Το κίνημα της εικονομαχίας ήταν η απαρχή μίας σύγκρουσης στο εσωτερικό του Βυζαντίου, που θα ταλάνιζε την αυτοκρατορία για χρονικό διάστημα 117 ετών (726 – 843), τόσο σε θρησκευτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Η εικονομαχία ξεκίνησε επί βασιλείας του αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ του Ίσαυρου και τερματίσθηκε από την Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄.
Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Το καλοκαίρι του 726 σημειώθηκε σεισμός που συνοδεύτηκε από έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, της σημερινής Σαντορίνης. Η έκλυση λάβας δημιούργησε ένα νέο νησάκι μεταξύ Θήρας και Θηρασίας, που ενώθηκε με το νησί Ιερά. Αυτό το γεγονός ερμηνεύτηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ ως θείο σημάδι εναντίον των εικονολατρών και στάθηκε η αφορμή για την αποκαθήλωση των εικόνων.
ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΕΣ
Θα ήταν όμως ένα φυσικό φαινόμενο ικανό, να αποτελέσει από μόνο του την αιτία της εικονομαχίας; Ποιοι ήταν οι πραγματικοί λόγοι; Για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα αυτό, θα πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του την γενικότερη κατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας:
- στην Ιταλική χερσόνησο οι βυζαντινές κτήσεις περιορίζονται στις περιοχές της Ρώμης, της Ραβέννας, της Νεάπολης και της Καλαβρίας
- η Σαρδηνία, η Κορσική, η Σικελία και η Κρήτη είναι βυζαντινές κτήσεις, που τις διεκδικούν οι Άραβες
- στην Βαλκανική χερσόνησο μεγάλες εκτάσεις κατοικούνται από σλαβικούς πληθυσμούς
- η Μικρά Ασία, παρά τις απώλειες στα ανατολικά, είναι η πολυπληθέστερη περιοχή της Αυτοκρατορίας με ελληνικούς πληθυσμούς
Το Βυζάντιο κατά τον 8ο αιώνα
Λόγω της δυσχερής κατάστασης του Βυζαντίου, που πιέζεται και απειλείται από τους Άραβες από ανατολή και δύση, και τους Σλάβους να κυριαρχούν στην Βαλκανική, οι αυτοκράτορες δεν έχουν άλλη επιλογή, από το να στηριχθούν στους πληθυσμούς της Μικράς Ασίας για την αναχαίτιση των Αράβων. Όμως οι κάτοικοι των ανατολικών επαρχιών της Αυτοκρατορίας, έχουν ανεικονικές αντιλήψεις, που στηρίζονται στο επιχείρημα, ότι ο Χριστιανισμός, ως μία πνευματική θρησκεία δεν μπορεί να συμβαδίζει με την απεικόνιση του Θείου με ανθρώπινη μορφή.
Πρέπει εδώ να ειπωθεί, πως οι υπερβολές στην λατρεία των εικόνων και των λειψάνων είχαν φτάσει στα όριο της δεισιδαιμονίας μεταξύ του λαού, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Αυτοκρατορίας.
Η τύχη της Αυτοκρατορίας βασιζόταν στους πληθυσμούς της Μ. Ασίας, που υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς, έτσι ώστε η μόνη πολιτική που μπορούσε να συμφιλιώσει την κεντρική εξουσία με τους πληθυσμούς αυτούς ήταν η εικονομαχική πολιτική. Αυτήν την πολιτική εφάρμοσαν οι Ίσαυροι.
ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ Ίσαυρος διέταξε τον στρατό να απομακρύνει από την Χαλκή Πύλη των ανακτόρων την εικόνα του Χριστού. O λαός της Πόλης αντέδρασε και ξέσπασαν οδομαχίες. Η αντίδραση επεκτάθηκε και στο θέμα Ελλάδας, την σημερινή ανατολική Στερεά Ελλάδα, και ο θεματικός στρατός κινήθηκε εναντίον του αυτοκράτορα, χωρίς επιτυχία. Κατατροπώθηκε κοντά στον Ελλήσποντο.
Μετά την έκδοση του πρώτου αυτοκρατορικού διατάγματος κατά των εικόνων, περί το 730, άρχισαν να καταστρέφονται εικόνες και να διώκονται οι εικονόφιλοι. Αυτές οι διώξεις πήραν και την μορφή
- βασανιστηρίων
- εξοριών και
- δημεύσεων περιουσιών
Με το διάταγμα κατά των εικόνων δεν συμφώνησε και η εκκλησία της Ρώμης. Ο πάπας θα στραφεί λίγα χρόνια αργότερα προς τους Φράγκους και η Ρώμη θα συνδεθεί στενά με τους ηγεμόνες του φραγκικού βασιλείου.
Ο πάπας Στέφανος Β΄ έχρισε στο Παρίσι το 754 τον φράγκο ηγεμόνα Πιπίνο τον Βραχύ πατρίκιο των Ρωμαίων, ενώ τα Χριστούγεννα του έτους 800, ο πάπας Λέων Γ΄ έστεψε τον βασιλιά των Φράγκων Καρλομάγνο, στην βασιλική του Αγίου Πέτρου Ρώμη αυτοκράτορα των Ρωμαίων.
Αυτή η στέψη δεν αναγνωρίστηκε ποτέ από το Βυζάντιο, που θεωρούσε εαυτόν ως συνεχιστή της ρωμαϊκής παράδοσης. Οι σχέσεις με την Δύση επιδεινώθηκαν και αυτό ήταν συνέπεια και της εικονομαχίας. Η εικονομαχία κορυφώθηκε επί βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε΄ όταν και αυξήθηκαν οι διώξεις εναντίον μοναχών και μοναστηριών, που ήταν προπύργια της εικονολατρίας. Η σύνοδος της Ιέρειας του 754 καταδίκασε την εικονολατρία και αναθεμάτισε τους οπαδούς της.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΣΤ΄ και η συναυτοκράτειρα μητέρα του Ειρήνη η Αθηναία, συγκάλεσαν το 787 την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας, μετά από αίτημα του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, όπου καταδικάστηκε η εικονομαχία και αναστηλώθηκαν οι εικόνες. Στη σύνοδο αυτή διατυπώθηκε ότι η λατρεία στρέφεται στο πρόσωπο που απεικονίζεται στις εικόνες και όχι στις ίδιες τις εικόνες και στο υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένες.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Η εικονομαχία αναζωπυρώθηκε από τους αυτοκράτορες Λέοντα Ε΄ και Θεόφιλο χωρίς τον φανατισμό της πρώτης περιόδου. Τελικά το 843 η εικονομαχία τερματίστηκε με την σύνοδο της Κωνσταντινούπολης που συγκλήθηκε από την μητέρα του Μιχαήλ Γ΄ Θεοδώρα, στην οποία αποφασίστηκε η αναστήλωση των εικόνων. Η ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Το τέλος της εικονομαχίας σήμαινε ακόμη την αποτυχία των εικονομάχων αυτοκρατόρων να υποτάξουν στην βούληση του κράτους την εκκλησία.
(Σημείωση: η παρουσίαση του θέματος σε Power Point με περισσότερο φωτογραφικό υλικό και χάρτες μπορεί να αναζητηθεί εδώ και εδώ)
