7η Ενότητα

Δεύτερο συμβούλιο θεών

Ο Ερμής στο νησί της Καλυψώς

Με την ραψωδία ε αρχίζει η εφαρμογή του δεύτερου μέρους του σχεδίου της Αθηνάς : Η διαδικασία του νόστου του Οδυσσέα . Ορίζεται ο χρόνος , αυγή της 7ης ημέρας της Οδύσσειας, και ο χώρος (Όλυμπος – Ωγυγία).

ΣΤΙΧΟΙ 1-49 : ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΣΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ 

Οι θεοί συνεδριάζουν για δεύτερη φορά στον Όλυμπο. Η Αθηνά βρίσκει και πάλι την ευκαιρία να παραπονεθεί στο  Δία και στους άλλους θεούς για τη μεγάλη τους αδιαφορία απέναντι στον Οδυσσέα, που τόσα χρόνια βρίσκεται αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς, και μάλιστα τώρα κινδυνεύει να χάσει και το μονάκριβο παλικάρι του , τον Τηλέμαχο. Ο πατέρας των θεών κάμπτεται μπροστά στην τόση επιμονή της Αθηνάς και προστάζει τον Ερμή να σπεύσει ν’ ανακοινώσει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών ν’ αφήσει τον Οδυσσέα ελεύθερο να φύγει.

ΣΤΙΧΟΙ 50- 165 : ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΕΡΜΗ ΣΤΗΝ ΩΓΥΓΙΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ :Ο αγγελιοφόρος των θεών, εκτελώντας την εντολή του Δία , πετάει προς το νησί της Καλυψώς – που είναι πράγματι πανέμορφο , με τα λογής-λογής δέντρα, τα πουλιά, τα λιβάδια και τα κρυστάλλινα νερά του. Η Καλυψώ μέσα στη σπηλιά της ύφαινε στον αργαλειό  , ενώ ο Οδυσσέας έκλαιγε απαρηγόρητα σε κάποια ακρογιαλιά. Η Καλυψώ καλοδέχεται τον Ερμή και του προσφέρει φιλοξενία . Όταν όμως της αναγγέλλει τη δυσάρεστη γι’ αυτήν είδηση , ξεσπάει την οργή της σ’ ένα φοβερό υβρεολόγιο εναντίον των θεών, αποκαλώντας τους θεούς ζηλιάρηδες και φθονερούς. Υπακούει όμως τελικά στην εντολή του Δία και υπόσχεται να βοηθήσει  τον Οδυσσέα στο ταξίδι  του.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ, στίχοι 50-85 : Ο Ερμής στην καλύβα της Καλυψώς.

Β’  ΕΝΟΤΗΤΑ, στίχοι  86-129 :  Ο Ερμής αποκαλύπτει στη θεά το σκοπό της επίσκεψής του.

Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ, στίχοι 130-165 : Η οργισμένη αντίδραση της θεάς Καλυψώς και η τελική υποταγή της στην εντολή του Δία.

ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΛΥΨΩΣ;

Η εκτενής περιγραφή του νησιού της Καλυψώς είναι μια επιβράδυνση, όμως είναι απαραίτητη γιατί :

α) Παρουσιάζει με λεπτομέρειες το σκηνικό που θα εξελιχθεί η δράση

β) Προβάλλει την αντίθεση της ευτυχισμένης Καλυψώς και του δυστυχισμένου Οδυσσέα

γ)Τονίζει τον πόθο του Οδυσσέα να γυρίσει στην Ιθάκη, χάνοντας αυτή την ομορφιά

δ) Είναι ευχάριστο διάλειμμα ανάμεσα στην ένταση του συμβουλίου και στην ένταση του διαλόγου που θα ακολουθήσει ανάμεσα στον Ερμή και την Καλυψώ.

ΠΩΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΠΕΤΥΧΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ;
α) Αρχικά, δείχνει ότι αυτός δεν ήθελε να κάνει ένα τόσο μακρινό ταξίδι ως το νησί της Καλυψώς κι έτσι δεν έχει την ευθύνη γι’ αυτή την πράξη (110-117).
β) Παρουσιάζει τον Οδυσσέα ως τον πιο βασανισμένο από τους ήρωες του Τρωικού πολέμου, χωρίς να αναφέρει το όνομά του (118). Αν έλεγε το όνομα του Οδυσσέα ίσως θα πλήγωνε την ερωτευμένη Καλυψώ.
γ) Μετά τον μακροσκελή πρόλογό του κι έχοντας προετοιμάσει ψυχολογικά την Καλυψώ, ανακοινώνει την εντολή του Δία με συντομία, χωρίς να αφήνει περιθώρια αντίδρασης (125-126).
δ) Υπογραμμίζει τη δύναμη της μοίρας, στην οποία όλοι πρέπει να υπακούουν (127-129).
ε) Αφαιρεί από την απόφαση του Δία τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει ο Οδυσσέας στο ταξίδι, γιατί δε θέλει να στεναχωρήσει την Καλυψώ.
στ) Πριν φύγει, επαναλαμβάνει την εντολή του Δία και λέει στην Καλυψώ να πειθαρχήσει για να αποφύγει την οργή του πατέρα των Θεών (163-165).
ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
α) Η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα.
β) Η Καλυψώ στεναχωριέται, οργίζεται, αλλά τελικά υποτάσσεται στη βούληση του Δία.
γ) Ο Ερμής θαυμάζει την ομορφιά του νησιού (85).
δ) Οι θεοί ανταλλάσσουν επισκέψεις (99,109).
ε) Η Καλυψώ είναι όμορφη, καλλίφωνη και ασχολείται με γυναικείες δουλειές (70-71).
στ) Η Καλυψώ προσφέρει περιποιήσεις στον Ερμή σαν αυτές που προσφέρουν οι άνθρωποι όταν φιλοξενούν κάποιον επισκέπτη (96-107).
ζ) Οι θεοί νιώθουν συχνά ζήλια ο ένας για τον άλλο (132-133, 144).
η) Υπάρχει και στον κόσμο των θεών ιεραρχία.
ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ (FLASH BACK)( = ανάμνηση)
‘Εχουμε στην ενότητά μας σε δύο σημεία :
α) Ο Ερμής αναφέρεται στα βάσανα που έχει περάσει ο Οδυσσέας (117-124).
β) Η Καλυψώ μάς μεταφέρει 10 χρόνια πριν, όταν ο Οδυσσέας έφθασε στο νησί της (145-150).
ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Προαναγγέλλεται :  Η επιστροφή του Οδυσσέα και τα βάσανά του κατά την επιστροφή ( 127-129, 155-156, 161).
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Τότε κι η Αθηνά άρχισε να μιλά (5) : τυπική έκφραση, Δία πατέρα (8) : τυπική έκφραση, θείος Οδυσσέας (14) : τυπικό επίθετο, στην Πύλο την ιερή (24) : τυπικό επίθετο, στη Λακεδαίμονα τη θεία (24) : τυπικό επίθετο, ο Δίας, που τα σύννεφα συνάζει, στην Αθηνά αποκρίθηκε(25) : τυπική έκφραση, Ερμή, μαντατοφόρε (34) : τυπικό επίθετο, καλλίκομη νύμφη (35,66) : τυπικό επίθετο, καρτερικού Οδυσσέα (36) : τυπικό επίθετο, γλυκιά πατρίδα (46) : τυπικό επίθετο, κρατερός Αργοφονιάς (57) : τυπικό επίθετο, Ερμής, ψυχοπομπός κι αργοφονιάς (85) : τυπικά επίθετα,ο νους του χόρτασε (86) : τυπική έκφραση, η Καλυψώ, αρχοντική θεά (89,96) : τυπικό επίθετο, μεγαλόψυχο Οδυσσέα (92) : τυπικό επίθετο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
 Ερμής : υπάκουος απέναντι στον Δία (50). Ευαίσθητος και ρομαντικός, μιας και θαυμάζει το νησί της Καλυψώς (85-88). Εύστροφος και διπλωμάτης, αναγγέλλει στην Καλυψώ την απόφαση του Δία με εξαιρετικά προσεκτικούς χειρισμούς και περίτεχνο πρόλογο. Δε γίνεται σε καμία περίπτωση αντιπαθής στην Καλυψώ.
Καλυψώ : χαρούμενη κι εργατική (70-71), ευγενική και φιλόξενη (89-91, 96-108). αδικημένη και κάνει παράπονα (145-152). Στο τέλος είναι υποχωρητική μπροστά στον κίνδυνο να τιμωρηθεί από τον Δία.
Οδυσσέας (δε συμμετέχει, αλλά αναφέρεται) : Βρίσκεται σε μεγάλη απόγνωση και θλίψη (92-95), καθώς θέλει να γυρίσει στην οικογένειά του και την πατρίδα του. Ο Ερμής και η Καλυψώ μιλώντας για τα κατορθώματα του Οδυσσέα, φανερώνουν ότι είναι γενναίος, υπομονετικός και αποφασιστικός (117-124, 145-150).

ΤΡΑΓΙΚΗ Ή ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ  (= όταν ο ήρωας αγνοεί κάτι που εμείς ξέρουμε!)

Υπάρχει στους στίχους 100-102 :

α. Η Καλυψώ  αγνοεί το σκοπό της επίσκεψης του Ερμή , που θ’ αποβεί οδυνηρή γι’ αυτήν, σε αντίθεση με τους ακροατές – αναγνώστες, που γνωρίζουν την τραγική πραγματικότητα και συμπονούν την Καλυψώ.

β. Τα λόγια της Καλυψώς εκφράζουν ευγένεια και προθυμία για ικανοποίηση του αιτήματος του Ερμή , ένα αίτημα ωστόσο που θα την κάνει σε λίγο να εκραγεί από ασυγκράτητη οργή και θα τη ρίξει σε απερίγραπτο πόνο.

ΟΙ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ

Οι ομηρικές παρομοιώσεις μπορεί να είναι είτε σύντομες , που δεν ξεπερνούν δηλαδή το μισό στίχο, είτε εκτενέστερες, που καλύπτουν έναν ή περισσότερους στίχους.

Οι εκτενέστερες παρομοιώσεις αποτελούνται συνήθως από δύο μέρη :  Το αναφορικό και το δεικτικό μέρος. Κοινός όρος των δύο μερών είναι το στοιχείο εκείνο που επιδιώκει να υπογραμμίσει ο ποιητής.

ΑΝΑΦΟΡΙΚΟ ΜΕΡΟΣ : Είναι το μέρος που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς…..

ΔΕΙΚΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ : Εισάγεται με τις λέξεις : όπως , έτσι, παρόμοια….

ΚΟΙΝΟΣ ΟΡΟΣ : Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στο αναφορικό και στο δεικτικό μέρος.

Στους στίχους 59-63 έχουμε μία παρομοίωση στην οποία παραβάλλεται το πέταγμα του Ερμή (αναφορικό μέρος) με το πέταγμα του γλάρου (δεικτικό μέρος) με κοινό όρο το πέταγμα.

Δηλαδή ο ποιητής :

  • Αναφέρεται (αναφορικό μέρος) στο πέταγμα του Ερμή

  • για να δείξει (δεικτικό μέρος ) ότι έτσι πετάει και ο γλάρος.

  • Κοινό στοιχείο το πέταγμα!