Γιορτάζοντας την αποκριά!!!

Η αποκριά αποτελεί προέκταση των εορτασμών της Πρωτοχρονιάς, έτσι όπως την γιόρταζαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί. Σκοπός αυτής της γιορτής ήταν η μαγική υποβοήθηση της γης προκειμένου να βλαστήσει. Με το πέρασμα όμως του χρόνου η γιορτή της Αποκριάς ισορρόπησε τη διαφορά ανάμεσα στον σημερινό εορτασμό της Πρωτοχρονιά, τον Ιανουάριο, και στον παλαιότερο, τον Μάρτιο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της αποκριάς είναι οι μεταμφιέσεις των ανθρώπων, ο χορός και τα χτυπήματα της γης με τα πόδια, καθώς επίσης και τα φαγοπότια που συμβολίζουν την ευφορία της γης, οι φωτιές που συμβολίζουν το πέρασμα από τον χειμώνα στην άνοιξη και πολλά άλλα.

Οι μεταμφιεσμένοι έχουν διάφορα ονόματα, όπως: κουδουνάτοι, μασκαράδες, καρνάβαλοι, προσωπεία.

Η περίοδος της αποκριάς λέγεται και Τριώδιο. Ξεκινά την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και διαρκεί τρεις εβδομάδες:

1η Εβδομάδα: λέγεται προφωνή ή προφωνέσιμη γιατί παλαιότερα κάποιος διαλαλούσε από το ψηλότερο σημείο της περιοχής όπου ζούσε της αρχή της αποκριάς. Είναι η εβδομάδα των ψυχών. Παλαιότερα οι άνθρωποι πίστευαν ότι την εβδομάδα αυτή οι ψυχές των ανθρώπων που έχουν φύγει από τη ζωή απολύονται και ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο. Γι αυτό το λόγο ονομάζεται και “αμολυτή” ή “απολυτή”.

2η Εβδομάδα: έχει την αστεία ονομασία “άρτσι – βούρτσι” ή “κρεατινή” γιατί τρώμε ό,τι να ΄ναι και δεν νηστεύουμε! Είναι η εβδομάδα της Τσικνοπέμπτης. Μετά από αυτήν την εβδομάδα σταματάμε να τρώμε κρέας.

3η Εβδομάδα: λέγεται “τυρινή” ή “μακαρονού” γιατί τρώμε τυρί (δεν τρώμε όμως κρέας) και μακαρόνια αντίστοιχα.

Η σημαντικότερη μέρα της αποκριάς είναι η τελευταία Κυριακή της Τυροφάγου. Οι γιορτές της αποκριάς τελειώνουν με την Καθαρά Δευτέρα που είναι και η πρώτη μέρα της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής. Για τον λόγο η Καθαρά Δευτέρα λέγεται και Αρχιδευτέρα ή Πρωτονήστιμη.

Τα τραγούδια της αποκριάς είναι κυρίως σατυρικά ως προς το ήθος των ανθρώπων και τα ελαττώματά τους. Τραγουδιούνται στους χορούς. Αξιοσημείωτα είναι και τα σατυρικά τραγούδια που συνδέονται με μιμικές κινήσεις. Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο, το οποίο σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οφείλεται στην έμφυτη μιμική διάθεση του ανθρώπου και στην χαρά που αισθάνεται από την μίμηση, οι οποίες είναι βασικές αιτίες για τη γένεση της ποίησης. Στη σημερινή εποχή οι μιμικές κινήσεις γίνονται για να προκαλέσουν ευθυμία. Αρχικά όμως είχαν μυστηριακό και λατρευτικό χαρακτήρα για τη σπορά και τη γονιμοποίηση της γης. Ξεχωριστή κατηγορία σατιρικών τραγουδιών είναι αυτά που αναφέρονται στα ζώα.

ΠΕΝΤΕ ΠΟΝΤΙΚΟΙ

(δημοτικό τραγούδι από το Κεφαλόβρυσο Ναυπακτίας)

Πέντε ποντικοί και δεκαοχτώ νυφίτσες

γάμο κάνανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

γάμο κάνανε μ’ ένα σπυρί σιτάρι

και το πλένανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

και το πλένανε στου βελονιού την τρούπα

και το λιάζανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

και το λιάζανε στου πουρναριού το φύλλο

και τ’ αλέθανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

και τ’ αλέθανε στου σφοντυλιού την τρύπα

το σακιάζανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

το σακιάζανε στης ψείρας το τομάρι

το φορτώνανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

το φορτώνανε στου ψύλλου τα καπούλια

ψείρα ζύμωνε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

ψείρα ζύμωνε, κοριός εθερμολόγα

κι εγλεντούσανε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.

[Σημείωση: τόσο το κείμενο όσο και οι στίχοι του τραγουδιού “Πέντε ποντικοί” είναι βασισμένα στην έκδοση του Κ.Α.Λ.Μ.Ε. Εαρινές γιορτές α. Τα αποκριάτικα]