Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Σε λίγες ημέρες αρχίζουν οι πανελλαδικές εξετάσεις. Χιλιάδες μαθητές θα κάμουν τον αγώνα τους για να διεκδικήσουν μια θέση σε μια πανεπιστημιακή σχολή. Και χιλιάδες γονείς θα προσμένουν από τα παιδιά τους την επιτυχία για να σπουδάσουν και να πάρουν ένα πτυχίο.
Όμως, ελάχιστοι είναι εκείνοι που τολμούν να ψελλίσουν το εξής απλό: αυτό το σύστημα εισαγωγής στο πανεπιστήμιο δεν μπορεί να συνεχιστεί άλλο. Είναι παρωχημένο, ξεπερασμένο, εδώ και δεκαετίες κομμένο και ραμμένο στη λογική της παπαγαλίας, του φροντιστηρίου, της απαξίωσης του σχολείου, της αφηρημένης γνώσης, του βολέματος πολλών από εμάς τους εκπαιδευτικούς και γονιών μαζί, μιας ψευδαίσθησης ότι ο τελειόφοιτος του Λυκείου είναι έτοιμος, έχει τα «κότσια» να πάει να σπουδάσει σε μια πανεπιστημιακή σχολή.
Ωστόσο, εκείνο που εισπράττει κανείς απ’ όλη αυτήν τη διαδικασία που παλαιότερα, στα χρόνια της εφηβίας μας λέγονταν πανελλήνιες εξετάσεις, ενώ σήμερα λέγονται πανελλαδικές – «άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς» λέει ο σοφός λαός μας – είναι μια απ’ τα ίδια.
Φίλες και φίλοι αναγνώστες, το παρακάτω σχήμα, και λέω σχήμα γιατί περικλείει την παιδεία στα ασφυκτικά πλαίσια της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, είναι σ’ όλους πια γνωστό.
Για ακόμη μια χρονιά οι απόφοιτοι της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης – οφείλω εδώ με έμφαση να σημειώσω ότι αυτοί είναι τα μόνα θύματα – θα συρθούν σε εξεταστικά κέντρα (εξεταστικά κάτεργα θα ’λεγα), για να εξεταστούν σε τέσσερα μαθήματα, ανάλογα με την κατεύθυνση λέμε σήμερα, ανάλογα με τις δέσμες λέγαμε παλιότερα, με στόχο να πάρουν ένα πτυχίο, χαρτί το λένε οι περισσότεροι, για να βρουν δουλειά. Επαγγελματικό προσανατολισμό επί το λογιώτερον το έχουμε βαφτίσει αυτό. Τι μύθος κι αυτός, αναρωτιέται κανείς, αν βέβαια, στοχάζεται σωστά. Τέτοια, δυστυχώς, είναι η απαξίωση των σπουδών, ιδιαίτερα στον καιρό μας.
Για ακόμη μια χρονιά, οι τελειόφοιτοι της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, θα τελειώνουν ένα σχολείο που δεν θα έχουν αγαπήσει, αφού χρόνια ένιωθαν αποστροφή προς αυτό· στην πραγματικότητα, αυτό που αποστρέφονταν ήταν το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα, μιας και το ταύτιζαν με το σχολείο. Και δικαιολογημένα, αφού αυτό χρόνια το αναπαράγει τυφλά και δουλικά.
Για ακόμη μια χρονιά, όλοι μας, ιδίως όσοι είμαστε δάσκαλοι, καθηγητές, γονείς, θα γίνουμε θεατές τραγικών εικόνων. Μαθητές με ένα σακίδιο στον ώμο, να τρέχουν για να προλάβουν τα ιδιαίτερα μαθήματα, (πρόκειται για τους ιδιαιτεράκηδες μαθητές και καθηγητές), – τι ειρωνεία κι αυτή Θεέ μου, το πρωί να κάνεις μάθημα στο σχολείο και το απόγευμα στα κρυφά να συνεχίζεις στο σπίτι να διδάσκεσαι και να διδάσκεις, όχι με κανέναν τρόπο ανακαλυπτικό της μάθησης και της γνώσης, αλλά όπως τον σερβίρουν τα πανάθλια λυσάρια, βοηθήματα τα λέμε σήμερα. Δεν είναι, όμως, τα ιδιαίτερα, είναι και τα οργανωμένα φροντιστήρια. Τουλάχιστον σ’ αυτά δεν μπορείς να τους προσάψεις τη ρετσινιά του ιδιαιτεράκια. Αυτά είναι οργανωμένες επιχειρήσεις, με νόμο φτιαγμένες. Κάνουν τη δουλειά τους με συνέπεια. Πληρώνουν φόρους. Παρέχουν εξιδεικευμένη γνώση. Βέβαια, είναι άλλο ζήτημα ότι και σ’ αυτά ακολουθείται η ίδια λογική: γνώση καμουφλαρισμένη, σφιχτά δεμένη στο πλαίσιο: «έτσι το θέλουν για τις πανελλαδικές, λίγο να ξεφύγεις θα χάσεις μονάδες».
Για ακόμη μια χρονιά, όλοι μας, θα είμαστε ξανά θεατές της απάθειας μιας μερίδας τελειόφοιτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης προς όσα χρόνια βίωσαν σ’ ένα σχολείο. Κι αυτή η απάθεια έχει τα εξής γνωρίσματα: απροθυμία για μάθηση και επικοινωνία, εικόνες χαύνωσης και νάρκωσης σ’ ότι με το ζόρι διδάσκονταν, μ’ άλλα λόγια εκείνο το γνωστό αφασικό βαριέμαι που συχνά ακούμε εμείς οι δάσκαλοι, καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, το οποίο μάλιστα βλέπουμε να είναι γραμμένο σε θρανία και τοίχους.
Για ακόμη μια χρονιά, όλοι μας, θα είμαστε θεατές μέχρι το κόκαλο αγχωμένων μαθητών και μαθητριών. Μόνο που τα αποτελέσματα τέτοιων καταστάσεων θα τα δούμε αργότερα, αφού η πίεση και η φοβία της αποτυχίας, όπως άριστα επισημαίνει η σχετική με την εκπαιδευτική ψυχολογία έρευνα, εκδηλώνεται με θυμό, οργή της καταπιεσμένης προσωπικότητας. Ας μην ξεχνάμε βέβαια εδώ ότι μιλούμε για εφήβους, που στα γυμνασιακά και λυκειακά τους χρόνια αντί να ασκούνται και να εκγυμνάζονται στη διάπλαση ήθους, κοινωνικής συνείδησης, άρτιας δομημένης προσωπικότητας, ωθούνται μόνο στο πασάλειμμα, στην αρπαχτή μιας δήθεν γνώσης. Κι ενώ δεν λείπουν οι φωνές που καταγγέλλουν αυτά τα φαινόμενα, αυτές θα επισκιαστούν από εκείνους που συνεχίζουν να τα συντηρούν και να τα εκτρέφουν. Γιατί έτσι απλά τους βολεύει αυτή η κατάσταση.
Για ακόμη μια χρονιά, όλοι μας, θα είμαστε θεατές ενός Λυκείου φυτώριου αποσπασματικών γνώσεων, στα μαθηματικά, τη φυσική, τα αρχαία, την ιστορία, και πάει λέγοντας… που τίποτα άλλο δεν κάμουν από το να αναπαράγουν ημιμάθεια και αλαζονεία του τύπου: «εμένα δεν μου χρειάζονται τα αρχαία, αφού θέλω να σπουδάσω αρχιτέκτονας». Ούτε που υποψιαζόμαστε εδώ ότι αυτός ο στείρος επιστημονισμός, που με ακρίβεια τηρεί το σχολείο, κυρίως το Λύκειο, δημιουργεί πίθηκους. Κι ο γλαφυρός λόγος του Λουκιανού ορθότατα ύστερα από αιώνες έρχεται να μας υπενθυμίσει: «πίθηκος γαρ ο πίθηκος, η παροιμία φησί, καν χρύσεα έχη σύμβολα· και συ τοίνυν βιβλίον με έχεις εν τη χειρί και αναγινώσκεις αεί, των δ’ αναγινωσκομένων οίσθα ουδέν, αλλ’ όνος λύρας ακούεις κινών τα ώτα».
Για ακόμη μια χρονιά, όλοι μας, μαθητές, καθηγητές, γονείς, θα είμαστε θεατές της «βαβυλώνιας αιχμαλωσίας» του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Θιασώτες μόνο των βεβαιοτήτων. Δεν θα τολμήσουμε να αναμετρηθούμε με αβεβαιότητες. Ούτε που θα κάνουμε το βήμα να σπάσουμε το σύνορο της μοναξιάς μας και να εναντιωθούμε στη χρόνια τραγελαφική αθέατη όψη ενός ανάπηρου σχολείου που δεν διδάσκει την πνευματική περιπέτεια, που επίμονα αρνείται να πει στον έφηβο ότι σιγά – σιγά καλό είναι να αφήνει πίσω του τη σταθερότητα της παιδικής αθωότητας και να αρχίσει να δοκιμάζεται στην αστάθεια και την αβεβαιότητα που συνεχώς θα ξεδιπλώνεται μπροστά του. Εκεί, δηλαδή, που συνεχώς θα καλείται να διασχίζει ένα τεντωμένο σχοινί, ισορροπώντας για να μην βρεθεί στο κενό.
Στις παραπάνω, φίλες και φίλοι αναγνώστες, διαπιστώσεις έρχεται να προστεθεί καίριο το ερώτημα: Πώς σήμερα πνευματικά αντιμετωπίζονται οι τελειόφοιτοι του Λυκείου, οι νέοι μας; Πρόκειται για ένα ερώτημα με το οποίο όλοι μας οφείλουμε να αναμετρηθούμε τίμια και ειλικρινά. Ενάντια στο κουκούλι της φυλακής που μόνο στα λόγια το λέμε σχολείο. Μάλλον πνευματικό κάτεργο είναι αφού περιέχει καταναγκασμό και δυσβάστακτα φορτία προσδοκιών.
Για να πάψουμε, λοιπόν, να λέμε «κάθε πέρυσι και καλύτερα», τώρα που οι μαθητές μας αρχίζουν τον τιτάνιο αγώνα τους με τις πανελλαδικές εξετάσεις, οφείλουμε να τους υπενθυμίσουμε αυτό που γράφει σ’ ένα περιοδικό λόγου και τέχνης ένας πατέρας, ιδιαίτερα ασκημένος στη γραφή, ότι, «ποτέ δεν θα γλιτώσουμε από τη φιλοδοξία της ανάγνωσης του μυθιστορήματος της ζωής μας· το θέμα είναι με ποια ψυχολογικά κριτήρια θα κρίνουμε τη δράση και τις παραλείψεις μας. Η δοκιμασία της περιγραφής είναι πεπερασμένη». Το αποκαλυπτικό αυτό απόσπασμα από τις παραινέσεις του πατέρα προς το παιδί του, καθώς αναφέρεται και στις σχέσεις δασκάλων και μαθητών, φέρνει στο νου το απόφθεγμα του κορυφαίου Ιρλανδού λογοτέχνη Σ. Μπέκετ: «προσπάθησες, απέτυχες. Άνευ σημασίας. Να προσπαθήσεις ξανά. Να αποτύχεις ξανά. Να αποτύχεις καλύτερα».