ΒΗΜΑ εκ-παιδευτικού διαλόγου και προβληματισμού

Αντί για τη γεφύρωση του περιβόητου «ψηφιακού χάσματος», πιθανόν να   οδηγηθούμε σε μια γενικευμένη ψηφιακή ημιμάθεια

«Το ψηφιακό χάσμα» είναι η καραμέλα της τελευταίας δεκαετίας (αναφέρεται στην προηγούμενη δεκαετία) και, όπως λέγεται, το πρώτο αναγκαίο βήμα για τη γεφύρωσή του είναι η εισαγωγή  κομπιούτερ στην εκπαίδευση. Σύνδεση όλων των ελληνικών σχολείων με το Διαδίκτυο και ένας υπολογιστής για κάθε 10 μαθητές μέχρι το 2004, είναι οι

στόχοι του υπουργείου Παιδείας, στο πλαίσιο των αποφάσεων που πήρε το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο στη Λισσαβώνα. Αντίστοιχους στόχους έχουν

θέσει πολλές χώρες, ενώ παντού ο μαυροπίνακας μοιάζει να υποχωρεί μπροστά

στην επέλαση της γυάλινης οθόνης, καθώς ήδη συντελείται μια εκπαιδευτική

μεταρρύθμιση που οι συνέπειές της θα έχουν καταλυτική σημασία όχι μόνο για

τη διδασκαλία και τη μάθηση, αλλά και για το εργασιακό μέλλον της επόμενης

γενιάς.

Παρά τους πανηγυρισμούς, πολλά σύννεφα σκιάζουν τον ψηφιακό σχολικό

ορίζοντα. Μάλιστα, οι επιφυλάξεις δεν προέρχονται από το στρατόπεδο των

λεγόμενων «τεχνοφοβικών» ή των νοσταλγών του παρελθόντος. Στις γραμμές των

σκεπτικιστών συγκαταλέγονται καθηγητές πανεπιστημίου, σύλλογοι δασκάλων

και καθηγητών, βιβλιοθηκάριοι και όμιλοι ειδικών.

Ενα πρώτο συμπέρασμα από τη σχετική συζήτηση, που διεξάγεται τουλάχιστον

εδώ και μια δεκαετία, είναι ότι δεν έχουν εκπονηθεί αξιόπιστες έρευνες που

να συσχετίζουν τη χρήση των υπολογιστών με τις βελτιωμένες επιδόσεις των

μαθητών. Μολονότι υπάρχουν πολλά και λαμπρά μεμονωμένα παραδείγματα,

ορισμένες στατιστικές δείχνουν ότι μια μειονότητα των μαθητών χρησιμοποιεί

το Ιντερνετ στο σχολείο για συλλογή εκπαιδευτικών πληροφοριών. Οι

περισσότεροι μαθητές βλέπουν το Διαδίκτυο σαν ένα γιγάντιο Play Station

και τους υπολογιστές σαν κάτι πιο «ευχάριστο» και λιγότερο απαιτητικό από

την παραδοσιακή διδασκαλία. Διχογνωμία υπάρχει επίσης ως προς τον τρόπο

που η χρήση Η/Υ επιδρά στον εγκέφαλο των μικρών παιδιών, δηλαδή αν ευνοεί

τη «διακειμενική» σκέψη, τη σκέψη που προχωρά με παράλληλα βήματα και

άλματα, ή ένα γραμμικό τρόπο σκέψης που τεμαχίζει τις πληροφορίες σε

εύπεπτες φέτες δεδομένων.

Σύμφωνα με τους αντιρρησίες, τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις

«εμπειρίες του πραγματικού κόσμου». Τα παιδιά έχουν ανάγκη να μαθαίνουν

όχι μόνο μέσα από μια δισδιάστατη οθόνη, αλλά και με όλες τις αισθήσεις.

Οι «αιρετικοί» επισημαίνουν ότι τα τεράστια ποσά που δίνονται για

προμήθεια σχολικού τεχνολογικού εξοπλισμού, συχνά απαιτούν την κατάργηση

άλλων, πολύτιμων δραστηριοτήτων (π.χ. αίθουσες μουσικής, βιβλιοθήκες ή

εργαστήρια φυσικής και χημείας καταργούνται ή μετατρέπονται σε αίθουσες

υπολογιστών), με αποτέλεσμα, π.χ., οι μαθητές να βρίσκουν τη θέση των

άστρων στην οθόνη, αλλά να μην μπορούν να διακρίνουν ούτε έναν αστερισμό

στον πραγματικό νυχτερινό ουρανό.

Οι νέες τεχνολογίες δεν εκτοπίζουν τον καθηγητή, αλλά απαιτούν αναβάθμιση

του ρόλου του. Οι ίδοι οι Αμερικανοί εκπαιδευτικοί επισημαίνουν ότι η

πλειονότητά τους είναι ανέτοιμη να ενσωματώσει δημιουργικά τους

υπολογιστές στην καθημερινή διδασκαλία. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το

πρόγραμμα που έχει εξαγγείλει το ΥΠΕΠΘ, έως το 2003 θα έχουν επιμορφωθεί

75.000 καθηγητές, ώστε να εξοικειωθούν με τους Η/Υ, το Διαδίκτυο και τα

πολυμέσα, με ρυθμό 25.000 καθηγητών το έτος. Αυθόρμητα προκύπτει το

ερώτημα ποιος θα επιμορφώσει τους επιμορφωτές και ποιος θα πληρώσει και

πόσο, εφ’ όσον ένα τόσο μεγαλεπήβολο πρόγραμμα απαιτεί και γενναίες

δαπάνες.

Οι ειδικοί φρονούν ότι παρά τον αρχικό ενθουσιασμό για την ένταξη του

εκπαιδευτικού λογισμικού στη σχολική πράξη, στα τέλη της δεκαετίας του

’80, οι προσδοκίες δεν εκπληρώθηκαν. Η αποτυχία αυτή δεν οφείλεται στην

ανεπάρκεια του υπολογιστή ως μέσου, αλλά μάλλον στην ίδια την οργάνωση

του ελληνικού σχολείου, την ανεπαρκή προετοιμασία των εκπαιδευτικών και το

χαμηλής ποιότητας λογισμικό.

Κανείς δεν είναι τόσο σκοταδιστής ώστε να ζητά τον εξοβελισμό των

διαβολικών μηχανών από τα σχολεία. Το δίλημμα «ναι ή όχι στους υπολογιστές

στα σχολεία» είναι αφελές, ενώ ένα βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί

είναι ποιες σημαντικές σχολικές δραστηριότητες θυσιάζονται προκειμένου να

εισαχθούν Η/Υ στα σχολεία;

Μέχρι στιγμής, η εισαγωγή του υπολογιστή λειτουργεί ως καταλύτης για να

αποκαλυφθούν οι ανεπάρκειες του υπάρχοντος συστήματος. Και οι πιο

κραυγαλέες ανεπάρκειες είναι οι εξοργιστικά χαμηλές δημόσιες δαπάνες για

την παιδεία (είμαστε οι τελευταίοι στις 15 χώρες της Ε.Ε.) και το τέρας

της παραπαιδείας.

Ο μεγάλος ψηφιακός ωκεανός δεν μπορεί να χωρέσει στη δαχτυλήθρα ενός

αναχρονιστικού και φιλάργυρου εκπαιδευτικού συστήματος, που όχι μόνο δεν

μπορεί να αξιοποιήσει τις εκπληκτικές δυνατότητες της νέας τεχνολογίας

αλλά τις διαστρεβλώνει και τις υποτάσσει σε κοντόθωρες επιλογές. Στις

σημερινές συνθήκες, ακόμα και αν κάθε τάξη αποκτήσει τον υπολογιστή της,

το αποτέλεσμα δεν θα είναι η γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος, αλλά η

επικράτηση μιας γενικευμένης ψηφιακής ημιμάθειας. Οι σημερινοί μαθητές και

αυριανοί εργαζόμενοι θα αποκτούν μόνο όσες γνώσεις χρειάζονται για να

χειρίζονται ποντίκια και πληκτρολόγια, για να συσσωρεύουν και όχι να

αξιολογούν πληροφορίες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, προετοιμάζονται να

παίξουν έναν παθητικό ρόλο στην παραγωγή και την κοινωνία, εξίσου

αλλοτριωτικό με την παραδοσιακή χειρωνακτική εργασία, παρά τον χάι-τεκ

μανδύα του.

Οι μαθητές δεν χρειάζονται μόνο υπολογιστές, αλλά και αυλή για να παίζουν,

χώμα για να λερώνονται και φως του ήλιου για να πηγαίνουν στο σχολειό. Στο

σχολείο που απαιτεί η εποχή μας, το χαρτί και το μολύβι μπορούν να

αποδειχτούν εξίσου interactive με τον πιο σύγχρονο υπολογιστή. Ας μην

ξεχνάμε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι μάθησης όπως και υπάρχουν πολλά είδη

αναλφαβητισμού – και ο ψηφιακός δεν είναι ο χειρότερος. Η πρόοδος δεν

είναι μια ευθεία ασφαλτοστρωμένη λεωφόρος. Μερικές φορές είναι ένα

αγκαθωτό συρματόπλεγμα, ενώ συχνά ένα βήμα μπροστά συνοδεύεται από αρκετά βήματα πίσω. Η εισαγωγή Η/Υ στην εκπαίδευση ισοδυναμεί με το άνοιγμα μιας θαυμαστής πύλης. Ομως ταυτόχρονα (και συχνά αθόρυβα), κλείνουν πολλές

άλλες μικρότερες πόρτες, ίσως όχι τόσο φαντασμαγορικές αλλά όχι λιγότερο

πολύτιμες.

Πρόκειται για μια σειρά από άρθρα που σχετίζονται με το πολύπλοκο θέμα της εισαγωγής των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Τα άρθρα αυτά είναι παρμένα από εφημερίδες , περιοδικά και άλλες πηγές. Δίδονται για προβληματισμό και δεν αντικατοπτρίζουν κατ’ ανάγκη τις θέσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στο θέμα αυτό.

Την επιμέλεια της σελίδας έχει ο Γιώργος Ιωσηφίδης – υπεύθυνος δικτύων και τεχνικής υποστήριξης στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. george@cyearn.pi.ac.cy