Κωσταριδάκη Καλλιόπη

3η Ενότητα

ΜΕΡΟΣ Α΄: ΚΕΙΜΕΝΟ

Για τη μετάφραση του κειμένου κάντε κλικ εδώ

Σύνδεση με την Ιστορία : Ο Αθηναίος και η εργασία  (διαδραστικό σχολικό βιβλίο)

Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης

1 Τα επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο είναι: ναυτικός, πλοιοκτήτης και κυβερνήτης εμπορικού πλοίου (ναύκληρος), έμπορος, μικροπωλητής (κάπηλος), παρασκευαστής κριθάλευρου , γεωργός, κτηνοτρόφος, κατασκευαστής ενδυμάτων , χλαμύδων και εξωμίδων, μαρμαράς, πελεκητής, κεραμοποιός, αγγειοπλάστης, οικοδόμος, ξυλουργός, βυρσοδέψης (= είναι εκείνος που ασχολείται με την κατεργασία των δερμάτων), τσαγκάρης (σκυτοτόμος).

Εξωμίδα

2. Επειδή η αττική γη δεν έφτανε για να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών της οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να ασχοληθούν και με άλλες εργασίες εκτός από τη γεωργία. Ασχολήθηκαν λοιπόν και με επαγγέλματα σχετιζόμενα με τη θάλασσα : ναύκληροι (σήμερα : επικεφαλής κατώτερου προσωπικού καταστρώματος), ιδιοκτήτες και κυβερνήτες πλοίων που ασχολούνταν με το εμπόριο.  Οι έμποροι ασχολούνταν με εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων , οι κάπηλοι με το λιανικό εμπόριο. Υπήρχαν και οι βιοτέχνες που παρασκεύαζαν το κριθάλευρο ή κατασκεύαζαν ρούχα , υποδήματα, κεραμικά αλλά και οι τεχνίτες που ασχολούνταν με κατασκευές κτιρίων ή αντικειμένων καθημερινής χρήσης.

ΜΕΡΟΣ Β΄ : ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ

Παράγωγες λέξεις

• πρωτότυπη = η λέξη από την οποία σχηματίζεται μια άλλη λέξη .

  παράγωγη = η λέξη που παράγεται από μια πρωτότυπη λέξη.

• Οι παράγωγες λέξεις σχηματίζονται αν προσθέσουμε σε αυτές διαφορετική κατάληξη. π.χ.

• ρίζα= ονομάζουμε το αρχικό θέμα από το οποίο προέρχονται οι λέξεις.

• Δείτε τις λέξεις που παράγονται από τη ρίζα γραφ-.

• ριζική λέξη: Η λέξη που δεν παράγεται από άλλη, αλλά σχηματίζεται απευθείας από κάποια ρίζα με την προσθήκη μιας κατάληξης .

  ομόρριζες: Μια ομάδα λέξεων (απλών ή σύνθετων) που προέρχονται από την ίδια ρίζα.

Σύνθετες λέξεις

• Σύνθετη λέξη: ονομάζεται η  λέξη που σχηματίζεται από δύο άλλες . Οι λέξεις που τη σχηματίζουν αποτελούν τα συνθετικά μέρη της.

  συνθετικά μέρη	σύνθετη λέξη
  α′ συνθετικό + β′ συνθετικό
  λίθος + ξέω	λιθοξόος
  διά + τρέφομαι	διατρέφομαι
  ἐκ + μανθάνω	ἐκμανθάνω

• απλή : Κάθε λέξη που δεν είναι σύνθετη .

http://www.authorstream.com/Presentation/petroulapapada-1588639/

ΜΕΡΟΣ Γ΄: ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Ο Τονισμός γίνεται παιχνιδάκι με ένα ………………….. τραγουδάκι!!!

Τόνοι και πνεύματα

   Οι αρχαίοι, όπως φαίνεται από τις επιγραφές, έγραφαν μόνο με κεφαλαία γράμματα και δε χρησιμοποιούσαν τόνους. Οι τόνοι άρχισαν να χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια, περίπου το 200 π.Χ. και ο πρώτος που τους χρησιμοποίησε ήταν ο Βυζάντιος.Επισήμως οι τόνοι καθιερώθηκαν τον 9ο αι. μ.Χ., μαζί με τη μικρογράμματη γραφή.

   Οι τόνοι άρχισαν να χρησιμοποιούνται, κατά πάσα πιθανότητα, α) επειδή οι ίδιοι οι Έλληνες χρειάζονταν καθοδήγηση για να προφέρουν σωστά λέξεις που δε χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους ομιλία και β) γιατί έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να μαθαίνουν να προφέρουν τα ελληνικά αυτοί που μάθαιναν την ελληνική ως ξένη γλώσσα.Τελικά, ένα σύστημα τονισμού, κοινό για όλους, καθιερώθηκε περίπου το 10 αι. μ.Χ. μαζί με την καθιέρωση της μικρογράμματης γραφής.

Οι τόνοι των αρχαίων διατηρήθηκαν στα ελληνικά μέχρι τις 12/01/1982, όταν η Βουλή των Ελλήνων κατάργησε το πολυτονικό σύστημα και καθιέρωσε το μονοτονικό

Τόνοι

O τονισμός της αρχαίας ελληνικής ήταν κύρια «μουσικός» (μελωδικός, προσωδιακός) και όχι δυναμικός όπως της νέας ελληνικής. Σχετιζόταν δηλαδή βασικά με το ύψος της φωνής και όχι την έντασή της. Στους κλασικούς χρόνους (και συγκεκριμένα από την εποχή του Πλάτωνα) χρησιμοποιούνται για τον τόνο οι όροι οξύς και βαρύς που αναφέρονται και στο ύψος και στην ένταση.

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα οι κανόνες που αναφέρονται στη θέση του τόνου αφορούν κυρίως τα φωνήεντα, δηλαδή τα στοιχεία που μπορούν να «τραγουδηθούν», επειδή επιτρέπουν αλλαγές στο ύψος της φωνής.

•   Η οξεία είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στις τρεις τελευταίες συλλαβές μίας λέξης    (Προπαραλήγουσα, Παραλήγουσα, Λήγουσα)

•  H περισπωμένη είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στις δύο τελευταίες συλλαβές μίας λέξης (Παραλήγουσα, Λήγουσα).

•  H βαρεία είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε μόνο στη τελευταία συλλαβή μίας λέξης (Λήγουσα). ΔΕΝ ΘΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ! Απλώς την αναφέρουμε.

  Οι τόνοι μπαίνουν στη λήγουσα (Λ), στην παραλήγουσα (ΠΛ) και στην προπαραλήγουσα (ΠΠΛ)

Μια λέξη, ανάλογα με τη συλλαβή στην οποία τονίζεται, λέγεται:

οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα, π.χ. πα-τήρ·

περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα, π.χ. τι-μῶ

παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα, π.χ. λό-γος

προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα, ἄν-θρω-πος

Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα .

ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

Για να μάθουμε να τονίζουμε πρέπει να θυμόμαστε ποια φωνήεντα είναι βραχέα και ποια μακρά. Έτσι :

ΜΑΚΡΑ : η, ω και όλοι οι δίφθογγοι (κύριοι και καταχρηστικοί : αι, ει, οι, ου, αυ, ευ, ηυ, ηι, ᾳ ῃ ῳ

ΒΡΑΧΕΑ: ε, ο . Επίσης το αι και το οι στο ΤΕΛΟΣ της λέξης (Να μην υπάρχει ούτε ς μετά από αυτά!)

Βάζουμε ΠΑΝΤΑ οξεία όταν:

1. Έχουμε βραχύχρονη συλλαβή που τονίζεται. π.χ. ἐμπόρων, λέγω. (Δηλαδή ε και ο παίρνουν ΠΑΝΤΑ οξεία)

2. Στην προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται. π.χ. βούλομαι, πρόγονος.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΤΑΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΟΝΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΗ!!!!Όταν πρέπει να τονίσουμε στην παραλήγουσα , που είναι μακρόχρονη , ελέγχουμε τη λήγουσα :Αν η λήγουσα είναι βραχύχρονη τότε στην παραλήγουσα βάζουμε περισπωμένη. Θυμόμαστε πως οι δίφθογγοι τονίζονται στο δεύτερο γράμμα (π.χ. παίζουν,τιμαῖς)

π.χ. κῆδος

μακρό(η) +βραχύ(ο) → περισπωμένη

2. Αν η λήγουσα είναι μακρόχρονη βάζουμε οξεία.

π.χ. Ἑλλήνων

μακρό (η) + μακρό (ω) → οξεία

3. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα, π.χ. πρόγονοι, προγόνων, προγόνοις.

4. Το –α στην κατάληξη των ουδετέρων είναι πάντα βραχύχρονο, π.χ. σῶμα, αἷμα.

5. Η γενική και η δοτική της α’ και της β’ κλίσης, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη, π.χ. θεοῦ, θεῶν – τιμῇ, τιμαῖς. (Τον κανόνα αυτόν θα τον χρησιμοποιήσουμε αργότερα, όταν θα μάθουμε να κλίνουμε ουσιαστικά)

6.Η κατάληξη –ας στην α’ κλίση είναι μακρόχρονη, π.χ. πολίτας.(Τον κανόνα αυτόν θα τον χρησιμοποιήσουμε αργότερα, όταν θα μάθουμε να κλίνουμε ουσιαστικά)

7. Η γενική πλ. της α’ κλίσης τονίζεται πάντα στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη, π.χ. πολιτῶν, πολιτειῶν.(Τον κανόνα αυτόν θα τον χρησιμοποιήσουμε αργότερα, όταν θα μάθουμε να κλίνουμε ουσιαστικά)

Πνεύματα : η ψιλή και η δασεία

   Εκτός από τα τονικά σύμβολα, οι γραμματικοί της ελληνιστικής περιόδου χρησιμοποίησαν και πνεύματα, δηλαδή σύμβολα που διευκόλυναν τη διάκριση ανάμεσα σε δασείς και μη δασείς (‘ψιλούς’) φθόγγους. Τί σημαίνει όμως «δασύς» και τί «ψιλός» φθόγγος;

Υπήρχε στην αρχαία γλώσσα ένας φθόγγος που παραγόταν με αέρα που περνούσε σχεδόν ανεμπόδιστος από το στόμα, παρόμοιος με  τον ήχο που συμβολίζεται στην αγγλική με το γράμμα h σε λέξεις όπως ahead, hot, here.Αυτός ακριβώς ήταν ο δασύς φθόγγος. Δασύς σημαίνει ‘τραχύς’, ενώ ψιλόςσημαίνει ‘γυμνός’, δηλαδή φθόγγος που δεν έχει δασύτητα.

•  H δασεία είναι ένα πνεύμα που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στην αρχή μίας λέξης που αρχίζει από φωνήεν. Η δασεία στο φωνήεν από το οποίο αρχίζει μία λέξη επιφέρει αλλαγή στον ήχο που παράγεται όταν διαβάζουμε αυτό το φωνήεν. Πιο συγκεκριμένα είναι σαν κατά την ανάγνωση να έχει προστεθεί το γράμμα ‘χ’ πριν από το φωνήεν.

•  H ψιλή είναι ένα πνεύμα που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στην αρχή μίας λέξης που αρχίζει από φωνήεν, όπως και το προηγούμενο πνεύμα. Ωστόσο, η ψιλή δεν επιφέρει κάποια αλλαγή στον ήχο ακούσματος του αρχικού φωνήεντος.

•  Τα πνεύματα μπαίνουν στην αρχή της λέξης , όταν αυτή αρχίζει από φωνήεν. Αν το γράμμα είναι κεφαλαίο μπαίνουν αριστερά του , αν είναι μικρό μπαίνουν από πάνω του.

  Το πνεύμα στους διφθόγγους μπαίνει στο δεύτερο γράμμα π.χ. αἰ

– Οι λέξεις που αρχίζουν από υ ή ρ παίρνουν δασεία, π.χ. ὑγιής, ῥοῦς.

– Για να καταλάβουμε αν μια λέξη παίρνει ψιλή ή δασεία, την κάνουμε β’ συνθετικό μιας σύνθετης λέξης, χρησιμοποιώντας ως α’ συνθετικό μια από τις προθέσεις κατά, ἐπί, ὑπό, ἀπό, κοκ. Αν κατά τη σύνθεση το τ, το π και το κ τραπούν αντίστοιχα σε θ, φ και χ, τότε η αρχική λέξη μας παίρνει δασεία.

π.χ. ημέρα : κατά + ημέρα =  καθημερινός, άρα: ἡμέρα

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσουμε όταν πρέπει να βάλουμε τόνο και πνεύμα στο ίδιο γράμμα. Δείτε τη θέση τόνων και πνευμάτων :

– Η οξεία μπαίνει πάντα δεξιά από το πνεύμα για τα μικρά :   ἄ ή  ἅ και για τα κεφαλαία γράμματα:  Ἄ, Ἅ

– Η περισπωμένη μπαίνει πάνω από το πνεύμα για τα μικρά : ἆ, ἇ και για τα κεφαλαία : Ἆ, Ἇ

ΠΗΓΕΣ:http://2stav-glossa.blogspot.gr/2014/09/3.htmlΠΗΓΗ: Πηγές: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12053/
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/tonismos.htm
http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html

ΟΙ ΑΣΚΗΣΟΥΛΕΣ ΜΑΣ!

Άσκηση τονισμού

Άσκηση τονισμού και δικαιολόγηση

Τονίστε και δικαιολογήστε 1

Τονίστε και δικαιολογήστε 2

Τονίστε και δικαιολογήστε 3

Τονίστε και δικαιολογήστε 4