Κωσταριδάκη Καλλιόπη

5η Ενότητα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Η δράση εξελίσσεται στον ίδιο χώρο και το γλέντι των μνηστήρων συνεχίζεται από τότε αδιάκοπα. Το τραγούδι του Φήμιου, που καθηλώνει τους μνηστήρες, θλίβει την Πηνελόπη και την εμφανίζει στο προσκήνιο για να ζητήσει από το Φήμιο να σταματήσει και να τραγουδήσει κάποιο άλλο. Τότε παρεμβαίνει ο Τηλέμαχος και της θυμίζει τη θέση  της και το δικό του ρόλο.  Οι μνηστήρες εκδηλώνονται με θόρυβο και δίνουν έτσι την αφορμή στον Τηλέμαχο να τους απευθύνει λόγο ελεγκτικό και αντρίκιο ως κύριος του σπιτιού. Εκείνοι αιφνιδιάζονται και απορούν με το θάρρος του, ο Αντίνοος μάλιστα του καταλογίζει έπαρση και τον καταριέται , αλλά ο Τηλέμαχος του απαντά συγκρατημένα. Παρεμβαίνει ο Ευρύμαχος ειρωνικά, διπλωματικά, για να αποσπάσει πληροφορίες , αλλά ο Τηλέμαχος τον καθησυχάζει κρύβοντας το μυστικό του. Οι μνηστήρες συνεχίζουν το γλέντι ως το βράδυ, οπότε και φεύγουν για τα σπίτια τους, ενώ ο Τηλέμαχος ξαγρυπνά μελετώντας τις συμβουλές της θεάς.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Η εμφάνιση της Πηνελόπης στο μέγαρο (361-383)

Ο διάλογος του Τηλέμαχου με τη μητέρα του (384-409)

Ο διάλογος Τηλέμαχου-μνηστήρων (410-466)

Ο Τηλέμαχος αποσύρεται στο δωμάτιό του (467-497)

 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

•   361-373, 401-410, 473-487 ….: Τριτοπρόσωπη αφήγηση στους στίχους:.

• 374-383, 433-444, 446-458, 460-466: Πρωτοπρόσωπη αφήγηση (διάλογος). Με το διάλογο ο ποιητής διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών, κάνει το κείμενο πιο παραστατικό και αποκαλύπτει το χαρακτήρα των ομιλητών του. 

 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ

– Οι αοιδοί : Ο Φήμιος είναι ο ένας αοιδός που συναντάμε στην Οδύσσεια και ο άλλος είναι ο Δημόδοκος , που ζει στο παλάτι των Φαιάκων). Οι αοιδοί τραγουδούσαν τα κατορθώματα των θεών και των ηρώων (374-376) και ψυχαγωγούσαν τους βασιλείς στα ανάκτορα (385-386). Ο λαός πίστευε πως ήταν  θεόπνευστοι (361-363).

– Οι ευγενείς  : Αποτελούν την κυρίαρχη τάξη στην ομηρική εποχή, σε αυτούς ανήκουν οι μνηστήρες . Άλλη κοινωνική τάξη αποτελούσε ο λαός.  Είναι πλούσιοι ιδιοκτήτες γης.

– Οι δούλοι : Αποτελούν περιουσιακό στοιχείο  και ήταν προϊόν αγοραπωλησίας ή αιχμάλωτοι πολέμου. Η τιμή μιας δούλας κυμαινόταν στα 4 βόδια περίπου (ανταλλακτικό εμπόριο) οπότε καταλαβαίνουμε την ιδιαίτερα υψηλή αξία της Ευρύκλειας (αποκτήθηκε από τον Λαέρτη έναντι 20 βοδιών).

– Η κληρονομική βασιλεία : Το βασιλικό αξίωμα ήταν θεόσταλτο (430-431, 434-437)  αλλά στην περίπτωση του Οδυσσέα , που λείπει πολλά χρόνια από το θρόνο του, φυσικός κληρονόμος θεωρείται ο Τηλέμαχος, ο οποίος είναι ακόμη ανήλικος . Την κατάσταση αυτή φαίνεται πως εκμεταλλεύονται οι μνηστήρες που διεκδικούν την εξουσία ( γι’ αυτό και πολιορκούν την Πηνελόπη). Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο θεσμός της βασιλείας βρίσκεται σε παρακμή (438-441).

– Η θέση της γυναίκας

Δείτε το στο slideshare.net

Η θέση της είναι κατώτερη από του άνδρα. Υπεύθυνη για τη διαχείριση του σπιτιού της, δίνει εντολές στους δούλους αλλά δεν μπορεί να έχει καμία συμμετοχή στην κοινωνική ζωή , ούτε καν να παρίσταται στα συμπόσια που διοργανώνει. Ασχολείται με την ύφανση των ρούχων και την ανατροφή των παιδιών.

– Οι μάντεις και οι χρησμοί : Οι μάντεις κατείχαν σημαντική θέση στην ομηρική εποχή και όλοι σέβονταν τις προβλέψεις τους. Ωστόσο υπήρχαν και κάποιοι που τους αμφισβητούσαν .

– Ο καθορισμός της ανθρώπινης τύχης απ’ τους θεούς : «πικρόν όπως τον όρισε τον γυρισμό τους απ’ την Τροία η Αθηνά Παλλάδα» (στ.364-365), «ο Δίας ίσως είναι ο αίτιος, που δίνει στους φιλόπονους ανθρώπους,καταπώς θέλει εκείνος στον καθένα» (στ. 388-389), «θα το δεχόμουν, αν ο Δίας το χάριζε» (στ.435), «αυτά εναπόκεινται στην κρίση των θεών» (στ. 447).

 ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ

-. 416-420: Ο Τηλέμαχος μας προετοιμάζει για τη συνέλευση των Ιθακησίων (ραψωδία γ)

– 423-424: Ο Τηλέμαχος προειδοποιεί τους μνηστήρες πως κάποια μέρα θα τιμωρηθούν από τον Δία και θα βρουν τον θάνατο μέσα στο παλάτι -διέπραξαν ύβρη και θα τιμωρηθούν . Μας προϊδεάζει για τη μνηστηροφονία (ραψωδία χ).

στ. 498: Οι σκέψεις του Τηλέμαχου μας προετοιμάζουν για το ταξίδι του (ραψωδία γ)

  ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ – ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

– 478-487: Η αναφορά στην Ευρύκλεια. Αποτελεί και επιβράδυνση.

ΕΙΡΩΝΕΙΑ

– στ. 439-442: Ο Τηλέμαχος, ενώ γνωρίζει ότι οι θεοί είναι με το μέρος του, λέει ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι Αχαιοί εκτός από τον ίδιο για να πάρουν την εξουσία, αφού ο Οδυσσέας είναι νεκρός.

– στ. 450-452: Ο Ευρύμαχος εύχεται να μην πάρει ποτέ κανείς την περιουσία τουΤηλέμαχου, τη στιγμή που ο ίδιος και οι άλλοι μνηστήρες κατασπαταλούν το βιος του Οδυσσέα.

  ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ – ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Αθηνά Παλλάδα (364) : τυπικό επίθετο

θεία γυναίκα (369) : τυπικό επίθετο

θεϊκό αοιδό (373) : τυπικό επίθετο

της μίλησε όμως ο γνωστικός Τηλέμαχος (385) : τυπική έκφραση

τα μάτια λάμποντας (405) : τυπική έκφραση

μετά του αντιμίλησε ο Αντίνοος, γιος του Ευπείθη (427) : τυπική έκφραση

θαλασσοφίλητη Ιθάκη (430) : τυπικό επίθετο

αμέσως τότε κι ο Τηλέμαχος, με τη δική του γνώση, ανταποκρίθηκε (432) : τυπική έκφραση

θείος Οδυσσεύς (441) : τυπικό επίθετο

με σύνεση και γνώση του αντιμίλησε ο Τηλέμαχος (460) : τυπική έκφραση

εμπειροπόλεμου Αγχιάλου (465-466) : τυπικό επίθετο

θαλασσινούς Ταφίους (466) : τυπικό επίθετο

 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

– Πηνελόπη : Είναι μια όμορφη και αξιοπρεπής γυναίκα , που ακολουθεί τα ήθη της εποχής της. Είναι ευαίσθητη και πιστή στον άντρα της , βγαίνει από την κάμαρή της όταν ακούει το τραγούδι του Φήμιου και πληγώνεται από αυτό. Ωστόσο κατανοεί ότι δεν πρέπει να εμφανιστεί στο μέγαρο ενώπιον των μνηστήρων γι’ αυτό και βάζει μπροστά από το πρόσωπό της το μαντήλι της. Είναι ευγενική , δεν προσβάλει το Φήμιο ζητώντας του να σταματήσει το τραγούδι του και φέρεται με αξιοπρέπεια απέναντι στον Τηλέμαχο, τον οποίο αναγνωρίζει ως κύριο του σπιτιού αν και εκπλήσσεται από τη στάση του.

– Τηλέμαχος : Εμφανίζεται εντελώς διαφορετικός από τον ονειροπόλο νέο που είχαμε συναντήσει στην προηγούμενη ενότητα. Οι συμβουλές της Αθηνάς καρποφόρησαν και παρουσιάζεται ανδρειωμένος να κατέχει τα ηνία του σπιτιού, να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του οίκου του. Παρατηρεί με αυστηρό ύφος αλλά σύμφωνα με τα ήθη της εποχής τη μητέρα του για την επέμβασή της χωρίς όμως να την προσβάλλει, πρόκειται λοιπόν για σεμνό , σοβαρό και σεβάσμιο νέο. Με τον τρόπο του προειδοποιεί τους μνηστήρες ότι η ανοχή του στη στάση τους έχει λήξει. Ψύχραιμος και σοβαρός αντιμετωπίζει τον Αντίνοο αλλά και τον Ευρύμαχο στους οποίους δεν αποκαλύπτει την αληθινή ταυτότητα του ξένου επισκέπτη. Διακρίνεται δηλαδή και από ευστροφία και ευελιξία .

– Μνηστήρες : Η στάση τους παραμένει ίδια με εκείνη που συναντήσαμε όταν η Αθηνά-Μέντης επισκέφτηκε το παλάτι. Ξεδιάντροποι σπαταλάνε τα ξένα αγαθά ενώ βγαίνουν από το λήθαργό τους όταν εμφανίζεται η Πηνελόπη για να θορυβήσουν άκομψα μπροστά της. Η συζήτηση με τον Τηλέμαχο δεν φαίνεται να τους επηρέασε στο ελάχιστο αφού μετά από αυτή συνεχίζουν να κάνουν ό,τι και πριν : να διασκεδάζουν ξοδεύοντας τα αγαθά του Οδυσσέα.

– Αντίνοος : Αλαζόνας και υπερόπτης, αρχηγός των μνηστήρων . Ειρωνεύεται τον Τηλέμαχο και προσπαθεί να τον κάνει να αισθανθεί κατώτερος χωρίς επιτυχία .

– Ευρύμαχος : Πονηρός , καχύποπτος και διπλωμάτης. Προσποιούμενος το φίλο του Τηλέμαχου προσπαθεί να καταλάβει τους λόγους της αλλαγής της συμπεριφοράς τους.

–Ευρύκλεια : Πιστή , αφοσιωμένη υπηρέτρια στην οικογένεια του Οδυσσέα. Φροντίζει τον Τηλέμαχο σαν πραγματική του μητέρα.