Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram, Viber, Tik Tok, You Tube, Snapchat κτλ.), και η δραστηριοποίηση σε διαδικτυακές ομάδες είναι πλέον διαδεδομένη είτε ως μορφή ψυχαγωγίας είτε ως μορφή επικοινωνίας με την κοινότητα. Οι γονείς παρακινούνται να ασχοληθούν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ), καθώς αναζητούν πληροφορίες για διάφορα θέματα και αποζητούν την εμπειρία άλλων γονέων, καθώς και την κοινωνική υποστήριξη και τη σύνδεσή τους με την κοινότητα. Για παράδειγμα, οι γονείς αξιοποιούν τα ΜΚΔ για πληροφορίες σχετικά με προβλήματα υγείας τόσο πριν όσο και μετά την ιατρική διάγνωση του παιδιού τους (Frey et al., 2022). Ωστόσο, αυτή η κοινωνική αλληλεπίδραση μέσα σε ομάδες μπορεί να κρύβει κινδύνους, αλλά και φαίνεται να σχετίζεται με τις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι γονείς για την ανατροφή των παιδιών τους.

Πρόσφατες μελέτες διερεύνησαν τον τρόπο χρήσης των ΜΚΔ από τους γονείς σε σχέση με τους τέσσερις τύπους γονεϊκότητας. Καταδείχθηκε ότι οι γονείς που εφαρμόζουν επιτρεπτικές (permissive/ indulgent) γονεϊκές πρακτικές είναι πιθανότερο να υπερεκθέτουν τα παιδιά τους στα ΜΚΔ (sharenting) και να επιτρέπουν στα παιδιά τους να δημιουργήσουν λογαριασμούς στα ΜΚΔ από πολύ μικρή ηλικία (Amon et al., 2022).

Γενικότερα, η ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να προκαλεί διάσπαση της προσοχής των γονέων, μειώνοντας το επίπεδο της καθημερινής επαφής τους με το παιδί. Παρεμποδίζεται η οικοδόμηση ασφαλούς προσκόλλησης του παιδιού με τον γονέα και παράλληλα περιορίζεται η ικανοποίηση των αναγκών του παιδιού (σωματικών, συναισθηματικών, γνωστικών) (Andangsari et al., 2013). Μάλιστα σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις η υπερβολική ενασχόληση των γονέων φάνηκε να αυξάνει την πιθανότητα τραυματισμού του παιδιού λόγω της μειωμένης επίβλεψής του (Golden, 2015 . Ralston, 2012).

Άλλες έρευνες ασχολήθηκαν συγκεκριμένα με τη σχέση της υπερβολικής χρήσης των ΜΚΔ από τους γονείς και τους διαφορετικούς τύπους γονεϊκότητας (Scott et al., 2014 . Radesky et al., 2014). Παρότι στην πλειονότητα τους οι γονείς ταυτίστηκαν με τον επιτακτικό – επίσημο (authoritative) τύπο γονεϊκότητας που περιλαμβάνει πιο ισορροπημένες γονεϊκές πρακτικές, καταδείχθηκε ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ του χρόνου χρήσης των ΜΚΔ με τον αυταρχικό (authoritarian) τύπο γονεϊκότητας (Ante-Contreras, 2016). Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο χρόνο οι γονείς αφιερώνουν στα ΜΚΔ τόσο πιο αυταρχικού τύπου γονεϊκές πρακτικές εφαρμόζουν για την οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών τους (π.χ. επιπλήξεις, εφαρμογή «συνεπειών», «timeouts» – αυστηρούς περιορισμούς με ελάχιστη επεξήγηση για τους λόγους αυτών των περιορισμών).

Γενικότερα έχει καταδειχθεί ερευνητικά ότι η αυξημένη χρήση των ΜΚΔ σχετίζεται με διάφορες προβληματικές ψυχικές καταστάσεις και συμπεριφορές των χρηστών. Αυτές περιλαμβάνουν νευρωτισμό, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη αυτοελέγχου, καθώς και επικίνδυνες συμπεριφορές όπως η αποστολή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια της οδήγησης (Bianchi & Phillips, 2005 . Radesky et al., 2014). Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η υπερβολική χρήση των ΜΚΔ μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες αρνητικές συμπεριφορές ακόμα και στα πλαίσια του γονεϊκού ρόλου, όπως η χρήση αυταρχικών πρακτικών ανατροφής των παιδιών.

Όμως δεν είναι σίγουρο εάν τα ΜΚΔ από μόνα τους επιδρούν στην επιλογή του τύπου γονεϊκότητας ή τελικά το μορφωτικό επίπεδο των γονέων είναι η μεταβλητή που κρύβεται πίσω από τις επιλογές των γονέων. Στην προαναφερθείσα έρευνα, βρέθηκε αρνητική συσχέτιση μεταξύ του μορφωτικού επιπέδου των γονέων και του χρόνου που αφιερώνουν στα ΜΚΔ (Ante-Contreras, 2016). Δηλαδή, όσο χαμηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονέων τόσο περισσότερο χρόνο οι γονείς αναλώνουν στα ΜΚΔ. Επομένως, η επιλογή του τύπου γονεϊκότητας, καθώς και των αντίστοιχων γονεϊκών πρακτικών, θα μπορούσε να αποδοθεί όχι στην αυξημένη χρήση των ΜΚΔ, αλλά στο επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων. Μήπως τελικά το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων επιδρά στην επιλογή του τύπου γονεϊκότητας και πρακτικών οριοθέτησης των παιδιών στον πραγματικό, αλλά και στον ψηφιακό κόσμο και παράλληλα καθορίζει τον χρόνο ενασχόλησής τους με τα ΜΚΔ; Μήπως μαζί με τα παιδιά να πρέπει να προχωρήσουμε σε συστηματική εκπαίδευση των γονέων;

Επί του παρόντος δεν υπάρχει κοινωνική πολιτική ή φορέας που να ασχολείται άμεσα και συστηματικά με το θέμα της υπερβολικής χρήσης των ΜΚΔ και την πιθανή επακόλουθη επίδρασή τους ανατροφή των παιδιών. Ένα είναι απολύτως σίγουρο. Τα ΜΚΔ έχουν προσδώσει ένα νέο χαρακτήρα στην κοινωνία μας, στην επικοινωνία και στους τρόπους συνεργασίας μεταξύ ατόμων και ομάδων και κατ’ επέκτασιν στους αντίστοιχους θεσμοθετημένους και μη ρόλους που όλοι μας καλούμαστε να εκπληρώσουμε. Ο στοχασμός και ο επαναπροσδιορισμός των τρόπων αξιοποίησής τους είναι σημαντικό να γίνεται συστηματικά από γονείς και εκπαιδευτικούς, εφόσον, όπως όλα δείχνουν, συνδέονται με το μεγάλωμα και την εκπαίδευση των παιδιών.

Βιβλιογραφία

Amon, M. J., Kartvelishvili, N., Bertenthal, B. I., Hugenberg, K., & Kapadia, A. (2022). Sharenting and children’s privacy in the united states: Parenting style, practices, and perspectives on sharing young children’s photos on social media. Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 6(CSCW1), 1-30.

Andangsari, E. W., Gumilar, I., & Godwin, R. (2013). Social networking sites use and psychological attachment need among Indonesian young adults population. International Journal of Social Science Studies, 1(2), 133-138.

Ante-Contreras, D. (2016). Distracted parenting: How social media affects parent-child attachment (Publication No. 292)[Doctoral thesis, California State University].

Bianchi, A. & Phillips, J. G. (2005). Psychological predictors of problematic mobile phone use. CyberPsychology and Behavior 8(1). 39-51.

Frey, E., Bonfiglioli, C., Brunner, M., & Frawley, J. (2022). Parents’ use of social media as a health information source for their children: A scoping review. Academic pediatrics, 22(4), 526-539.

Golden, T. D. (2015). The crisis of presenteeism: Maintaining our focus while harnessing technology’s benefits. Organization Management Journal, 12(2), 102-105.

Radesky, J. S., Kistin, C. J., Zuckerman, B., Nitzberg, K., Gross, J., KaplanSanoff, M., Augustyn, M., & Silverstein, M. (2014). Patterns of mobile device use by caregivers and children during meals in fast food restaurants. Pediatrics 133(4). 843-849.

Ralston, S.J. (2015). What’s wrong with distracted parenting? Three ethical Analyses (manuscript submitted for publication). Available at: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2708445

Επιπλέον υλικό

https://youtu.be/aISXCw0Pi94