1η Ενότητα
1 ΕΝΟΤΗΤΑ
Το προοίμιο της Οδύσσειας
Δείτε εδώ το διαδραστικό σχολικό βιβλίο
Α΄ ΠΡΟΟΙΜΙΟ: ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ στ. 1-13 |
Προοίμιο: Οι πρώτοι στίχοι κάθε επικού ποιήματος αποτελούν το προοίμιο, δηλαδή τον πρόλογό του. Οι αοιδοί συνήθιζαν στα προοίμιά τους να ζητούν τη βοήθεια της Μούσας για να παρουσιάσουν στο ακροατήριό τους έργα και παθήματα σπουδαίων ανθρώπων «κλέα ανδρών». Ζητούσαν από τη θεά την έμπνευση και την καθοδήγηση. Έτσι γινόταν και το έργο θεόπνευστο.
Οι Μούσες
Ήταν οι εννέα κόρες του Δία και της Μνημοσύνης
Οι Μούσες ήταν οι : Καλλιόπη, Ευτέρπη, Κλειώ, Ερατώ, Μελπομένη, Πολυμνία, Τερψιχόρη, Θάλεια
και Ουρανία. Αρχηγός τους ήταν ο Απόλλων.
Η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη από τις Μούσες, η πιο σεβαστή και η πιο δυνατή, μούσα της επικής ποίησης, της ευγλωττίας και της επιστήμης. Έσμιξε με τον Απόλλωνα και έγινε η μητέρα του Ορφέα. Η Ευτέρπη ήταν η προστάτιδα της μουσικής. Η Κλειώ ήταν η Μούσα της ιστορίας και η Ερατώ η Μούσα της ερωτικής ποίησης. Μερικές φορές στα πόδια της βρισκόταν ένας Έρωτας, ενώ άλλες φορές ήταν γυμνή και θύμιζε την Αφροδίτη. Η Μελπομένη ήταν αρχικά η Μούσα της λυρικής ποίησης και έπειτα της τραγωδίας. Συνδέονταν με το Διόνυσο και έγινε η προστάτιδα της τραγωδίας. Η Πολύμνια ήταν η Μούσα των ύμνων και των τραγουδιών προς τιμή των θεών και ηρώων. Ταυτίζονταν με τη Μνημοσύνη, διότι στα αγάλματα παρουσιάζεται σε στάση διαλογισμού και ανάμνησης. Η Τερψιχόρη εκπροσωπούσε αρχικά το χορό και αργότερα μόνο τη λυρική ποίηση. Συνόδευε και ακολουθούσε τη Μελπομένη. Ήταν πρώτη στους Χορούς. Η Θάλεια ήταν η Μούσα της κωμωδίας. Η Ουρανία ήταν η προστάτιδα της αστρονομίας.
Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ:
α) (στ. 1) Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΑ: Είναι στοιχείο απαραίτητο, γιατί τον κάνει να βλέπει τα γεγονότα σα να γίνονται αυτή την ώρα.
β) (στ. 2-11) Η ΔΙΗΓΗΣΗ :Δίνεται περιληπτικά η υπόθεση του έπους. Θέμα: οι ταλαιπωρίες ενός ανθρώπου, που το μόνο που επιθυμούσε ήταν ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα του. Ο άνθρωπος αυτός είναι ο πορθητής της Τροίας. Το όνομά του δεν αναφέρεται παρά μόνο στον στ. 24. «Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους μεγάλα σφάλματα…» (στ. 9). Εδώ θίγεται το θέμα της ατομικής ευθύνης που έχει κάθε άνθρωπος όσο κι αν οι θεοί επεμβαίνουν στη ζωή του. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από δική τους αμαρτία αντίθετα με τον Οδυσσέα, ο οποίος τίποτα το κακό δεν έχει κάνει.
γ) (στ. 12-13) ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ«απ’ όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία…» Ο ποιητής προσκαλεί τη Μούσα να πει στον ίδιο και στους ακροατές αυτά που ξέρει. Τόσο μεγάλη σημασία θέλει να δώσει στην έμπνευσή της. Λέγοντας «απ’ όπου θες», δίνει στον εαυτό του το δικαίωμα να αρχίσει τη διήγηση απ’ όποιο σημείο θέλει.
ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ
Ο ποιητής παρακαλεί τη Μούσα να αρχίσει την εξιστόρηση των γεγονότων από κάπου. Το ποιητικό σχέδιο του Ομήρου είναι πρωτότυπο: Όταν αρχίζει η Οδύσσεια ο ήρωας είναι εγκλωβισμένος στο νησί της Καλυψώς , την Ωγυγία. Από εκεί αρχίζει η δράση , η οποία θα ολοκληρωθεί σε 41 ημέρες . Ό,τι έχει προηγηθεί , απ’ τη στιγμή που ο Οδυσσέας έφυγε από την Τροία μέχρι που βρέθηκε ναυαγός στο νησί της Καλυψώς θα το διηγηθεί ο ίδιος με αναδρομική αφήγηση στο νησί των Φαιάκων . Αυτού του είδους την αναδρομική αφήγηση (τη διήγηση για τα περασμένα σε ένα προχωρημένο σημείο της ιστορίας ) ονομάζουμε ΕΓΚΙΒΩΤΙΣΜΟ.
ΤΕΧΝΙΚΗ in medias res
Η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγμάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης, σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής μάς μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δε γίνεται κουραστική.Έτσι και στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας μας αφηγείται τις περιπέτειές του ενώ κοντεύουν να τελειώσουν , όταν βρίσκεται στο νησί των Φαιάκων, στην τελευταία δηλαδή στάση του πριν την Ιθάκη.
Χαρακτηρισμός προσώπων: Σ’ αυτούς τους πρώτους στίχους έχουμε ήδη κάποια χαρακτηριστικά του ήρωα, που σκιαγραφούν το ήθος του. Είναι πολύτροπος, δηλαδή εύστροφος, έξυπνος, πολυταξιδεμένος, πολύξερος, γιατί γνώρισε τους τόπους και τη νοοτροπία πολλών ανθρώπων, και πολυβασανισμένος. Πόθος του είναι η επιστροφή στην πατρίδα, παρ’ όλες τις αντιξοότητες και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει.
Εκτός απ’ τον Οδυσσέα στον στ. 10 έχουμε απ’ τον ποιητή και ένα χαρακτηρισμό των συντρόφων του: νήπιοι και μωροί, ασεβείς δηλαδή και ανόητοι, οι οποίοι έπαθαν αυτό που τους άξιζε, σε αντίθεση προς τον Οδυσσέα που πάσχει άδικα
ΣΧΗΜΑ ΚΥΚΛΟΥ
Όταν μια ενότητα αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο ή την ίδια λέξη : Μούσα (1) – θεά, κόρη του Δία (12). Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η επίκληση στη Μούσα, που είναι πηγή έμπνευσης του επικού ποιητή.
ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ : π.χ. πολύτροπος-νήπιοι, μωροί, όλοι τους ήασν σπίτι τους-μόνο εκείνον, οι θεοί τον συμπαθούσαν-εκτός του Ποσειδώνα. Οι αντιθέσεις εδώ φανερώνουν το ξεχωριστό ενδιαφέρον που είχε η περίπτωση του Οδυσσέα και τονίζουν το πρόβλημα του νόστου.
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ( = λέξεις – φράσεις που επαναλαμβάνονται συχνά και αποδίδονται πάντα στα ίδια πρόσωπα)
υπέρλαμπρου Ήλιου (11) : τυπικό επίθετο
Ας παίξουμε!
Πατήστε εδώ για να παίξετε το παιχνίδι της Οδύσσειας!
Πατήστε εδώ για : Ερωτήσεις κατανόησης
Β΄ ΠΡΟΟΙΜΙΟ: ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ στ. 14-25 |
Η Μούσα αρχίζει την αφήγηση της ιστορίας. Η αφήγηση κινείται σε :
– ΠΑΡΕΛΘΟΝ : Η Μούσα μας πληροφορεί ότι οι αρχηγοί που επέζησαν από τους τον Τρωικό πόλεμο έχουν ήδη επιστρέψει στα σπίτια τους.
– ΠΑΡΟΝ : Παρουσιάζεται η τωρινή κατάσταση του Οδυσσέα : μόνος, χωρίς τους συντρόφους του, εγκλωβισμένος στο νησί της νεράιδας Καλυψώς , που είναι ερωτευμένη μαζί του και δεν τον αφήνει να επιστρέψει στην πατρίδα του.
– ΜΕΛΛΟΝ : Οι ολύμπιοι θεοί, που τον συμπαθούν όλοι εκτός του Ποσειδώνα, θα τον βοηθήσουν να επιστρέψει στην πατρίδα του όμως κι εκεί θα πρέπει να αγωνιστεί σκληρά για να ξανακερδίσει τη θέση του ως βασιλιάς.
ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ο Άνθρωπος με την ελεύθερη βούληση και την προσωπική ευθύνη → Άτη : τύφλωση του νου → Ύβρη : υπέρβαση του μέτρου , έπαρση, ασέβεια. → Νέμεση : τιμωρία που οδηγεί στην καταστροφή.
Οι σύντροφοι του Οδυσσέα με δική τους ευθύνη και πρωτοβουλία έφαγαν τα ιερά βόδια του θεού , τυφλωμένοι από την Άτη (= θόλωμα μυαλού, μη σκεπτόμενοι σωστά). Διέπραξαν λοιπόν Ύβρη (= προσβολή στο θεό) που επισύρει τη Νέμεση (= την τιμωρία από το θεό) , που θα είναι και η καταστροφή τους.
ΠΩΣ ΔΙΑΠΡΑΤΤΕΤΑΙ Η ΥΒΡΗ
Ένας θνητός μπορεί να διαπράξει ύβρη (= να προσβάλει το θεό) αν
-
Συγκρίνει τον εαυτό του με το θεό.
-
Υπερηφανευτεί υπερβολικά για κάποιο κατόρθωμά του.
-
Υποτιμήσει ή προσβάλλει κάποιο θεό.
-
Αδιαφορήσει για κάποιο θεό και δεν του προσφέρει τις απαραίτητες θυσίες.
-
Προσβάλλει ιέρεια του θεού ή ικέτη ή συγγενή θεού.
ΩΣΤΟΣΟ
Η Μοίρα είναι ανώτερη θεών και ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τη μοίρα του ανθρώπου, ούτε οι θεοί. Η μοίρα όρισε ο Οδυσσέας να επιστρέψει στην Ιθάκη και αυτό δεν μπορεί να το αλλάξει κανείς. Γι’ αυτό και ο Ποσειδώνας δεν μπορεί να σκοτώσει τον Οδυσσέα παρά μόνο να τον ταλαιπωρήσει επιπλέον καθυστερώντας την επιστροφή στην πατρίδα του.
ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ
Οι Μοίρες ήταν τρεις, κόρες της νύχτας ή , κατά άλλους, της Θέμιδος και του Δία. Συνήθως παριστάνονται να γνέθουν. Το νήμα που κρατούν συμβολίζει την ανθρώπινη ζωή, δείχνοντας πόσο μικρή και αδύναμη μπορεί αυτή να είναι.
Η πρώτη Μοίρα είναι η Κλωθώ: «αυτή που κλώθει», γνέθει το νήμα της ζωής, (συμβολίζει το παρόν).
Η δεύτερη, η Λάχεσις (το παρελθόν): το ξετυλίγει, (μοιράζει τους κλήρους, καθορίζει τι θα «λάχει» στον καθένα, εξ ού και λαχείο).
Η τρίτη, η Άτροπος : το κόβει, όταν έρθει η ώρα (συμβολίζει το μέλλον).
Αυτές ευθύνονται για τα καλά και τα κακά της ζωής κάθε ανθρώπου από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του και παίρνουν την δύναμή τους από το Δία. Στην Μοίρα υπακούν και οι θεοί, οι οποίοι στην Οδύσσεια ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΞΟΥΝ. Γι ‘ αυτό άλλωστε ο Ποσειδώνας δεν σκοτώνει τον Οδυσσέα . Η μοίρα του Οδυσσέα ορίζει να επιστρέψει και να πεθάνει στην πατρίδα του.
Η ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Ο ποιητής στους στίχους 20-25 προαναγγέλλει αυτά που πρόκειται να συμβούν. Το φαινόμενο αυτό , που συναντάται συχνά στην Οδύσσεια , ονομάζεται ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ.
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
Στους στίχους 16-19 ακούμε για τον έρωτα μιας θεάς , της Καλυψώς, προς τον Οδυσσέα και για την συμπόνια των άλλων θεών προς αυτόν, εκτός του Ποσειδώνα , που τον μισεί. Όταν οι θεοί παρουσιάζονται να έχουν ανθρώπινα συναισθήματα τότε μιλάμε για ανθρωπομορφισμό των θεών.
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ – ΕΠΙΘΕΤΑ
θεά σεμνή κι αρχοντική (18) : τυπικά επίθετα
με του καιρού τα αλλάγματα (20) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (24) : τυπικό επίθετο
Ώρα για παιχνίδι!!!
