μέσα” (elniplex).

Ένα κλιμακωτό τραγούδι είναι ειδικά δομημένο ώστε συνεχώς να επεκτείνει τους προηγούμενους στίχους του. H συνηθισμένη δομή ενός  αλυσιδωτού τραγουδιού είναι:

• Ρεφραίν
• Στίχος 1, Ρεφραίν
• Στίχος 2, Στίχος 1, Ρεφραίν
• Στίχος 3, Στίχος 2, Στίχος 1, Ρεφραίν
• Στίχος 4, Στίχος 3, Στίχος 2, Στίχος 1, Ρεφραίν  κτλ.     (elensisiki)

Κι αφού έχουμε ξεκαθαρίσει τι είναι τα κλιμακωτά τραγούδια/ ποιήματα ζητάμε από τα παιδιά να μας πούνε κάποιο από τα παιδικά τραγούδια που ξέρουν και πιστεύουν ότι ταιριάζει στην κατηγορία αυτή. Αν δούμε ότι δυσκολεύονται, τους δείχνουμε το «Όταν θα πάω κυρά μου στο παζάρι” :

Έπειτα, παρουσιάζουμε ένα δεύτερο -ίσως λιγότερο γνωστό στα παιδιά- παιχνιδοτράγουδο, το «Ντίλι – Ντίλι» και μελετάμε τους στίχους του για να καταλάβουνε όλοι πώς λειτουργούνε τα κλιμακωτά τραγούδια. Αυτό επιτυγχάνεται δείχνοντας παράλληλα το παρακάτω βίντεο, όπου παρουσιάζεται και ο τρόπος με τον οποίο παιζόταν το παιχνιδοτράγουδο. Επίσης, προτού το δείξουμε σκόπιμο είναι να δώσουμε τους στίχους τυπωμένους στα παιδιά για να είναι πιο φανερός ο κανόνας τους.

Κι αφού έχουμε τελειώσει με τα βασικά, εξηγούμε στα παιδιά ότι θα δούμε το προσωπικό μας αγαπημένο κλιμακωτό τραγούδι για να ενισχύσουμε το ενδιαφέρον τους. Μοιράζουμε τους στίχους και τους προκαλούμε να συμμετέχουν στο τραγούδι που θα ακούσουμε για να δούνε αν μπορούν να ακολουθήσουν εύκολα. Επαναλαμβάνουμε το τραγούδι όσες φορές θέλουμε/ χρειαστεί/ μπορούμε. Πρόκειται για το «Ένα είναι το αηδόνι” .

Δε ξεχνάμε στο τέλος του εργαστηρίου, να σημειώσουν στο φύλλο εργασίας στίχους από τα τραγούδια που γνωρίσαμε σήμερα και στη συνέχεια να τα ανεβάσουν ως σχόλια σε αντίστοιχη ανάρτηση στην ψηφιακή μας τάξη στην e-me, προκειμένου να υπάρχουν και σε ψηφιακή μορφή που θα μας χρειαστεί στο επόμενο εργαστήριο.

Τέλος, για όποιον το επιθυμεί, δίνεται κι ένα κουίζ για να ελέγξει τις γνώσεις που απέκτησε:

7ο εργαστήριο: Ανασκόπηση – Κατασκευή

Στο τελευταίο μας εργαστήριο, κάνουμε μια ανασκόπηση των μουσικών ρευμάτων που γνωρίσαμε.
Στα εργαστήρια 4 – 6 δόθηκε στα παιδιά η ευκαιρία να αναρτήσουν στον τοίχο της ψηφιακής μας τάξης στην e-me τους αγαπημένους τους στίχους από κάθε τραγούδι που γνωρίζαμε. Οι στίχοι περνιούνται σε αρχείο PDF (το βρίσκετε εδώ), εκτυπώνονται σε έγχρωμο χαρτί Α4, κόβονται ώστε να είναι αποσπασμένοι από τους άλλους.

Στη συνέχεια, μοιράζονται στα παιδιά που πρέπει να αναγνωρίσουν από ποιο τραγούδι είναι κάθε στίχος. Αν θέλουμε, ζητάμε να γραφθεί ο τίτλος στο κάτω μέρος του χαρτιού. Εμείς το σημειώσαμε στην πίσω πλευρά.

Ακολούθως, περνάμε τα χαρτάκια σε φύλλα πλαστικοποίησης, τα πλαστικοποιούμε και κόβουμε ξανά έτσι που να μείνει περιθώριο με λίγο πλαστικό ώστε να μην χαλάσει η πλαστικοποίηση.  Στο πίσω μέρος, κολλάμε μαγνήτες που έχουμε προμηθευτεί από βιβλιοπωλείο και έχουμε φτιάξει έτσι τα μαγνητάκια με τους αγαπημένους μας στίχους.

Τα παιδιά μοιράζονται τις κατασκευές και είτε τις κρατάνε για δική τους χρήση είτε τις μοιράζουν και σε άλλες τάξεις ώστε να έχουμε διάχυση του υλικού μας.

 

Αξιολόγηση του εργαστηρίου:

Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα φαίνεται ότι άρεσε στα παιδιά της τάξης, ιδιαίτερα από το 3^ο εργαστήριο κι έπειτα. Χαρακτηριστικό είναι ότι αρκετά παιδιά ενθουσιάστηκαν από την ιστορία και το τραγούδι του Ερωτόκριτου. Επίσης, μπόρεσαν να αναγνωρίσουν τα θρακιώτικα τραγούδια ως μουσικές που ακούνε στα πανηγύρια τους (άλλωστε είμαστε κάτοικοι Θράκης) και έδειξαν ενδιαφέρον όταν η μουσική αυτή συνδυάστηκε με την ηλεκτρική κιθάρα.

Ακόμη, αναγνώρισαν τα βασικά μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται στα ρεμπέτικα τραγούδια και τους άρεσε που μπορέσαμε να φέρουμε μερικά από αυτά στα πλαίσια της τάξης και να τα μελετήσουμε. Χαρακτηριστικά είδαμε κιθάρα, μπουζούκι, τζουρά και γκάιντα (το τελευταίο ως παραδοσιακό θρακιώτικο όργανο).

Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι ότι δεν είχαν ακούσει ξανά για τη reggae μουσική οπότε εξηγήσαμε συνοπτικά την προέλευση και την ιδεολογία της. Όσον αφορά τα κλιμακωτά τραγούδια, είναι κάτι που τους ήταν περισσότερο οικείο και μπόρεσαν να ονομάσουν το «Όταν θα πάω κυρά μου στο παζάρι» ως ένα από αυτά. Όμως δε γνώριζαν το «Ντίλι-Ντίλι» και το « Ένα είναι το αηδόνι». Το πρώτο τους κούρασε όταν επιχειρήσαμε να το τραγουδήσουμε, το δεύτερο τους άρεσε περισσότερο και το θυμόντουσαν τις επόμενες μέρες.

Η δραστηριότητα Wordwall δε μπόρεσε να γίνει λόγω χρόνου, δόθηκε όμως ως δυνατότητα στην e-me. Ικανοποιητικό ήταν ότι τα πιο πολλά παιδιά ανέβαζαν τους στίχους και στην e-me, όπως τους είχε ζητηθεί, εκτός από το να τους σημειώνουν στο φύλλο εργασίας. Επίσης, είχαν κρατήσει τα φύλλα με τους στίχους που τους είχαν δοθεί στα εργαστήρια, με αποτέλεσμα στο τελευταίο εργαστήριο να μπορέσουν να αντιστοιχήσουν σωστά τους στίχους που τα δυσκόλεψαν.

Στο τελευταίο εργαστήριο δούλεψαν εξαιρετικά τόσο σε ομάδες όσο και ως σύνολο καθώς υπήρξε αλληλοβοήθεια. Διάλεξαν χωρίς διαφωνίες τους αγαπημένους τους στίχους και πήραν τα μαγνητάκια που ήθελαν.

Σε γενικές γραμμές, οι δεξιότητες τις οποίες στοχεύσαμε αρχικά, αναπτύχθηκαν από τα παιδιά σε ικανοποιητικό βαθμό και τα εργαστήρια κύλησαν ευχάριστα.