Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
”ΟΛΟΓΥΡΑ ΣΤΗΝ ΛΙΜΝΗ”
Παρουσίαση του διηγήματος, Μαρένα και Φωτεινή Κωνσταντινίδη Μάνεση, Β΄Γυμνασίου
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΦΙΛΟΝ
ΥΠΟΘΕΣΗ:
Η ιστορία του βιβλίου/διηγήματος είναι σχετικά με…..την επιστροφή του Παπαδιαμάντη μετά από χρόνια στην Σκιάθο και συγκεκριμένα στην περιοχή της λίμνης. Ο Παπαδιαμάντης νοιώθει την ανάγκη να εξομολογηθεί τις σκέψεις του σ’ ένα υποτιθέμενο φίλο. Θέλει να αποκαλύψει τα συναισθήματα του για την αλλαγή του τοπίου,για όσα ψάχνει και δεν βρίσκει. Ο Παπαδιαμάντης στο συγκεκριμένο διήγημα μεγαλώνει το ασήμαντο τιθασεύοντας το μεγαλειώδες. Η υπόθεση του διηγήματος δεν έχει μια ιστορία. Αποτελείται από επιμέρους ιστορίες αραχνοΰφαντα πλεγμένες. Οι αποκαλύψεις γίνονται σε δύο επίπεδα σε ο,τι αφορά το τοπίο και τους ανθρώπους που κινούνται μέσα σ’ αυτό και σε ο,τι αφορά μια προσωπική ιστορία του συγγραφέα. Ο Παπαδιαμάντης εξομολογείται τον εφηβικό του έρωτα για μια πανέμορφη μεγαλύτερή του κοπέλα ,την Πολύμνια. Ξεχωριστό ρόλο παίζει ο φίλος του ο Χριστοδουλής που συμμετέχει στα γεγονότα. Επίσης ο συγγραφέας μας δίνει απαράμιλλες περιγραφές του τοπίου και των ναυπηγείων που βρίσκεται εκεί καθώς και την ανθρώπινη δραστηριότητα που απλώνεται στον συγκεκριμένο χώρο.Είναι μία συνηθισμένη ιστορία νοσταλγίας και αγάπης που ο συγγραφέας την αποτυπώνει στο χαρτί με έναν μοναδικό τρόποπου συναρπάζει τον αναγνώστη. Περιγράφει σκηνές από την καθημερινή ζωή, ήθη και έθιμα του νησιού καθώς και χαρακτηριστικούς ανθρώπινους τύπους. Όμως όλα αυτά αποτελούν το ρεαλιστικό φόντο μέσα στο οποίο θα εξελιχτεί το προσωπικό ψυχολογικό δράμα καθώς η αγάπη του για την Πολύμνια θα τον τραυματίσει ψυχολογικά.
Όλα ξεκινούν την εποχή που ο Παπαδιαμάντης ήταν ακόμη έφηβος και σύχναζε στην περιοχή της λίμνης. Μαζί με τον φίλο του Χριστοδουλή βίωνε την καθημερινότητα τον ανθρώπων που ζούσαν και εργάζονταν γύρω από αυτή, όπως γεωργοί,ψαράδες,ναυπηγοί,γύφτοι κ.α. Ύστερα από εφτά χρόνια απουσίας ο συγγραφέας επιστρέφει στο νησί του. Επισκέπτεται τον χώρο της λίμνης και αναπολεί τα παιδικά του χρόνια που πέρασε κοντά στην λίμνη. Ακόμη θυμάται τον εφηβικό του έρωτα, που ήταν μια όμορφη κοπέλα η Πολύμνια. Απογοητεύτηκε όμως από τις αλλαγές του τοπίου που αλλοίωναν τις αγαπημένες του αναμνήσεις καθώς επίσης και από την ακύρωση του ερωτά του.
Η ιστορία αρχίζει με έναν τρόπο παραστατικό και έχει ως εξής:
Ο Παπαδιαμάντης ξεκινάει να εξομολογείται τις σκέψεις του σε έναν υποτιθέμενο φίλο. Απογοητευμένος από την εικόνα που αντικρίζει μετά από την επιστροφή του στο νησί, θυμάται αναμνήσεις από το παρελθόν. Μιλάει για τους απλούς ανθρώπους που ζούσαν στην περιοχή της λίμνης που κύρια ασχολία τους ήταν η καλλιέργεια της γης συνεχίζει με την ιστορία του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου και την πίστη των ανθρώπων στα θαύματα του Αγίου. Στην συνέχεια ο Παπαδιαμάντης περιγράφει την υπόλοιπη περιοχή γύρω από την λίμνη και τους ανθρώπους που έμεναν εκεί. Περιγράφει την περιοχή του ναυπηγείου με τους εργάτες, τους μάστορες,τους καπεταναίους,τους γύφτους καθώς επίσης και όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για να κατασκευάσουν μεγάλα ιστιοφόρα. Ακόμη περιγράφει την συμπεριφορά των εργαζομένων στο ναυπηγείο. Επίσης μας αναφέρει για το πως καθελκύουν στην θάλασσα τα ιστιοφόρα και οι κάτοικοι του νησιού αφήνουν τα σπίτια τους και τρέχουν να παρακολουθήσουν από κοντά την μεγάλη στιγμή. Όλα αυτά αποτυπώνονται σαν σε σκηνές ντοκιμαντέρ. Ο Παπαδιαμάντης συνεχίζει με την εξομολόγηση, του εφηβικό του έρωτα για μια πανέμορφη μεγαλύτερη κοπέλα, την Πολύμνια. Ξεχωριστό ρόλο εδώ παίζει και ο φίλος του ο Χριστοδουλής που συμμετέχει στα γεγονότα. Ο Παπαδιαμάντης εξηγεί πως διαταράσσονται οι σχέσεις του όταν εμφανίζεται η Πολύμνια.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ:
Οι χαρακτήρες ανθρώπων που κινούνται μέσα σ’ αυτό το τοπίο είναι απλοί, καθημερινοί,ακατέργαστοι,άνθρωποι του μόχθου και της αλμύρας. Οι βασικοί χαρακτήρες είναι:
-Ο αφηγητής:Ένας ονειροπόλος άνθρωπος που αναπολεί τα παιδικά του χρόνια στο νησί του και απογοητεύεται από τις αλλαγές του τοπίου και από την ακύρωση του έρωτά του,που αλλοιώνουν τις αγαπημένες του αναμνήσεις. Μεγαλωμένος από μια υπερπροστατευτική μητέρα που δεν τον άφηνε να ακολουθεί ξυπόλυτος τ’ άλλα παιδιά και να γυαλώνει για να ψαρεύει χταπόδια και καβούρια. Έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για τους ναυτικούς και την περιπετειώδη ζωή τους. Ήταν λάτρης του γυναικείου φύλου, θαύμαζε με αξιοπρέπεια την γυναίκα και την κρατούσε ψηλά στην εκτίμησή του. Αντιμετώπιζε την απόρριψη με ψυχραιμία και δεν δίσταζε να ξαναπροσπαθήσει!
-Η Πολύμνια: Μία κοπέλα μεγαλωμένη από αυστηρούς γονείς που δεν την άφηναν λεπτό μόνη της να κυκλοφορήσει στο νησί. Πάντοτε συνοδεύονταν από τον μικρότερο αδελφό της. Ήταν μία ευγενική φυσιογνωμία και είχε καλούς τρόπους. Ήταν ρομαντική,ευαίσθητη και αγαπούσε την φύση. Το μόνο που έκανε ουσιώδη την ύπαρξή της ήταν η ομορφιά της.
-Ο Χριστοδουλής: Σε αντίθεση με τον υπερφροντισμένο, αδύναμο και ονειροπόλο Παπαδιαμάντη είναι ο Χριστοδουλής. Ένα εγκαταλελειμμένο παιδί ντυμένο μ’ ένα πουκάμισο και μια περισκελίδα έμοιαζε σαν τελευταίο απομεινάρι της αρχαίας θεότητας. Σκληραγωγημένο και φιλότιμο παιδί που μπορούσε να αντιμετωπίσει όποια δυσκολία συναντούσε. Έβαζε πρώτα την μυική δύναμη που διέθετε και προσπαθούσε να βγάλει σε πέρας οτιδήποτε χρειαζόταν να αντιμετωπίσει στην καθημερινότητα του. Πρώτα πήγαιναν τα χέρια και τα πόδια του και μετά ακολουθούσε το μυαλό του. Ήταν ”ψημένο” και δυνατό παιδί που αγνοούσε τον κίνδυνο. Στην προσπάθεια του να βοηθήσει τον συνάνθρωπό του αψηφούσε τα πάντα βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή του.
Ο συγγραφέας τους περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες. Γιαπαράδειγμα: Την Πολύμνια την περιγράφει με λεπτοφυές σώμα,
η μορφή της με χνοώδη πάλλευκον χρώτα και τα ερυθρά μήλα των παρειών,με τον μελίχρυσον λαιμόν και με το ελαφρώς κολπούμενον στήθος της. Είχε αβραί χείρες και μελωδική θεσπέσια φωνή. Ήταν ξανθοπλόκαμος. Το όμμα της με τα μακρά ματόκλαδα ως πτεροφόρος οϊστος σε σαΐτευε γλυκά εις την καρδίαν. Τον Χριστοδουλή τον περιγράφει, με ένα ξυπόλητο αγόρι με πόδια παπουδιασμένα,μαύρα, ”ψημένα”από την άλμην του κύματος. Ελαφρόπους με το εν μπουδονάρι του ανασηκωμένον εως το γόνι,με το άλλα καταβιβασμένον εις τον αστράγαλο. Την ενδυμασίαν του απετέλουν πάντοτε εν υποκάμισον και περισκελίδα. Έμοιαζε ως τελευταίον απομεινάριον αρχαίας θεότητας. Ο Παπαδιαμάντης περιγράφει τον εαυτόν του με ένα παιδί μεγαλωμένο κάτω από την επίβλεψη της φιλότεκνου μητέρας. Δεν του επέτρεπε να τρέχει όπως άλλοι και απαιτούσε να φόρα υποδήματα και κάλτσες. Ήταν νωθρός χωρίς να αντιδρά στις διαταγές της μητέρας του ζήλευε όμως όταν έβλεπε τα άλλα παιδιά να πιάνουν χταπόδια και να τα κοπανίζουν γενναία στον πρώτο λίθο.
Ο χαρακτήρας που μου άρεσε περισσότερο ήταν του Χριστοδουλή. Γιατί ήταν παιδί αγνό,ταπεινό και φιλότιμο. Δάμαζε τη ζωή καθημερινά κάτω από αντίξοες συνθήκες. Σαν παιδί δεν γνώρισε την στοργή και την αγάπη,αλλά η ψυχή του ήταν πλημμυρισμένη από ευγενικά αισθήματα για τον συνάνθρωπό του. Αψηφώντας τον κίνδυνο ζούσε μια ζωή γεμάτη δράση και περιπέτεια. Ήταν αληθινός και αυτό τον έκανε να είναι αγαπητός στους γύρω του.
Στο συγκεκριμένο κείμενο όλοι οι ήρωες είναι αρεστοί. Ο καθένας με τον χαρακτήρα και την συμπεριφορά του έχει να δώσει κάτι ξεχωριστό στον αναγνώστη.
Η κύρια σχέση ανάμεσα στους ήρωες μεταξύ τους είναι: Ο αφηγητής είναι φίλος με τον Χριστοδουλή παρόλο που διαφέρουν στην συμπεριφορά και στον χαρακτήρα. Ο αφηγητής είναι μεγαλωμένος μέσα σε μία οικογένεια που του παρέχει τα απαραίτητα στην ζωή του αλλά όχι την πολυτέλεια. Ενώ ο Χριστοδουλής είναι παιδί στερημένο από βασικά πράγματα που για τον Παπαδιαμάντη ήταν δεδομένα. Αυτά τα δύο πρόσωπα συνυπάρχουν αρμονικά στο τοπίο παραμερίζοντας τις βιοτικές διαφορές και απολαμβάνοντας ο καθένας την μαγεία του τοπίου με τον δικό του τρόπο. Η σχέση τους είναι αρμονική μέχρι την στιγμή που εμφανίζεται η Πολύμνια. Τότε παρατηρούμε μία διαταραχή στη σχέση τους. Η συμπεριφορά,το ευχαριστώ της Πολύμνιας και η αδυναμία που έδειξε στον Χριστοδουλή, ήταν αρκετά για να απομακρυνθούν οι δυο ήρωες ο ένας από τον άλλον. Έτσι βλέπουμε μία φιλία να χάνεται!!!
Θα την περιέγραφα ως σχέση στοργής,αλληλοκατανόησης, αγάπης,φροντίδας και καλής συμπεριφοράς. Οι δύο ήρωες ζουν μία φιλία αρμονική. Σέβεται και κατανοεί ο ένας τον άλλον και αυτό δεν αλλάζει όταν η φιλία τους έχει αρνητική κατάληξη.
Οι χαρακτήρες που αλλάζουν στην διάρκεια της ιστορίας είναι ο χαρακτήρας του Χριστοδουλή. Στην αρχή βλέπουμε να συμπεριφέρεται αυθόρμητα και ειλικρινά στον Παπαδιαμάντη χωρίς ενοχές και φραγμούς. Έπιανε τα θαλασσινά έδινε ένα μέρος σε εκείνον και συμπεριφέρονταν φιλικά. Στην συνέχεια, μόλις γνώρισε την Πολύμνια άλλαξε η συμπεριφορά του απέναντι στον Παπαδιαμάντη. Έγινε ποιο απόμακρος,έλεγε συνέχεια ψέματα για να αποφύγει τον Παπαδιαμάντη νομίζοντας ότι δεν γίνεται αντιληπτός από αυτόν.
ΣΤΥΛ ΓΡΑΦΗΣ:
Η ιστορία είναι γραμμένη σε β’ πρόσωπο σαν να μιλά απ’ ευθείας ο Παπαδιαμάντης στον εαυτό του ή σ’ έναν υποτιθέμενο φίλο του. Η αφήγηση σε β’ πρόσωπο αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Είναι η πρώτη περίπτωση δευτεροπρόσωπης αφήγησης στην ιστορία της λογοτεχνίας ισχυρίζεται ο P. Mackridge η χρήση του β’ προσώπου δίνει εξομολογητικό ύψος στο διήγημα και ο αναγνώστης αισθάνεται αποδέκτης των μυστικών του συγγραφέα. Ένα άλλο στοιχείο τεχνικής στο διήγημα αυτό είναι το σημαντικό βήμα που πραγματοποιεί ο Παπαδιαμάντης σαν λογοτέχνης. Ξεπερνά το ηθογραφικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονταν τα προηγούμενα διηγήματα και μετουσιώνει την ηθογραφία σε ποιητική κατάθεση προσωπικών εμπειριών.
Το σκηνικό περιγράφεται με πολλές λεπτομέρειες. Η περιγραφή ξεκινάει με το σκηνικό του τοπίου της λίμνης. Αναφέροντας τον τόπο,τις ομορφιές του καθώς επίσης και τους ανθρώπους που ζούσαν γύρω από την λίμνη. Συνεχίζει την περιγραφή των δραστηριοτήτων των κατοίκων της λίμνης. Επίσης περιγράφει ήθη και έθιμα των κατοίκων καθώς και τις θρησκευτικές τους παραδόσεις. Συνεχίζει την περιγραφή με τον χώρο του ναυπηγείου και τους ανθρώπους που εργάζονταν εκεί. Αναλύει συμπεριφορές,πειράγματα και συνήθειες που είχαν οι εργαζόμενοι στο ναυπηγείο όπως:Το τσίπουρο που πίνανε όλοι τους από ένα ποτήρι και οι ευχές που δίνανε για το καΐκι που ήταν έτοιμο να το καθελκύσουν στην θάλασσα. Ο Παπαδιαμάντης συνεχίζει με την περιγραφή της Πολύμνιας χρησιμοποιώντας εκφράσεις πλούσιες συναισθηματικά. Ο Παπαδιαμάντης δεν έχει σκοπό μόνο να περιγράψει αλλά θέλει μέσα από την περιγραφή να συνδέσει την ιστορία του. Εδώ βλέπουμε τον Παπαδιαμάντη να ξεπερνά τον εαυτό του και να εξελίσσει την τεχνική του.
Τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ηρώων αναλύονται σε βάθος,για παράδειγμα όταν ο Παπαδιαμάντης περιγράφει τις αλλαγές στο τοπίο φαίνεται έντονα η απογοήτευση που νιώθει. Βγάζει μέσα από την ψυχή του όλα αυτά που θα ήθελε να είναι γύρω του εκείνη την στιγμή,όμως όλα αυτά που ψάχνει γύρω του δυστυχώς δεν τα βρίσκει. Όταν έρχεται στο μυαλό του ο φίλος του ο Χριστοδουλής νιώθει την αγάπη προς τον παιδικό του φίλο συνάμα και την προδοσία του. Συγκινείται όταν φέρνει στο μυαλό την Πολύμνια. Πληγώνεται από την απόρριψη και αυτό είναι κάτι που του έχει χαραχτεί βαθιά μέσα στο μυαλό του. Όλα αυτά τα συναισθήματα πλέκονται όμορφα μέσα στο έργο και ο αναγνώστης μπαίνει στην ψυχολογία του αφηγητή.
Δεν ήταν για την ακρίβεια μια ιστορία αλλά ήταν πολλές ιστορίες μαζί που είχαν την μορφή εξομολόγησης. Ο Παπαδιαμάντης ένιωσε την ανάγκη να εξωτερικεύσει τις σκέψεις του και να αποκαλύψει τα συναισθήματα του. Αυτό το έκανε με έναν μοναδικό τρόπο που γοητεύει τον αναγνώστη,όχι μόνο από τις περιγραφές αλλά και από το πλούσιο με τοπικούς ιδιωματισμούς λεξιλόγιο.Θα ήθελα όμως να μπορούσα να άλλαζα την έκβαση των γεγονότων. Να μην αλλοιωνόταν το τοπίο καθώς επίσης να μην υπήρχαν διαταραχές στις σχέσεις του με τον Χριστοδουλή και να είχε ένα αίσιο τέλος με την εφηβική του αγάπη την Πολύμνια.
ΓΕΝΙΚΑ:
Πιστεύω πως ο συγγραφέας διηγήθηκε αυτήν την ιστορία για να βγάλει τα συναισθήματα του που ένιωθε για τον τόπο του καθώς επίσης και για τους ανθρώπους που γνώρισε στο πέρασμα των χρόνων. Αυτό το έκανε με έναν μοναδικό τρόπο και το αποτέλεσμα είναι,οι περιγραφές του συγγραφέα να αποσπώνται από τον πεζό λόγο και να περνούν στο χώρο της καθαρής ποίησης.
Το βιβλίο με έκανε να νιώσω τα συναισθήματα που ένιωσε ο αφηγητής. Βρέθηκα στην θέση του και ένιωσα την έντονη νοσταλγία για την αλλαγή του τοπίου. Ταξίδεψα μαζί του στο ναυπηγείο βλέποντας τους τεχνίτες να κατασκευάζουν καΐκια και να τα καθελκύουν στη θάλασσα. Χάρηκα το δέσιμο των ανθρώπων αυτών και το μεράκι που είχαν για τη δουλειά τους. Ένιωσα τη φιλία του αφηγητή με τον Χριστοδουλή. Την απογοήτευση που είχε η έκβαση αυτής της φιλίας,καθώς επίσης και τον έρωτα που ένιωσε ο αφηγητής για την Πολύμνια και την απόρριψη του έρωτα αυτού.
Με έκανε επίσης να σκεφτώ ότι ο Παπαδιαμάντης μέσα στο διήγημα του “πλέκει” με έναν μοναδικό τρόπο που μόνο εκείνος μπορεί να το δημιουργήσει,τα συναισθήματα και τις εικόνες. Τα παρουσιάζει αρμονικά δεμένα και χρωματισμένα από μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Ακόμη το διήγημα αυτό με έκανε να σκεφτώ πόσο τυχεροί είναι οι αναγνώστες του έργου του γιατί κάθε φορά που διαβάζουν ένα έργο του Παπαδιαμάντη ανακαλύπτουν διαφορετικές πτυχές του χαρακτήρα του και της πένας του,που τις ξεδιπλώνει και τις αποτυπώνει μέσα στις σελίδες του βιβλίου γοητεύοντας τον αναγνώστη.Νομίζω πως είναι σημαντικό να τονίσω ότι πρόκειται για ένα μοναδικό έργο που έχει ανεκτίμητη για την τοπική ιστορία και λαογραφία αναφορά.
Θα συνιστούσα στους συμμαθητές μου το διήγημα αυτό γιατί όταν το διαβάσουν τότε μόνο θα καταλάβουν τον συναισθηματικό θησαυρό που κρύβεται μέσα σε αυτό! Ακόμη θα σκεφτούν πόσο τυχεροί είναι οι αναγνώστες του έργου του Παπαδιαμάντη καθώς και η λογοτεχνία που καμαρώνει για αυτό το μοναδικό διαμάντι της,τον ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ!!!!
Μαρένα και Φωτεινή Κωνσταντινίδου Μάνεση, Β΄Γυμνασίου
