Έκθεση ιδεών στο Λύκειο: Η (αν)ελευθερία του λόγου
της Χριστίνας Κατερινοπούλου (Γ1)
«Έκφραση- Έκθεση» είναι ο τίτλος του μαθήματος. Σίγουρα ηχεί ειρωνικά, αν αναλογιστεί κανείς κατά πόσο πρόκειται για ελεύθερη έκφραση ιδεών. Άραγε οι μαθητές προβάλλουν απόψεις που πραγματικά ενστερνίζονται ή παγιδεύονται στην προβολή «γενικά αποδεκτών ιδεών» ;
Ιδιαίτερα στην Γ’Λυκείου, οι μαθητές πολλές φορές καταπνίγουν τις ιδέες τους, τις προσωπικές τους τοποθετήσεις πάνω σε κάποια θέματα έχοντας το φόβο της απόρριψής τους από τους εξεταστές. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που καλούνται να υποστηρίξουν θέσεις , οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τις δικές τους αντιλήψεις. Δυστυχώς, δε σκέφτονται κριτικά, δε στοχάζονται, δε διαμορφώνουν τις δικές τους απόψεις αλλά αναλώνονται στην υιοθέτηση «τυποποιημένων» θέσεων. Η τραγικότητα της κατάστασης συνίσταται στο γεγονός ότι η επιλογή αυτή γίνεται συνειδητά από τους μαθητές. Πολύ πιθανό ο περιορισμός των θεμάτων και η συγκεκριμένη δομή που «επιβάλλεται» να ακολουθήσουν λειτουργούν αποθαρρυντικά. Γι’ αυτό και προτιμούν να «θυσιάσουν» τις διαφορετικές, καινοτόμες, ίσως και ρηξικέλευθες ιδέες τους, καθώς αντιμετωπίζουν μόνο χρησιμοθηρικά το μάθημα της Γλώσσας , εγκλωβισμένοι στη βαθμοθηρία και στην απερίγραπτη «τρέλα» που επικρατεί πριν τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Ωστόσο, η τακτική αυτή μπορεί να αποδειχθεί μία ανησυχητική στάση ζωής, καθώς οι νέοι καθίστανται επιρρεπείς στη συμβατικότητα, στην ιδεολογική αλλοτρίωση και στον κοινωνικό κομφορμισμό.
Οι απειλές αυτές αναδεικνύουν την ανάγκη μιας διαφορετικής προσέγγισης του μαθήματος της Γλώσσας. Ας σκεφτούμε, καταρχήν, πόσο ανεπαρκείς είναι οι δύο διδακτικές ώρες του μαθήματος που κινητοποιεί τη σκέψη, οξύνει την κριτική ικανότητα και καλλιεργεί την ικανότητα του λόγου. Αναμφισβήτητα, οι ώρες διδασκαλίας του μαθηματος της γλώσσας είναι απαραίτητο να αυξηθούν, ώστε να διαθέτουν οι μαθητές περισσότερο χρόνο για επαφή με κείμενα, για προβληματισμό και γλωσσική άσκηση. Σημαντικός παράγοντας είναι η διεύρυνση των θεμάτων και η προσέγγιση τους από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η διδακτέα ύλη δε θα πρέπει να περιορίζεται σε κλασικά θέματα, αλλά να αγγίζει και επίμαχα θέματα με αμφισβητούμενο χαρακτήρα, σχετικά με τα οποία θα μπορούσαν να διατυπωθούν ενδιαφέρουσες απόψεις. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα, που όμως θα παραμείνει ατελέσφορο αν δεν συνδυαστεί με μία ελευθερία στη δομή των γραπτών κειμένων. Σαφώς, η οργάνωση του λόγου πρέπει να έχει μία λογική αλληλουχία, είναι όμως απαραίτητο να «χαλαρώσει» η αυστηρότητα της δομής, που ωθεί τους μαθητές στη χρήση στερεότυπων εκφράσεων. Δεν πρέπει, βέβαια, να ξεχνάμε και το ρόλο του δασκάλου. Η αρωγή του είναι καθοριστική για την συστηματική καλλιέργεια της ικανότητας του λόγου. Ο δάσκαλος οφείλει να προάγει το διάλογο και να εξάρει την αξία του, να είναι πρόθυμος να ακούει τις απόψεις των μαθητών και να μην προβάλλει τον εαυτό του ως αυθεντία. Ο ρόλος του πρέπει να είναι επικουρικός, ώστε οι μαθητές να είναι οι «πρωταγωνιστές» της τάξης. Αυτοί επιβάλλεται να κινούν τα νήματα της συζήτησης και ο δάσκαλος να λειτουργεί ως καθοδηγητής τους.
Πρόκειται για επιβεβλημένες αλλαγές που, αν πραγματοποιηθούν, θα βοηθήσουν τους μαθητές αφενός να εκφράζονται ελεύθερα και αφετέρου να καλλιεργήσουν τις ικανότητές τους στο λόγο. Σε αντίθετη περίπτωση, θα παραμείνουν εγκλωβισμένοι στην «προπαγάνδα» που υφίστανται, η οποία τους μετατρέπει σε άκριτα, άβουλα και ανελεύθερα όντα. Πράγματι, μόνο ανελεύθερος μπορεί να χαρακτηριστεί κάποιος που δεν μπορεί να εξωτερικεύσει τις απόψεις του.
