Κωσταριδάκη Καλλιόπη

9η Ενότητα

Η Σχεδία του Οδυσσέα και το ναυάγιο

Κυριότερα θέματα

 α) Η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ποσειδώνα και των αντιδράσεων του Οδυσσέα

β) Η χρήση του μονόλογου

γ) Η χρήση της παρομοίωσης. 

Επιθέσεις Ποσειδώνα και αντιδράσεις Οδυσσέα:

α΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 321-326 :Με την τρίαινά το πλήττει ουρανό, στεριά και θάλασσα και ξεσηκώνει όλους τους ανέμους.

α΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 327-345.  Βλέπουμε τον Οδυσσέα:

 -Να συνειδητοποιεί τη δύσκολη θέση του και να θυμάται με τρόμο την πρόβλεψη της  Καλυψώς (στίχ.227-8)/ Να υποθέτει ότι ο Δίας προκάλεσε τη θαλασσοταραχή και να μη βλέπει σωτηρία/ Να καλοτυχίζει τους συμπολεμιστές του που έπεσαν στην Τροία και απέκτησαν τιμή και δόξα σε αντίθεση με εκείνον που θα τον βρει ένας άδοξος θάνατος.

β΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 346-354 και 361-366: Μεγάλο κύμα ταρακουνάει τη σχεδία και πετάει μακριά τον Οδυσσέα. Η θύελλα συντρίβει το κατάρτι, παρασύρει τη σχεδία και ο Οδυσσέας δεν μπορεί να «σηκώσει κεφάλι»

β΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 355-360: Ο Οδυσσέας καταφέρνει να ανέβει και πάλι στη σχεδία.

Παρέμβαση Ινώς (στίχ. 373-386) σαν «από μηχανής θεός»:

   Πριν την τρίτη επίθεση του Ποσειδώνα έχουμε την παρέμβαση της Ινώς. Οι πληροφορίες και οι συμβουλές που δίνει η Ινώ στον Οδυσσέα είναι: α) Του αποκαλύπτει ότι ο αίτιος της συμφοράς του είναι ο Ποσειδώνας αλλά ότι τελικά θα σωθεί, β) Του λέει να ξεντυθεί, να αφήσει τη σχεδία και να κολυμπήσει, γ) Του δίνει το αθάνατο κεφαλομάντιλό της. Μας ξεκουράζει απ’ την ένταση της τρικυμίας και μας δίνει ελπίδες για το μέλλον του Οδυσσέα.

γ΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 402-406: κορύφωση της τρικυμίας, διαλύεται η σχεδία.

γ΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 407-412: Ο Οδυσσέας στη θάλασσα.

Κλιμάκωση: Είναι αισθητή η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ποσειδώνα και των αντιδράσεων του Οδυσσέα. Η κλιμάκωση έχει συνεχώς αυξανόμενη ένταση-ανιούσα κλίμακα.Η κλιμάκωση φαίνεται παρακάτω:

Χρήση μονόλογου: Ο μονόλογος είναι αφηγηματική τεχνική (όπως είναι και ο διάλογος, η τριτοπρόσωπη αφήγηση, η περιγραφή) και χρησιμοποιείται συνήθως όταν οι ήρωες αντιμετωπίζουν προβλήματα και είναι μόνοι τους. Ο μονόλογος κάνει την αφήγηση πιο δραματική και αποκαλύπτει άμεσα τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων.

Η παρομοίωση: Σ’ αυτή εδώ την ενότητα έχουμε το μονόλογο του Ποσειδώνα (στίχ. 315-320) και δύο μονολόγους του Οδυσσέα (στίχ. 329-345  και στίχ. 393-401)

   Είναι σχήμα λόγου κατά το οποίο για να κατανοήσουμε την ιδιότητα ενός προσώπου, ενός πράγματος, μιας ιδέας, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό. Η σύγκριση γίνεται με παρομοιαστικές λέξεις: σαν, καθώς, όπως, κτλ.

Όταν αναλύουμε μια παρομοίωση:

Προσδιορίζουμε:

α) το αναφορικό μέρος τη παρομοίωσης (την εικόνα) που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς, κτλ. Στο αναφορικό μέρος υπάρχουν θέματα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις αγροτικές δουλειές, το κυνήγι, το ψάρεμα ή τη μυθολογία, θέματα πολύ γνωστά και οικεία στους ανθρώπους ώστε να καταλάβουν το νόημα της παρομοίωσης.

β) το δεικτικό μέρος της παρομοίωσης (την αφήγηση) που εισάγεται με λέξεις όπως: έτσι, παρόμοια, κτλ.

γ) τον κοινό όρο ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση. Κυρίως όμως

Επισημαίνουμε

Τις σχέσεις μεταξύ αναφορικού και δεικτικού μέρους.

Άλλες τέτοιες παρομοιώσεις βρίσκονται στη ραψωδία ε στίχοι 362-366, 371-372 και 405-406. Και οι τρεις παρομοιώσεις αναφέρονται στο φυσικό κόσμο.

1η παρομοίωση : 362-364: Αναφορικό μέρος : πως ο χειμερινός…..Δεικτικό μέρος : έτσι και τη σχεδία. Όροι : αγκάθια-σχεδία Κοινό στοιχείο : το στροβίλισμα του ανέμου
2η παρομοίωση :371-372:Αναφορικό μέρος : το σκούρο πουλί, Δεικτικό μέρος : η Λευκοθέη που βγαίνει από το κύμα, Όροι : πουλί-Λευκοθέη, Κοινό στοιχείο : το πέταγμα
3η παρομοίωση: 405-406:Αναφορικό μέρος : πώς ο άνεμος…, Δεικτικό μέρος : έτσι σκορπίστηκαν …Όροι : άχυρα θυμωνιάς-μαδέρια σχεδίας Κοινό στοιχείο : το σκόρπισμα από τον σφοδρό άνεμο

Χαρακτηρισμοί προσώπων :

1. Ποσειδώνας : εξοργίζεται όταν μαθαίνει ότι οι θεοί πήραν αποφάσεις, ενώ απουσίαζε (311-313). Συμπεριφέρεται με εκδικητικότητα και μίσος προς τον Οδυσσέα. Δεν τον λυπάται, αλλά αντίθετα χαίρεται να τον βλέπει να υποφέρει. Είναι σκληρός και χαιρέκακος (=χαίρεται όταν ο άλλος παθαίνει κάτι κακό) (413-418)

   2. Λευκοθέη/Ινώ : Εμφανίζεται ως “από μηχανής θεός” (=ανέλπιστη λύση ενός προβλήματος). Λυπάται τον Οδυσσέα και συμπάσχει με τα δεινά του (373-374). Είναι καλοκάγαθη, ευγενική, συμπονετική και τρυφερή. Προσπαθεί να εμψυχώσει τον Οδυσσέα και του δίνει συμβουλές (375-386). Δείχνει έμπρακτα το ενδιαφέρον της, δίνοντας στον Οδυσσέα το μαγικό μαντίλι της.

   3. Οδυσσέας : παρουσιάζεται με ανάμεικτα συναισθήματα και αντιδράσεις. Στην αρχή, χάνει το θάρρος του και απελπίζεται, μοιάζοντας έτοιμος να παραδοθεί στη μοίρα του (329-345). Είναι αντιηρωικός, αλλά βαθιά ανθρώπινος. Στη συνέχεια είναι καχύποπτος απέναντι στη Λευκοθέη (393-396), κάτι που είναι φυσιολογικό, μιας κι έχει χάσει την εμπιστοσύνη του προς τους θεούς λόγω των πολλών βασάνων που έχει περάσει. Κατόπιν, τον βλέπουμε να παραμένει ψύχραιμος, να ανακτά το θάρρος και την πίστη του και να παίρνει γρήγορες αποφάσεις. Κινητοποιείται και αγωνίζεται να επιβιώσει (403-412). Τελικά δικαιώνεται και βγαίνει νικητής.

Ανθρωπομορφισμός : 1) Ο Ποσειδώνας θυμώνει με τους υπόλοιπους θεούς (311-313) 2) Ο Ποσειδώνας διακατέχεται από εκδικητική μανία (320-326, 346-366, 402-412)
3) Ο Ποσειδώνας χαίρεται με τα βάσανα του Οδυσσέα (415-418) 4) Η Λευκοθέη λυπάται τον Οδυσσέα και τον ενθαρρύνει (373-386)
Προοικονομίες :   Προοικονομείται στην ενότητά μας η επίσκεψη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων καθώς και τα δεινά του νόστου (318-319, 330-332, 375, 416)
Επική Ειρωνεία : α) Ο Οδυσσέας νομίζει ότι ο Δίας και όχι ο Ποσειδώνας του έφερε τη συμφορά (333-335) β) Ο Οδυσσέας νομίζει ότι θα πεθάνει κατά τη διάρκεια της τρικυμίας, ενώ εμείς ξέρουμε ότι θα σωθεί (344-345) γ) Ο Οδυσσέας νομίζει ότι η Λευκοθέη σκέφτεται το κακό του, ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι έχει καλές προθέσεις (393-394)
Αναδρομική αφήγηση (FLASH-BACK): α) 330-332 : Ο Οδυσσέας θυμάται τα λόγια της Καλυψώς β) 336-345 : Ο Οδυσσέας φέρνει στον νου του τον Τρωικό Πόλεμο.
Παραμυθικά στοιχεία : Η αναπάντεχη εμφάνιση της Λευκοθέης ως “από μηχανής θεού” και η αναφορά στο μαγικό μαγνάδι είναι στοιχεία που συναντάμε συχνά στα παραμύθια και τους λαϊκούς μύθους.

Τυπικές Εκφράσεις – Επίθετα  : μέγας Ποσειδών (312) : τυπικό επίθετο
ευρύχωρη Τροία (338) : τυπικό επίθετο, θεία Καλυψώ (354) : τυπικό επίθετο, καλλίσφυρη Ινώ (367) : τυπικό επίθετο, θεϊκή τιμή (369) : τυπικό επίθετο, κοσμοσείστης Ποσειδών (373, 403) : τυπικό επίθετο, Ο Οδυσσέας πολύπαθος και θείος (390) : τυπικά επίθετα
ανθρώπους διογέννητους (461) : τυπικό επίθετο

ΛΑΪΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΑΝΕΜΩΝ