Κωσταριδάκη Καλλιόπη

2η Ενότητα

Πλούταρχος

“Ανάμεσα στους ανθρώπους, σπάνια βρίσκει κανείς την ανδρεία και τη φρόνηση, απ’ όλα δε τα αγαθά το πιο σπάνιο είναι η δικαιοσύνη.”

   Έλληνας ιστορικός, βιογράφος και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στη  Χαιρώνεια της Βοιωτίας και ταξίδεψε πολύ στον μεσογειακό κόσμο της εποχής του και δύο φορές στη Ρώμη. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαιρώνεια, όπου λέγεται ότι μυήθηκε στα μυστήρια του Απόλλωνα. Ήταν πρεσβύτερος των ιερέων του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, (βλ. Ηθικά 792F) όπου ήταν υπεύθυνος για την ερμηνεία των χρησμών της Πυθίας, αξίωμα που κράτησε για 29 έτη έως τον θάνατό του. Έζησε μια ιδιαίτερα δραστήρια κοινωνική και πολιτική ζωή, κατά τη διάρκεια της οποία παρήγαγε ένα απίστευτο σώμα κειμένων, που επιβίωσαν ως την εποχή μας.

   Το πιο γνωστό του έργο είναι οι Βίοι Παράλληλοι,^[1] μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, διευθετημένων ανά ζεύγη, έτσι ώστε να δίνεται έμφαση στις κοινές ηθικές τους αξίες ή αποτυχίες. Μεταξύ αυτών είναι και ο Θεμιστοκλής, που παρουσιάζεται παράλληλα με τον Φούριο Κάμιλλο. Ο Πλούταρχος δεν ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την ιστορία, αλλά διερευνούσε τους χαρακτήρες και το πεπρωμένο διάσημων ανδρών. 

   Το υπόλοιπο του έργου που επιβίωσε ενοποιήθηκε σε μία συλλογή με τον τίτλο Ηθικά.^[2] Πρόκειται για μια εκλεκτική συλλογή 183 πραγματειών και καταγραμμένων λόγων. Έγραψε επίσης και ελαφρότερα έργα, όπως το Οδυσσεύς και Γρύλλος, ένα χιουμοριστικό διάλογο ανάμεσα στον Οδυσσέα του Ομήρου και έναν από τους γητεμένους χοίρους της Κίρκης. Τα Ηθικά γράφτηκαν πρώτα, ενώ η συγγραφή των Βίων έγινε κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες της ζωής του Πλούταρχου.Το έργο του Πλούταρχου επηρέασε σημαντικά την αγγλική και τη γαλλική λογοτεχνία.

Ιστορικά στοιχεία κειμένου 

Διεξήχθη στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. (υπάρχει και η εκδοχή της 22ας Σεπτεμβρίου) στο στενό της Σαλαμίνας, κατά την οποία οι Έλληνες,  κατατρόπωσαν τον πανίσχυρο στόλο των Περσών.

Μετά την πτώση των Θερμοπυλών, οι Πέρσες του Ξέρξη  κατέλαβαν εύκολα την Αθήνα αφού οι Αθηναίοι την είχαν εγκαταλείψει μετά τον χρησμό που πήρε από  από το μαντείο των Δελφών, πως μόνο «τα ξύλινα τείχη» θα τους έσωζαν. Θεώρησαν πως ο χρησμός εννοούσε  τα καράβια τους με εξαίρεση μερικούς γέροντες που έμειναν στην Αθήνα, κλείστηκαν στην Ακρόπολη κι έφτιαξαν γύρω πραγματικά ξύλινα τείχη. Αυτούς οι Πέρσες τούς σκότωσαν κι έκαψαν την Αθήνα. Με την είσοδο των Περσών στην Αθήνα, αγκυροβόλησε στον όρμο του Φαλήρου και ο περσικός στόλος, έχοντας παραπλεύσει την Εύβοια και το Σούνιο.

 Οι Αθηναίοι, αφού μετέφεραν τα γυναικόπαιδα  στην Αίγινα, μπήκαν στα καράβια τους και προετοιμάστηκαν για την αναμέτρηση με τους Πέρσες. Στο πολεμικό συμβούλιο των Ελλήνων ο Σπαρτιάτης Ευρυβιάδης πρότεινε να δοθεί η ναυμαχία στον Ισθμό της Κορίνθου, με κυριότερο επιχείρημα ότι σε περίπτωση αποτυχίας θα μπορούσαν να καταφύγουν στο εσωτερικό της Πελοποννήσου και να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα. Μαζί του συντάχθηκαν και οι Κορίνθιοι. Ο Αθηναίος Θεμιστοκλής επέμενε να γίνει η ναυμαχία στη Σαλαμίνα και μαζί του συντάχθηκαν οι Μεγαρείς και οι Αιγινήτες. Πίστευε ότι εάν οι μικρές ελληνικές δυνάμεις αγωνίζονταν σε ανοιχτή θάλασσα με τον τεράστιο σε όγκο περσικό στόλο δεν είχαν καμία ελπίδα νίκης, ενώ αντίθετα ήταν ιδανικό μέρος για τη ναυμαχία το στενό της Σαλαμίνας, όπου τα πολυάριθμα περσικά πλοία δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Κορίνθιος στρατηγός Αδείμαντος ειρωνεύτηκε τον Θεμιστοκλή, λέγοντάς του ότι δεν έχει πια πατρίδα, γιατί την Αθήνα την είχαν κυριεύσει οι Πέρσες. Ο Θεμιστοκλής, όμως, του απάντησε περήφανα: «εστίν ημίν πατρίς αι διακόσιαι νήες πεπληρωμέναι», γιατί από τα τριακόσια ελληνικά πλοία, τα διακόσια ήταν αθηναϊκά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, σε μια στιγμή έντασης, ο Σπαρτιάτης Ευρυβιάδης σήκωσε τη ράβδο του για να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή. Εκείνος, τότε, ατάραχος τον αποστόμωσε με το περίφημο: «Πάταξον μεν, άκουσον δε».

Ο Ευρυβιάδης μπορεί να ήταν τυπικά ο αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων, αλλά ο Θεμιστοκλής ήταν ουσιαστικά ο αρχηγός της επιχείρησης. Για να επιταχύνει τη ναυμαχία μεταχειρίσθηκε το εξής τέχνασμα: Έστειλε κρυφά στους Πέρσες τον παιδαγωγό του Σίκινο να τους πει ότι δήθεν οι Έλληνες ετοιμάζονται να φύγουν από τη Σαλαμίνα κι αν θέλουν να τους νικήσουν να τρέξουν να τους προλάβουν. Ο Ξέρξης έπεσε στην παγίδα και διέταξε να κυκλώσουν τον ελληνικό στόλο και να αποκλείσουν τη δίοδο υποχώρησής του προς τον Ισθμό της Κορίνθου. Κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή, ο πολιτικός αντίπαλος του Θεμιστοκλή κι εξόριστος στην Αίγινα Αριστείδης πέρασε τις γραμμές των Περσών με κίνδυνο τής ζωής του κι έφθασε στο πλοίο του Θεμιστοκλή. Αφού του αποκάλυψε τις κινήσεις του περσικού στόλου, του ανακοίνωσε ότι τώρα που ή πατρίδα τους βρίσκεται σε κίνδυνο ξεχνάει κάθε έχθρα που είχε μαζί του και δέχεται να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης κάτω από τις διαταγές του.

Οι Πέρσες παρέταξαν γύρω στα 1.200 πολεμικά πλοία, αν και νεώτερες πηγές τα υπολογίζουν από 600 έως 800, ενώ οι Έλληνες περίπου 371 τριήρεις, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Την αυγή της 28ης ή 29ης Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. οι δύο στόλοι βρέθηκαν ο ένας απέναντι στον άλλο, έτοιμοι για ναυμαχία. Ο Ξέρξης, βέβαιος για τη νίκη του, καθόταν σε χρυσό θρόνο πάνω στο όρος Αιγάλεω, για να απολαύσει το πολεμικό θέαμα.

Μέχρι το μεσημέρι, η νίκη άρχισε να γέρνει προς τη μεριά των Ελλήνων.Η μάχη συνεχίστηκε όλη την ημέρα, ώσπου το βράδυ η θάλασσα ήταν γεμάτη από ξύλα και περσικά κορμιά. Οι Πέρσες είχαν νικηθεί. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι οι Πέρσες έχασαν 200 πλοία και οι Έλληνες 40. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ο Αριστείδης σε μια παράλληλη επιχείρηση αποβιβάστηκε στην Ψυττάλεια με ομάδα επίλεκτων Αθηναίων οπλιτών και εξόντωσε την περσική φρουρά, που είχε αναπτυχθεί στη νησίδα του Σαρωνικού.

Ο Ξέρξης, ντροπιασμένος από την ήττα, κατέφυγε με τα υπολείμματα του στόλου του στον Ελλήσποντο. Στην Ελλάδα παρέμεινε ο στρατηγός του Μαρδόνιος με 300.000 άνδρες για τη συνέχιση του αγώνα. Οι Πέρσες δεν είχαν πει ακόμα την τελευταία τους λέξη.

Η περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων οφείλεται εν πολλοίς στο στρατηγικό δαιμόνιο του Θεμιστοκλή και στην ανώτερη ναυτική τέχνη των Ελλήνων. Στον Αθηναίο πολιτικό και στρατηγό αποδόθηκαν εξαιρετικές τιμές. Όταν κάποτε προσήλθε στους Ολυμπιακούς Αγώνες ως θεατής, όλοι οι παρευρισκόμενοι τον αποθέωσαν ως σωτήρα της Ελλάδας.

Πατήστε εδώ για τη μετάφραση του κειμένου

Πατήστε εδώ για το διαδραστικό σχολικό βιβλίο

Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης του σχολικού βιβλίου

1.  Οι Πελοποννήσιοι φοβήθηκαν βλέποντας τον τεράστιο περσικό στόλο να πλησιάζει την Αττική από την πλευρά του Φαλήρου. Άρχισαν λοιπόν να ξανασκέφτονται ότι έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον περσικό στόλο στον Ισθμό της Κορίνθου για να προστατεύσουν έτσι τις πόλεις της Πελοποννήσου.

2. Ο Θεμιστοκλής έστειλε στον Ξέρξη το Σίκκινο ο οποίος, ισχυριζόμενος ότι τάχα είναι με το μέρος των Περσών και το έσκασε από το Θεμιστοκλή για να τους βοηθήσει, τον συμβούλεψε να τους επιτεθεί και να καταστρέψει το στόλο τους.

3. Ο Ξέρξης πίστεψε τα λόγια του Σίκκινου  και έδωσε αμέσως διαταγή στους κυβερνήτες των πλοίων να περικυκλώσουν τα νησιά, αφού αποπλεύσουν με διακόσια πλοία, ώστε να μην ξεφύγει κανείς από τους κατοίκους.

4.  Ένα από τα πιο διάσημα τεχνάσματα ήταν ο Δούρειος Ίππος, που κατασκεύασε ο Οδυσσέας. Οι Αχαιοί πολεμιστές κρύφτηκαν μέσα σε ένα ξύλινο άλογο, που δόθηκε δήθεν ως δώρο στους Τρώες, και επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στους αντιπάλους τους.

       Άλλο επίσης σημαντικό τέχνασμα υπήρξε αυτό του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια, όπου ο Κολοκοτρώνης παρέταξε τους Έλληνες αραιά, ώστε να φαίνονται περισσότεροι και να τρομοκρατηθούν πράγμα το οποίο συνέβη και οι Έλληνες νίκησαν αυτή τη μάχη με τους Τούρκους.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

το λογίδιον= μικρός λόγος, μικρή προφορική έκφραση

λογοποιός= πεζογράφος , ιστορικός συγγραφέας/ αυτός που γράφει λόγους επί πληρωμή

αμφιλέγω= φιλονικώ/ αμφισβητώ

λέξις = ομιλία, λόγος/ σύνολο φθόγγων που δηλώνουν μια έννοια

λεκτικός –ή-ό = αυτός που σχετίζεται με την ομιλία

λόγος = ομιλία, προφορική έκφραση/ πρόφαση/ αγόρευση / φήμη

λογύδριον = σύντομος λόγος

λόγιος-α-ον = λογοτέχνης/ μορφωμένος

λογικός-ή-ό= αυτός που έχει σωστή σκέψη

λογίζομαι = λογαριάζω/ νομίζω/ σκέφτομαι/ θεωρώ τον εαυτό μου

λογισμός = υπολογισμός/ σκέψη

λογεῖον = μέρος του αρχαίου θεάτρου όπου έπαιζαν οι ηθοποιοί

ρήτωρ = αυτός που αγορεύει (=βγάζει λόγο) δημόσια/ που αγόρευε στην εκκλησία του Δήμου/ ο δάσκαλος της ρητορικής στην αρχαία Ελλάδα

ρητορικός –ή-ό = ο σχετικός με τη ρητορεία/ στομφώδης

ῥῆσις = λόγος, απόφθεγμα, ρητό

ρήτρα = γνωμικό/προφορική συμφωνία, όρος σε συμφωνία, σε διαθήκη κ.α

λογομαχέω –ω = φιλονικώ με λόγια

αντιλέγω= φιλονικώ, υποστηρίζω τα αντίθετα από αυτά που έχουν λεχθεί

αντιλογία = αντίφαση/ λογομαχία

αντίρρησις = ανασκευή όσων έχουν λεχθεί

προλέγω = προτιμώ/ λέγω από πριν, προφητεύω/ προκαθορίζω

πρόλογος = το πρώτο μέρος του αρχαίου δράματος / εισαγωγικό μέρος λόγου ή βιβλίου

πρόρρησις = πρόγνωση, προφητεία

επίλογος = συμπέρασμα/ το τελευταίο μέρος λόγου ή βιβλίου/ το τέλος του αρχαίου δράματος , η έξοδος

παράλογος-η-ο = ανέλπιστος/ ανόητος, χωρίς λογική

ανάλογος = σύμμετρος , αντίστοιχος

φιλόλογος = καθηγητής φιλολογίας/ αυτός που ασχολείται με την παιδεία και τα γράμματα

πολύλογος ή πολυλογάς = φλύαρος

πολυλογία = φλυαρία

άρρητος-η-ο = αυτός που δεν έχει ειπωθεί/ απερίγραπτος/ απόρρητος/ ακατανόμαστος

απόρρητος –η-ο= απαγορευμένος/ μυστικός

ετυμολογία = αναζήτηση του ετύμου (= της αρχικής σημασίας ) μιας λέξης/ κλάδος της γλωσσολογίας που ερευνά το έτυμο των λέξεων

αμφιλεγόμενος –η-ο = διφορούμενος, αμφισβητούμενος

αμφιλογία = αμφισβήτηση, αντιλογία

αρχαιολογία = επιστήμη που μελετά αρχαίους λαούς

μυθολογία = διήγηση μύθων/ το σύνολο των μυθικών παραδόσεων ενός λαού.

λεξικό = γλωσσάρι

λόγια = λέξεις, κουβέντες

λογάς = φλύαρος, πολυλογάς/ αυτός που υπόσχεται πολλά αλλά δεν τα πράττει

λογιοσύνη = πνευματική καλλιέργεια

ρητό = απόφθεγμα

λογοδοτώ = απολογούμαι

λογοφέρνω = διαπληκτίζομαι, λογομαχώ

λογοκρίνω = ασκώ έλεγχο στο γραπτό και προφορικό λόγο

λογάριθμος = ο εκθέτης της δύναμης στην οποία πρέπει να υψωθεί κάποιος αριθμός για να δώσει τον εαυτό του/ το βιβλίο που περιέχει λογαριθμικούς πίνακες

λογοτέχνης = συγγραφέας έργων αισθητικής αξίας/ τεχνίτης λόγου, ρήτορας

λογοθεραπεία = θεραπεία διαταραχών λόγου

λογοπαίγνιο = παιχνίδι με λέξεις που ηχούν το ίδιο αλλά έχουν διαφορετική σημασία

λογικοφανής –ής-ές = αυτός που φαίνεται λογικός χωρίς να είναι

λεξικογραφία = σύνταξη λεξικού

μονολεκτικός –ή-ό= αυτός που αποτελείται ή εκφέρεται με μια λέξη

κοντολογίς = με λίγα λόγια

μισθολόγιο= πίνακας μισθών υπαλλήλων ενός κλάδου

τιμολόγιο = κοστολόγιο

αερολογία = επιστήμη που εξετάζει την ελεύθερη ατμόσφαιρα / ματαιολογία

βιολογία = επιστήμη που ασχολείται με τα φαινόμενα της ζωής.

Πατήστε εδώ για εκτύπωση του λεξιλογίου

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ

Αντιστοίχισε τις λέξεις με τους ορισμούς

Αντιστοίχισε τις λέξεις με τις συνώνυμές τους

Αντιστοίχισε τις λέξεις με τις αντώνυμες 

Πρόσθετες λεξιλογικές ασκήσεις

Συμπλήρωσε τα κενά με την κατάλληλη λέξη

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Ας θυμηθούμε τι μάθαμε στην  Α΄ τάξη για τη γ΄ κλίση ουσιαστικών

β. Οι καταλήξεις των ουσιαστικών γ΄ κλίσης

γ. Καταληκτικά διπλόθεμα φωνηεντόληκτα σε –ις (γεν. –εως)

Τα ουσιαστικά αυτά παρουσιάζουν στη ν.ε. ονομαστική ενικού σε -η και γενική ενικού σε -ης (π.χ. η δύναμη, της δύναμης)· συχνά όμως χρησιμοποιείται και η γενική ενικού σε -εως, π.χ. Είναι θέμα ηθικής τάξεως / Σχέδιο πόλεως.

Τα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονται διπλόθεμα, γιατί παρουσιάζουν ένα θέμα σε -ι (στην ονομ., αιτ. και κλητ. ενικού) και ένα σε -ε (στη γεν. και δοτ. ενικού και σε όλο τον πληθυντικό), π.χ. ονομ. εν. πρᾶξι-ς, αιτ. εν. πρᾶξι-ν, δοτ. πληθ. πράξε-σι.

Παρατηρήσεις

1. Στη γενική ενικού: -ως.
2. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.
3. Τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις των ουσιαστικών της γ΄ κλίσης είναι βραχέα.

δ. Καταληκτικά μονόθεμα φωνηεντόληκτα σε –εύς (γεν. -έως)

Παρατηρήσεις

1. To -υ- αποβάλλεται, όταν ακολουθεί φωνήεν στην κατάληξη.
2. Στη δοτική ενικού το -ε- του θέματος συναιρείται με το -ι της κατάληξης σε -ει.
3. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.

ε. Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -α (γεν. -ατος)

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε το ουσιαστικό τὸ στόμα, που ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Παρατήρηση

Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού σχηματίζονται από το θέμα χωρίς κατάληξη (σηματ-). Το –τ– αποβάλλεται, επειδή στην Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς. Από την αποβολή αυτή εξηγείται η φαινομενική ύπαρξη δύο θεμάτων.

Άσκηση 

 Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού των ουσιαστικών : ἡ πράξις, ἡ θλίψις, ἡ τύψις , ἡ φρόνησις, ἡ κτῆσις, ὁ ἱερεύς, ὁ βαφεύς, τό πράγμα , τό ἵδρυμα.

Θυμόμαστε επίσης:

Οριστική Ενεστώτα – Παρατατικού – Μέλλοντα Μέσης Φωνής

Αλλά και το εἰμί

Και τώρα η νέα μας ύλη!!! 

Ασκήσεις Γραμματικής

Να συμπληρώσετε τις σωστές καταλήξεις

Συμπλήρωση καταλήξεων διπλόθεμων φων.σε -ις, μονόθεμων σε -εύς, ουδέτερων σε -α (σχ. βιβ., Α’ 12,  2η)    *

Συμπλήρωση καταλήξεων διπλόθεμων φων.σε -ις, μονόθεμων σε -εύς, ουδέτερων σε -α (σχ. βιβ., Α’ 12,  3η)

Συμπλήρωσε τις καταλήξεις του ουσ. ἡ πατρίς 

Συμπλήρωσε τις καταλήξεις των ουσ. ὁ Ἕλλην, ὁ ἀγών  

Συμπλήρωσε τις καταλήξεις των ουσ. ὁ πυθμήν, ὁ πνεύμων

Να γράψετε τις καταλήξεις των παρακάτω συμφωνόληκτων ουσιαστικών  (σχ. βιβ., Β’ 2,  2η)