Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΚΟΣΜΟΛΟΓΩΝ

Οι πρώτοι φιλόσοφοι προσπαθούν να ανακαλύψουν την αρχή και τη δομή του κόσμου, και γι’ αυτό στρέφονται στο εξωτερικό περιβάλλον.

Η ΕΠΟΧΉ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΩΝ

Οι φιλόσοφοι κατά  την κλασική εποχή στρέφουν την προσοχή τους στον άνθρωπο και στα προβλήματά του. Αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον και εξετάζουν τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους τους, κυρίως στο πλαίσιο της πολιτικής συμβίωσης.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΩΤΗΡΩΝ

Οι φιλόσοφοι κατά την ελληνιστική εποχή αναζητούν συνταγές για τη σωτηρία του ανθρώπου, ο οποίος αναζητεί το ρόλο του μέσα στην  κοινωνία και καθώς δεν διαπιστώνει δυνατότητες πολιτικής συμμετοχής, προσπαθεί να διασώσει τουλάχιστον την ηρεμία της ψυχής του.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ

Κατά το μεσαίωνα ο άνθρωπος εγκαταλείπεται σε μαγικά κόλπα, που θα στηρίξουν το αλχημικό όνειρο για την ανθρώπινη ευτυχία σε τεχνικές που διαφέρουν από το λόγο, τη μέθοδο που γέννησε τη φιλοσοφία.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΝΔΟΣΚΟΠΩΝ

Η φιλοσοφία ξαναγεννιέται στους νεότερους χρόνους αποσκοπώντας σε μια μηχανική εξήγηση του κόσμου και δείχνοντας ενδιαφέρον για μια ενδοσκόπηση του ανθρώπου

Εμφάνιση της φιλοσοφίας: 6^ος αι. π.Χ. στην Ιωνία εξαιτίας των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί εκεί.

Η φιλοσοφία είναι μια από τις 4 κύριες πνευματικές δραστηριότητες (οι άλλες 3: επιστήμη, θρησκεία, τέχνη)

Σχέση φιλοσοφίας και επιστήμης

Φιλοσοφία και επιστήμη είναι δύο εντελώς διαφορετικές πνευματικές δραστηριότητες:

·      Κάθε επιστήμη έχει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο και δίνει με σιγουριά μία και μόνο απάντηση σε κάθε πρόβλημα. Εξετάζει τι πραγματικά υφίσταται. Αντίθετα η φιλοσοφία εξετάζει τι θα μπορούσε να υφίσταται, επομένως δίνει πολλές και διαφορετικές απαντήσεις.

·      Η φιλοσοφία δε  δέχεται τίποτα ως δεδομένο, αυτονόητο και που ισχύει κατά γενική ομολογία.

·      Οι φιλόσοφοι πολλές φορές οδηγούνται σε παράξενες υποθέσεις.

Η φιλοσοφία εμφανίστηκε πριν από την επιστήμη και αρχικά τη συμπεριέλαβε.

Σχέση φιλοσοφίας-τέχνης

Οι καλλιτέχνες δεν απεικονίζουν την καθιερωμένη μορφή της πραγματικότητας, αλλά επιχειρούν να την ανασκευάσουν και χρησιμοποιούν υλικά μέσα, ενώ οι φιλόσοφοι καθαρά θεωρητικά (έννοιες, επιχειρήματα, ορθολογικές αναλύσεις εννοιών κ.λ.π.)

Σχέση φιλοσοφίας – θρησκείας

Διαφέρουν στο αντικείμενο: οι θεολόγοι δεν ενδιαφέρονται τόσο γι’ αυτά που συμβαίνουν στον γήινο κόσμο, όσο για  πέρα από τον κόσμο της πραγματικότητας.

Διαφέρουν και στα μέσα: οι θεολόγοι χρησιμοποιούν την πίστη, ενώ οι φιλόσοφοι λογικές αναλύσεις και επιχειρήματα.

Κύριοι κλάδοι της φιλοσοφίας.

Οντολογία – Γνωσιολογία

Υπάρχει η πραγματικότητα; (το πρόβλημα της ουσίας)

Μπορούμε να τη γνωρίσουμε; (το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης

Με ποιο τρόπο μπορούμε να τη γνωρίσουμε; (το πρόβλημα της πηγής της γνώσης)

Ηθική

Προσπαθεί να προσδιορίσει τον ηθικό τρόπο της ανθρώπινης διαβίωσης

Εξετάζει αν υπάρχει ένας κοινός κώδικας ηθικής συμπεριφοράς.

Αισθητική

Ασχολείται με ζητήματα που αναφέρονται κυρίως στην ομορφιά.

Θαλής

έννοια της αρχής

ο κόσμος δημιουργήθηκε από το νερό

Αναξίμανδρος

ο κόσμος δημιουργήθηκε από το άπειρον

Αναξιμένης

ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον αέρα

Ηράκλειτος

τα πάντα ρει

φωτιά

πόλεμος πατήρ πάντων

παλίντονος αρμονία

Παρμενίδης

οι αισθήσεις μας απατούν

έγκυρη γνώση είναι αυτή που μας δίνουν οι έννοιες

πραγματικότητα – νόηση

Ζήνων

η πραγματικότητα υπάρχει μόνο στη νόησή μας

Δημόκριτος

συνδυασμός θεωρίας Παρμενίδη – Ηράκλειτου

ο κόσμος αποτελείται από άτομα

σοφιστές

ο κόσμος αποτελείται από ύλη

δεν υπάρχει μια, αλλά πολλές αλήθειες: σημασία δεν έχει η αναζήτηση της αλήθειας, αλλά η πειθώ

Σωκράτης

υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, αποτέλεσμα της λογικής, που προσεγγίζεται με την κατάλληλη μέθοδο

Πλάτων

μπορούμε να γνωρίσουμε τις ιδέες (με τη νόηση), που βρίσκονται στον ουράνιο χώρο, και όχι τα είδωλά τους, τα αισθητά

Αριστοτέλης

η πραγματικότητα είναι ενσωματωμένη στα αισθητά

σκεπτικιστές

ακαδημαϊκοί

ούτε οι αισθήσεις ούτε η νόηση μάς επιτρέπουν να γνωρίσουμε την πραγματικότητα (αυτοαναίρεση)

πυρρωνιστές

στο θέμα της δυνατότητας της γνώσης δεν παίρνουν ούτε θετική ούτε αρνητική στάση, αλλά επέχουν

ορθολογισμός

η γνώση προσεγγίζεται με τη νόηση

Ντεκάρτ

μεθοδική αμφιβολία: το μόνο για το οποίο είναι σίγουρος είναι ότι αμφιβάλλει. Σε αυτή την αμφιβολία θεμελιώνει τη βεβαιότητα για την ύπαρξη του ανθρώπου και στη συνέχεια  τη βεβαιότητα για την ύπαρξη του Θεού και της εξωτερικής πραγματικότητας .

έμφυτες ιδέες

η γνώση είναι αποτέλεσμα της νόησης

Σπινόζα

το μόνο που υπάρχει είναι ο άνθρωπος, όχι ο Θεός και η εξωτερική πραγματικότητα (νόηση)

Ιδεαλισμός

Η εξωτερική πραγματικότητα δεν είναι αυθύπαρκτη, αλλά εξαρτά την ύπαρξή της από το υποκείμενο που την θεωρεί.

Εμπειρικοί

η γνώση προσεγγίζεται με τις αισθήσεις

Λοκ

δεν υπάρχουν προεμπειρικά στοιχεία γνώσης, αλλά η ψυχή μας είναι tabula rasa,στην οποία έρχονται να εντυπωθούν τα εμπειρικά στοιχεία.

Μπέρκλεϋ

τα όρια της πραγματικότητας είναι τα όρια της εμπειρίας μας (δεν υπάρχει νοητική υπόσταση)

Χιουμ

δεν υπάρχει νοητική υπόσταση ούτε η εξωτερική πραγματικότητα  ούτε οι παραστάσεις για τα αισθητά έχουν  κύρος

Καντ

το μόνο που μπορούμε να γνωρίσουμε είναι τα πράγματα ως φαινόμενα και όχι το πράγμα καθεαυτό. Η εξωτερική πραγματικότητα υπάρχει, μόνο που δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε, παρά μόνο να τη σκεφτούμε.

Σοπενχάουερ

η ουσία των όντων είναι η βούλησή μας: αυτή μας προσφέρει την απόλυτη γνώση και όχι η επιστήμη

Νίτσε

η βούληση για δύναμη είναι αυτή που μπορεί να γίνει αιτία  να δημιουργηθεί ένας αληθινός κόσμος

Μπερξόν

η ζωική ορμή, μια ανέλεγκτη χωρίς προγραμματισμό και σκοπιμότητα δύναμη, είναι αιτία της δημιουργίας του κόσμου. Η ενόραση, πέρα από νόηση και εμπειρία, είναι αυτή που μας δίνει την απόλυτη, την άμεση γνώση.

πραγματισμός

Τζέιμς

κύρος και αξία έχει η γνώση που έχει πρακτικό όφελος, χρησιμότητα

Αρχίζοντας να μιλά κανείς για τη φιλοσοφία, στις πρώτες λέξεις που θα χρησιμοποιήσει θα είναι η λέξη πρόβλημα, αφού και η ίδια η φιλοσοφία είναι ένας αδιάκοπος προβληματισμός. Ας έρθουμε στο σημερινό διάλογο με ματιά προβληματισμένη να συζητήσουμε για τα πολλά προβλήματα που προκύπτουν καθημερινά στη σχολική πράξη. Θα ήθελα να πιστεύω ότι οι προσωπικές μου παρατηρήσεις αφορούν σε θέματα που έχουν απασχολήσει και εσάς και θα προσπαθήσω να παρουσιάσω ορισμένα, τα κυριότερα απ΄ αυτά.

Φαντάζομαι ότι σήμερα μας έφερε εδώ να συζητήσουμε για τη φιλοσοφία η ιδιοτυπία της, η διαφορετικότητά της από τα άλλα μαθήματα και ως προς το περιεχόμενο και τους στόχους και βέβαια ως προς την  προσέγγισή της από διδακτική – παιδαγωγική άποψη. Η αντιμετώπιση από πλευράς αξιολόγησης είναι ένα άλλο θέμα, ιδιαίτερα ευαίσθητο, που το αφήνω για το τέλος, αν έχουμε χρόνο.

Ο χαρακτήρας λοιπόν του μαθήματος είναι διαφορετικός από των άλλων μαθημάτων. Μας επιτρέπει να εξετάσουμε και να επανεξετάσουμε το ρόλο όλων των εμπλεκομένων σ΄ αυτό που ονομάζουμε παιδαγωγική διαδικασία, αλλά θα αναφερθώ:

1.   στην ιδιαίτερη φύση του μαθήματος,

2.   στην επιστημονική κατάρτιση των εκπαιδευτικών (δεν ξέρω αν εδώ ο όρος επιστημονική είναι κατάλληλος)

3.   στη στάση του μαθητή απέναντι στο μάθημα

4.   στη σχέση διδάσκοντα – διδασκόμενου,

5.   στο σχολικό βιβλίο,

6.   στη θέση του μαθήματος στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος

1. Ιδιαιτερότητα -Σκοπός του μαθήματος

Ένα μάθημα φιλοσοφίας –όποιο κι αν είναι το ειδικότερο περιεχόμενό του- το αντικείμενό του– δεν έχει ως σκοπό του τη στείρα απομνημόνευση. Αυτό βέβαια συμβουλεύουμε τους μαθητές μας και στα άλλα μαθήματα, όμως  στην περίπτωση της φιλοσοφίας κάτι τέτοιο θα απομάκρυνε από το βασικό σκοπό του μαθήματος.

Σκοπός μας εδώ είναι ένα  γοητευτικό ταξίδι στο θεωρητικό χώρο του αγνώστου με εναρκτήριο ερέθισμα το θαυμασμό, την απορία, την αμφιβολία, ένα ερώτημα για να αρχίσει η αναζήτηση, η έρευνα, ο προβληματισμός. Με μοναδική πυξίδα μας και ταυτόχρονα περιορισμό μας τη λογική, η διερεύνηση απόψεων -τις περισσότερες φορές αντικρουόμενων μεταξύ τους-, παρουσιάζεται ως μια κίνηση που συνεχίζεται διαλεκτικά στο χρόνο και καταδεικνύει την πολυφωνία και τον πλουραλισμό που καταρρίπτουν το μονόπλευρο εγωκεντρισμό και δογματισμό και ανοίγουν το δρόμο στην καλλιέργεια διαλόγου. Εφόσον βέβαια καταρριφθούν οι προκαταλήψεις, δεσμεύσεις, φραγμοί και περιορισμοί που μας στερούν την πρόσβαση στον απέραντο κόσμο του πιθανού.

Καλείται ο διδάσκων, αν έχει αποκτήσει ο ίδιος φιλοσοφική παιδεία, να ξεπεράσει τις Συμπληγάδες -ελπίζουμε όχι καθένας μόνος του και χωρίς συμπαράσταση-  και να συνταξιδέψει με τους μαθητές του στο ταξίδι της αναζήτησης της αλήθειας, σ΄ένα ταξίδι που δεν έχει μια λυτρωτική Ιθάκη, γιατί  δεν μπορεί  να δώσει μια απάντηση, σίγουρη και τελεσίδικη, που θα έθετε τέλος στην αναζήτηση, αλλά και στην αγωνία μας. Υπόσχεται όμως πολλές εμπειρίες, συγκινήσεις και απογοητεύσεις, όσες και το άλλο ταξίδι στο οποίο εμπεριέχεται, το ταξίδι της ζωής.

2. Η κατάρτιση των καθηγητών

Το μάθημα, αν εξαιρέσουμε τους συναδέλφους που έχουν ακολουθήσει το τμήμα φιλοσοφικών σπουδών, συνήθως ανατίθεται σε φιλολόγους, που ίσως να μη διδάχθηκαν ποτέ στο πανεπιστήμιο Φιλοσοφία ή έστω παρακολούθησαν κάποιο μάθημα επιλογής. Καταλαβαίνουμε ότι με ελλιπή κατάρτιση κανείς δε θα ήθελε να αναλάβει την ευθύνη να διδάξει το μάθημα, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται συνήθως αρνητικά. Έγκειται, όπως και αλλού, στο ζήλο του κάθε συναδέλφου να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του μαθήματος.

3. Αντιμετώπιση του μαθήματος από τους μαθητές

Στην πλειοψηφία τους οι μαθητές κουβαλούν μία αρνητική προκατάληψη για τη φιλοσοφία. Στην καλύτερη περίπτωση αντιμετωπίζουν στην αρχή το μάθημα με αδιαφορία και στη χειρότερη με περιφρόνηση και ειρωνεία, αντιδράσεις που οφείλονται σε  άγνοια για το περιεχόμενο και τους στόχους της φιλοσοφίας και που συνδέονται με την κοινή αντίληψη – παρεξήγηση ότι φιλόσοφος ούτε λίγο ούτε πολύ είναι ένας άνθρωπος που απέχει λίγα βήματα από τα σκαλοπάτια του ψυχιατρείου ή έστω ότι η φιλοσοφία είναι μια άσκοπη θεωρητική ενασχόληση αποκομμένη από κάθε πρακτική δραστηριότητα.

Από τα πρώτα κιόλας μαθήματα οι λανθασμένες αυτές εντυπώσεις ευτυχώς διαλύονται και μετατρέπονται γρήγορα σε ενδιαφέρον και περιέργεια. Δηλαδή η αρχή της αναζήτησης…

Όμως τα προβλήματα παραμένουν ακόμα αρκετά. Οι μαθητές δυσκολεύονται να κατανοήσουν και πολύ περισσότερο βέβαια να χρησιμοποιήσουν την αφηρημένη σκέψη. Είναι συνηθισμένοι να αποδέχονται μόνο το αισθητό, αυτό που βλέπουμε και ακούμε, το χειροπιαστό -ίσως ως γνήσια τέκνα της υλιστικής εποχής μας-  και έτσι απορρίπτουν ευκολότερα τις ακρότητες στις οποίες οδηγείται η νόηση και γενικότερα τις παραδοξολογίες, απορρίπτοντας στη συνέχεια ολόκληρες θεωρίες με μια απλουστευτική κριτική. Ίσως και γιατί για πρώτη φορά στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος καλούνται να κρίνουν τόσο συστηματικά.

Δεν είναι επίσης εξοικειωμένοι στη φιλοσοφική ορολογία ή διαπιστώνουν ότι θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στη χρήση λέξεων που αποτελούν φιλοσοφικούς όρους, όπως ουσία, πράγμα, ιδέες,  με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να εκφραστούν ή να κινδυνεύουν να εκφραστούν λανθασμένα.

Κουβαλούν  διαμορφωμένες απόψεις που δέχονται από το στενό οικογενειακό, αλλά και το κοινωνικό, ακόμα και το σχολικό περιβάλλον, που θα πρέπει αν όχι να αποβάλλουν, τουλάχιστον να επανεξετάσουν, όπως αυθεντίες και δεδομένα ακόμα και των θετικών επιστημών, το δογματισμό της θρησκείας, (αυτό θα έλεγα ότι το κάνουν με ανακούφιση, αλλά και με κάποιο φόβο) την άποψη για την απόλυτη εγκυρότητα της επιστημονικής γνώσης κ. ά.

Εκείνο που σίγουρα είναι πολύ παρήγορο είναι το ενδιαφέρον που δείχνουν και που κλιμακώνεται ανοδικά όσο η αλυσίδα των απόψεων μεγαλώνει. Ιδιαίτερα οι μαθητές δείχνουν ζωηρό ενδιαφέρον, όταν επιχειρείται

·         η σύνδεση της φιλοσοφίας με τις ιστορικές συνθήκες (οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές) από τις  οποίες προέκυψαν οι φιλοσοφικές θεωρίες,

·         η σχέση, παραγωγική,  αντιθετική και  εν τέλει διαλεκτική που έχουν οι θεωρίες αυτές μεταξύ τους

·         όταν φτάνουν οι ίδιοι σε συμπεράσματα συνδυάζοντας γνώσεις και από άλλα μαθήματα

·         όταν  διαπιστώνουν -με έκπληξη πολλές φορές- τις πρακτικές εφαρμογές που έχουν οι απόψεις αυτές

·         και όταν ανακαλύπτουν ότι τελικά η θεωρία δε χωρίζεται με αγεφύρωτο χάσμα από την πράξη, όπως αρχικά νόμιζαν.

4. Κι ο ρόλος ο δικός μας αναγκαία είναι διαφορετικός.

Οι μαθητές από παιδαγωγική άποψη χαίρονται που εξαιτίας της αβεβαιότητας ή τουλάχιστον της αδυναμίας ύπαρξης της μιας, βέβαιης γνώσης, που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία, το άπαρτο κάστρο του παντογνώστη – σοφού καθηγητή που τα ξέρει όλα γκρεμίζεται, καθώς αυτός αναγκάζεται να καταθέσει τη δική του αβεβαιότητα και να δηλώσει συνοδοιπόρος και ίσως καθοδηγητής και όχι καθηγέτης. Νιώθουν μεγαλύτερη άνεση να εκφράσουν τις δικές απόψεις χωρίς το φόβο να θεωρηθούν λανθασμένες με συνέπεια στη βαθμολογία τους, επομένως γενικά ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενεργό και δημιουργική συμμετοχή του μαθητή μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, ο οποίος μέσα από το διάλογο με βάση τον καθολικό χαρακτήρα του μαθήματος καλείται να κατανοήσει καλύτερα, να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τις γνώσεις άλλων μαθημάτων.

Ο καθηγητής θα μπορέσει να θεωρήσει ότι η συμβολή του είναι δημιουργική και ότι το έργο του μπορεί να αποφέρει καρπούς αν μπορέσει να εμπνεύσει στο μαθητή τη φιλοσοφία = αγάπη για τη γνώση, να του καλλιεργήσει την αγάπη για τις γνώσεις και ιδιαίτερα για τη γνώση, και τον βοηθήσει -πράγμα ομολογουμένως δύσκολο- να θέτει ερωτήματα και να θέλει να δώσει απαντήσεις,  να του δώσει να καταλάβει ότι η γνώση δεν περιορίζεται όχι στο σχολικό βιβλίο, αλλά σε όλα τα βιβλία του κόσμου και να θελήσει να κάνει αυτή την αναζήτηση τρόπο και σκοπό ζωής, χωρίς χρονικό περιορισμό και ημερομηνία λήξης, δηλαδή  ακόμα και αφού θα έχουν τελειώσει και οι εξετάσεις και όταν θα έχει αποφοιτήσει από το σχολείο και το πανεπιστήμιο.

Βέβαια κάθε αντίληψη στη φιλοσοφία δεν αποτελεί μια ανεξάρτητη παρουσία, αλλά κομμάτι ενός συστήματος, που συνιστά την ιδεολογική τοποθέτηση καθενός. Αναπόφευκτα και ο διδάσκων έχει τη δική του φιλοσοφική οπτική, που καλείται όμως να  μην προβάλλει, αλλά  αντίθετα να παραμερίσει συμπάθειες και αντιπάθειες σε φιλοσόφους, ρεύματα, θεωρίες, περισσότερο από ό,τι κάνει ή πρέπει να κάνει σε άλλα  μαθήματα, γιατί αλλιώς κινδυνεύει να απομακρυνθεί από το σκοπό του μαθήματος.

Με βάση τα παραπάνω το μάθημα δεν είναι στείρα αναπαραγωγή γνώσεων, αλλά αποτελεί το έναυσμα για γόνιμη παραγωγή γνώσης, τουλάχιστον προσπάθεια παραγωγής γνώσης, όπου  πρωταγωνιστής γίνεται ο ίδιος ο μαθητής.

Τα αποτελέσματα βέβαια (όπως συμβαίνει συνήθως στο έργο μας) θα αργήσουν να φανούν και ίσως να μην τα γνωρίσουμε ποτέ, παρά μόνο αν διάφορες συγκυρίες το επιτρέψουν. Γιατί δεν είναι μόνο αποτελέσματα εκείνα των γραπτών δοκιμασιών (η βαθμολογία στις εξετάσεις), αλλά η στάση και ο δρόμος ζωής που θ’ ακολουθήσει ο καθένας, που αποτελούν τη μεγάλη δοκιμασία. Απ’ αυτή την άποψη ο ρόλος μας καλείται να είναι ουσιαστικά παιδαγωγικός – καθοδηγητικός.

5. Ας περάσουμε στο σχολικό βιβλίο

Φέτος ερχόμαστε να διδάξουμε το μάθημα με μια μεγάλη ανακούφιση, που αφορά τον περιορισμό της εξεταστέας ύλης, η οποία κινείται περίπου στα επίπεδα της περυσινής, όπως ορίστηκε το Μάιο, αλλά με το σημαντικό πλεονέκτημα ότι το γνωρίζουμε από τη αρχή της χρονιάς, ώστε να μπορούμε να κάνουμε έναν καλύτερο προγραμματισμό.

Με αυτό ως αφορμή ας έρθουμε στο περιεχόμενο του βιβλίου. Ο τίτλος Αρχές Φιλοσοφίας μας προβληματίζει, καθώς αντιστοιχεί σε περιεχόμενο που  δεν αποτελεί ούτε Ιστορία Φιλοσοφίας ούτε ειδικότερα  Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, αφού φιλόσοφοι, αλλά και ολόκληροι περίοδοι αποσιωπούνται  αναιτιολόγητα. Αναφέρω τον Αναξαγόρα, αλλά και τους πυθαγορείους από τους οποίους επηρεάστηκε ο Πλάτων. Στη σελ. 24 το βιβλίο αναφέρει: Σύμφωνα με την ορφική παράδοση ο άνθρωπος είναι δισυπόστατος. […] και λίγο παρακάτω Ο Πλάτων υιοθέτησε τη δοξασία των Ορφικών για τη διφυή υπόσταση του ανθρώπου. Η συμβολή της πυθαγόρειας φιλοσοφίας (συνέχεια βέβαια της Ορφικής) αποσιωπάται και βέβαια οι όροι δισυπόστατος και διφυής υπόσταση θεωρούνται δεδομένοι, όμως δεν είναι και θα πρέπει να εξηγηθούν στους μαθητές

Η παρουσίαση των Ελλήνων φιλοσόφων -όσων τουλάχιστον υπάρχουν σταματά απότομα με τους σκεπτικούς χωρίς καμιά διευκρίνιση για τη συνέχεια.

Απουσιάζει επίσης κάποια  προσπάθεια σύνδεσης των θεωριών με τις ιστορικές  συνθήκες (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές κ.λ.π.) που οδήγησαν στην εμφάνισή τους. Η απουσία τέτοιων παραγόντων, ακόμα και στην εμφάνιση της ίδιας της φιλοσοφίας, δίνει πιθανόν την αφορμή να θεωρηθεί ότι η φιλοσοφία είναι μια θεωρητική δραστηριότητα που εμφανίστηκε ξαφνικά και αναίτια χωρίς να σχετίζεται  με τόπο και χρόνο σαν μια θεόσταλτη έμπνευση, μια δραστηριότητα ανώφελη και άσκοπη που στερείται οποιασδήποτε πρακτικής εφαρμογής, που αφορά κάποιους που θέλουν να χάνουν τον καιρό τους, άποψη που δεν απέχει από την κοινή παρεξήγηση για τη θέση της φιλοσοφίας.

Αλλά ούτε Εισαγωγή στη φιλοσοφία μπορεί να θεωρηθεί, αφού απουσιάζει η συστηματική παρουσίαση ρευμάτων. Κάτω από τον τίτλο σκεπτικοί παρουσιάζονται ορισμένοι αρχαίοι φιλόσοφοι που έχουν αρνητική άποψη στο ερώτημα για τη δυνατότητα της γνώσης. Εύλογα όμως προκύπτει το μαθητικό ερώτημα: Και οι σοφιστές δε θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σκεπτικοί; Η τάση που στην πλειοψηφία της χαρακτηρίζει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία,  ο ορθολογισμός, δεν κατονομάζεται, ούτε στη σχέση της με τον εμπειρισμό.  Υπάρχει συνολικά θα έλεγα μια αποσπασματικότητα και ως προς το πρόβλημα της ουσίας και στα θέματα της δυνατότητας και της πηγής της γνώσης.

Καταμερισμός της Ύλης.

Το βιβλίο ακολουθεί τον τριμερή χωρισμό της φιλοσοφίας σε κλάδους: Οντολογία  – γνωσιολογία, Ηθική και Αισθητική. Πέραν του ότι χάνεται η εικόνα του φιλοσοφικού συστήματος απαιτείται πρόσθετος κόπος για το μαθητή να θυμηθεί όσα έμαθε σε κάθε κεφάλαιο για να μπορέσει να τα συνδέσει και επιβραδύνεται η σχολική διαδικασία, γιατί χωρίς αυτή τη σύνδεση δεν μπορείς να προχωρήσεις στην Ηθική και αργότερα στην Αισθητική.

Η Εισαγωγή στην αρχή του βιβλίου δεν είναι πολύ κατατοπιστική και αφήνει απέξω πολλές  πλευρές του μαθήματος άγνωστες. Εξάλλου δε μας εισάγει στο κλίμα της πολυφωνίας και του φιλοσοφικού διαλόγου, αλλά παρουσιάζει τον παραπάνω χωρισμό ως μοναδικό, δεν περιέχει άλλες διαιρέσεις, π.χ. την άποψη της καθολικής και εποπτικής θεώρησης της φιλοσοφίας, στην οποία περιλαμβάνονται όλες οι πνευματικές δραστηριότητες και αναζητήσεις, αλλά αφήνοντας μάλιστα απέξω τη λογική.

Ειδικότερα λόγω της απουσίας  της Λογικής ο εκπαιδευτικός βρίσκεται σε δύσκολη θέση σε αρκετά σημεία του βιβλίου και μάλιστα όταν, θέλοντας να  εξηγήσει τη φυσιοκρατική πλάνη στον Τόμας Χομπς, καλείται να χρησιμοποιήσει όρους τη λογικής που θεωρούνται δεδομένα γνωστοί. Το βιβλίο αναφέρει

Βασικό αίτημα της λογικής είναι σε ένα έγκυρο επιχείρημα, να μη διατυπώνει κανείς στο συμπέρασμα κάτι που δεν το έχει αναφέρει προηγουμένως στις προκείμενές  του προτάσεις. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα τον ακόλουθο συλλογισμό: και συνεχίζει. (σελ. 96)

 Για το μαθητή όμως οι όροι συλλογισμός, προκείμενες, μέσος όρος, κρίση είναι άγνωστοι, όπως βέβαια άγνωστοι είναι οι κανόνες του συλλογισμού που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορεί ο μαθητής να διατυπώνει σωστούς συλλογισμούς, δηλαδή να σκέφτεται και να στοχάζεται σωστά.

Στις ελλείψεις του βιβλίου θα καταλογίζαμε την παρουσίαση όρων σημαντικών  που θα ήταν απαραίτητοι για το μαθητή να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη άποψη. Οι όροι σχετικισμός, υποκειμενισμός, ορθολογισμός, κριτικισμός, δογματισμός απουσιάζουν όροι που δεν εξηγούνται ή δεν έχουν συνέχεια π.χ. η δισυπόστατη φύση που αναφέρεται στον Πλάτωνα δεν παρουσιάζεται ως αντίθετη στον ενισμό, στο εν το ον του Παρμενίδη, φαντάζομαι γατί θα έπρεπε να αναλυθούν, κάτι που θα έδινε άλλη έκταση, περιεχόμενο και χαρακτήρα στο βιβλίο.

Όσο κι αν είναι δύσκολο να δώσουμε ορισμούς, η ορολογία είναι βασικό στοιχείο στη φιλοσοφία και ένα μικρό φιλοσοφικό λεξικό θα κάλυπτε βασικές απορίες των μαθητών.

Η κατανομή της έκτασης ύλης του βιβλίου έχει γίνει, υποψιάζομαι, με βάση κριτήρια συμπάθειας του συγγραφέα του  Π.χ. στη σημασία των γενικών όρων του Πλάτωνα αφιερώνονται 2 σελίδες, ενώ σ’ όλους τους σοφιστές ούτε μια πλήρης σελίδα. Αναφέρονται μόνο ο Πρωταγόρας και ο Γοργίας, ενώ στους σκεπτικούς αφιερώνονται συνολικά τέσσερις σελίδες εκτός από τον Αρκεσίλαο και τον Καρνεάδη, στο Φίλωνα το Λαρισαίο και τον Αντίοχο τον Ασκαλωνίτη, ονόματα και απόψεις που γρήγορα θα ξεχαστούν, ενώ ο μαθητής χρειαζόταν περισσότερα στοιχεία  για να εξηγήσει την αντιπαράθεση των σοφιστών με το Σωκράτη. Πολλαπλά αδικημένοι που δε σώθηκε ολοκληρωμένο το έργο τους και που οι απόψεις τους παρουσιάζονται από το παραμορφωτικό φίλτρο του Πλάτωνα αδικούνται για μια φορά από το σχολικό βιβλίο. Δεν έρχομαι υποστηριχτής των σοφιστών αλλά πιστεύω ότι ο μαθητής θα έπρεπε να γνωρίζει περισσότερα, απ’ όσα του προσφέρει το σχολικό βιβλίο για τους πνευματικούς ανθρώπους που η σκέψη τους σφράγισε μια εποχή, ονομαζόμενη ελληνικός διαφωτισμός και επηρέασε σημαντικούς ανθρώπους, όπως το Θουκυδίδη.

Όπως έχω αναφέρει σε αρκετά σημεία παραπάνω είναι έκδηλα τα σημάδια της προσωπικής φιλοσοφικής τοποθέτησης του συγγραφέα, πράγμα που καθεαυτό δεν είναι βέβαια επιλήψιμο, όμως πιστεύω ακατάλληλο για μαθητές που προσπαθούν για πρώτη φορά να πλησιάσουν το αντικείμενο. Η οπτική αυτή λειτουργεί ως φίλτρο που αφήνει να φωτιστούν επιλεγμένες πλευρές με καθορισμένο τρόπο ή καθώς στο τέλος της παρουσίασης των απόψεων κάθε φιλοσόφου ασκείται κριτική στερείται από το μαθητή η δυνατότητα να αξιολογήσει μόνος του, κόβοντας απότομα την πορεία για την αναζήτηση της γνώσης και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης.

Το βιβλίο βέβαια είναι λεκτικά προσπελάσιμο από το μαθητή και με ευδιάκριτη οργάνωση σε Πρόλογο, Κυρίως Θέμα και Επίλογο για την εύκολη και γρήγορη πρόσληψή του από τους μαθητές. Στην κατανόηση συμβάλλουν και τα παραδείγματα, καλύπτουν όμως μεγάλη έκταση, ώστε να απομακρύνουν το μαθητή από τα κύρια νοήματα.

 Κάποιες αδυναμίες του σχολικού βιβλίου έρχεται να καλύψει το βιβλίο του καθηγητή, το οποίο  προσφέρει ένα προσανατολισμό στους στόχους κάθε ενότητας, βιογραφικό υλικό, μερικές φορές ενδιαφέροντα κείμενα, που καλείται να συμπληρώσει ο διδάσκων από άλλες πηγές, όπως το βιβλίο των κριτηρίων αξιολόγησης. Θα θεωρούσα προτιμότερο τα κείμενα αυτά ή κάποια απ’ αυτά να εμπεριέχονται στο σχολικό βιβλίο για να βρίσκονται στην άμεση χρήση και βοήθεια του μαθητή.

Αισθητική βελτίωση

Μιλώντας για όλα αυτά ίσως να φαινόταν λιγότερο σημαντικό να αναφερθεί κανείς στην αισθητική εντύπωση που προκαλεί το βιβλίο, στο οποίο οι μόνες εικόνες που υπάρχουν είναι των φιλοσόφων, απωθητικές πολλές φορές. Στην εποχή της εικόνας (τηλεόραση, βίντεο, ακόμα και υπολογιστές) ένας αισθητικός εκσυγχρονισμός του βιβλίου θα το καθιστούσε πιο προσιτό και τουλάχιστον θα προκαλούσε το ενδιαφέρον. (Προτείνω: κατανομή του κειμένου σε στήλες, χρήση πλαγιότιτλων, έμφαση σε λέξεις ή φράσεις με  επιλογή χρώματος, διαφορετικής γραμματοσειράς κλπ)

6. Η ένταξη του μαθήματος στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος

Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και αφορούν στον ποικίλο ρόλο της φιλοσοφίας θα έκρινα χρήσιμο να διδάσκεται η φιλοσοφία και ως μάθημα γενικής παιδείας, στη Β΄ ή Γ΄ Τάξη, ώστε όλοι οι μαθητές να αποκτούν φιλοσοφική παιδεία, και όχι μόνο οι μαθητές της Θεωρητικής Κατεύθυνσης. Τα Προβλήματα Φιλοσοφίας ως μάθημα Επιλογής βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, καθώς οι μαθητές προτιμούν να επιλέγουν μαθήματα στα οποία δεν εξετάζονται γραπτά και βέβαια το μάθημα φαίνεται ξένο και απρόσιτο. Διαπιστώνει εξάλλου κανείς με λύπη ότι μαθήματα κοινωνικών σπουδών, όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία απουσιάζουν από το αναλυτικό πρόγραμμα του Λυκείου ή έχουν υποβαθμισμένη θέση (μάθημα Επιλογής). Τώρα όσον αφορά τη φετινή μετακίνηση του μαθήματος από τη Γ΄ στη Β΄ Λυκείου δεν ξέρω τι να υποθέσω και φαντάζομαι ότι έχει να κάνει με τεχνικές λεπτομέρειες..

Βέβαια εκτός από αυτά υπάρχουν επιμέρους προβλήματα που ποικίλουν από τμήμα σε τμήμα και από σχολείο σε σχολείο, γιατί καθένα έχει τη δυναμική του και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, εφόσον σχετίζονται με ανθρώπους και μάλιστα σε μια κρίσιμη φάση της ηλικία τους, όπως η εφηβεία.

Ανακεφαλαίωση

Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διδασκαλία ενός μαθήματος φιλοσοφίας και μάλιστα με το συγκεκριμένο είναι πολλά.

·         Το μάθημα ιδιότυπο, αλλά και ενδιαφέρον και γοητευτικό

·         όσο και η ηλικία των μαθητών μας,

·         το βιβλίο όχι ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να βρει κανείς. Χρειάζεται να γίνει αντικατάστασή του, τροποποίηση – συμπλήρωση;

·         Περιμένουμε από το διδάσκοντα να υπερβεί όλες τις αδυναμίες και τα προβλήματα; Αυτό αφήνω να αποτελέσει, όπως βέβαια και όλες οι άλλες προσωπικές μου παρατηρήσεις, θέμα για συζήτηση.

   Αναρωτιέμαι γιατί από τα τόσα πράγματα που είπε και έκανε ένας άνθρωπος πριν περίπου 2400 χρόνια μάς έχει μείνει αυτό το φανάρι και η φράση που είπε στο νέο άρχοντα του κόσμου (πλανητάρχη θα τον λέγαμε σήμερα;) Αλέξανδρο: το περίφημο «Αποσκότησόν μου», που ερμηνεύτηκε ως «φύγε από μπροστά μου, να μη μου κρύβεις τον ήλιο» ή  «μη μου στερείς αυτό που δεν μπορείς να μου δώσεις», ή κατά μια άλλη ερμηνεία, «διώξε μου το σκοτάδι». Σε κάθε περίπτωση έχουμε το αντιθετικό δίπολο φωτός – σκότους που από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα μεταφορικά έχει συνδεθεί με την πνευματική και ηθική ζωή. Αλλά και πάλι και μ’ αυτή τη μεταφορική σημασία των λέξεων φως και σκοτάδι τι εννοούμε; Μάλλον ότι μας στερεί τη δυνατότητα να προσλάβουμε με την πιο ισχυρή αίσθηση, της όρασης, τον κόσμο γύρω μας. Κι αυτή η «Αποσκότισις» ή στην ακραία μορφή της συσκότιση, συνήθως δεν είναι τυχαία, αλλά εσκεμμένη. Και έχει δυο μορφές: στερούμε το φως από εκείνον που το έχει ή δεν προσφέρουμε φώτιση σε κείνον που βρίσκεται στο σκοτάδι. Και στις δυο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, όμως η ενέργεια ερμηνεύεται διαφορετικά. Δε δίνουμε φως στην εκπαίδευση, επιλέγουμε να κρατούμε τους νέους σε πνευματική συσκότιση, γιατί δε μας συμφέρει ως πολιτικός κόσμος, αλλά και ως κοινωνία  γενικότερα αδιαφορούμε, αλλά και ως οικογένεια θίγεται το εγώ μας όταν  μας αντιμιλούν και μας αμφισβητούν τα παιδιά μας, ακόμα κι αν  λένε την αλήθεια. Τα καταδικάζουμε σ΄ ένα αιώνιο σκοτάδι. Και από ποιον περιμένουμε να δώσει λύση; Συνήθως από τους άλλους. Ποτέ τον εχθρό δεν τον βλέπουμε στον καθρέπτη, αείμνηστε Σεφέρη.  Αποφεύγουμε τις γροθιές στο μαχαίρι, γιατί βέβαια πονάνε.

   Δεν τολμούμε, δε διακινδυνεύουμε τη θέση και τη βολή μας, μας αρέσει όμως να θαυμάζουμε αυτόν τον κουρελή της αρχαιότητας που από τότε τον αντιμετώπιζαν, στην καλύτερη περίπτωση, ως εκκεντρικό και γραφικό. Αυτόν που  ήξερε με το λόγο να χτυπά αλύπητα τους ανθρώπους γδύνοντας τη βρωμιά, αποκαλύπτοντας τη δυσωδία σε όποιο τομέα την έβλεπε, και οι πολιτικοί άρχοντες ήταν ο πρώτος στόχος σου. Μα δεν μπορείς να το κάνεις βολεμένος. Δεν μπορεί η θεωρία να αντιφάσκει με την πράξη. Ήταν φιλόσοφος. Δηλαδή συνεπής, όπως ο  πνευματικός του δάσκαλος Σωκράτης, καθώς οι κυνικοί φιλόσοφοι απ’ αυτόν έλκουν την καταγωγή τους. Ο ίδιος είχε στερηθεί τα πάντα ζώντας γραφικά στο πιθάρι του, έξω από την Κόρινθο, μη έχοντας ανάγκη ούτε ένα κύπελλο να πίνει νερό, αφού ένα παιδί, στην ηλικία της αγνής συμπεριφοράς, του δίδαξε ότι οι χούφτες μπορούν επάξια να το αντικαταστάσουν. Γεμίσαμε τη ζωή μας με περιττές υλικές ανάγκες, έλεγε ο Διογένης. Σας θυμίζει τίποτε αυτό, όταν γυρίζετε από το super market στο σπίτι με το αυτοκίνητο να μη σέρνεται από το βάρος;

   «Επιστροφή στη φύση» έλεγε και τον άκουσαν μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα «τα παιδιά των λουλουδιών», «οι χίπις» που ζούσαν στις σπηλιές στα Μάταλα και αλλού. Το θυμάστε καθόλου, όταν το νέφος σας κλείνει τα πνευμόνια, όταν ακούτε για την τρύπα του όζοντος, για την υπερθέρμανση του πλανήτη, για τους πάγους που λιώνουν, για τους ιούς που διαδέχονται ταχύτατα  ο ένας τον άλλο (ποιος τους βοηθά αλήθεια να τρέχουν τόσο γρήγορα;)

   «Να έρθει ο Αλέξανδρος σε μένα» απαίτησε, όταν τον ζήτησε ο Αλέξανδρος. «Και ποιος είσαι εσύ;» θα σκέφτηκε. Τέρμα στα δεδομένα της σκέψης και της γνώσης, τέρμα οι αυθεντίες και το αλάθητο των ισχυρών της γης. Και ο Αλέξανδρος κατάλαβε, γιατί ήδη γνώριζε τις απόψεις του Διογένη από το δάσκαλό του Λεωνίδα. Ένας άλλος θα τον είχε αποκεφαλίσει εν ριπή οφθαλμού. Είχε κάποια παιδεία.

   Κάθε εποχή χρειάζετια το Διογένη της. Μια αλογόμυγα να μας ξυπνά και έναν κριτικό νου να μας ελέγχει. Και τουλάχιστον η αρχαία Ελλάδα είχε: στην αρχαϊκή εποχή τους προσωκρατικούς –φυσικούς φιλοσόφους, στην κλασική τους σοφιστές, στην ελληνιστική τους κυνικούς. Τι κοινό είχαν και οι τρεις αυτές αμάδες φιλοσόφων: ότι καυτηρίασαν τις λανθασμένες επιλογές του ανθρώπινου «πολιτισμού» και βρήκαν λύσεις που άντλησαν από τη φύση.

 Ερωτήσεις για την ελεύθερη σκέψη μας

Γιατί ο πλούσιος Κορίνθιος Ξενιάδης προτίμησε να αγοράσει στο δουλοπάζαρο έναν άνθρωπο που ως μοναδική του πείρα κατέθεσε το «άρχειν ανθρώπους»;

Γιατί ο Αλέξανδρος, τη στιγμή που είχε υποτάξει όλη την Ελλάδα και ετοιμαζόταν να κατακτήσει την Ασία αισθάνθηκε την ανάγκη και πήγε να μιλήσει σ’ ένα (αναρχικό θα έλεγαν κάποιοι) εκκεντρικό κουρελή; Γιατί μάλιστα παρέκαμψε το πρωτόκολλο και πήγε ο ίδιος να τον συναντήσει;

Γιατί οι Αθηναίοι έδωσαν καινούριο πιθάρι στο Διογένη, αν και η γλώσσα του ήταν ανάλογη με την αλογόμυγα («οίστρο») Σωκράτη που δεν τους άφηνε στην ησυχία τους;

Γιατί  οι μαθητές του τσακώθηκαν σχεδόν ποιος θα αναλάβει τα έξοδα της κηδείας του;

Γιατί εξακολουθεί να μας απασχολεί μέχρι σήμερα, όσους τουλάχιστον από μας κλείνουμε την τηλεόραση για να μη βλέπουμε τους γκλαμουράτους που παραθερίζουν στη Μύκονο;

Δεν έχετε καμιά υποχρέωση να δώσετε απάντηση σα κανέναν.

ΜΟΝΟ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΑΣ….

Τα τέσσερα ριζώματα :

 μια σχέση φιλότητος και νείκους

·         Νερό –αέρας

 απούσα παρουσία ή  παρούσα απουσία;

 νοερή ύπαρξη ή φανταστική πραγματικότητα;

                                  Παράθυρο στη σκέψη

  p1100789.JPG

Σε παρασύρω μαζί μου στις νοερές διαδρομές της σκέψης, στο ταξίδι επιστροφής στο χρόνο, που στόχο έχει να δείξει τον προσανατολισμό προς κάθε κατεύθυνση της αλήθειας.

p1100786.JPG

Προστατευμένη μέσα σε πανάρχαιους τοίχους , βλέποντας κι ακούγοντας τη ζωή να επαναλαμβάνεται και να   μου ζητά επίμονα να τοποθετήσω τον εαυτό μου μέσα σ’ αυτό το είναι ή το γίγνεσθαι, αδύναμη ή δυνατή, με θέληση ή έχοντας χάσει και το τελευταίο ίχνος ικανότητας να διαλευκάνω το σκοτεινό μαρτύριο  αυτού του άγνωστου-γνωστού ή γνωστού-άγνωστου κόσμου, τι πιθανότητες έχω  να βγω από το αδιέξοδο;

 Στοιχεία, ενδείξεις ή αποδείξεις οι αρχαίες πέτρες, οι διαβρωμένες από τα στοιχεία της φύσης που φέρουν ή το απαλό χάδι της σιωπής ή το άγριο χαστούκι της πιο στενής επαφής που αγγίζει πολλές στοιβάδες κάτω από την επιδερμίδα. Δυο παράθυρα μπροστά μου μου αφήνουν ορατό ένα μέρος του φυσικού κόσμου. Ο αήρ λυσσομανά δεξιά μου, στα βόρεια  να υποτάξει το ύδωρ. Αλλά εκείνο θεριό ανήμερο με τη σειρά του ασκεί τη μανία και τη βία του στους βράχους που ξεχωρίζουν πάνω από την επιφάνεια  του ή στις ακτές της γης, που λειασμένες και  ισοπεδωμένες  για να αντέξουν το βίαιο χρόνιο παιχνίδι τους λειτουργεί  ως χώρος εκτόνωσης.

Και τα δυο, αήρ και ύδωρ, είναι ανυποχώρητα. Ίσως κάποια στιγμή κουρασμένα κάνουν μια προσωρινή ανάπαυλα για να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους για ένα ακόμα σκληρό και αδυσώπητο αγώνα χωρίς τέλος, που δε βρίσκει νικητή και νικημένο ούτε ως προς την ύλη ούτε προς την ενέργεια. Ο αήρ συνεχίζει τη βίαια επίθεσή του. Μα και το ύδωρ δεν το βάζει κάτω. Η πάλη τους επιβάλλεται δυναμικά στον ακροατή και απολαυστικά στο θεατή απλώνοντας ένα σκοτεινό διάτρητο δίχτυ από συγκεντρώσεις ατμών (ύδατος) στην ατμόσφαιρα, ενώ απειλεί επικίνδυνα την ισορροπία του εκτεθειμένου σώματος.

Αίσθημα φόβου ή εγρήγορσης, αγωνίας και έκστασης για αυτό τον πανάρχαιο αγώνα που δεν έχει δώσει ούτε πρόκειται να δώσει μετάλλιο σε κανένα από τα δύο στοιχεία, παρά μόνο  τη χαρά κι ίσως ένα μάθημα στον παρατηρητή ότι είναι τυχερός που απολαμβάνει αυτό το παιχνίδι, που είναι ταυτόχρονα πειρακτικό όσο και βασανιστικό, αλλά και μια σκληρή εμπειρία αν τύχει να βρεθεί για μια στιγμή στο επίκεντρο της σύγκρουσης, έρμαιο ανάμεσα στις παιγνιώδεις ή εχθρικές βολές τους.

Ας  επιχειρήσουμε να πατήσουμε με ή χωρίς αναίδεια σ’ αυτά τα δύο σταθερά. Το πυρ φαίνεται απόν. Ως αντίθετο του ύδατος θα μπει σε δράση, όταν το ύδωρ θα υποχωρήσει ή θα απουσιάσει.  Τότε θα κάνει το δικό του αγώνα με τον αέρα και η επίδραση του στη γη θα είναι ελεγχόμενα καθαρτική ή ανεξέλεγκτα καταστρεπτική. Ο φυσικός χώρος ζωής του ανθρώπου είναι η γη. Χους ει και εις χουν απελεύσει. Εκεί που συναντώνται, επιδρούν, συγκρούονται ή εκτονώνονται τα τέσσερα ριζώματα. Κι εκείνος θεατής τις περισσότερες φορές, αποτελούμενος  από τα ίδια στοιχεία, μικρή μόνο επίδραση  μπορεί να έχει στα όσα δραματικά ή τραγικά  εκτυλίσσονται γύρω του.

p1100782.JPG

p1100757.JPG

Η ακινησία συνεπάγεται απουσία ζωής. Αποδέχομαι  την κίνηση-σύγκρουση  των στοιχείων της φύσης  και των σκέψεών μου. Το άγνωστο είναι η κατάληξη. Άλλες φορές μ’ αφήνει άφωνη και άλλοτε η διαπίστωσή του είναι λυτρωτική. Εκεί που νομίζω ότι έχω πετύχει τη νίκη, η αδυναμία θεριεύει και αποδεικνύει την ήττα μου.

Τα τέσσερα ριζώματα

Με μια σχέση φιλότητος και νείκους

·         Νερό φωτιά: το νερό είναι καταστρεπτικό για τη φωτιά και επομένως σωτήριο για τον κόσμο, έχει τον έλεγχο πάνω της, αλλά και η φωτιά μπορεί να ζεστάνει το νερό

·         Γη φωτιά: η φωτιά μάλλον είναι καταστρεπτική για τη γη, αν και καθαρτήρια και αναγεννητική

·         Νερό γη πολύ γόνιμη και δημιουργική σχέση το νερό ζωογόνο για τη γη που μπορεί να καρπίσει χάρη σ’ αυτό

Η γη εξαρτημένη από το νερό, αλλά δεν μπορώ να δω πως μπορεί να προκαλέσει την παρουσία του μπορεί όμως να το αξιοποιήσει το κρύβει στα σπλάχνα της κυκλοφορεί στην επιφάνειά της το δέχεται εξ ουρανού

      Αέρας φωτιά: η φωτιά ζεσταίνει τον αέρα, αλλά τον έλεγχο φαίνεται να τον έχει ο αέρας η κατεύθυνση και η έντασή του είναι εκείνη που θα κάνει τη φωτιά λαμπερή ή ζεστή εστία οικογενειακής συγκέντρωσης ψυχικής θαλπωρής ή θα την παρασύρει με τη θυελλώδη έντασή του να γίνει ανεξέλεγκτη και καταστρεπτική.

Η φωτιά, το αείζωον πυρ, ένα από τα τρία κακά για τους αρχαίους έχει τις τροπές της και διανύει τον κύκλο της

Ο αέρας έχει κι αυτός τις πυκνώσεις και αραιώσεις του

Εξαρτάται σε ποια φάση θα βρεθεί το καθένα. όταν συναντηθούν …

φωτιά

      Το τρίξιμο των ξύλων που καίγονται αναδίδοντας το λεπτό άρωμα του δέντρου τους μια σταθερή παρέα. Το σιγομουρμούρισμά  τους μια  διαμαρτυρία ή αποδοχή της μοίρας τους που παραδίδεται στη φθορά. Ένας ήχος που γαληνεύει τις  αισθήσεις. Η λάμψη καθηλώνει το βλέμμα, μαγνητίζει τα μάτια, γοητεύει την προσοχή. Η φωτιά γουργουρίζει γύρω από τα κουτσούρια. Φλόγες που υψώνονται και χαμηλώνουν. Οι γλώσσες της τα γλείφουν γύρω γύρω, τα τυλίγουν σ’ ένα θανατηφόρο αγκάλιασμα.   Εκείνα, νεκρά ήδη, παραδίδονται, αφήνοντας την τελευταία τους μορφή στο τελευταίο αντιφλόγισμα, που καταλαγιάζοντας σιγά σιγά μετατρέπεται σε ζωογόνο θέρμη στο περιβάλλον και με το θάνατό τους δίνουν ζωή, θερμότητα, ενέργεια. Ο θόρυβος της αντίστασης στις φλόγες του θανάτου συνδυάζεται με την εικόνα της τελευταίας ομορφιάς τους. 

Τίποτα  δεν είναι άχρηστο και άσκοπο. Καθένα έχει να επιτελέσει το ρόλο του στην αλυσίδα της ζωής, όπου τίποτα δε ζει μόνο του, αλλά συνυπάρχει, εξαρτάται και προσφέρει στους άλλους.