Σαρηγιάννη Ευαγγελία

Πολλές φορές συναντάμε στην καθημερινότητα ή στη βιβλιογραφία τις λέξεις αυτισμός, φάσμα του αυτισμού, ΔΑΔ, ΔΑΦ, ΔΑΦ, Asperger. Τι σημαίνουν όμως αυτοί οι όροι;  Ποιοι είναι αυτοί που χρησιμοποιούμε σήμερα; Οι διαφορές στους όρους μπορεί να φαίνονται ασήμαντες, αντικατοπτρίζουν όμως τις επιστημονικές και κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής. Είναι σημαντικό οι γονείς των παιδιών και οι εκπαιδευτικοί να κατανοούν τη σημασία τους.

Ο όρος “αυτισμός” είναι ο γνωστότερος όλων. Είναι ο όρος ομπρέλα και είναι ο κυρίαρχος στον καθημερινό λόγο.  Με το πέρασμα των χρόνων οι όροι που χρησιμοποιούνται στα δύο βασικότερα διαγνωστικά εγχειρίδια παγκοσμίως (το DSM της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας και το ICD του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) μετεξελίχθηκαν ώστε να συμβαδίζουν με την έρευνα στον χώρο του αυτισμού. Έτσι, ο όρος “αυτισμός” αντικαταστάθηκε πριν μερικά χρόνια από τον όρο Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές-ΔΑΔ (Pervasive Developmental Disorders-PDD). Σήμερα, με βάση τις τελευταίες εκδόσεις (DSM V, ICD 11) χρησιμοποιείται ο όρος Διαταραχή Φάσματος Αυτισμού-ΔΦΑ ή ο παρόμοιος όρος Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος-ΔΑΦ ως μετάφραση του αγγλικού Autism Spectrum Disorder-ASD.

Ο όρος “Asperger” υπήρχε στις προηγούμενες εκδόσεις των διαγνωστικών εγχειριδίων ως ένα από τα σύνδρομα της διαταραχής του αυτισμού/των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Αναφερόταν στα άτομα που εμφάνιζαν τις πλέον ήπιες δυσκολίες και ελλείμματα. Σύμφωνα με τα ισχύοντα διαγνωστικά κριτήρια, το Asperger δεν υφίσταται πια ως ξεχωριστό σύνδρομο. Στην περίπτωση της Διαταραχής του Φάσματος του Αυτισμού τα άτομα χωρίζονται με βάση τη βαρύτητα των συμπτωμάτων σε 3 επίπεδα, χωρίς αναφορά σε ξεχωριστά σύνδρομα όπως συνέβαινε παλαιότερα. Σύμφωνα με τις τρέχουσες εξελίξεις λοιπόν, ο αυτισμός έχει μια ευρεία διαβάθμιση ελλειμμάτων και δυσκολιών, αλλά είναι ένα φάσμα. Η βαρύτητα δε δίνεται στα ονόματα και την κατηγοριοποίηση αλλά στο ατομικό προφίλ του εξεταζόμενου.

Οι κοινωνικές ιστορίες αποτελούν μια εξαιρετικά χρήσιμη τεχνική για να διδάξουμε κοινωνικές δεξιότητες και συμπεριφορές σε παιδιά με αυτισμό. Δημιουργήθηκαν από την Carol Gray και χρησιμοποιούνται ευρέως στη διδασκαλία παιδιών με αυτισμό καθώς “δίνουν λύσεις” στα προβλήματα καθημερινότητας που αντιμετωπίζουν τα παιδιά αυτά και τα βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο γύρω τους. Υπάρχουν πολλές έτοιμες κοινωνικές ιστορίες σε βιβλία και διαδίκτυο αλλά ο εκπαιδευτικός μπορεί να φτιάξει και δικές τους, βασισμένες στις ανάγκες του κάθε παιδιού.

Η κάθε κοινωνική ιστορία αναφέρεται σε μια κατάσταση της καθημερινότητας ή μια συμπεριφορά την οποία θέλουμε να κατακτήσει το παιδί. Είναι μικρής έκτασης και συνοδεύεται από απλές εικόνες, χωρίς πολλές λεπτομέρειες και χρώματα που αποσυντονίζουν. Το κείμενο είναι μικρό σε έκταση και απλό, και το διαβάζει ο ενήλικας εάν το παιδί δεν μπορεί. Διδάσκονται στα παιδιά όταν βρίσκονται σε ήρεμη κατάσταση και επανερχόμαστε σε αυτές συχνά, ώστε να εντυπωθούν στη μνήμη τους. Τα παιδιά τις έχουν μαζί τους όπου χρειάζεται, για παράδειγμα σε μια μουσειακή επίσκεψη το παιδί θα πρέπει να βλέπει την κοινωνική ιστορία που φτιάξαμε για αυτό τον σκοπό και δουλέψαμε στην τάξη τις προηγούμενες ημέρες.

Η κάθε ιστορία έχει τίτλο και συγκεκριμένη δομή, αποτελούμενη από τέσσερα μέρη. Θα δημιουργήσω εδώ ως παράδειγμα μια κοινωνική ιστορία για το πώς συμπεριφερόμαστε στο σχολικό λεωφορείο. (Ο τίτλος: “Πώς συμπεριφέρομαι στο λεωφορείο”)

Στις περιγραφικές προτάσεις παρουσιάζουμε μια κατάσταση της καθημερινότητας που θέλουμε να διδάξουμε ή να τροποποιήσει το παιδί (ποιος-που-πότε-γιατί κάνει κάτι). Η ιστορία θα μπορούσε να ξεκινάει ως εξής: “Κάθε πρωί  ανεβαίνω στο λεωφορείο για να πάω στο σχολείο μου.. Κάθε μεσημέρι ανεβαίνω στο λεωφορείο γι να πάω στο σπίτι μου”.

Ακολουθούν οι προτάσεις προοπτικής, που περιγράφουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού και των άλλων πχ. “Όταν είμαι στο λεωφορείο, με ενοχλούν τα παιδιά που μιλάνε και φωνάζω δυνατά. Αυτό όμως δεν αρέσει στα άλλα παιδιά”.

Στη συνέχεια, οι καθοδηγητικές προτάσεις δίνουν λύσεις στο ζήτημα ή τη συμπεριφορά που δυσκολεύει το παιδί. “Μπορώ την ώρα που ταξιδεύω με το λεωφορείο να ακούσω μουσική με τα ακουστικά που έχω τσάντα μου”

Τέλος υπάρχουν οι προτάσεις επιβεβαίωσης που δείχνουν το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς ή ελέγχου ώστε το ίδιο το παιδί να θυμάται τι έκανε σωστά. “Έτσι, δε θα με ενοχλεί η φασαρία και δεν θα φωνάζω. Τα άλλα παιδιά θα είναι χαρούμενα και η κυρία θα μου πει μπράβο που είμαι ήσυχος”.

Σημαντικό είναι να επιλέξουμε τη βασική δεξιότητα που πρέπει να διδάξουμε και να επικεντρωθούμε σε αυτή, όχι να “βομβαρδίσουμε” το παιδί με πολλές ιστορίες ταυτόχρονα.

Στον παρακάτω σύνδεσμο υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες για το πώς δομούμε κοινωνικές ιστορίες και πολλά παραδείγματα. Κάποιες από αυτές είναι ίσως υπερβολικά μεγάλες, αλλά τροποποιούνται ανάλογα με το παιδί και τις ανάγκες του. Kοινωνικές ιστορίες υπάρχουν σε διάφορες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο και σε βίντεο στο Youtube.

Η βιβλιογραφία για την ειδική αγωγή είναι τεράστια, με πολύ υλικό και στα ελληνικά. Πατώντας στους παρακάτω συνδέσμους μεταφέρεστε στον ιστοχώρο EduGate του Υπουργείου Παιδείας και στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Πλοηγηθείτε στις κατηγορίες για να βρείτε εκπαιδευτικά λογισμικά για άτομα με παιδιά με ειδικές ανάγκες, εξαιρετικά βιβλία και παιδαγωγικό υλικό  από δράσεις του Υπουργείου και ελληνικές και ξένες ιστοσελίδες σχετικές με την ειδική αγωγή.