Κωσταριδάκη Καλλιόπη

Ο Διγενής ψυχομαχεί

ΔΗΜΟΤΙΚΑ  ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Κατηγορίες

Χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το πού αναφέρονται . Έτσι έχουμε αυτά που αναφέρονται σε :

α. Δημόσια ζωή (π.χ. ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι για την άλωση πόλεων κτλ.)

β. Εκδηλώσεις και συνήθειες της  ιδιωτικής ζωής  (π.χ. της ξενιτιάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, της αγάπης κτλ.

γ.  Παραλογές, που αποτελούν από μόνες τους μιαν ιδιότυπη και ξεχωριστή μορφή δημοτικών τραγουδιών. Είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που  εξιστορούν δραματικές  κυρίως περιπέτειες της ζωής  πραγματικές ή  φανταστικές  (κάποιο περιστατικό  , μια παράδοση , ένα μύθο )

Βασικά χαρακτηριστικά : Αναπτύσσουν ένα μύθο , αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαιότερους μύθους αλλά και νεότερες παραδόσεις, παρουσιάζουν παραμυθικά και εξωλογικά στοιχεία, γρήγορη εξέλιξη και έντονη δραματικότητα.

Βασικά χαρακτηριστικά 

1. Λόγος απλός ,φυσικός , ανεπιτήδευτος

2. Δεν εκφράζουν προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.

• Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών : 15σύλλαβος ιαμβικός στίχος με την τομή (παύση) στην 8^η συλλαβή, δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, παραλείπονται τα ασήμαντα και όσα εύκολα εννοούνται και έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.

3. Λιτότητα εκφραστικών μέσων.

4. Γλώσσα  ζωντανή, παραστατική με έντονη χρήση των ρημάτων και των ουσιαστικών.

5. Επαναλήψεις :συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου π.χ. Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανιτών

6. Χρήση στερεότυπων εκφράσεων  ( «τρία πουλάκια κάθονται»,κ.λ.π.)

7. Άσκοπα ερωτήματα( «μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)

8. Υπάρχουν πολλές  αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές .

9. Προσωποποιήσεις .

10. Άμεσος λόγος ή  διάλογος που κάνει το λόγο πιο παραστατικό και ενδιαφέρων. Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη  ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών  τραγουδιών )

Διαβάστε εδώ για τη νεοελληνική μετρική

“Ο Διγενής ψυχομαχεί” από τον αξέχαστο Νίκο Ξυλούρη

Δείτε εδώ το διαδραστικό σχολικό βιβλίο

Βασίλειος Διγενής Ακρίτας

Οι Ακρίτες φρουρούσαν τα Βυζαντινά σύνορα από τους εχθρούς. Έγιναν γνωστοί γιατί πολέμησαν και νίκησαν τους  Άραβες από τον Εύξεινο Πόντο έως τη Μεσοποταμία. ΄Ηταν θαυμαστοί και γι’ αυτό τους εξύμνησαν στα ακριτικά τραγούδια. Η αυτοκρατορία τους έδινε γη για καλλιέργεια (στρατιωτόπια), άλογα και πανοπλίες. Επίσης τους απάλλασσε από τους φόρους. 

Ο πιο ξακουστός απ’ όλους ήταν ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Ήταν γενναίος, ανδρείος και πολύ καλός πολεμιστής. Είχε ξεχωριστή δύναμη και νεανική καρδιά. Είχε πατέρα ΄Αραβα όπου έκλεψε την κόρη του βασιλιά Ανδρόνικου Ειρήνη, από το σπίτι της και την έκανε γυναίκα του. Η Ειρήνη έπεισε τον άνδρα της να γίνει Χριστιανός. Ο Διγενής Ακρίτας γεννήθηκε από αυτό το γάμο. Το όνομά του Διγενής προέρχεται από το ό,τι είχε ΄Αραβα πατέρα και Βυζαντινή μητέρα. Δηλαδή είχε δύο γένη. Το επιθετό του “Βασίλειος” σημαίνει Βασιλικός. Ονομάζεται Ακρίτας γιατί άνηκε στα στρατιωτικά σώματα του Βυζαντινού κράτους.

Το έργο του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα ήταν η απόκρουση των βαρβάρων. Ο Διγενής Ακρίτας νικά και εξοντώνει τους Απελάτες, οι οποίοι συμμάχησαν με τους ΄Αραβες και πήραν τη γυναίκα του. Μονομαχεί και νικά την ανίκητη Αμαζόνα Μαξιμώ, όπου τον ερωτεύεται για την ανδρεία του και του ζητά να γίνει γυναίκα του ή σκλάβα του.Καταφέρνει και φτάνει στον Ευφράτη και μαζί με τους Ακρίτες παίρνει τη γυναίκα του. Χτίζει ένα μεγαλόπρεπο πύργο και τον στολίζει με διάφορες μορφές ηρώων που έχει σαν πρότυπα.

Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είχε δύο οράματα. Το πρώτο ήταν να πεθάνει πάνω στη μάχη.
Το δεύτερο ήταν να γίνει θαυμαστός σαν όλους τους σπουδαίους ήρωές του: Αχιλλέα, Ηρακλή, Μ. Αλέξανδρο και τον προστάτη του ΄Αγιο Γεώργιο.

Οι Ακρίτες είχαν πολύ συχνά πολέμους με γειτονικούς λαούς γιατί προσπαθούσαν να υπερασπιστούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Πολέμησαν με τους Σαρακηνούς και τους Απελάτες οι οποίοι με αρχηγό το Φιλλόπαπο συμμαχούν με τους ΄Αραβες και παίρνουν τη γυναίκα του Διγενή.

Ο Διγενής Ακρίτας ήθελε να πεθάνει πάνω στην μάχη όπως όλοι οι ήρωες. Είχε όμως ένα κοινό θάνατο που δε το παραδέχτηκε ποτέ ο λαός.
Γυρίζοντας από ένα άγριο κυνήγι έπεσε βαριά άρρωστος. Η αρρώστια του ήταν αθεράπευτη.Ο Διγενής μαντεύοντας το θάνατό του φώναξε τη γυναίκα του και τη συμβούλεψε να παντρευτεί ένα γενναίο άνδρα, χωρίς να την ενδιαφέρουν τα πλούτη. Αμέσως μετά ξεψύχησε.

Στο “΄Επος του Διγενή” το πλήρες ονομά του είναι Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Γράφτηκε για την ανδρεία του, το θάρρος του, τα κατορθώματά του, τους έρωτές του.

Το έπος του σώζεται σε έξι παραλλαγές και θεωρείται το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας του δεν είναι γνωστός, πρέπει όμως να είναι κάποιος λόγιος, ίσως μοναχός που ζούσε στα τέλη του 11ου αιώνα και καταγόταν από τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους.

Ως πρώτο υλικό για το έπος του χρησιμοποίησε όπως φαίνεται, τους θρύλους και τις παραδόσεις γύρω από διάφορους βυζαντινούς αρχηγούς.

Το έπος δεν είναι Ιστορία πραγματικών γεγονότων ή πραγματική βιογραφία. Αναμφισβήτητα υπάρχει κάποιος ιστορικός πυρήνας, που ο ποιητής χρησιμοποίησε ως έναυσμα.Πήρε όμως πολλές πληροφορίες από διάφορους ιστορικούς της εποχής του, τις οποίες χρησιμοποίησε συγχέοντάς τες με διάφορα άλλα στοιχεία. Έτσι γύρω από τον κεντρικό αρχικό πυρήνα περιέπλεξε πολλά φανταστικά πρόσωπα και γεγονότα, πράγμα που κάνει τον μελετητή να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στην προσπάθεια εξακρίβωσης της ιστορικής αλήθειας.

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο Πενταδάκτυλος και η Πέτρα του Διγενή

Ο Διγενής Ακρίτας ήταν ο πιο αντρειωμένος από όλους τους Ακρίτες οι οποίοι φύλαγαν τα σύνορα του Βυζαντίου. Ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Σαρακηνών στα βουνά της Μ.Ασίας.

Μια μέρα καταδίωκε εκεί ένα ξακουσμένο στην παλικαριά Σαρακηνό, ο οποίος νικημένος σε πολλές μονομαχίες από το Διγενή, αποφάσισε να φύγει από τα μέρη εκείνα, γιατί κατάλαβε πως δεν μπορούσε να γλιτώσει από τα χέρια του. Μπαίνει λοιπόν σε ένα καΐκι και φεύγει για την Κύπρο. Ο Διγενής τον είδε μεσοπέλαγα. Από τον όγκο κατάλαβε πως είναι ο Σαρακηνός και αποφάσισε να τον καταδιώξει και στην Κύπρο.

Ο Σαρακηνός αποβιβάστηκε στ’ ακρογιάλια της Κερύνειας (βόρεια της Κύπρου) και προχώρησε κατά την Κυθρέα με σκοπό να δρασκελίσει τον κάμπο της Μεσαορίας και να φτάσει στην Αμμόχωστο για να μπει σε άλλο πλοίο να πάει στη Συρία. Έτσι θα’ χανε τα ίχνη του ο Διγενής. Ο Διγενής μπήκε αμέσως σε ένα καΐκι και έφτασε στ’ ακρογιάλια της Κερύνειας. Μόλις ξεκίνησε από την ακρογιαλιά βλέπει να ορθώνεται μπροστά του το βουνό του Πενταδάκτυλου και να κρύβει το Σαρακηνό και τα ίχνη του. Δοκιμάζει να προχωρήσει μα το βουνό είναι μαλακό σαν ζυμάρι και δεν μπορεί να το περάσει περπατητός. Ακουμπά τότες το δεξί του χέρι στο πελώριο κοντάρι του, φουχτώνει με το αριστερό την κορφή του βουνού και σαν πουλί πετά πάνω από το βουνό. Μ’ ένα πήδημα βρέθηκε πάνω από την Κυθρέα. Τα πέντε δάκτυλα του χεριού του αποτυπώθηκαν στη μαλακή κορφή του βουνού κι έμειναν από τότε τα σημάδια τους εκεί, για να δώσουν στο βουνό το όνομα Πενταδάκτυλος.

Ένα πρωί ο Διγενής διέκρινε μακριά μέσα στον κάμπο έναν όγκο σαν λόφο να προχωρεί κατά την Αμμόχωστο.

-«Νάτος! Αυτός είναι», είπε. «Πού πας, μωρέ», φώναξε δυνατά κι άδραξε από εκεί ένα πελώριο βράχο και τον έριξε με όλη του τη δύναμη στο Σαρακηνό. Δεν πέτυχε όμως το σκοπό του, γιατί η γυναίκα του που φοβήθηκε μήπως σκοτωθούν άλλα πλάσματα άρπαξε το Διγενή από το μπράτσο τη στιγμή που έριχνε το βράχο. Έτσι ο βράχος δεν έφτασε ως το Σαρακηνό κι έπεσε κοντά στη ρίζα του βουνού, μπήχτηκε στη γη και έμεινε εκεί ως τα σήμερα, με το όνομα Πέτρα του Διγενή. Ο Σαρακηνός γλίτωσε κι έφυγε στον τόπο του.

Στα παράλια του χωριού της Χλώρακας σώζονται τα απομεινάρια του μεγάλου αυλακιού του Διγενή που έφερνε το νερό από πολύ μακριά από την Τάλα, στο παλάτι της Ρήγαινας. Ο Διγενής ήταν ένας θρυλικός υπεράνθρωπος με σωματική δύναμη και ανδρεία, προασπιστής των ακριτικών Ελλήνων.Ο Διγενής Ακρίτας αγάπησε τη Ρήγαινα που ήταν βασίλισσα της Κύπρου και είχε τον πύργο της στα Παλιόκαστρα κοντά στην Χλώρακα. Όταν την είδε ο Διγενής την αγάπησε και ήθελε να την πάρει γυναίκα του. Η Ρήγαινα για να τον παντρευτεί του ζήτησε να κτίσει αυτό το μεγάλο αυλάκι, όπως και έγινε. Όμως η Ρήγαινα τον γέλασε και κατόπιν φοβούμενη την οργή του μπήκε σε μια βάρκα για να φύγει απο τη Κύπρο.Ο Διγενής οργισμένος της έριξε μια πέτρα που έπεσε μέσα στη θάλασσα,και έχει μείνει μέχρι σήμερα και λέγεται¨νησίν του Διγενή¨.

ΠΗΓΗ: http://spirit16.blogspot.gr/2008/12/blog-post_9027.html