μινωικός πολιτισμός

>
Γιατί στη Ζώμινθο είχα πάλι την καλή τύχη να ανακαλύψω άριστα διατηρημένο ένα τεράστιο, πολυτελές μινωικό κτίριο, με ογδόντα τόσα δωμάτια, ανάμεσα στα οποία αποθήκες κι εργαστήρια, την πρώτη μινωική εγκατάσταση στα βουνά.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 92

Εκείνη την ημέρα σκάβαμε ένα εργαστήριο κεραμικής, ένα σημαντικό όσο και σπάνιο αρχαιολογικό εύρημα, που αναδυόταν σχεδόν ανέπαφο από τη γη, με όλα τα σκεύη του, τα μισοτελειωμένα αγγεία, ακόμα και το καθαρό ψιλοκοσκινισμένο χώμα από το οποίο φτιάχνονταν τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια παλαιότερα τα αγγεία. Δίπλα απλώνονταν οι τοίχοι άλλων δωματίων, που είχαν σκαφτεί πριν από λίγα χρόνια.

Εκείνη τη μέρα, προχωρημένη άνοιξη, τα βήματά μου μ’ έφεραν αποφασιστικά στις ψηλές πλαγιές του Ψηλορείτη. Την προηγούμενη φορά, ενώ είχα σχεδιάσει να συνδυάσω την επίσκεψή μου με εκείνη στο Ιδαίον Άνδρον, δε μου το επέτρεψε η … τεχνολογία. Η αποφόρτιση της μπαταρίας της φωτογραφικής μηχανής δε θα μου επέτρεπε να παραδώσω στη μνήμη του χρόνου το χώρο, που δικαιωματικά του ανήκε. Αυτή τη φορά όμως μαζί με την αποφασιστικότητα και την υπομονή για τη μακρά διαδρομή από το Ηράκλειο πήρα τη φωτογραφική μηχανή φορτισμένη πλήρως.

Ήταν μια μέρα, που έχω κρατήσει στο μυαλό μου σαν αυτές που ανεξήγητοι παράγοντες επεμβαίνουν δημιουργώντας περίεργες συμπτώσεις. Η μέρα -από τις πιο όμορφες της Άνοιξης – σε έκανε να ξεχνάς τις διαδοχικές κουραστικές στροφές του δρόμου που ελίσσονταν κουλουριάζοντας τον Ψηλορείτη, αγκαλιάζοντας σφιχτά το κορμί του, έως ότου να του δημιουργήσουν πληγές. Το τίμημα της εξέλιξης και του πολιτισμού…

Δεν ξέρω τι περιμένει να βρει κανείς σ’ ένα βουνό, σ’ ένα ελληνικό βουνό, όπως το έχουν καταγράψει οι κορυφαίοι της ελληνικής ποίησης, πέρα από τρεις βράχους και λίγα καμένα πεύκα

Τρεις βράχοι λίγα καμένα πεύκα κι ένα ρημοκλήσ
και παραπάνω
το ίδιο τοπίο αντιγραμμένο ξαναρχίζει.
τρεις βράχοι σε σχήμα πύλης, σκουριασμένοι
λίγα καμένα πεύκα, μαύρα και κίτρινα
κι ένα τετράγωνο σπιτάκι θαμμένο στον ασβέστη.
και παραπάνω ακόμη πολλές φορές
το ίδιο τοπίο ξαναρχίζει κλιμακωτά
ως τον ορίζοντα ως τον ουρανό που βασιλεύει.
Γιώργος Σεφέρης, Μποτίλια στο πέλαγο

Σε κάθε στροφή έριχνα μια κλεφτή ματιά από την οδήγηση -με όλο τον κίνδυνο που εγκυμονούσε- στο βάθος του βουνού, που συνεχώς ψήλωνε πίσω μου. Δεν ήξερα αν έπρεπε να χαρώ ή να λυπηθώ για την προσέγγιση του σκοπού μου, μιας και οι Καβαφικές Ιθάκες συνεπάγονται μια πίκρα: το τέλος του ταξιδιού. Για μένα όμως αναμενόταν μια άγνωστη Ιθάκη.

«Το όνειρό μου είναι μία Ζώμινθος που θα δίνει στους επισκέπτες την αίσθηση της μινωικής γαλήνης. Δεν είναι μία ανασκαφή για την αρχαιοπληξία της και μόνον, αλλά για τη διατήρηση ενός τόπου όπως ήταν»
«Αν αφήσω κάτι στην αρχαιολογία, αυτό θα είναι η διάσταση των βουνών».

Η φράση έρχεται και ξανάρχεται στο μυαλό μου καθώς παίρνω τις απότομες στροφές με το πόδι σταθερά πατημένο στο γκάζι ανηφορίζοντας διαρκώς. Όχι δεν είναι η πρώτη φορά που οδηγώ στα βουνά. Η Κρήτη όλο βουνά είναι, με λίγες μικρές πεδιάδες. Κάθε βήμα κι ένας στίχος του Ελύτη.

Βουνά μεγάλα με βουνά μικρά στην αγκαλιά τους
και μια παλάμη λιβαδάκι μια παλάμη θάλασσα
Οδ. Ελύτης,Τα ελεγεία της οξώπετρας, Τα εισόδια του προθανατισμένου

10 χρόνια πάνω στα βουνά τα έχω καταγράψει στη μνήμη μου ως τα πιο δύσκολα χρόνια της ζωής μου. Στα 800-850 μ.υψόμετρο. Όχι στα 1200. 10 χρόνια συνεχώς. Μαζί με τους … χειμώνες, γιατί οι Μάηδες ήταν όμορφοι. Αλλά ο Γενάρης, ο Φλεβάρης, ο Μάρτης; Και με καλοριφέρ. Τη δεκαετία που εξέπνεε η 2η χιλιετία μ. Χ., όχι π. Χ. Πώς θα ήταν να ζει κάποιος περισσότερο από 3,5 χιλιετίες πριν σε 1200 μ. υψόμετρο, χωρίς καλοριφέρ, χωρίς αυτοκίνητο, απομονωμένος, χωρίς super market, χωρίς αγορά γενικότερα, χωρίς κέντρα διασκέδασης;

Θα ήταν μια αγροτική έπαυλη, σκέφτομαι, όπως στο Βαθύπετρο, αλλά μικρότερη. Ξαφνιάστηκα όταν διάβασα ότι καθένας από τους 2 ή 3(;) ορόφους είχε 40 δωμάτια, κι αυτά αφορούν μόνο το κεντρικό κτίριο, όχι τις οικίες που το περιέβαλλαν. Μα τρελοί ήταν να επιμένουν να ζουν στην ερημιά του κόσμου; Αλλά σίγουρα θα φιλοξενούσε πολλούς μόνιμους κατοίκους, άρα δεν πρόκειται για μοναξιά ούτε για ερημιά, αλλά για ολόκληρη πολιτεία. Και μάλιστα με τα όλα της. Μια πολιτεία που το εξέχον πρόσωπο δεν ήταν ένας απλός βοσκός των βουνών. Αλλιώς τι τα ήθελε τόσα δωμάτια; Τι ήθελε τους πολύτιμους λίθους; «Αυτή που τα φορούσε σίγουρα δεν ήταν βοσκοπούλα».

Και τις τοιχογραφίες; Τη βιοτεχνία κεραμικής, το τυροκομείο;

«Τα δάπεδα και τα τοιχογραφημένα κονιάματα αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που κατοικούσαν εκεί ήταν μια ελίτ. Οι απλοί βοσκοί δεν θα χρειάζονταν τέτοια διακόσμηση. Ήταν κάποιοι άρχοντες που διαφέντευαν όλον αυτόν τον ορεινό πληθυσμό και τον πλούτο του»

«Τα ευρήματα που θα έρθουν στο φως στη Ζώμινθο θα είναι ιδιόμορφα, δεν θα μοιάζουν με αυτά των άλλων επαύλεων… Δεν θα είναι “αστικά” ούτε βιοτεχνικά πεδιάδων, αλλά θα είναι βιοτεχνικά ορεινής οικονομίας. Πρόκειται για κάτι διαφορετικό και εντελώς καινούργιο, που μπορεί να προσθέσει νέα στοιχεία στη γνώση μας για τη μινωική Κρήτη. Τα δάπεδα και τα τοιχογραφημένα κονιάματα αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που κατοικούσαν εκεί ήταν μια ελίτ. Οι απλοί βοσκοί δεν θα χρειάζονταν τέτοια διακόσμηση. Ήταν κάποιοι άρχοντες που διαφέντευαν όλον αυτόν τον ορεινό πληθυσμό και τον πλούτο του».

«Αυτό που είναι πολύ σημαντικό στοιχείο όμως, είναι πως τα δάπεδα του πρώτου ορόφου και τα κονιάματα έχουν υποστεί υψηλή τεχνική επεξεργασία, διαθέτουν εξαιρετική αισθητική και είναι τοιχογραφημένα διότι έχουν ίχνη χρώματος. Όλα αυτά οδηγούν στη σκέψη ότι έχουμε να κάνουμε με κτίριο ανακτορικό, διότι αυτά τα στοιχεία δεν τα γνωρίζουμε στις επαύλεις της υπόλοιπης Κρήτης τη μινωική εποχή. Δηλαδή ενισχύεται η άποψη ότι ήταν ένα ισχυρό οργανωμένο παραγωγικό, οικονομικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο, με έλεγχο διακίνησης των αγαθών και των κόμβων αφού από εδώ περνούσαν οι επισκέπτες για να πάνε στο Ιδαίον Άνδρον. Η αρχιτεκτονική δομή του κτιριακού συγκροτήματος και ο τρόπος ανάπτυξής του, παρά το εντελώς διαφορετικό υλικό κατασκευής του, παραπέμπει στην αντίστοιχη ανάπτυξη του ανακτόρου της Κνωσού».
«Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο ένοικος αυτού του κτιρίου ήταν πολύ ψηλά στη μινωική ιεραρχία, αμέσως μετά τον βασιλιά ίσως, αφού είχε στην ευθύνη του όλον τον Ψηλορείτη»

14 χιλιόμετρα απόσταση με το αυτοκίνητο από το Ιδαίον Άνδρον. Στα 1500 μ. Πόσες μέρες άραγε χρειαζόταν ο Μίνωας, αν δεχτούμε ότι ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ή έστω ο ηγέτης με το θεσμικό όνομα Μίνωας, με τη ακολουθία του να φτάσει από την Κνωσό στο Ιδαίον Άνδρον, όπου η αρχαιολογική ομάδα του Σακελλαράκη απέδειξε ότι ήταν αναμφίβολα μινωικό κέντρο λατρείας;

Σίγουρα θα υπήρχαν σταθμοί στο δρόμο του. Και βέβαια θα έπρεπε να φιλοξενήσουν και τους ακολούθους του. Θα πρέπει να υποθέσουμε μια στέγη, ένα κτίριο, τουλάχιστον για τους υψηλούς ακολούθους του, γιατί βέβαια η διανυκτέρευση στην ύπαιθρο θα πρέπει να θεωρείται απλά ως φυσιολογική. Αλλά στον τελευταίο σταθμό του ανώτατου άρχοντα πριν από το του τέλος του ταξιδιού του θα έπρεπε να έχει ανέσεις για την προετοιμασία του πριν συναντηθεί με το θείο. Στο μυαλό μου έχει μείνει η παρατήρηση ενός μαθητή όταν συζητούσαμε για νόμους που λήφθησαν από το θεό σε ψηλό μέρος, βουνό, όταν κάναμε τη σύγκριση το Μίνωα με το Μωυσή: «ανέβαινε ψηλά για να ξεκουραστεί και να σκεφτεί ελεύθερα με αυτοσυγκέντρωση και στη συνέχεια κατέβαινε και για να έχει κύρος η νομοθεσία του έλεγε ότι του είχε δώσει τους νόμους ο Θεός». Πόση πίστη και πόση απιστία κρύβουν αυτά τα λόγια; Ένας σύγχρονος ορθολογιστής μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να σκεφτεί, και βέβαια οι νέοι αποτελούν το βαρόμετρο της κοινωνίας και στον πνευματικό τομέα. Καθόλου άσχημη ιδέα, αν σκεφτούμε ως άθεοι. Για περισυλλογή και αυτοσυγκέντρωση…

Αλλά για να περάσει ο Μίνωας μια φορά κάθε 9 χρόνια θα έπρεπε να έχει χτίσει μια αυτοκρατορία. Θυμήθηκα όμως από την άλλη τους φεουδάρχες του μεσαίωνα, που απολάμβαναν ξεχωριστή οικονομική κοινωνική και πολιτική θέση με αντίτιμο να στηρίζουν τον ανώτατο άρχοντα και να αποτελούν εγγύηση του κύρους και της δύναμής του.

Αλλά τι μπορούσε να κερδίσει κάποιος σε οικονομικό επίπεδο στα βουνά; Τα γυμνά βουνά της Κρήτης σήμερα μόνο για κτηνοτροφική εκμετάλλευση προσφέρονται. Αλλά δεν ήταν πάντοτε έτσι. Κάθε φορά που τα σύγκρινα με τα βουνά της βόρειας Ελλάδας ένιωθα απογοήτευση για τη γύμνια τους , βλέποντας εκείνα καταπράσινα μέχρι τις πιο ψηλές κορφές τους. Τι να φταίει άραγε; Η διάβρωση βέβαια. Αλλά η διάβρωση προκύπτει από την έλλειψη βλάστησης. Το όνομα του βουνού Ίδη προϋποθέτει βλάστηση. Εκτός κι αν ισχύει η άποψη ότι το βουνό αποψιλώθηκε για να γίνει ξυλεία για την κατασκευή στόλου.

Αλλά ούτως ή άλλως και μόνο για να επιβιώσεις στα 1200 μ. υψόμετρο, όπου τις περισσότερες μέρες του χειμώνα υπάρχει χιόνι και ομίχλη, προϋποτίθεται ότι έχεις εξασφαλίσει αποτελεσματικούς τρόπους επιβίωσης, κυρίως θέρμανσης. Και το χειμώνα θα πρέπει να εργάζεσαι σε κλειστό χώρο, αν θέλεις να είσαι δημιουργικός, γιατί αλλιώς ο Μίνωας δε θα έστηνε μια ολόκληρη πολιτεία. Τα πρόβατα θα τα κατέβαζαν χαμηλότερα, γιατί δε θα μπορούσαν να επιβιώσουν εκεί το χειμώνα, γιατί το κόστος να τα συντηρούν με αποθηκευμένες τροφές ήταν ασύμφορο..

Γεωργία και κτηνοτροφία αποκλείονται ως ισχυρές βάσεις της οικονομίας. Άρα δούλευαν εσωτερικά. Βιοτεχνία… Τι βιοτεχνικά προϊόντα παρήγαν; Αγγεία για τη αποθήκευση των προϊόντων. Αλλά μετά θα έπρεπε να τα μεταφέρουν στα μεγάλα ανάκτορα, γιατί αυτά θα ήταν που θα απορροφούσαν την παραγωγή. Καθόλου εύκολο. Εκτός κι αν οι άνθρωποι δεν σκέπτονταν πάντοτε όπως σήμερα ή δεν σκέφτονταν όπως εγώ..

Θυμήθηκα ότι ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται ανάλογα με το περιβάλλον όπου ζει. Και το βουνό έχει απαιτήσεις. Εμείς σε βάθος χρόνου θα έχουμε αχρηστεύσει τον εγκέφαλό μας με τη χρήση των υπολογιστών. Τα χέρια μας θα έχουν γίνει ατροφικά, καθώς οι μηχανές είναι αυτές που κάνουν τις σκληρές δουλειές.

Η φύση όσο είναι γενναιόδωρη άλλο τόσο είναι σκληρή και αμείλικτη. Δε συμβιβάζεται. Σε αναγκάζει να προσαρμοστείς για να επιβιώσεις. Αλλά μέχρι τότε έχεις δυναμώσει. «Ό,τι δε σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό», έρχεται από το χρόνο να συμπληρώσει η φωνή του Νίτσε. Ναι, σίγουρα ένας άρχοντας δε θέλει μαλθακούς υπηκόους και εδώ βρήκε το σωστό μέρος για να τους εκπαιδεύσει.

Πώς μιλούν τα κείμενα και σε βρίσκουν από όποια απόσταση χώρου ή χρόνου από τα ράφια μιας βιβλιοθήκης… Ακόμα κι αυτή την ώρα που ανηφορίζω μόνη μου νιώθω την παρέα της σκέψης ανθρώπων που έχω καταχωρίσει στη μνήμη μου, όσο βέβαια εκείνη εξακολουθεί να μη με προδίδει. Όχι, δεν είμαι μόνη. Μαζί μου προχωρούν και ζουν και μιλούν και με συμβουλεύουν άνθρωποι μέσα από τους αιώνες όσο εγώ τους έχω ανοίξει την πόρτα της σκέψης μου για να βρουν τόπο να κατοικήσουν και να συνεχίσουν να ζουν.

Μακρά η διαδρομή. Είχα κουραστεί να οδηγώ και να σκέφτομαι. Είπα να σταματήσω για λίγο. Διάλεξα ένα άπλωμα με θέα και σταμάτησα. Άφησα το αυτοκίνητο ανοιχτό με την τσάντα στο κάθισμα του συνοδηγού και κατέβηκα. Μάλλον αυτό δε θα τολμούσε να το κάνει κανείς, πόσο μάλλον μια γυναίκα στην Αθήνα, όπου φοβάσαι να κυκλοφορήσεις μη σε κλέψουν κα εσένα τον ίδιο.

Αλήθεια υπήρχαν κρούσματα κλοπής στη μινωική εποχή; Όλες οι νομοθεσίες προβλέπουν ποινές για την κλοπή, από τη νομοθεσία του Χαμουραμπί ως του Δράκοντα και φυσικά μέχρι σήμερα. Γιατί να εξαιρείται ο μινωικός πολιτισμός; Νομίζω ότι πολύ τον έχουμε εξιδανικεύσει. Όσο η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια, θα επιθυμεί τα υλικά αγαθά. Εκτός κι αν έχει πάρα πολλά. Αλλά αν είναι άπληστος; Βέβαια οι μινωίτες τουλάχιστον στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας δεν αρκούνταν στα αγαθά της γης τους, δε αρκέστηκαν στο νησί τους, που μάλλον δεν το έβλεπαν ως νησί, αλλά ως στεριά και εξαπλώθηκαν φτάνοντας μέχρι τους ανατολικούς λαούς.

Θα πρέπει όμως να υπήρχε και κόσμος που πεινούσε. Αυτός, δεν μπορεί, θα υπήρχαν στιγμές που ο πειρασμός θα τον έκανε να απλώσει το χέρι του στα αγαθά που λαχταρούσε. Ήταν άραγε σκληρός στην τιμωρία του ο Μίνωας;

Αυτή η σιωπή των κειμένων… Αυτή η απουσία των κειμένων… Ένας πολιτισμός χωρίς κείμενα ουσιαστικά. Κολοβός, βουβός, μισερός, καθώς δεν μπορείς να τον διαβάσεις, δεν μπορείς να εξηγήσεις αυτό που βλέπεις. Γιατί μια εικόνα χίλιες λέξεις, αλλά καθένας θα έβαζε τις δικές του.

Ένας άρχων γραφειοκράτης που νοιάστηκε να καταγράψει μόνο τα περιουσιακά του στοιχεία ή τα θρησκευτικά, λογοτεχνικά και άλλα κείμενα δε σώθηκαν; Δεν μπορεί: το επίπεδο της τέχνης μαρτυρεί υψηλό πολιτιστικό επίπεδο. Είναι δυνατόν να μην υπήρξαν άλλα κείμενα; Αυτά όλα καταστράφηκαν τυχαία κατά τις καταστροφές, δε δημιουργήθηκαν ποτέ ή εξαφανίστηκαν εσκεμμένα; Μήπως οι νέοι κάτοικοι του νησιού, Αχαιοί και αργότερα οι Δωριείς θέλησαν να τα αφανίσουν εξαιτίας της δικής τους πολιτιστικής διαφοράς, για να αφήσουν τα δικά τους στοιχεία, οι Αχαιοί που είχαν άλλη καταγωγή και πολιτισμικό υπόβαθρο ή δεν είχαν καθόλου, όπως οι Δωριείς;

Σταμάτησα, για να ξεκουραστώ, σκέφτηκα. Όχι για να πονοκεφαλιάσω. Έκανα τόσο ταξίδι για να δω τι ήθελαν αυτοί οι άνθρωποι στα βουνά και το μυαλό μου δουλεύει υπερωρίες. Αυτά είναι θέματα για τους ειδικούς.

Αλλά πώς να σταματήσεις να σκέφτεσαι; Αποφάσισα να συνεχίσω τη διαδρομή μου. Από τις αρχές Οκτωβρίου στα 800 μ. υψόμετρο σκεπαζόμουν με πάπλωμα και ένιωθα ισχυρή την ανάγκη να ανάψω καλοριφέρ. Ο ήλιος είναι αναγκαίος. Ο προσανατολισμός Β-Ν των μινωικών ανακτόρων έχει διασωθεί και εδώ, γιατί ο ήλιος είναι Θεός. Δεν ήταν άστοχη η προώθησή του σε ανώτερη θεότητα σε αρκετούς πολιτισμούς , όπως στους ανατολικούς λαούς.

Πόσα ξύλα χρειάζονταν το χειμώνα για να ζεσταθούν και πόσα για το καμίνι που έψηναν να τα κεραμικά; Η αίσθηση της οικονομίας θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη. Θα χρησιμοποιούσαν στο καμίνι τα περισσεύματα από τα ξύλα για την κατασκευή πλοίων.. Σίγουρα θα έκαναν οικονομία χρησιμοποιώντας τα κάρβουνα από το καμίνι των κεραμικών για τη θέρμανση των χώρων της έπαυλης. Δε θα μπορούσαν να κάνουν διπλό έξοδο. Τίποτα δεν πάει χαμένο. Είχαν δάσκαλο τη φύση, όπου τίποτα δε χάνεται, αλλά ανακυκλώνεται. Πόσοι αιώνες χρειάστηκε να περάσουν για να διατυπώσει ο Λαβουαζιέ τη θεωρία της αφθαρσίας της ύλης; Σε κάποιο ψηλό βουνό θα συνέλαβε την ιδέα, σκέφτηκα με χιούμορ. Ίσως να μην είναι και τόσο αστείο, όμως. Συνειδητοποιώ ότι και εγώ η ίδια στο λίγο χρόνο που έχω εδώ πάνω έχω ταξινομήσει τις σκέψεις μου και τις δρομολογώ σε συμπεράσματα.

Όχι, δεν ήταν τυχαία η επιλογή του χώρου. Μόνο που κάποια στιγμή η φωτιά από φίλος έγινε εχθρός, αδυσώπητος. Το ένα από τα τρία κακά των αρχαίων έδειξε την κακή του πλευρά. Ένα μοιραίο λάθος και η έπαυλη που στο μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικά ήταν χτισμένη με ξύλα καταστράφηκε από πυρκαγιά. Αυτό έκαψε στη συνέχεια ολόκληρο το βουνό. Η εγκατάσταση έπαψε, καθώς δε βρίσουμε στοιχεία νέας εγκατάστασης. Δε νοιάστηκε κανείς για την αναδάσωση, ήρθε η διάβρωση του εδάφους με τον καιρό κι αυτό που έμεινε ήταν γυμνά χαράκια ν’ ατενίζουν ξασπρισμένα από τη βροχή και τον ήλιο τον ουρανό. Η καταστροφή είναι θέμα λίγου χρόνου. Η δημιουργία αντίθετα θέλει μια ζωή ή πολλές ζωές. Μοίρα. Νόμος. Αναμφισβήτητο. Δεν μπορείς παρά να το αποδεχτείς.

Έχω ήδη πλάσει στο μυαλό μου την εικόνα της ζωής. Τι περιμένω να βρω; Τοίχους 2,2 μ. να ξεχωρίζουν γυμνοί στον ανοιξιάτικο ήλιο με την πέτρα του Ψηλορείτη ασβεστόλιθο τύπου Τρίπολης με το χαρακτηριστικό γκρι της χρώμα, τεράστιους ογκόλιθους κατεργασμένους καταλλήλως, οι οποίοι μοιάζουν εκπληκτικά με τα κυκλώπεια τείχη.

«Στην Κνωσό έχουμε χρήση του πωρόλιθου, που είναι η τοπική πέτρα. Στη Ζώμινθο έχουμε χρήση της σκληρής πέτρας, που είναι άφθονη στο φυσικό περιβάλλον. Ο επιστημονικός της όρος είναι ασβεστόλιθος τύπου Τριπόλεως. Το εντυπωσιακότερο στοιχείο είναι η χρήση της σε τόσο μεγάλο ύψος. Μάλιστα σε μερικά σημεία οι πέτρες μοιάζουν με τα κυκλώπεια τείχη, ειδικά σε υψηλά σημεία και σε γωνίες. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που το κτίριο σώθηκε μετά το σεισμό και βρέθηκε σε τόσο καλή κατάσταση. Το ενδιαφέρον είναι πως κάποιοι τοίχοι της Ζωμίνθου είναι μονωμένοι με πηλό, που λειτουργεί ως ηχομονωτικό και θερμομονωτικό».

Τα ζώα σήμερα στον ανεξέλεγκτο χώρο θα έχουν αποψιλώσει κάθε βλάστηση. Μερικές γυμνές πέτρες που ο σύγχρονος επισκέπτης προσπερνά βιαστικά, γιατί δεν μπορεί να διαβάσει τη γλώσσα τους που σβήστηκε με τα χρόνια, καθώς ξέρει να διαβάζει μόνο τη γλώσσα αστραφτερών πραγμάτων που έχουν υλική φύση και που σίγουρα συνεπάγονται κάποιο κέρδος. Μόνο σε μερικούς εξακολουθούν κάτι να λένε ακόμη. Κάποιοι μπορούν ακόμη να συγκινούνται.

Κάποια στιγμή συνάντησα την ενημερωτική πινακίδα, αλλά αρχαιολογικός χώρος δε φαινόταν πουθενά. Προχώρησα περισσότερο από την οριζόμενη απόσταση και επέστρεψα άπρακτη, σχεδόν απογοητευμένη. Κάποιοι άνθρωποι καθισμένοι κάτω από σκιερά δέντρα μου φάνηκαν τυχεροί τουρίστες που είχαν κιόλας αρχίσει την εκδρομή τους, ενώ εγώ μόνη έψαχνα σε έναν άγνωστο χώρο. Κοίταζα τριγύρω εντελώς απελπισμένη μέχρι που αποφάσισα να κάνω την τελευταία -λογική- προσπάθεια, με τη βοήθεια της …τεχνολογίας: να μετρήσω με τη βοήθεια του δείχτη του αυτοκινήτου την απόσταση από την πινακίδα. Δεν είχα να χάσω τίποτα από αυτό που δεν είχα κερδίσει, ενώ έτσι κέρδιζα την ανανέωση της ελπίδας και τον περιορισμό του αισθήματος της ματαιότητας ενός άσκοπου μακρινού ταξιδιού. Με το βλέμμα κλεφτά κολλημένο στο μετρητή του αυτοκινήτου με έκπληξή μου διαπίστωσα ότι είχα σταματήσει έξω από το χώρο που βρίσκονταν οι «εκδρομείς».

Η κούραση και η προηγούμενη απογοήτευση μου έδωσαν αρκετό θράσος να περάσω τη μισάνοιχτη εκείνη τη στιγμή πόρτα του συρματοπλέγματος. Βρέθηκα μπροστά σε ένα μεγαλόσωμο άνδρα που με τη ντόπια προφορά του, όταν του εξήγησα το σκοπό της επίσκεψής μου, με παρέπεμψε στον αρμόδιο, που δεν ήταν άλλος από τον αρχαιολόγο που είχε πάρει μέρος στην ανασκαφή μαζί με το Γ. Σακελλαράκη. Άρχισα να πιστεύω στην τύχη και παρέμεινα στο χώρο χάρη βέβαια στην ευγενική παραχώρηση του κ. Γεωργίου, ο οποίος -προς μεγάλη μου έκπληξη- με ενημέρωσε ότι περίμενε από λεπτό σε λεπτό τα μέλη μιας σχολής πηλοπλαστικής από την Αθήνα που ήθελαν να δουν το μινωικό εργαστήρι κεραμικής που βρέθηκε στο χώρο.

Σε λιγότερο από πέντε λεπτά οι άνθρωποι είχαν απλωθεί στον καταπράσινο χώρο, κάτω από τα απλωτά πολύχρονα δέντρα που πρώτη φορά μάθαινα το όνομά τους: οι τρικοκκιές, οι αρχαίες κράταιγοι.

http://cid-55f8fac3aeea52e7.skydrive.live.com/browse.aspx/%CE%96%CF%8E%CE%BC%CE%B9%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82?ct=photos

Η Ιδαία γη είχε στρώσει το πράσινο χαλί της καινούριο και ατσαλάκωτο και περίμενε τους σπάνιους επισκέπτες της. Ο χώρος αυτός που όλο τον καιρό βιώνει το χρόνο στην ανελέητη μοναξιά στολίστηκε τώρα λαμπρά για να υποδεχτεί τους σύγχρονους επισκέπτες. Η φύση πάντα γενναιόδωρη οικοδέσποινα για να μπορέσει ο επισκέπτης «Να νιώσει τη μινωική γαλήνη».

Δεν μ’ ενδιαφέρει ο τουρίστας που θα οδηγηθεί να δει τι βρέθηκε στο δωμάτιο 34 του μινωικού κτιρίου της Ζωμίνθου, μα ο επισκέπτης που θα δει κι από μακριά τον τόπο και θα νιώσει το θεωρούμενο παράλογο της μινωικής ειρήνης, αυτή τη μυστική σχέση με τη φύση. Άλλωστε το αποτύπωμα που άφησε στο χώμα ένας κεραμικός τροχός, αν και σβήστηκε για πάντα, όμως μοιάζει να γυρίζει.
Γιάννης Σακελλαράκης, Ανασκάπτοντας το παρελθόν, Εκδόσεις Άμμος, ISΒΝ 960-202-135-7, σελ. 216

Ο αρχαιολόγος παρουσίασε το ιστορικό της ανασκαφής και ανέφερε τους κυριότερους χώρους της αγροτικής έπαυλης, που αποτελούσε σταθμό για την πορεία του Μίνωα κάθε εννιά χρόνια προς το Ιδαίον Άνδρον, όπου πήγαινε να πάρει τους νόμους από το θεό. Ο χώρος που τον περισσότερο καιρό φιλοξενούσε εργάτες του Μίνωα και αποτελούσε σημαντική μονάδα στην οικονομική του παραγωγή, κάθε 9 χρόνια ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τον ίδιο τον ανώτατο άρχοντα που -σταματώντας για μια ψυχοσωματική προετοιμασία- πήγαινε να συναντήσει τον ίδιο το Θεό για να πάρει τους νόμους , και θα τον υποδεχόταν πάλι, αφού επέστρεφε ένθεος, έχοντας ακούσει τις εντολές του Θεού.

Ένιωσα ανακούφιση που ποτέ δεν πήγαινα σε ένα αρχαιολογικό χώρο χωρίς να έχω συμβουλευτεί μερικά βιβλία, για να αντλήσω τις στοιχειώδεις τουλάχιστον πληροφορίες. Αυτό τώρα μου επέτρεπε να μοιράζω την προσοχή μου στην ενημέρωση και στην οπτική περιήγηση στο χώρο, καθώς και στις αντιδράσεις ανθρώπων που από τα κλουβιά της πόλης βρίσκονταν αιφνιδίως σ’ ένα ανοιξιάτικο περιβόλι σε υψόμετρο 1200 μ., ενώ από την άλλη μπορούσα να κάνω νοερά άλματα στο χρόνο, παρακινδυνευμένα ίσως, για να επιτύχω μέσα από την ενημέρωση την ανάπλαση της εποχής.

Το λόγο του αρχαιολόγου, όταν η ατμόσφαιρα ήδη είχε φορτιστεί από αναμνήσεις μερικών χρόνων ήρθε να ολοκληρώσει ο επικεφαλής της ομάδας που διάβασε ένα απόσπασμα από την «Ποιητική της ανασκαφής» σχετικό με το Ιδαίο Άνδρον. Τα πόδια μου μάλλον είχαν δική τους λογική, όπως διαπίστωσα αργότερα, και αποφάσισαν -χωρίς να με ρωτήσουν- ότι δεν άντεχαν το βάρος και τη φόρτιση των συναισθημάτων, καθώς εγώ ταξιδεύοντας ήδη στο χώρο και στο χρόνο βρισκόμουν λίγα χιλιόμετρα παραπάνω, στο χώρο που είχα επισκεφτεί λίγες μέρες πριν. Βρέθηκα, όταν επέστρεψα από το νοερό ταξίδι μου, καθισμένη οκλαδόν στο παχύ χαλί της φύσης, που ποτέ δε μου φάνηκε πιο απαλό, πιο γνήσιο, πιο παρθένο.

Οι συγκινήσεις δεν είχαν τελειώσει. Σηκώθηκα με πόδια που έτρεμαν – από την ακινησία ή τη συγκίνηση;- να επισκεφτούμε λίγα μέτρα παραπέρα το χώρο όπου άνθρωποι πριν χιλιάδες χρόνια έφτιαχναν τα αγγεία που έχουν βρεθεί σε διάφορα κέντρα του μινωικού πολιτισμού. Σταθήκαμε γύρω από το δωμάτιο – εργαστήριο κεραμικής με τη χτιστή δεξαμενή του κεραμουργού. Φαινόταν ολοκάθαρα ο χώρος και ο νους μου -κύκλος που γυρίζει συνεχώς- χάθηκε πάλι πίσω να στριφογυρίζει μαζί με τον τροχό τον πηλό που έμελλε να στεγνώσει ομοιόμορφα με τ’ άλλα αγγεία στο διπλανό χωρίς παράθυρο δωμάτιο κι ύστερα να ψηθεί στο παράπλευρο καμίνι.

Η αγωνία, η κίνηση των χεριών και των δαχτύλων, το λύγισμα της μέσης, το πόδι που δίνει στροφές στον τροχό, ο ιδρώτας που κυλά προσπαθούν να δώσουν μορφή στο δημιουργό των δημιουργημάτων. Άνθρωποι γύρω του παίρνουν και τοποθετούν στα χτιστά θρανία στα πλάγια του δωματίου τα έτοιμα πήλινα δοχεία. Τίποτε περισσότερο από τα υλικά της φύσης: χώμα και νερό. Χώμα όμως που έχει δεχτεί πολλά στάδια επεξεργασίας, όπως έδειξαν τα στρώματα της δεξαμενής κατά την ανασκαφή.

Το βλέμμα μου φτερούγισε πάνω από το χώρο της ανασκαφής και πέρα από τα πρόσωπα που τον πλαισίωναν στις κορφές του Ψηλορείτη που κρυφοκοίταζε μέσα από τα δέντρα με τις πλαγιές του να τις χαράζουν δρόμοι χιονιού. Το μάτι έχει την τάση του να δραπετεύει πάντα προς τα πάνω. Αυτό του επιτρέπει να ξεκουράζεται και να εμπνέεται. Γι αυτό έστειλε τους τεχνίτες του εδώ στα ψηλά ο Μίνωας, σκέφτηκα: για να εξασφαλίσει ότι το δασωμένο τότε βουνό στο ψηλότερο σημείο του νησιού θ αποτελούσε εγγύηση της ποιότητας του έργου του.

Συνειδητοποίησα ότι εδώ ήταν η πραγματική περιουσία του Μίνωα: στ’ αόρι, κι όχι στην πεδιάδα: άφθονη ξυλεία για τη ναυπήγηση των πλοίων, παραγωγή μαλλιού για την υφαντική κυρίως και όχι γάλακτος από την κτηνοτροφία, χρήσιμα βότανα και φαρμακευτικά φυτά που έφταναν από τους Κεφτιού ως την Αίγυπτο και εκμεταλλεύσιμα ορυκτά.

Ο ήχος των δέντρων που κόβονταν και που ετοιμάζονταν στη συνέχεια να μεταφερθούν νοτιότερα, στην περιοχή Νίρου, όπου βρίσκονταν τα νεώρια, θα αντηχούσε στη περιοχή τονίζοντας τη γαλήνη του. Η βλάστηση θα ήταν βέβαια αρκετή για να δικαιώνει το όνομα της η Ίδη = δάσος. Οι αιώνες που πέρασαν με την αλόγιστη ίσως υλοτόμηση και την επερχόμενη διάβρωση του εδάφους άφησε το βουνό γυμνό και άγριο. Σίγουρα μια άλλη εικόνα συναντούσε τότε κάποιος όταν έφτανε ως εδώ. Τα κοπάδια τέτοια εποχή θα είχαν επιστρέψει από τα χειμαδιά τους στα χαμηλά και το πράσινο τοπίο θα ήταν κατάστικτο από τις ασπριδερές παρουσίες τους.

«Πόσες δεκάδες χιλιάδες πρόβατα είχε η Κνωσός; Αυτά δεν εκτρέφονταν για το γάλα όπως νομίζαμε αλλά για το μαλλί. Ήταν το εξαγωγικό της προϊόν. Η Κρήτη δεν ήταν πλούσια μόνο για τα προϊόντα της γης της, αλλά για τον Ψηλορείτη της. Αυτό ήταν η Ζώμινθος»

Ο Μίνωας θα είχε διανύσει τη διαδρομή μέχρι εδώ με τα πόδια ή έστω πάνω σ’ ένα ζώο, και σίγουρα θα είχε διαρκέσει αρκετό καιρό, αν θεωρήσουμε αφετηρία το ανάκτορο της Κνωσού. Αναζητώντας λογικά την πιο κοντινή διαδρομή, θα είχε περάσει από αρκετές ρεματιές και βουνά ψηλότερα ή χαμηλότερα, κι έτσι όμως η Ζώμινθος θα φάνταζε στο μυαλό του ως ένας σταθμός ανάπαυλας, αλλά και το τελευταίο στάδιο της προετοιμασίας πριν έλθει σ’ επαφή με το θείο.

Αναζητώντας τον ίδιο στόχο, τη Ζώμινθο, καθένας για τους δικούς του λόγους, είχαμε συναντηθεί τώρα και μοιραζόμασταν αυτό που η φύση προσφέρει απλόχερα, χωρίς να υπάρχουν πάντοτε αποδέκτες. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσαν οι Αθηναίοι, οι άνθρωποι των μεγάλων κέντρων να νιώθουν σαν τον Μίνωα ή έστω τους ακολούθους του που τους περίμεναν, τέτοια εποχή –τι πιο λογικό- στη μικρή στάση του δικού του ταξιδιού προς την πνευματική του ανάβαση.

Στην εποχή του ατόμου, τι νόημα έχει να προσεγγίζεις τα πράγματα μαζί με άλλους, που έχουν κάνει κι αυτοί το δικό τους ταξίδι, πιο μακρινό από το δικό σου, έχοντας θέσει ένα συγκεκριμένο σκοπό; Είναι τυχαίο ότι oι στόχοι μας διασταυρώθηκαν την ίδια μέρα στον ίδιο χώρο;

Θα είχαν κάνει τις σχετικές προετοιμασίες για την υποδοχή του, αντάξια ενός θαλασσοκράτορα. Αλλά τι γύρευε εκείνος στα βουνά, και μάλιστα στο ψηλότερο;

Παρελθόν και παρόν είχαν γίνει ένα κουβάρι στο μυαλό μου∙ δεν ήξερα, αλλά αναζητούσα να βρω μετά από χιλιάδες χρόνια τι είχε μείνει σταθερό και τι είχε αλλάξει. Σίγουρα πολλά είχαν αλλάξει. Πρώτα απ΄ όλα η σχέση μας με τη φύση. Χάσαμε εντελώς την επαφή μας, όταν η εικόνα της φύσης να μας φαίνεται άγνωστη.

Τι απάντηση άραγε έδωσαν εκείνοι για την ομορφιά της φύσης, την εναλλαγή των εποχών, για το άγνωστο και τους απρόβλεπτους παράγοντες που βρίσκονται καθημερινά μπροστά μας; Ήταν τόσο σημαντικοί ή είναι η ανάγκη μας να τους πλάσουμε εμείς σημαντικούς προσδοκώντας μια ανάλογη τύχη για τον εαυτό μας; Και ποιος μου λέει ότι εμένα κάποιος θα με αναζητήσει; Τι σημαντικό έκανα για να με ψάξουν μετά από πολλά χρόνια στα βουνά ή στον κάμπο, στις σπηλιές ή στις ακρογιαλιές ή στα βάθη της θάλασσας;

… τη σοφία της μοναξιάς τους, τον πλούτο της γνώσης τους, που οφείλεται βέβαια στην καθημερινή επαφή τους με τα αρχέτυπα, το ενστικτώδες τους αίσθημα με το οποίο τους γεμίζει η επαφή τους με τη φύση.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 93

Ο χρόνος, ναι αυτός ευθυνόταν για τις αλλαγές. Αυτός έφταιγε, σκεφτόμουν με μια ισχυρή δόση κατηγόριας, αυτός φταίει που δεν έχω τη δυνατότητα να διατρέξω τη μακριά γραμμή του και να συναντήσω ανθρώπους για τους οποίους αναγκαστικά σχηματίζω μια ακαθόριστη, θολή και αρκετά παρακινδυνευμένη εικόνα και μάλιστα μέσα από την εικόνα που σχημάτισαν άλλοι για εκείνους.

Και από τι ορίζεται η ανάγκη του ανθρώπου να ταξιδεύει στο χρόνο; Πιο λογικό και πραχτικό θα φαινόταν να προσπαθεί να οραματιστεί αυτό που υπάρχει μπροστά του, «η αφάγωτη προίκα» του, η οποία τον γεμίζει προσμονή και ελπίδα, παρά η απαισιοδοξία που προκύπτει μέσα από ερείπια, κατεστραμμένα ή χαμένα εντελώς αντικείμενα, υπενθυμίζοντας τη φθορά και την αλλοίωση.

Είναι μια κίνηση θράσους, άραγε, να συγκρουστείς κατά μέτωπο μ’ αυτό που είναι ο μεγαλύτερος εχθρός σου, που δεν είδες ποτέ το πρόσωπό του, αλλά προσπαθείς να το μαντέψεις πίσω από τα σημάδια που αφήνει στο πέρασμά του; Κρύβει βέβαια και κάποια γενναιότητα, σκέφτηκα με παρηγοριά. Ίσως όμως είναι λιγότερο πικρό να αντικρίσεις τα σημάδια αυτά στους άλλους, παρά πάνω στο ίδιο σου το κορμί.

Ο αρχαιολόγος που βυθίζεται στο χρόνο γίνεται αυτόματα ένα εργαλείο του, μια γέφυρα από το παρόν στο παρελθόν, βιώνοντας αυτόματα τη διαχρονικότητα.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 68

… ο ανασκαφέας ασχολείται με το χώμα , τη γη, και -το σημαντικότερο- γιατί ανασκάπτοντας σκαλίζει πεισματικά το χρόνο και παράλληλα καταφέρνει να τον αναποδογυρίζει.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 65

Και ποιος είναι άραγε τολμηρότερος από τους ποιητές και τους ανασκαφείς, αφού τα βάζουν με το χρόνο;
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 71

Μήπως και ο ανασκαφέας δεν καλλιεργεί κι αυτός ένα αγρό, σαν το γεωργό, καλλιεργητής όμως αυτός της μνήμης του χρόνου;
Από όσους ασχολούνται με το χώμα, μόνο ο ανασκαφέας είναι αυτός που έχει τη μοναδική τύχη, να διεισδύει στο χρόνο.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 67

Συνήθως οι άνθρωποι θεωρούν ότι η αρχαιολογία είναι κάτι που ασχολείται με το παρελθόν. Όμως έχω την εντύπωση ότι ασχολείται περισσότερο με το μέλλον, διότι από το παρελθόν διδάσκεσαι τα σφάλματα ώστε να μην τα κάνεις ξανά στο μέλλον.
Είμαι ένας άνθρωπος που προσπαθώ να ισορροπήσω διάφορα πράγματα. Και με το χρόνο και με τον εαυτό μου. Αυτό που είπα. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Να μη δω μονοδιάστατα κάτι. Αυτό με χαρακτηρίζει. Ότι πετάγομαι ταυτόχρονα από το ένα σημείο στο άλλο. Γιατί νομίζω και ίσως αυτό να είναι το προσωπικό σύνθημα μου, δηλαδή ότι όλα είναι ένα».
Ξέρετε ότι έχουμε βρει με τη γυναίκα μου πολλά πράγματα, όπως την περίφημη ανθρωποθυσία στις Αρχάνες, χρυσά σε ασύλληπτους βασιλικούς τάφους κ.λ.π. Είμαστε πάμπλουτοι σε ευρήματα. Όλα αυτά λίγο πολύ τα περίμενε κανείς διότι έτσι έπρεπε να είναι. Η Ζώμινθος όμως είναι κάτι το απολύτως αναπάντεχο. Διότι μέσα στην επικρατούσα αντίληψη ότι οι Μίνωες ήταν μόνο στις πεδιάδες και ταξίδευαν με τα πλοία τους στην Ανατολική Μεσόγειο, το ότι είχαν μια τέτοια εγκατάσταση στα βουνά αλλάζει πολλά πράγματα. Γι’ αυτό λέω ότι η Ζώμινθος είναι το σημαντικότερο εύρημα της ζωής μου και αυτό το λέω ξεκάθαρα.
…ανασκάπτοντας ένα σπουδαίο μινωικό κτίριο στη Ζώμινθο. Ένας ευφάνταστος
μουσικός, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, ερχόταν συχνά στην ανασκαφή από το γειτονικό χωριό του, προσπαθώντας με τον τρόπο του να συμμετάσχει σ’ αυτή την αναζήτηση του χαμένου χρόνου στο δικό του χώρο. Προσπαθούσε να καταλάβει, ίσως να εμπνευσθεί από τους ήχους, χρησιμοποιώντας τι άλλο, την πιο εξασκημένη αίσθησή του. Έβαζε το αυτί στο χώμα, ηχογραφούσε τον ήχο των διάφορων εργαλείων που την άγγιζαν, τον οξύ ήχο του μετάλλου σε μια πέτρα ή τον βαθύ σε ένα κομμάτι πηλού, μπορεί να έκανε και άλλα, που δεν παρακολουθούσα ή και δεν κατάλαβα, αφοσιωμένος φυσικά στη λεγόμενη επιστημονικότατα της δουλειάς μου.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 73

Μετά τόσα χρόνια έρευνας, νομίζω πως αν αφήσω κάτι στην κρητική αρχαιολογία θα είναι ακριβώς η έννοια της διάστασης των βουνών. Ο τόπος απ’ όπου ξεπήδησε από τα μινωικά κιόλας χρόνια κάθε δυνατό αίσθημα, και μάλιστα της ελευθερίας και της ειρήνης. Αντίδωρο για όσα πολλά κέρδισα. Και δεν εννοώ πια τα ευρήματα. Γιατί λογαριάζω τα συνθήματα των ανθρώπων των βουνών.
Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής, Εκδόσεις Ίκαρος, ISΒΝ 960-7721-91-8, σελ. 94-5

Του κύκλου τα γυρίσματα π’ ανεβοκατεβαίνουν
και του τροχού π’ ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν
με του καιρού τα’ αλλάματα π’ αναπαημό δεν έχουν…
Β. Κορνάρος, Ερωτόκριτος

Ονειρεύομαι για τη Ζώμινθο μια διαχείριση σαν αυτή κάποιων αρχαιολογικών χώρων του εξωτερικού. Τα αρχαία στη φυσική τους κατάσταση και τίποτε άλλο.

«Ο επισκέπτης θα μπορεί να νιώσει τη μινωική γαλήνη. Και αυτό είναι το σημαντικότερο», λέει. « Από οποιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο έχουμε πάει, τι μας έμεινε; Ένα άρωμα, μια μνήμη. Θυμάμαι εγώ σήμερα πόσες κολόνες είχε ένας ναός στην Κάτω Ιταλία; Και γιατί να το θυμάμαι; Αφού ξέρω σε ποιο βιβλίο είναι γραμμένο. Αλλά θυμάμαι πώς είναι πεσμένες κάτω οι κολόνες, πώς ήταν το τοπίο, η ατμόσφαιρα του χώρου…».
Η τρικοκκιά, το δέντρο που αλλάζει χρώματα στις εποχές του χρόνου, είναι το σήμα της Ζωμίνθου σήμερα. «Η Ζώμινθος είναι η ζωή μου!» λέει απρόσμενα ο κ. Σακελλαράκης. Έχει ανασκάψει τις Αρχάνες, το Ιδαίον Άνδρον, τα Ανεμόσπηλια, έχει βρει ιερά κορυφής ασύλητα, πολύτιμα αντικείμενα που εκτίθενται στα μουσεία, έχει σημαντικότατο συγγραφικό έργο, διεθνή καταξίωση… Επιμένει: «Αν αφήσω κάτι στην αρχαιολογία, αυτό θα είναι η διάσταση των βουνών».

Τελικά ήταν τύχη ή ατυχία να είναι αποφορτισμένη η μπαταρία την προηγούμενη φορά, για να ξανάρθω τη μέρα εκείνη που δε θα έβρισκα στην πόρτα του αρχαιολογικού χώρου κλειδωμένο το λουκέτο;

Πάλι χωρίς φωτογραφίες: η ανασκαφή δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
Αλλά σε ποια φωτογραφία να χωρέσει το συναίσθημα και η μνήμη;

βιβλιογραφια
Γιάννη Σακελλαράκη, Ανασκάπτοντας το παρελθόν
Γιάννη Σακελλαράκη, Η ποιητική της ανασκαφής
http://www.explorecrete.com/archaeology/GR-zominthos.html
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CF%8E%CE%BC%CE%B9%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=185110&ct=34&dt=25/11/2007
http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=3545
http://arodamos.altervista.org/zomintho.html,
http://culture.ana.gr/view5.php?id=2950&pid=375
http://www.ekathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_11_17/08/2008_281242
http://anogia.gr/html/arxeologika.html
http://www.anogi.gr/15d/flevaxrisou.htm
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_17/08/2008_281241
http://www.tovima.gr/print_article.php?e=B&f=15022&m=C06&aa=1)
Τα κείμενα με πλάγια στοιχεία είναι από συνεντεύξεις του αρχαιολόγου Γ. Σακελλαράκη

>
Οι λόφοι κάπως μακρινοί δημιουργούν μιαν απεραντοσύνη. Η έπαυλη στο κέντρο του χώρου δεσπόζει αφήνοντας την εντύπωση ότι ο κάτοχός της είναι ο κυρίαρχος του χώρου, εφόσον μάλλον μπορεί να αξιοποιεί προς όφελός του τα προϊόντα γης. Όταν τα σταφύλια θα μαζεύονταν και θα έβγαινε ο κοκκινωπός ίδιος με αίμα χυμός τους με τον οποίο ανέβαινε η ευφορία θα ήταν το γλέντι όπως τώρα

Έτσι καθισμένος στη σκιά μεγάλων δέντρων μετά το μεσημεριανό ύπνο θα απολάμβανε μια παραδείσια ατμόσφαιρα και ευγνωμοσύνη γα τη θέση του μέσα σ’ αυτό το βασίλειο. Οι μόνες του έγνοιες θα ήταν η ανησυχία για τις καιρικές συνθήκες και πώς θα επηρέαζαν την ετήσια σοδειά. Οργανωμένος και για την απολαβή του ξανθού λαδιού και μυρωδάτου κρασιού απολάμβανε τα υγρά και λεπτά στη ροή τους.

Τα πουλιά δεν ενοχλήθηκαν καθόλου από την παρουσία μου. Καθισμένα στο δροσερό σπίτι τους συνέχισαν απτόητα συνοδεύοντας το μουσικό ήχο του αέρα που μιλούσε σιγαλά κι ερωτικά με τις πευκοβελόνες.

Αφήνω το σώμα μου ν’ ακουμπήσει με την πλάτη στις πευκοβελόνες κα κλείνω τα μάτια. Αφήνω ανοιχτά τα αυτιά μου να συλλέξουν και να επεξεργαστούν τους θορύβους, ενώ η όσφρηση δοκιμάζεται από τις δυνατές μυρουδιές: το άρωμα από τις πευκοβελόνες είναι διάχυτο στην ατμόσφαιρα.

Μόλις ξαπλώνω βλέπω τον ηλιακό δίσκο να με φλερτάρει κρυφά μέσα από τα κενά που αφήνουν τα πυκνά κλαδιά του πεύκου. Έχω την αίσθηση ότι είναι ένας αδιάκριτος επισκέπτης μέσα στ η δροσιά της σκιάς του δέντρου.

Ο άνεμος φλερτάρει πιο επίμονα τώρα τα κλαδιά. Τα αναγκάζει να κινούνται στο ρυθμό του. Φεύγει κι έρχεται αλλάζοντας την ένταση και το ρυθμό κι εκείνα παραδίδονται στη γοητεία και τις ορέξεις του.

>
Καθισμένη κοντά στο παράθυρο με τους αγκώνες λυγισμένους κοιτάζει την κορφή του λόφου ανατολικά εκεί απ’ όπου ξεπρόβαλλε πριν λίγη ώρα ο ήλιος και με το πρώτα πάτημά του στην κορφή όρμησε στο δωμάτιό της καρφώνοντας την πρώτη ακτίνα του κατευθείαν στην καρδιά της.

Ακουμπά τώρα στη γωνία της πόρτας μισοκλείνοντας τα μάτια στο βλέμμα του ήλιου που τολμηρά έρχεται να διασταυρωθεί με το δικό της, πρόκληση στη λάμψη και την ακτινοβολία του, στη ζωή και στη δύναμή του.

Είναι η ώρα που η βασίλισσα στολισμένη αιθέρια περιλουσμένη με τα αρώματα της μινωικής γης κι εκείνα που έφτασαν από τα πέρατα του κόσμου για χάρη της βγαίνει, φως η ίδια, να συναγωνιστεί με το φως του ήλιου.

Με μια ανάλαφρη κίνηση των χεριών ακουμπά τους βοστρύχους που αγγίζουν το λευκό λαιμό της και κατεβαίνουν στο μισάνοιχτο μπούστο της, το γεμάτο χυμούς κι αρώματα. Χθες στεφάνωναν το κεφάλι της δεμένα με ταινίες και κοσμήματα που έστελναν πίσω τη λάμψη του φωτός που δεν μπορούσε να αναμετρηθεί μαζί της

Με ιερή σεμνότητα, αργά, τελετουργικά και επίσημα, με βήματα σταθερά κι ανάλαφρα, δρασκελίζει το ακριβό κατώφλι, το κάτασπρο όσο και τα δέρμα της, αντίθεση στα κατάμαυρα μαλλιά της. Μεγάλα αμυγδαλωτά μαύρα μάτια, εκφραστικά ή απλανή στους χώρους της θρησκευτικής έκστασης , όταν επικοινωνεί με τις δυνάμεις της φύσης και τις καλεί να γίνουν δημιουργικές

Τα πουλιά καθισμένα στα δέντρα που απλώνονται γύρω από τον κλειστό χώρο της αυλής της έχουν μαζευτεί να την καλημερίσουν. Πετάγονται

αυτόματα μόλις εμφανίζεται εκείνη, να χαιρετίσουν κι έπειτα να φτερουγίσουν γύρω της, να καθίσουν στους ώμους, στα μπράτσα της και στο κεφάλι της. Τα περιστέρια από τη στέγη περπατούν στα πόδια της. Το ερωτικό τους τιτίβισμα καταθέτει στα πόδια της τη γονιμοποιό δύναμη.

Μόνη της στην αυλή ανάμεσα στα πουλιά και τα λουλούδια με πόδι γυμνό περνά ανάμεσά τους κι εκείνα συσπειρώνονται γύρω της . Οι μέλισσες στα άνθη ρουφούν με δίψα το νέκταρ, όπως εγώ θα ήθελα να τρυγήσω την ομορφιά του κορμιού της . Θεά ανάμεσά τους, πότνια θηρών, μόνη κι αέρινη, μια εξωτική παρουσία, απλώνει ηδονικά το βλέμμα φορτωμένο ακόμα την έκσταση της χθεσινής ιεροτελεστίας, αναβιώνει την τελετουργία της σύνδεσης με τη φύση και τους οργανισμούς της.

Τα χρώματα στο πρόσωπό της η ντελικάτη όψη της, το διάφανο δέρμα της, η ανάλαφρη χαριτωμένη κίνηση των χεριών της, το κεφάλι που ακουμπά στους λεπτοκαμωμένους ώμους της… Τόσο εύθραυστη λες κι ο άνεμος που εισβάλει διακριτικά στην αυλή της φοβάται να προσθέσει την πνοή του δίπλα στην αναπνοή της να μην αλλοιώσει το άρωμά της.

Αυτή η τόσο αέρινη και εύθραυστη είναι η ίδια που χθες με τόλμη και αποφασιστικότητα είχε αδράξει τον ταύρο από τα κέρατα δαμάζοντάς τον πρώτα με τη φλογερή ματιά της. Κι αυτός υπακούοντας είχε σκύψει το κεφάλι πειθήνια στο βλέμμα της, υποταγμένος από τη δύναμη της καρδιάς της και του μυαλού της. Εκείνος ο δυνατός, ο ζωντανός θεός της μινωικής Κρήτης, είχε παραδοθεί στα απλωμένα χέρια της, τινάσσοντας τα πόδια, έτοιμος να την πάρει μαζί του να πετάξουν μακριά μόνοι οι δυο τους, να αναβιώσουν το μύθο του Δία και της Ευρώπης. Η συγκίνησή του μετουσιώθηκε σε μια κίνηση καθοδική από το αριστερό του μάτι, περήφανος και δαμασμένος, δούλος κι αφέντης της. Δεν ξέρω αν πρόλαβε άλλος κανείς ν’ αντιληφθεί την επικοινωνία των ματιών με τα απλωμένα χέρια, μια κίνηση ερωτικού καλέσματος, ένα εναέριο άπλωμα πριν ορμήσει αφέντρα στην πλάτη του, μια δύναμη μαγική που τιθασεύει την άγρια ψυχή του, όπως τη νύχτα στα βασιλικά διαμερίσματα μοιράζεται το σώμα και την ψυχή της με τον άρχοντα του παλατιού, τον άρχοντα του κόσμου. Μα τότε ήταν η στιγμή της. Η απόλυτα δική της: χωρίς αφέντες και δεσπότες. Δέσποινα και δεσπόζουσα. Χωρίς λόγια ομολόγησε σ’ όλους ότι δεν υποτάσσεται, αλλά υποτάσσει, δεν υπακούει , αλλά ορίζει.

Κι εγώ, ένας νεαρός ιερέας, κρυμμένος παραμονεύω να τη δω να βγει να σκιάσει τη λάμψη του ήλιου, να κλέψει το φως μου. Η καρδιά μου τεντωμένη χορδή έτοιμη να σπάσει στη θωριά της, μια δύναμη που εκλιπαρεί όχι μια ματιά της, παρά μόνο την παρουσία της για να δώσει σκοπό στη ζωή μου. Ακολουθώντας την τα τελευταία χρόνια σε ιεροτελεστίες, ιερές πομπές και θυσίες, τελετουργίες και γιορτές δεν έχασα ποτέ μια ματιά από την εικόνα της, μια μυρουδιά από το άρωμα της, δεν άφησα μια κίνηση από το σώμα της απαρατήρητη όταν λικνιζόταν ξεχωρίζοντας από τον κύκλο των χορευτριών με τα χέρια της να αναδεύουν στους ρυθμούς της μουσικής τα τυλιγμένα φίδια: ο φόβος του κινδύνου, αλλά και η πίστη στη δύναμή της με οδηγούσαν σε εκστατικό παραλήρημα. Όλοι αφοσιωμένοι στην ιερή τελετή. Αλλά εγώ παραληρούσα από τη μαγεία που εξέπεμπε η ίδια μαγνητίζοντας τα πλήθη που συνωστίζονταν στην ετήσια λατρευτική γιορτή με τον ερχομό της άνοιξης. Το σώμα της ελευθερωμένο από πολλά ρούχα μυρίζοντας πιότερο κι από την ίδια την άνοιξη έστελνε κύματα στις αισθήσεις μου ικανά να με οδηγήσουν στην έκσταση πολύ πριν η ίδια αρχίσει να βυθίζεται στην ιερή συγκίνηση.

>
Ομάδες επισκεπτών κινούνται αργά ή γρήγορα ανάλογα με το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η πτέρυγα του αρχαιολογικού χώρου. Μωσαϊκό γλωσσών ακούγεται όχι τόσο από τους ξεναγούς, αλλά από τους ίδιους τους επισκέπτες που εκφράζονται στη μητρική τους γλώσσα. Άνθρωποι κάθε ηλικίας, φύλου, φυλής, γλώσσας και θρησκείας περαστικοί δεν αρκούνται σ’ ένα πρόχειρο βλέμμα. Δε φαίνεται να τους ταλαιπωρεί η ζέστη του καλοκαιριάτικου μεσημεριού. Πολλοί δείχνουν να γνωρίζουν τουλάχιστον τους βασικούς χώρους. Για τους περισσότερους είναι προσκύνημα στον τόπο από τον οποίο προέρχεται το θέμα της έρευνας τους και της μελέτης τους. Ενημερωμένοι, με συμπληρωματικούς οδηγούς στα χέρια προχωρούν μεθοδικά στους χώρους του ανακτόρου. Άλλοι υπομονετικά και πειθήνια ακούν προσεκτικά τους ξεναγούς κι άλλοι εξηγούν, συμπληρώνουν ή διορθώνουν τους φίλους τους. Άνθρωποι του μύθου ξεπηδούν από τις σελίδες των βιβλίων και ζωντανεύουν με τις περιγραφές τους. Και ποιος δεν έχει ακούσει για το Μίνωα και το θρόνο του! Καθένας προσπαθεί να φανταστεί το χώρο στον οποίο κινείται, να τον προσαρμόσει φορτώνοντάς του τις δικές του προοπτικές, πλάθοντάς τον με τα δικά του νοητικά σχήματα, τοποθετώντας τον στη μήτρα της σκέψης του. Δεν παραλείπουν να φωτογραφηθούν μπροστά στα πιο σημαντικά σημεία του ανακτόρου για να θυμούνται και να έχουν να δείχνουν στους φίλους τους. Αφημένοι έστω και για λίγο στον κόσμο του παραμυθιού – του μύθου έστω- και σ’ αυτό συμβάλλει και το κλίμα των διακοπών στο πλαίσιο των οποίων πραγματοποιείται η επίσκεψή τους. Για ώρα πολλή, πολλούς τους συναντώ στις κατά τόπους στάσεις μου, άλλους τους αφήνω φεύγοντας από τον αρχαιολογικό χώρο, αν και τους βρήκα εκεί.

>
Όταν οι ίσκιοι θα μάκραιναν ετοιμάζοντας σιγά σιγά τη μεγάλη σκιά ν’ απλωθεί πάνω στ’ ανάκτορο, μια καθημερινή μέρα χωρίς γιορτές και τελετουργίες θα είχε περάσει. Το κέντρο μιας μεγάλης πολιτείας με τόσους ανθρώπους γύρω. Ο ήχος από τις κουβέντες στα διπλανά δωμάτια, στην αίθουσα των διπλών πελέκεων και στο μέγαρο του βασιλιά ήταν καθησυχαστικοί. Ένα αίσθημα ασφάλειας.

O βασιλιάς αυτό το απόγευμα δεν είχε πολλές σκοτούρες. Το λάδι είχε πια συγκεντρωθεί στα μεγάλα πιθάρια, τα αμπέλια κλαδεμένα μόλις πετούσαν τα τρυφερά τους κλωνάρια. Στα εργαστήρια οι τεχνίτες ετοίμαζαν καθένας το αντικείμενο της δουλειάς του. Και τα καράβια, τώρα που οι θάλασσες είχαν ημερέψει, άρχισαν τα ταξίδια τους να πουλήσουν τα προϊόντα που συγκέντρωσαν και να φέρουν καινούρια. Τα πρώτα ταξίδια της χρονιάς πάντα συνοδεύονταν από ένα αίσθημα ανυπομονησίας. Ήταν και η προσμονή των προϊόντων από την ανατολή: πολύτιμα, λαμπρά και ξεχωριστά, πρωτόγνωρα.

Καθώς το βραδινό αεράκι δροσέρευε, μια ανατριχίλα διαπερνούσε το κορμί. Είναι δυνατόν, είναι δυνατόν άραγε ποτέ αυτή η ομορφιά να έχει τέλος; Ο πλούτος, η δόξα και η λάμψη είναι κάτι που μπορεί κάποτε να το στερηθούν; Μα η Μεγάλη Μητέρα θα άφηνε ποτέ να γίνει κάτι τέτοιο; Τώρα την άνοιξη θα ανέβαιναν πάλι στις ψηλές κορφές να την ευχαριστήσουν για την ευφορία και την ευκαρπία της γης, για την υγεία και τη γονιμότητα των ζώων και των ανθρώπων, και να την παρακαλέσουν να είναι πάντα ευνοϊκή μαζί τους. Είναι μια τελετή που απαιτεί προετοιμασία. Όπως η γη ετοιμάστηκε και φόρεσε το καλό της φόρεμα στολισμένο με κρόκους, ίριδες, λάδανους και πολλά άλλα λουλούδια που συναντάς στα βραχώδη όρη, στις κορυφές όπου συνήθως λάτρευαν τις θεές, έτσι και εκείνη πρέπει να φορέσει το καλό της φόρεμα για να ευχαριστήσει εκείνη στην οποία οφείλονται όλα. Μαζί της ιέρειες και ιερείς θα σταυρώσουν γεμάτοι σεβασμό τα χέρια στο στήθος, θα τεντώσουν το σώμα σε στάση προσοχής με το χέρι να αγγίζει το μέτωπο αποπνέοντας δέος και σεβασμό. Κάποια αφιερώματα θα μείνουν εκεί στο ιερό της θεάς να της θυμίζουν την ευγνωμοσύνη τους, κι όταν θα φύγουν από το ιερό μέρος.

Αλλά ανεβαίνοντας εκεί ψηλά θα νιώσουν πρώτα πρώτα τυχεροί που τους χάρισε τόση ομορφιά να τη χαίρονται χωρίς κίνδυνο.

Μια ακόμα μέρα πέρασε ήσυχα. Σε λίγο τα λυχνάρια θα απλώσουν το χρυσό τους φως στους τοίχους να ζωντανέψουν τις ζωγραφιές, να μακρύνουν τις σκιές τους, να θεριέψουν τη φαντασία ν’ αρχίσει να ονειρεύεται ταξίδια από το βυθό της θάλασσας ως τις κορφές των βουνών, από τις πλούσιες εσοχές των σπηλαίων ως τις απόκρημνες προεξοχές των βράχων. Πουλί η φαντασία θα μελετά πετώντας τη νύχτα τα ταξίδια που θα πραγματοποιεί τη μέρα. Το ημίφως των λυχναριών με τη λεπτή μυρουδιά του αρωματισμένων ελαίου που καίγεται, θα συντροφεύει τα ταξίδια τους. Όταν την επομένη το πρώτο βλέμμα του ήλιου χτυπήσει τολμηρά το παράθυρό της ξυπνώντας τη γρήγορα γρήγορα να μη χάσει τίποτε από την ομορφιά κι αυτής της μέρας, θα ‘χει χαρεί μια νύχτα νοερών ταξιδιών ανακατεμένα με τη προσμονή της πραγματοποίησης των αληθινών.

Τα τελευταία πουλιά έρχονται να την καληνυχτίσουν πριν πάνε να ζεστάνουν με τις φτερούγες τους τα νιογέννητα μικρά τους. Να, τώρα ένα πουλί όρμησε μέσα στο δωμάτιο. Ο ήχος από το κελάηδημά του αντηχεί κι εκείνο μισοτρομαγμένο πετά από δω κι από κει να βρει διέξοδο να φύγει.

Όσο περνά η ώρα, οι όγκοι των δέντρων μεγαλώνουν γύρω από το ανάκτορο. Αιωνόβια δέντρα, ποιος ξέρει από πότε, συντροφεύουν τους ανθρώπους. Τη νύχτα, σπίτι των πουλιών, θα στέκονται φρουροί και για τους ανθρώπους. Έχουν ρουφήξει το νερό του χειμώνα έτοιμα να το μετατρέψουν σε δροσιά το καλοκαίρι, όταν θα καθίζουν στον ίσκιο τους.

Η πρώτη δροσερή πνοή την κάνει να σφίξει στο σώμα της την εσάρπα. Μα γιατί αλήθεια σήμερα το βραδάκι νιώθει αυτό το περίεργο συναίσθημα; Μια περίεργη ανησυχία… Εκείνος ο βραδινός εφιάλτης ξανάρχεται στο μυαλό της. Ο υπόκωφος κρότος, οι τοίχοι που γκρεμίζονται, η φωτιά που απλώνεται παντού… Ναι, αυτός, ο εφιάλτης, είναι που την κάνει να βάζει στο μυαλό της δυσάρεστα πράγματα. Είναι δυνατόν ποτέ αυτός ο κόσμος να χαθεί; Μα θα φταίει εκείνος ο γέρος που της διηγήθηκε τις προάλλες ότι κάποτε, πολύ παλιά, αυτό το παλάτι δεν ήταν έτσι. Χτίστηκε στη θέση ενός άλλου, μετά από ένα πολύ δυνατό σεισμό, όταν η γη κάτω από τα πόδια των ανθρώπων άνοιξε και όλα πήγαιναν πέρα δώθε ζαλισμένα σαν να κάθονταν πάνω σε ένα δέντρο που κάποιος το κουνούσε από τον κορμό του. Στα ερείπια εκείνου του παλατιού βρίσκομαι τώρα, σκέφτηκε. Πάνω σε ψυχές ανθρώπων που θάφτηκαν στα ερείπιά του. Αυτό θα ήθελε να πει το όνειρό μου .. αλλά η φωτιά…;

Όχι, δεν μπορεί αυτός ο κόσμος…, όχι, δεν μπορεί να χαθεί για πάντα. Μάλλον η θεά έχει ανησυχήσει που έχουμε καθυστερήσει να ανεβούμε στο ιερό της. Ναι, αυτό θα είναι. Η θεά μάς υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις μας. Δε θέλει τίποτε άλλο από τις προσφορές μας.. Ο χειμώνας φέτος ήταν μακρύς. Δύσκολο να σκαρφαλώσει κανείς στις απάτητες κορφές των βουνών για να την πλησιάσει. Και η άνοιξη άργησε να έρθει και περιμένει με ανυπομονησία. Αυτό θα είναι όλο. Πώς να χαθεί όλη αυτή η ομορφιά; Αλλά κι αυτά που διηγούνται οι παλιοί; Ότι τα παλάτια αυτά χτίστηκαν κάποτε μετά από μια μεγάλη καταστροφή. Είναι δυνατόν να ξανασυμβεί κάτι τέτοιο;

Ένας ξαφνικός φόβος την κυρίευσε. Ανέβηκε γρήγορα τις σκάλες του βασιλικού διαμερίσματος, διέτρεξε την κεντρική αυλή κι ανέβηκε στην αίθουσα των αξιωματούχων. Να προλάβει από κει να χαιρετήσει τις τελευταίες ακτίνες του ήλιου στη δύση σα να τις έβλεπε για τελευταία φορά. Να δει στο τελευταίο αντιφέγγισμα του ήλιου στην κορυφή του Γιούχτα, απ’ όπου κατέβαιναν τα νερά πλούσιο ποτάμι μετά το τέλος του χειμώνα και προοιωνίζονταν πλούσια σοδειά. Η πιο ψηλή κορφή του άστραφτε. Κι εκείνος ψηλός, δυνατός και αγέρωχος, έδινε πάντα μια αίσθηση ασφάλειας. Απέναντί της ο λόφος. Τον έβλεπε καλά από δω, χαμηλός, μα και απαγορευτικός, προκαλούσε το βλέμμα να τον διαπεράσει, τη σκέψη να τον υπερβεί, για να βρει τι βρίσκεται πέρα απ’ αυτόν.

Οι πλάκες της δυτικής αυλής χρύσιζαν από τις πλαγιαστές ακτίδες του ήλιου. Είναι αυτές που τελευταίες θα κρατούσαν τη θέρμη του. Έτρεξε γρήγορα στη δυτική αυλή. Όταν κατέβηκε, πέταξε τα παπούτσια της κι ακούμπησε με τα γυμνά της πέλματα πάνω στις γυαλιστερές γυψόπλακες που άστραφταν. Μπορούσε να νιώσει τη ζέστη που άφηνε ο ηλιακός δίσκος φεύγοντας. Τώρα ακουμπούσε στο λόφο. Τον παρακολούθησε μαγεμένη να μικραίνει και να χάνεται. Όταν κρύφτηκε ολόκληρος, έτρεξε κι ακούμπησε το βωμό. Οι γυμνές, ζεστές ακόμα, πατούσες ακούμπησαν την πλάκα του θέλοντας να ενώσουν τη ζωογόνο δύναμη του ήλιου με εκείνη των θεών. Στάθηκε εκεί αρκετή ώρα, ώσπου η βαθιά πίστη της στη θεότητα καθησύχασε τους φόβους της. Όταν οι άτακτοι χτύποι της καρδιάς της ηρέμησαν, μάζεψε τα παπούτσια της με το χέρι και προχώρησε προς τα διαμερίσματά της.

Τα λυχνάρια είχαν ανάψει σιγά σιγά στα περισσότερα διαμερίσματα του μεγάρου. Ο φόβος υποχώρησε. Η ελπίδα και η πίστη για μια ακόμη φορά έδιωξε τους πρωτόγονους φόβους. Έπρεπε να αποδιώξει τους εφιάλτες. Η ζωή συνεχιζόταν και θα συνεχιζόταν για όσο ακόμα θα το ήθελαν οι θεοί.

>
Φόρεσα «τα καλά μου» -όπως ταίριαζε- και μπήκα στο ιερό της φύσης, στο ανεξερεύνητο της γης, στο ναό του χρόνου, που ζει στο δικό του κόσμο, τον μυστήριο και σιωπηλό, τον άγνωστο και ανεξερεύνητο, τον διαθέσιμο μόνο στους τολμηρούς…. Συνειδητά αποφασίζω να βυθιστώ στο άγνωστο, εκεί που κανείς δε θα με αναζητήσει• ούτε η τεχνολογία.

Κι όμως κι εδώ ο άνθρωπος άφησε το στίγμα του δηλώνοντας εξουσιαστής του χώρου: μια συκιά αναγκάστηκε να γίνει αψίδα για να ικανοποιήσει τα ανθρώπινα γούστα, ένας βράχος ισοπεδωμένος από την πτώση στη μια του πλευρά μετατράπηκε σε κάθισμα.

Κι όμως• πάντα η ίδια μαγεία… κι όσο περισσότερο βυθίζεσαι το δέος μεγαλώνει, η ανησυχία για το άγνωστο εντείνεται, η απορία και ο θαυμασμός γιγαντώνονται. Όσο απομακρύνεσαι από το ορατό ανοίγει η σκέψη, πλαταίνει η φαντασία, ελευθερώνεται ο νους, αποδεσμεύεται από τις έγνοιες, ξεχνά τα βάρη, ενώνεται μ΄ αυτό στο οποίο ανήκει. Η βροχή των αιώνων, αέναη, ηχεί, σχηματίζει, μορφοποιεί, ρέει «σα να σταμάτησε όλη η κακία του κόσμου». Η ηρεμία της σιωπής, η προστασία της μήτρας, το τραγούδι του νερού, η παρέα των βράχων, η συνομιλία με το χρόνο, το φως της εισόδου, το σκοτάδι του άγνωστου, ο φόβος, η ελπίδα …

Όλα τα άλλα ακούγονται πολύ μακρινά σαν τον άνεμο που εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τους κλώνους των δέντρων έξω από την είσοδο της σπηλιάς. Οι ταπεινές γαζίες σειούνται σύγκορμες, ανυπεράσπιστες αγνές κοπέλες αφήνονται στον άνεμο της εφηβείας, στην ορμή του ώριμου αρσενικού, ριγούν στο χάδι του, τραντάζονται από το πάθος του, ταλαντεύονται, κλίνουν από την ορμή του και μένουν παθητικά ακίνητες στην απουσία του περιμένοντας ξανά τον ερχομό του.

p1390971.JPG

Οι πέτρινοι γίγαντες της εισόδου κλείνουν το δρόμο προς το φως διαγράφοντας τη δική τους μορφή. Το κεφάλι, η νεκροκεφαλή, φύλακας της εισόδου… η επιθανάτια αγωνία ….κοιτάζοντας το σκότος του άγνωστου αποτυπωμένο στα χαρακτηριστικά με τα κλειστά μάτια, το στόμα ορθάνοιχτο, γδαρμένο το πρόσωπο, το σώμα κατασπαραγμένο, σπρωγμένο πίσω, ατενίζοντας ψηλά σα να δέχτηκε απρόσμενο χτύπημα … Μια πρώτη προειδοποίηση του τάφου που έμαθαν ν΄ ανοίγουν κι οι άνθρωποι, όπως η φύση, για να τυλίξουν το σώμα σε μια αιώνια ζωή.

Μυρουδιά θυμιάματος που καίγεται … ψευδαίσθηση; Ο ρόλος των αισθήσεων δοκιμάζεται και κρίνεται εδώ μέσα. Δοκιμάζω τη φωνή μου στη φυσική τεχνολογία της μεγαφώνισης. Η φωνή είναι κεραυνός• αφύσικη εδώ μέσα• τα αγριοπερίστερα για λίγο τρομάζουν• έπειτα η «τάξη» αποκαθίσταται. Ένα μου λείπει: ο φωτισμός, μα ίσως τελικά να είναι βεβήλωση το τεχνητό φως• θα πρέπει να έρθεις εδώ να δεις «ιδίοις όμμασιν». Τα μάτια ανοίγουν διάπλατα να χωρέσουν την αιωνιότητα του χρόνου, μα ξέρω πως είναι μάταιο: καμία ματιά, κανένας φακός δεν μπορεί να ανιχνεύσει το μυστήριο. Συνήθως το κεφάλι στρέφεται στο φως … αναζητώντας την αλήθεια. Ποτέ δε σκέφτηκε να κάνει το αντίθετο: να κοιτάξει το …σκοτάδι …

Ο κόσμος του εκκωφαντικού θορύβου της σιωπής, αφήνει μακριά όλα τα άλλα. Η μοναδική καταιγίδα ήχου στη σιωπή είναι αυτή που κάνει ο ήχος του νερού στο σύντομο τελευταίο ταξίδι της σταγόνας από την οροφή του σπηλαίου στο δάπεδο.. Το νερό ακατάπαυστα κουβεντιάζει: σαν ποταμός, σα ρυάκι, σαν τραγούδι, σα μοιρολόγι, σα λυγμός, σαν τα τελευταία δάκρυα … Οι ομιλίες του νερού με τη πέτρα είναι η αρχή μιας αιώνιας στέρεας ζωής, που το αποτέλεσμά τους θα φανεί στο χρόνο. Περιμένω τις σταγόνες να κάνουν το ταξίδι τους, μα εκείνες αργούν• έχουν το δικό τους ρυθμό… Τ΄ αυτιά τεντώνονται ν΄ αρπάξουν και τον παραμικρό ήχο. Εδώ ο μόνος ήχος που φτάνει από το εξωτερικό περιβάλλον είναι ο θόρυβος του ανέμου στα δέντρα, κι αυτός μακρινός: συγχέεται με τον ήχο της σταγόνας• ορμητικός εκείνος, αποφασιστική εκείνη … καθένας στον κόσμο του.

Στην έξοδο η κάθαρση. Νιώθω κιόλας τη λύτρωση. «Κούφα» η ψυχή … «κούφα» τα βήματα ανηφορίζουν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην έξοδο. Η αναπνοή ασθμαίνουσα αγωνίζεται ν΄ ανασύρει από μέσα μου τα τελευταία ίχνη του ασήκωτου βάρους της ζωής. Το βάρος σιγά σιγά αρχίζει να ελευθερώνεται.

Να ήταν εδώ η μόνιμη κατοικία μου! «Άνθρωπος των σπηλαίων»: δεν ξέρω γιατί η φράση χρησιμοποιείται υποτιμητικά, για να δηλώσει την πρωτόγονη φάση του ανθρώπου, κι ως εκ τούτου την κατώτερη. Αφήνω το χώρο σ΄ εκείνα τα πλάσματα που το επέλεξαν ως μόνιμη κατοικία τους, που δεν έχουν ανάγκη τα φορτία εκείνα που ο άνθρωπος τα χαρακτηρίζει πολιτισμό.

Γυρνώ το κεφάλι μου σ΄ ένα χαιρετισμό• όχι αποχαιρετισμό. Τώρα το ξέρω καλά• είμαι σίγουρη: αυτός είναι ο ναός της ψυχής μου. Εδώ η ψυχή αίρεται στη λύτρωση μέσα από τη βύθιση στο χάος, στην ανάσταση μέσα από την πτώση στο βάθος, στην κάθαρση μέσα από το βάπτισμα στο χρόνο.

Ευχαριστώ για την ξενία και τη φιλότητα, τις διαχρονικές αξίες. Σαν τον κλέφτη παίρνω μερικές μόνο εικόνες να ΄χω να θυμάμαι στο ταξίδι της σκέψης στο χρόνο. Μέσα από τις αντιθέσεις η περατότητα του χώρου ανακινεί την ιδέα του χρονικά άπειρου. Στον περιορισμένο χώρο μεγεθύνεται η επιθυμία για την αλήθεια. Προσπαθώ να κρατήσω φεύγοντας λίγη από την ομορφιά της αλήθειας του..

Καθώς το σκοτάδι επέρχεται, το σπήλαιο συνεχίζει ομαλά, χωρίς οχλήσεις, τη φυσική του ζωή μέσα στην εύγλωττη σιωπή, τη λάλο σιωπή …

>
Μαθαίνουμε να διαβάζουμε τις πέτρες αυτού του απέραντου ερειπιώνα
Να ακουμπούμε τα δάχτυλα πάνω στα σημάδια της φθοράς τους
και να μας απαντάει ο χρόνος
Η φαντασία μας στήνει όρθιους τους τοίχους
Βάνει τους ανθρώπους να ζωντανεύουν και να περπατούν ανάμεσα τους
Τα δάχτυλα γρατζουνούν τους αιώνες να μάθουν τα μυστικά της ζωής
Κομμάτια ενός πάζλ που πρέπει να συνθέσουμε σε μια ενιαία εικόνα
όταν μας λείπει η αρχική
Μια φωνή αγωνίας που στέλνουμε στο παρελθόν
Να ενωθεί με εκείνη που έρχεται από κει
Αναζητώντας το μίτο να βγει από το λαβύρινθό της
Αυτόν που κανείς δε βρήκε ακόμη την άκρη του
Αγωνιζόμαστε να σας βρούμε κάτω από τα επάλληλα στρώματα
που συσσώρευσαν οι αιώνες πάνω σας
στρώματα χώματος είτε στρώματα ερμηνειών
Και έρχεται η σιωπή να μας πει περισσότερα
Ότι μας προκαλείτε να μιλήσουμε χωρίς λόγια
Να κοιταχτούμε στα μάτια των αιώνων
Να ακούσουμε ο ένας τη φωνή του άλλου
μέσα από τον άνεμο που σφυρίζει δυνατά στα δέντρα
Μέσα από τη μυρουδιά των φυτών που έχουν μείνει τα ίδια
Μέσα από το ίδιο άρωμα
Αφήστε μας να δούμε τα βήματα σας
Κλείνω τα μάτια για να σας δω
Κλείνω το στόμα για να μιλήσω μαζί σας
Κλείνω τα αυτιά μου στους σύγχρονους ήχους
Μα δεν ξέρω αν νιώθετε την αγωνία μου να σας πλησιάσω
Θέλω να φέρω παρθένα μάτια να σας κοιτάξουν
Παιδικά χείλη να σας διαβάσουν
Σώματα που πνίγονται μέσα στις πολυκατοικίες
Που αναζητούν να βρουν ελάχιστο χρόνο να βρουν πρώτα πρώτα τον εαυτό τους
Μέσα από τον κλεμμένο ελεύθερο χρόνο του σαββατοκύριακου
Ξέρουμε ότι δε θα έρθετε ποτέ να μας δώσετε την απάντησης που ζητάμε
Αλλά αυτή είναι κιόλας μια απάντηση

>
Tην ώρα της δύσης οι ίσκιοι της δυτικής πλευράς του ανακτόρου καλύπτουν τη μισή κεντρική αυλή. Το ίδιο θα συνέβαινε το πρωί με τις ανατολικές πτέρυγες. Αυτό το νόημα έχει εξάλλου ο προσανατολισμός β-Ν: την εκμετάλλευση και αξιοποίηση του φωτός και της σκίασης ανάλογα με τις επιθυμητές ενέργειες.

Όσο κι αν η μορφολογία του εδάφους έχει αλλάξει, φαντάζομαι ότι η πιο Ψηλή Κορφή του Γιούχτα ήταν ορατή από πολλά σημεία του ανακτόρου. Κατ’ αυτή την έννοια το παλάτι ήταν στραμμένο νότια γυρίζοντας την πλάτη του στο βορρά για ν’ αποφύγει τους ισχυρούς ανέμους προσευχόμενο γι’ αυτό στη Μεγάλη Θεά. Όταν θα διεξάγονταν οι τελετουργίες στην κεντρική ή στη δυτική αυλή, θα πρέπει να υπήρχε οπτική πρόσβαση και στροφή των ιερουργούντων προς αυτή την κατεύθυνση.

Περήφανος, ισχυρός, αλύγιστος, αλλά και γεμάτος καμπύλες που ανηφορίζουν και κατηφορίζουν σε μια νοητή κεντρική γραμμή στην πλάτη του. Κι άλλοι κοντά μου αρνούνται να χάσουν αυτές τις τελευταίες στιγμές θέλοντας να κάνουν προσομοίωση στις συνθήκες του χρόνου, αν και ξέρω ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι το ίδιο. Η κυριότερη διαφορά έγκειται στον τρόπο (λογικό ή συναισθηματικό) που αντιλαμβάνεσαι τα πράγματα.

Είναι η αίγλη του μύθου, μιας ευτυχισμένης ειρηνικής ζωής που έπλασε η αίσθηση ανικανοποίητου της ζωή της Ευρώπης που εξαπλώθηκε σ’ όλο τον κόσμο Το μοντέλου του δίκαιου βασιλιά που αξιώθηκε τον τίτλο του κριτή στον Άδη, του ευσεβούς αρχιερέα, του πλούσιου ηγεμόνα, του ικανού ηγέτη, όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος, μαγεύει τους επισκέπτες, ξεχνώντας για λίγο ότι πρόκειται για ένα συγκεντρωτικό καθεστώς. Ακόμα κι αν την προηγούμενη συμμετείχαν σε μια εκδήλωση για τη διεκδίκηση και υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, εύκολα ξεχνούν τα πλήθη που εργάζονταν – άγνωστο κάτω από ποιες συνθήκες- για τον πλούτο και τη δόξα του ηγεμόνα. Εκτός κι αν θέλουν να το ξεχάσουν στο πλαίσιο μιας γαλήνιας παραμυθένιας ύπνωσης, όπου όλα τα προβλήματα απουσιάζουν ή λύνονται αυτομάτως από μαγικές νεράιδες.

Οι ίσκιοι σιγά σιγά μακραίνουν και τώρα πια καλύπτουν όλη την αυλή. Είναι η ώρα που μετά τη ζέστη και τον κόπο της ημέρας στη δροσιά των τελευταίων στιγμών της ημέρας θα συγκεντρώνονταν ν’ αποχαιρετήσουν τον ηλιακό δίσκο, περιμένοντας τον άλλο της σελήνης. Δεν παραλείπουν να ρίξουν μια τελευταία ματιά στο Γιούχτα, που θα τον δουν να δέχεται τις τελευταίες αχτίδες του ήλιου. Με σύννεφα άσπρα ή σκούρα κι απειλητικά διατηρεί και ενισχύει την αίγλη, το δέος και το σεβασμό που τους προκαλεί.

Το τρεμοσβήσιμο του ήλιου από τη μια, το επιβλητικό ιερό βουνό από την άλλη ήταν οι κυρίαρχοι της στιγμής.

Στην Αίγυπτο λατρευόταν ως θεός, αλλά εδώ, αν κρίνουμε από τις απεικονίσεις του κυρίως σε σφραγιστικά δαχτυλίδια διαμορφώνει το πλαίσιο στο οποίο κινείται η θεότητα και οι πιστοί της.

Ο ήλιος κρύβεται και φαίνεται πίσω από το σύννεφο λίγο πιο πάνω από τα πεύκα της δυτικής αυλής που φύτεψε ο Έβανς. Ίσως στην ίδια θέση τους να βρίσκονταν άλλα, ελιές, αν πρέπει να δώσουμε βάση στην τοιχογραφία του ιερού άλσους και του τριμερούς ιερού. Ανάλογα με το σχήμα των κλαδιών και τις πυκνώσεις ή τα κενά που αφήνουν επιμένει να με κρυφοκοιτάζει με τις φλογερές ματιές του, ενώ εγώ απτόητη κρατώντας σχεδόν πάντα μαζί μου τον «κλέφτη του χρόνου» αρνούμαι να χάσω έστω και μια από τις διαφορετικές του παραλλαγές. Κάθε λεπτό κλέβω μια μορφή του για να τη δώσω στο χρόνο να τη φυλάξει, καθώς ο δικός μου δίσκος μνήμης δεν είναι τόσο ισχυρός.

Ο ηλιακός δίσκος πυρπολεί τώρα την πιο ψηλή φούντα ενός πεύκου, το οποίο διαχέει το φως του σ’ ένα άπλωμα οριζόντια στα άλλα που το συντροφεύουν. Καθισμένη στο βόρειο τοίχο της αυλής δίπλα στο κεκλιμένο επίπεδο που ανηφορίζει από την τοιχογραφία του ταύρου τον βλέπω να με κοιτάζει εξεταστικά, αλλά με αρκετό θράσος αντέχω το εκτυφλωτικά τολμηρό βλέμμα του επιμένοντας να τον δω να σβήνει χανόμενος πίσω από το μικρό πευκώνα παίρνοντας την ωραιότερη μορφή του μετουσιωνόμενος στην πιο ψηλή και εκλεκτή εκδοχή του.

Δεν υπάρχουν λόγια  να περιγράψουν το θέαμα: καθισμένη σε βράχους που μετρούν το χρόνο με τα σημάδια στο κορμί τους ως πληγές κοιτάζω μπροστά μου στο Β την ολόφωτη εκκλησία. Κόσμος πηγαινοέρχεται, ανεβοκατεβαίνει ασθμαίνοντας, μουρμουρίζοντας συνεχώς, θαυμάζοντας και ίσως απορώντας.

Ευθεία μπροστά και πίσω από τον τετράκλιτο ναό κείτεται ολόφωτη και λαμπυρίζουσα η πόλη του Ηρακλείου βουτώντας φωτισμένη στο νυχτερινό Αιγαίο. Αριστερά η κορυφογραμμή του Ψηλορείτη με απλωμένα  στην ποδιά του κάμπου μπροστά του μικρά ή μεγαλύτερα χωριά. Δεξιά σπινθιρίζουσα από τα κοντινά φώτα η σύγχρονη  κωμόπολη των Αρχανών διατηρώντας τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Και πάνω της  η σχεδόν ολόφωτη σελήνη, αρχόντισσα τ’ ουρανού, ακολουθούμενη από την Αφροδίτη ή Πούλια που μέχρι το πρωί θα έχει αλλάξει όνομα και γένος (Αυγερινός) εμφανίστηκε τη στιγμή που ο ήλιος βάφτιζε σε ολοκόκκινο ουρανό τις βουνοκορφές, το φιλί του αποχαιρετισμού της μέρας, γεμάτος υποσχέσεις για την επιστροφή του.

Φώτα παντού. Φυσικά και τεχνητά. Των χωριών, των κωμοπόλεων, των πόλεων ως εκεί που φτάνει το μάτι, αλλά κυρίως οι δυνατοί προβολείς που μετατρέπουν τη νύχτα σε μέρα. Ένας τεράστιος φωτεινός σταυρός μ’ αυτά. Κι όμως κανείς δε γοητεύεται. Όλοι πηγαινοέρχονταν όταν ο ήλιος άφηνε τις τελευταίες ανάσες του πυρπολώντας τις κορυφογραμμές της δύσης και συνάμα την ψυχή τους. Με κινητά, φωτογραφικές μηχανές και κάμερες μετακινούνταν από δω κι από κει να καταγράψουν σε ανεξίτηλο υλικό ένα μηδαμινό σημείο της γραμμής του χρόνου, ένα απειροελάχιστο από την ομορφιά του. Ένα φαινόμενο  που επαναλαμβάνεται κάθε μέρα κι όμως δεν το ‘χει χορτάσει κανείς. Οι περισσότεροι σπεύδουν να φωτογραφηθούν σ’ αυτό το φόντο ζευγαρώνοντας τον εαυτό τους με την ομορφιά του.

Ο δίσκος της σελήνης σπανιότερος αναμένεται με μεγάλη προσμονή από  την άλλη πλευρά και τα βλέμματα στρέφονται μια δεξιά και μια αριστερά να μη χάσουν πόντο από την ομορφιά ούτε του ενός ούτε του άλλου.

Άραγε…

Άραγε, σκέφτομαι,

Είναι το ίδιο όπως πριν από χιλιάδες χρόνια;

Τότε που άνθρωποι ανέβαιναν εδώ πάνω για να απευθύνουν την προσευχή, την παράκληση, την ευχαριστία σε άλλες θεότητες;

Ναι, η ίδια προσέλευση, ίσως και μεγαλύτερη, καθώς διευκολύνεται από τα ΜΜΣ,

τα δώρα,

 η επικοινωνία,

 οι εκπρόσωποι της θεότητας,

 η ανώτερη δύναμη,

ο λόγος που αναπέμπεται σ’ αυτή, αλλά…

Αλλά το συναίσθημα;

Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι το ίδιο;

Η μήπως ο υλικός μας βίος δεν του άφησε θέση να εγκατασταθεί; Η λογική μας γκρέμισε τους θεούς… Η υπεροψία του ανθρώπου που μεγεθύνει τα επιτεύγματά του, ώστε να αισθάνεται ότι η θέση του μπορεί να παραμερίσει εκείνη του θεού, η μοναξιά που φθείρει το αίσθημα επικοινωνίας ακόμα και προς το θεό, τα ποικίλα φάρμακα που δρουν ως υποκατάστατα της ανάγκης ύπαρξης μιας σκέπης, καθώς νεκρώνουν τη σκέψη και τα συναισθήματα..

Ναι, δέσποτα, θορυβούμε…

Θορυβούμε χωρίς λόγο, ενώ  θα έπρεπε να σιωπούμε γεμάτοι απορία ίσως και ντροπή για την άγνοια και την ασημαντότητά μας.

Μιλάμε χωρίς ν’ ακούμε

Κοιτάζουμε χωρίς  να βλέπουμε

Προσευχόμαστε χωρίς λόγια

Ανάβουμε κερί χωρίς να βλέπουμε φως

Είναι τόσο  τεράστιο το εγώ που μας κρύβει τον κόσμο

Δυο νεαροί δίπλα μου συζητούν ήρεμοι και πότε πότε περιεργάζονται κοιτάζοντας δεξιά κι αριστερά . Τι τους έφερε εδώ πάνω; Πώς βιώνουν την ανθρωποσύναξη; Πώς αισθάνονται τη μεταμόρφωση ;

Ποια δική τους μεταμόρφωση προσδοκούν;

Ιερό κορυφής…

Ναι, εδώ είναι κορυφή, ένα μικρό σημείο του απέραντου γήινου κόσμου, κι ακόμα μικρότερο στα όρια του σύμπαντος, που αγνοούμε.

Δε βρήκα αυτό που έψαχνε η ψυχή μου. Δεν ξέρω τι έλειπε, δεν ξέρω τι θα έπρεπε να κάνω

Είδα ανθρώπους να εκμεταλλεύονται τους άλλους αυτή την ιερή στιγμή για χρήματα

Είδα ανθρώπους πεινασμένους για άρτο , αλλά όχι για Θεό

Πολύ φοβάμαι ότι ήρθαν για το θέαμα, για τη σελήνη, από περιέργεια

Για να φορέσουν τα καλά τους, για να κάνουν κάτι διαφορετικό από τη ρουτίνα

Αλλά είναι ιερό; Ποιες συμπεριφορές ανθρώπων έχουν ιερότητα;

Είδα άγνωστους να φλερτάρουν στον οίκο του Θεού

«Ζητώ» Θεό!!!

Κάτασπρο γιασεμί

Και μυ- και μυ-
Και μυστικέ μου Αποσπερίτη
Πάρτε με πάρτε με στην Κρήτη
και μη και μη
Και μη ρωτάτε το γιατί

Οδ.Ελύτη, Τα ρω του έρωτα, Ελένη

Και πολλά τα λιόδεντρα
που να κρησάρουν στα χέρια τους το φως
κι ελαφρό ν’ απλώνεται στον ύπνο σου
και πολλά τα τζιτζίκια
που να μην τα νιώθεις
όπως δε νιώθεις το σφυγμό στο χέρι σου
αλλά λίγο το νερό
για να το ’χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του
και το δέντρο μονάχο του
χωρίς κοπάδι
για να το κάνεις φίλο σου
και να γνωρίζεις τ’ ακριβό του τ’ όνομα
φτενό στα πόδια σου το χώμα
για να μην έχεις πού ν’ απλώσεις ρίζα
και να τραβάς του βάθους ολοένα
και πλατύς επάνου ο ουρανός
για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη
ΑΥΤΟΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας !

Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί, Γένεσις

Από το πολύ να μη σκέπτομαι τίποτα και να μη συγκινούμαι από τίποτα, ξεθάρρεψε ο χρόνος και μ’ απόλυσε καταμεσής του Κρητικού πελάγους.

Έγινα χιλιάδων ετών και ήδη χρησιμοποιώ τη μινωική γραφή με τόση άνεση που ο κόσμος απορεί και πιστεύει στο θαύμα.

Το ευτύχημα είναι ότι δεν καταφέρνει να με διαβάσει.

Οδ. Ελύτη, Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, Πέμπτη, 7Μ
http://www.facebook.com/album.php?aid=11530&id=1808138411&op=6#/photo.php?pid=176708&id=1808138411

Η γραμμή του ορίζοντα έλαμψε
ορατή και πυκνή και αδιαπέραστη
Οδ. ΕΛΥΤΗ, “ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ”, Η ΓΕΝΕΣΙΣ
http://www.facebook.com/photo.php?pid=191786&id=1808138411

Πάντα η στολή σου είναι στολή νησιού είναι μύλος που γυρίζει
ανάποδα τα χρόνια
Τα χρόνια που έζησες και που τα ξαναβρίσκω να πονούν
στο στήθος μου τη ζωγραφιά τους
……

Άφηνες μια μεγάλη νύφη αφρού ανεβαίνοντας
Τίναζες το κεφάλι σου σαπουνισμένο από την πρωινή ομορφιά
Η αιθρία πλάταινε τα μάτια σου

Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Η γέννηση της μέρας

Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού
Φύγανε φύγανε
και βαθιά κάτω απ’το χώμα συννέφιασε ανεβάζοντας
χαλίκι μαύρο
και βροντές, η οργή των νεκρών
και αργά στον άνεμο τρίζοντας
εγυρίσανε πάλι με το στήθος μπροστά
φοβερά των βράχων τ’αγάλματα
Οδυσσέας Ελύτης

http://www.facebook.com/photo.php?pid=191786&id=1808138411#/photo.php?pid=192807&id=1808138411

ΑΙ ΑΥΤΟΣ αλήθεια που ήμουνα Ο πολλούς αιώνες πριν
Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά Ο Αχειροποίητος

με το δάχτυλο έσυρε τις μακρινές
γραμμές

ανεβαίνοντας κάποτε ψηλά με οξύτητα

και φορές πιο χαμηλά οι καμπύλες απαλές

μία μέσα στην άλλη
στεριές μεγάλες που ένιωσα
να μυρίζουνε χώμα όπως η νόηση

Τόσο ήταν αλήθεια
που πιστά μ’ ακολούθησε το χώμα
έγινε σε μεριές κρυφές πιο κόκκινο
και αλλού με πολλές μικρές πευκοβελόνες

Ύστερα πιο νωχελικά
οι λόφοι οι κατωφέρειες
άλλοτε και το χέρι αργό σε ανάπαυση
τα λαγκάδια οι κάμποι

κι άξαφνα πάλι βράχοι άγριοι και γυμνοί
δυνατές πολύ παρορμήσεις

Οδυσσέας Ελύτης, Άγιον Εστι, Γένεσις
http://www.facebook.com/photo.php?pid=204750&id=1808138411

Σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη τώρα πορεύομαι.

Τώρα μ΄ ακλουθούν κορίτσια κυανά

Κι αλογάκια πέτρινα… Περισσότερα

Με τον τροχίσκο του ήλιου στο πλατύ μέτωπο.

Γενεές μυρτιάς μ’ αναγνωρίζουν

Από τότε που έτρεμα στο τέμπλο του νερού

Άγιος, άγιος φωνάζοντας.

Ο νικήσαντας τον Άδη και τον Έρωτα σώσαντας

Αυτός ο Πρίγκιπας των Κρίνων είναι.

Κι από κείνες πάλι τις πνοές της Κρήτης

Μια στιγμή ζωγραφιζόμουν.

Για να λάβει ο κρόκος από τους αιθέρες δίκαιο.

Στον ασβέστη τώρα τους αληθινούς μου Νόμους

κλείνω κι εμπιστεύομαι.

Οδυσσέας Ελύτης, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ, ΤΑ ΠΑΘΗ, ΙΗ΄
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=175602&id=1808138411

Νοητή λάμψη

Κυανό διάστημα

Κάθαρση της ψυχής!… Περισσότερα

Σαν να ‘λειψε ο επίγειος θόρυβος

Σαν να σταμάτησε η κακία της μνήμης

Καθαρό πάλλεται

Το καινούριο μας όνειρο

Μας τραβάει απ’ το χέρι αόρατο χέρι

Όπου Γαλήνη γίνεται ο αθώος ουρανός

Όπου η Ψυχή ελέγχεται αναλλοίωτη.

Οδυσσέας Ελύτης, ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ, ΩΡΙΩΝ, ζ’
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=176806&id=1808138411&fbid=1082587644084

Κι αφήνουν τα μαλλιά τους διθυραμβικά να πλέκονται μες στις λατάνιες φεγγερών στοών

σαν φρούτα σπάνια που γιορτάζουνε το χνούδι του πιο χλοερού των θριάμβου

Σπινθηροβολώντας στις παλάμες γυναικών που ωράισαν τη διαύγεια… Περισσότερα

Σαν μύθοι που έσπασαν τις πύλες των βουβών ανακτόρων τους βοώντας μια καινούρια αλήθεια

Οι ώρες έρχονται που αγάπησαν τις ώρες μας

Μ’ ανοιξιάτικα χείλια και χορδές πτηνών που βγαίνουν απ’ το σφρίγος τους

Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=175610&id=1808138411&fbid=1081981748937

Σαν γυναίκα που νιώθει πια τα νιάτα της

Και χαρίζει ανοίγοντας τους κόσμους των ματιών της ηδονή ανεξάντλητη

Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Στ
http://www.facebook.com/photo.php?pid=204750&id=1808138411#/photo.php?pid=175611&id=1808138411

Κοίταξα μες στο μέλλον τους μήνες και τα χρόνια

που ξανά θα γυρίσουνε χωρίς εμένα
και δαγκώθηκα τόσο βαθιά

που αργά το αίμα μου ένιωσα ν’ αναβλύζει ψηλά
και να στάζει απ’ το μέλλον μου.

Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί, Τα Πάθη, Ιστ΄
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=175605&id=1808138411&fbid=1081973548732

Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση

Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος

Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας… Περισσότερα

Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα

Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Οδυσσέα Ελύτη, H Μαρίνα των βράχων
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=175608&id=1808138411&fbid=1081981668935

και στροφή γύρω του κάνοντας μ’ ανοιχτές παλάμες έσπειρε
φλόμους κρόκους καμπανούλες
όλων των ειδών της γης τ’ αστέρια
τρυπημένα στο ένα φύλλο τους για σημείο καταγωγής
και υπεροχή και δύναμη

ΑΥΤΟΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

Οδυσσέας Ελύτης, Άγιον Εστί, Γένεσις
http://www.facebook.com/album.php?aid=12937&id=1808138411#/photo.php?pid=204760&id=1808138411&fbid=1097959268365

Των βοδιών η προσπάθεια που σέρνουν
τους βαριούς ελαιώνες προς τη δύση

Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί
http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=205678&id=1808138411

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
ΤΑ ΠΑΘΗ
ΙΗ΄
Σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη τώρα πορεύομαι.
Τώρα μ΄ ακλουθούν κορίτσια κυανά
Κι αλογάκια πέτρινα
Με τον τροχίσκο του ήλιου στο πλατύ μέτωπο.
Γενεές μυρτιάς μ’ αναγνωρίζουν
Από τότε που έτρεμα στο τέμπλο του νερού
Άγιος, άγιος φωνάζοντας.
Ο νικήσαντας τον Άδη και τον Έρωτα σώσαντας
Αυτός ο Πρίγκιπας των Κρίνων είναι.
Κι από κείνες πάλι τις πνοές της Κρήτης
Μια στιγμή ζωγραφιζόμουν.
Για να λάβει ο κρόκος από τους αιθέρες δίκαιο.
Στον ασβέστη τώρα τους αληθινούς μου Νόμους
κλείνω κι εμπιστεύομαι.
Οδυσσέας Ελύτης

http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=175602&id=1808138411

Στων ωραίων γυναικών τα χέρια
Τα δυνατά λουλούδια με τον ήλιο μέσα τους

Οδ. Ελύτη, Τα ετεροθαλή
http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=205180&id=1808138411&fbid=1098222234939

Σαν γυναίκα που νιώθει πια τα νιάτα της
Και χαρίζει ανοίγοντας τους κόσμους των ματιών της ηδονή ανεξάντλητη

Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Στ
http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=175610&id=1808138411&fbid=1081981748937

Άνεμοι γέροντες γενειοφόροι
των παλαιών μου θαλασσών φρουροί και κλειδοκράτορες
εσείς που κατέχετε το μυστικό
σύρετέ μου στα μάτια ένα δελφίνι
Στα μάτια ένα δελφίνι συρετέ μου
να ‘ναι ταχύ, κι ελληνικό, και να ‘ναι η ώρα έντεκα!
…………

Άνεμοι γέροντες γενειοφόροι
των παλαιών μου θαλασσών φρουροί και κλειδοκράτορες
εσείς που κατέχετε το μυστικό
στην καρδιά την Τρίαινα χτυπήσετέ μου
και σταυρώσετέ μου την με το δελφίνι
Το σημείο που είμαι: αλήθεια ο ίδιος
με την πρώτη νεότητα ν’ ανεβώ
στο γλαυκό τ’ ουρανού – κι εκεί να εξουσιάσω!

Οδ. Ελύτης,Άξιον εστί, Τα πάθη, ΙΒ΄
http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=205544&id=1808138411

και στα μάτια μέσα των βυθών ανερμήνευτος έμεινε ο αστερίας
Οδ. Ελύτης,Άξιον εστί, Τα πάθη, ΙΔ΄
http://www.facebook.com/photo.php?pid=205182&id=1808138411

Πουλιά το βάρος της καρδιάς μας ψηλά μηδενίζοντας
Και πολύ γαλάζιο που αγαπήσαμε!

Οδυσσέας Ελύτης, ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΙΔ΄
http://www.facebook.com/photo.php?pid=205182&id=1808138411#/photo.php?pid=204750&id=1808138411

Και να παίζει με τ’ άσπρο και το κυανό η ψυχή μου

Οδυσσέας Ελύτης, ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
http://www.facebook.com/topic.php?topic=12861&post=65865&uid=257689799408#post65865

Τα θεμέλιά μου στα βουνά
και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
 και πάνω τους η μνήμη καίει
άκαυτη βάτος.

Οδ. Ελύτης, Το Άξιον εστί, «Τα πάθη», Ε΄, 1-4. 1959. Ποιήματα. Ίκαρος, 2002. 145.
http://www.facebook.com/photo.php?pid=205182&id=1808138411#/photo.php?pid=176933&id=1808138411

ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
ΓΕΝΕΣΙΣ
ΙΔ΄
…………….
Τείχισε τις πλευρές του κόσμου
Και από το μέρος τ’ ουρανού σήκωσε τις εννέα επάλξεις
Και στην πλάκα επάνω του βωμού θυσίασε το σώμα
Τους φρουρούς πολλούς έστησε στις εξόδους
………………….

Οδυσσέας Ελύτης
http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/photo.php?pid=189710&id=1808138411

Να γιατί γράφω. Γιατί η Ποίηση αρχίζει από κει που την τελευταία λέξη δεν την έχει ο θάνατος.
Οδυσσέας Ελύτης
«Πρώτα-πρώτα», Ζ. Ανοιχτά Χαρτιά. Αστερίας, 1974. 142
http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/album.php?aid=11754&id=1808138411&page=2

Το ενδόμυχο φως που ασπρογαλιάζει

κατ’ εικόνα και ομοίωση του απείρου

τα χωρίς εκμαγείο βουνά που βγάζουν

απαράλλαχτες όψεις του αιωνίου

ΤΑ ΒΟΥΝΑ με την οίηση των ερειπίων

το βουνά τα βαρύθυμα, τα μαστοφόρα

τα βουνά τα σαν ύφαλα μιας οπτασίας

τα κλεισμένα ολούθε και τα σαραντάπορα

Οδ. Ελύτης,Άξιον εστί, Δοξαστικόν
http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/photo.php?pid=177529&id=1808138411&fbid=1083152098195

Θέ μου Πρωτομάστορα στα βουνά με θεμέλιωσες!

Οδ. Ελύτης, Άξιον εστ, ίΤα πάθη, δ’
http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/photo.php?pid=179180&id=1808138411&fbid=1084127322575

Και για σένα κανείς δεν είχε ακούσει
Για σένα ούτε το δίκταμο ούτε το μανιτάρι
Στα μέρη τ’ αψηλά της Κρήτης τίποτα
Για σένα μόνο δέχτηκε ο Θεός να μου οδηγεί το χέρι

Οδ. Ελύτης, Μονόγραμμα
http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/photo.php?pid=176934&id=1808138411

Την ώρα που βραδιάζει στων βράχων το απλησίαστο
Οδ. Ελύτης, Μονόγραμμα

http://www.facebook.com/profile.php?ref=profile&id=1808138411#/photo.php?pid=179180&id=1808138411

Μες στο βαθύ ουρανό
Κάθε βουνό και η υπογραφή του.

Οδ. Ελύτη, Εκ του πλησίον
http://www.facebook.com/photo.php?pid=176933&id=1808138411

Μόνος εκόλπωσα τις ευωδιές
Επάνω στον αγρό με τις αλκυονίδες
Τάισα τα λουλούδια κίτρινο βουκόλισα τους λόφους
Επυροβόλησα την ερημιά με κόκκινο

Οδ. Ελύτης, Το Άξιον εστί, Τα πάθη, Δ

http://www.facebook.com/album.php?page=2&aid=11754&id=1808138411#/photo.php?pid=204757&id=1808138411

Ένα σημείο Ένα σημείο
και σ’ αυτό πάνω ισορροπείς και υπάρχεις
κι απ’ αυτό πιο πέρα ταραχή και σκότος
κι απ’ αυτό πιο πίσω βρυγμός των αγγέλων
-Ένα σημείο Ένα σημείο
και σ’ αυτό μπορείς απέραντα να προχωρήσεις
ή αλλιώς τίποτε άλλο δεν υπάρχει πια
Κι ο Ζυγός που, ανοίγοντας τα χέρια μου, έμοιαζε
Να ζυγιάζει το φως και το ένστικτο ήτανε

ΑΥΤΟΣ
Ο κόσμος ο μικρός , ο μέγας!

Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί
http://www.facebook.com/photo.php?pid=176898&id=1808138411

Και στις πέτρες μέσα τράβηξε κλωστές
κι απ’ τα σπλάχνα της γης ανέβασε σχιστόλιθο
ένα γύρο σ’ όλη την πλαγιά τα πλατιά στερέωσε σκαλοπάτια

Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί, Γένεσις
http://www.facebook.com/album.php?page=3&aid=12437&op=12&id=1808138411#/photo.php?pid=192155&id=1808138411

Για σένα σαν καρφίτσα η μυρωδιά η πικρή
Που βρίσκει μες στο σώμα και πού τρυπάει τη θύμηση
Και να το χώμα, να τα περιστέρια, να η αρχαία μας γη.
Οδυσσέας Ελύτης. Το μονόγραμμα (1971)
http://www.facebook.com/topic.php?topic=12861&post=65880&uid=257689799408#post65880

“Mια μέρα που ένιωθα να μ’ έχουν εγκαταλείψει όλα και μια μεγάλη θλίψη να πέφτει αργά στην ψυχή μου, τράβηξα εκεί που περπατούσα μες στα χωράφια χωρίς σωτηρία, ένα κλωνάρι άγνωστου θάμνου. Το ‘κοψα Κι το ‘φερα στο πάνω χείλι μoυ. Ευθύς αμέσως κατάλαβα ότι ο άνθρωπος είναι αθώος. Το διάβασα σ’ αυτή η στυφή από αλήθεια ευωδιά τόσο έντονα που πήρα να προχωρώ τα δρόμο της με ελαφρό βήμα και καρδιά ιεραποστόλου. Ώσπου, σε μεγάλο βάθος, μου έγινε συνείδηση πια, ότι όλες οι θρησκείες λέγανε ψέματα.

Ναι, ο Παράδεισος δεν ήτανε μια νοσταλγία. Ούτε, πολύ περισσότερο μια ανταμοιβή. Ήταν ένα δικαίωμα.”
http://www.facebook.com/album.php?page=3&aid=12437&op=12&id=1808138411#/photo.php?pid=191788&id=1808138411

Είδα μέσα στα σπίτια καθαρά σαν να μην ήταν τοίχοι
με το λύχνο στο χέρι να περνούν γερόντισσες
τα χαράκια στο μέτωπο και στο ταβάνι

και άλλοι νέοι με το μουστάκι που έζωναν άρματα στη μέση τους
αμίλητοι

δύο δάχτυλα πάνω στη λαβή
εδώ κι αιώνες.

Οδυσσέας Ελύτης, ‘Αξιον Εστί
http://www.facebook.com/#/photo.php?pid=214093&id=1808138411