Διαβά-ζο(ω)ντας Παπαδιαμάντη, Βιωματική Προσέγγιση του Παπαδιαμάντη
Η Ομάδα Ανάγνωσης της Σχολικής Βιβλιοθήκης του ΓΕ.Λ. Σκιάθου αποτελείται από μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου Σκιάθου και λειτουργεί εδώ και τέσσερα χρόνια στο πλαίσιο της Σχολικής Βιβλιοθήκης του Λυκείου Σκιάθου. Κατά το σχολικό έτος 2010 – 2011 η ομάδα αυτή υλοποίησε με την εποπτεία των υπεύθυνων καθηγητών ένα πρόγραμμα Αγωγής Υγείας για την βιωματική προσέγγιση του Παπαδιαμάντη. Σκοπός του προγράμματος ήταν να νιώσουν τα παιδιά την απόλαυση και τη χαρά που μπορεί να προσφέρει ο μαγικός λόγος του Παπαδιαμάντη, “αναγιγνωσκόμενος” δίπλα στα ρόδινα ακρογιάλια, στα ταπεινά εξωκκλήσια και κάτω από τις Βασιλικές δρυς του νησιού που ενέπνευσε με τη φυσική του καλλονή ττη σκέψη του συγγραφέα. Δεν θελήσαμε να ερευνήσουμε ούτε να αναλύσουμε τα διηγήματα του συγγραφέα που φέρουν τις εφηβικές αναμνήσεις του ή μιλούν για πρώιμα χτυποκάρδια των νεαρών Σκιαθιτών της εποχής του. Αφήσαμε το σκιαθίτικο τοπίο και το κείμενο του κυρ Αλέξανδρου να οδηγήσουν περισσότερο την καρδιά μας, παρά το μυαλό μας για να ανακαλύψουμε το όνειρο, τον έρωτα και τον πόνο στα διηγήματα που διαβάσαμε. Τα μονοπάτια αυτά ενθουσίασαν αρκετά από τα παιδιά της ομάδας, αν και κάποιοι δεν πείστηκαν να αποδεχτούν τον συγγραφέα που έρχεται από μια άλλη εποχή. Καρπός της προσπάθειας, η παραγωγή αρκετών κειμένων που παρουσιάζουν έργα που διαβάσαμε ή έργα που βρήκαν και διάβασαν μόνα τους τα παιδιά, καθώς και οι μικρές ταινίες με οπτικοποιημένες αφηγήσεις διηγημάτων. Παρακάτω μπορείτε να δείτε τα κείμενα που διαβάσαμε, την οπτική γωνία με την οποία τα προσεγγίσαμε, καθώς και λίγα σχόλια των παιδιών για τις συνολικές εντυπώσεις που αποκόμισαν.
Διαβάσαμε τα διηγήματα
1Τα δαιμόνια στο ρέμα —— Ονειρικό βιογραφικό στοιχείο
Κεντρικός ήρωας : ο ίδιος ο συγγραφέας σε παιδική ηλικία
Κεντρικό θέμα: το γεγονός ότι χάνεται μέσα στο ρέμα (προφητικό για τη ζωή του la diritta via era smarita ) και η συμπεριφορά των άλλων παιδιών απέναντί του
2. Ωχ! Βασανάκια ————— Παιχνιδιάρικο ερωτικό στοιχείο
Κεντρικοί ήρωες : οι μαθητές του αλληλοδιδακτικού σχολείου και τα κορίτσια της απέναντι ταράτσας, η μάγισσα Βότσαινα και ο παπαγάλος
Κεντρικό θέμα: Εφηβικά βάσανα (των αγοριών): σχολείο και κορίτσια
Περιβάλλον : Το σχολείο και η γειτονιά
Συναισθήματα : τα βάσανα της αγάπης κι ένας μικρότερος ερωτικός ηρωισμός
Τεχνική Κινηματογραφική οπτική – Αραχνοΰφαντη πλοκή
4. Η Νοσταλγός —————— Ονειρικό ερωτικό στοιχείο
Κεντρικοί ήρωες : ο Μαθιός , το Λαλιώ, ο κυρ Μοναχάκης
Κεντρικό θέμα: μια ρομαντική βαρκάδα.
Ο 18χρονος Μαθιός τσακώθηκε με έναν καθηγητή του στο Γυμνάσιο Χαλκίδας, εγκατέλειψε το σχολείο στη μέση της χρονιάς και γύρισε στη Σκιάθο. Ένα φεγγαρόλουστο βράδυ η χαριτωμένη και παντρεμένη με έναν πολύ μεγαλύτερό της άντρα Λαλιώ του ζητά μια βαρκάδα για ν’ αντικρίσει τα βουνά της πατρίδας της.
Περιβάλλον η Σεληνοφεγγής νυξ και η θάλασσα. Λυρικές περιγραφές, λεπτός και διακριτικός ερωτισμός
Συναισθήματα: Ο Μαθιός γοητευμένος, ερωτευμένος, ζηλιάρης
5. Ολόγυρα στη λίμνη —————- Νοσταλγία και οι αναμνήσεις ενός πρώιμου έρωτα
Κεντρικοί ήρωες: ο συγγραφέας, ο Χριστοδουλής και η Πολύμνια
Κεντρικό θέμα: οι αναμνήσεις του Παπαδιαμάντη από την περιοχή της λίμνης με τα ναυπηγεία της και από τον έρωτά του για την Πολύμνια
Περιβάλλον: η λίμνη, τα ναυπηγεία και τα ίτσια
Συναισθήματα: η μέθη του παιδικού έρωτα, η νοσταλγία για τα παλιά
6. Υπό την βασιλικήν δρυν ——————– Ονειρικό – παγανιστικό στοιχείο
Κεντρικοί ήρωες : ο συγγραφέας σε παιδική ηλικία και η βασιλική δρυς
Κεντρικό θέμα: η αγάπη του παιδιού για το δέντρο.
Περιβάλλον: Η εξοχή της Σκιάθου
Συναισθήματα: θαυμασμός, αγάπη, λατρεία για το δέντρο, θλίψη και απογοήτευση για το κόψιμό του
Τεχνική: Σφιχτή πλοκή, ποιητική περιγραφή, δημιουργία ατμόσφαιρας
7. Έρως Ήρως ———————————- Ερωτικό – ονειρικό στοιχείο
Κεντρικοί ήρωες: Ο Γιωργής, η Αρχοντώ
Κεντρικό θέμα: η εσωτερική πάλη του ήρωα, όταν μαθαίνει ότι παντρεύουν την αγαπημένη του, η επιθυμία για περιπέτεια, η απραξία και η τελική μεταστροφή του
Περιβάλλον: τη νύχτα, η βάρκα που μέσα κοιμάται ο Γιωργής και το σπίτι όπου γίνεται ο γάμος – τα ξημερώματα, το θαλασσινό ταξίδι για την απέναντι στεριά
Συναισθήματα: Μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, απογοήτευση για την απώλεια του παιδικού έρωτα, θυμός και πόνος για την ακύρωση του έρωτα, μούδιασμα και δισταγμός, αποδοχή και εγκαρτέρηση, λύτρωση
Τεχνική: Εξωτερικός αφηγητής, εναλλασσόμενες καταστάσεις από το βύθισμα του ύπνου στη συνειδητότητα, αναδρομικές αφηγήσεις, συνεχείς ανατροπές της χρονικής αλληλουχίας, δημιουργία ατμόσφαιρας
8. Όνειρο στο κύμα —————————– Ερωτικό – ποιητικό στοιχείο
Κεντρικοί ήρωες: Ο νεαρός βοσκός, η Μοσχούλα(κοπέλα), η Μοσχούλα (κατσίκα)
Κεντρικό θέμα: ο έρωτας του νεαρού βοσκού για τη Μοσχούλα και το ποιητικότατο νυχτερινό μπάνιο στο Μέγα Γιαλό
Περιβάλλον: το βουνό και η θάλασσα, ο φυσικός χώρος του βοσκού κι άλλη μια σεληνοφεγγής νυξ
Συναισθήματα: Η μέθη της νεανικής ηλικίας και του έρωτα, η απογοήτευση από τη ματαίωση των ονείρων
Τεχνική: Σχετικά σφιχτή πλοκή, με χρονική αλληλουχία, πρωτοπρόσωπη αφήγηση- εσωτερικός αφηγητής, δυνατές/ μοναδικές περιγραφές
Εντυπώσεις από τις αναγνώσεις…..
1. Από τα κείμενα που διαβάσατε τι μπορείτε να παρατηρήσατε για τη ζωή των νέων στην εποχή του Παπαδιαμάντη; Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις τους με το περιβάλλον τους και πώς οι σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα;
Οι ζωή των νέων στην εποχή του Παπαδιαμάντη ήταν πολύ πιο διαφορετική απ’ ότι σήμερα. Οι νέοι ζούσαν απλοϊκά και σαφώς είχαν τελείως διαφορετικές δραστηριότητες. Βοηθούσαν περισσότερο τους γονείς τους στις δουλειές που είχαν και από μικρή ηλικία εργάζονταν. Η εκπαίδευση εκείνα τα χρόνια ήταν μόνο για λίγους οπότε τα περισσότερα παιδιά έπαιζαν στους δρόμους κάτι που σήμερα δεν συμβαίνει. Οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα δεν είχαν το δικαίωμα της επιλογής καθώς τότε γινόντουσαν …. “προξενιά’’ δηλαδή οι γονείς διάλεγαν το μέλλον των παιδιών τους. Αυτό έκανε τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων να είναι πιο ντροπαλές και πιο συγκρατημένες.
Παναγιώτα Ματσούκα
Στην εποχή του Παπαδιαμάντη τα αισθήματα ήταν αθώα και αγνά ανάμεσα στα δύο φύλα και δεν υπήρχε η πονηριά η οποία χαρακτηρίζει την σημερινή εποχή. Η ζωή των νέων ανθρώπων είναι ξέγνοιαστη και ανέμελη παρά τους αυστηρούς κανόνες που υπάρχουν εκείνη τη χρονική περίοδο. Οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα είναι κυρίως γεννήματα της φαντασίας των αγοριών ενώ στην πραγματικότητα απλώς κοιτάζουν τα κορίτσια και ονειροπολούν. Όχι όλοι οι νέοι, αλλά οι περισσότεροι έχουν καλές σχέσεις με το περιβάλλον και προσαρμόζονται με αυτό. Στα περισσότερα από τα διηγήματα που διαβάσαμε, ο συγγραφέας είναι ένας από του κεντρικούς ήρωες. Έρωτες που πάνε και έρχονται , πολλές φορές χωρίς ανταπόκριση. Η περιγραφή του περιβάλλοντος καταλαμβάνει πάντοτε μέρος στα ρομαντικά θα έλεγε κανείς διηγήματα του Παπαδιαμάντη και η περιγραφή του είναι τις περισσότερες φορές γλαφυρή. Επίσης περιγράφει τι ήταν ο έρωτας εκείνη την εποχή ανάμεσα στους εφήβους.
Κυριακή Κανταράκια
Γενικά, οι νέοι εκείνη την εποχή ήταν αρκετά κοντά στο φυσικό περιβάλλον. Τον περισσότερο χρόνο της ημέρας τους τον περνούσαν μέσα σ’ αυτό. Επίσης, αποτελούσε διέξοδο και χώρο χαράς για τα παιδιά της εποχής. Επιπλέον, τα επαγγέλματα απαιτούσαν από τους νέους που τα ακολουθούσαν να βρίσκονται κοντά στη φύση αρκετό χρόνο, όπως π.χ. Οι ναύτες. Υπάρχουν όμως και οι εξαιρέσεις, όπως αυτή του Παπαδιαμάντη, που είχε μια υπερβολικά προστατευτική μητέρα και δεν τον άφηνε να απολαύσει τη φύση, όπως ο ίδιος θα ήθελε.
Όσον αφορά τη σχέση των δυο φύλων, ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις κάπως απόμακρη. Η ντροπή ήταν ένα από τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν, ιδιαίτερα στον έρωτα. Οι νέοι δεν εκδηλώνονταν εύκολα. Υπήρχαν βέβαια περιπτώσεις όπου ο ερωτισμός ανάμεσά τους γινόταν διακριτός..
Μαρία Ρεντιφίδου
Από τα κείμενα που διαβάσαμε, μπορέσαμε να παρατηρήσουμε τη ζωή των νέων ανθρώπων στην εποχή του Παπαδιαμάντη. Οι νέοι περνούσαν δύσκολες εποχές και αποφάσιζαν άλλοι γι’ αυτούς. Περνούσαν πολλά βάσανα και από μικρή ηλικία δούλευαν για να βοηθήσουν οικονομικά τους γονείς τους. Υπήρχαν νεανικοί έρωτες, αλλά τους κρατούσαν κρυφούς. Άλλωστε οι γονείς τους επέλεγαν γαμπρό ή νύφη.
Αγγελική Τσάνη
2.Ποιος ήρωας και ποιο διήγημα σας γοήτευσαν περισσότερο;
Ο αγαπημένος μου ήρωας είναι ο Γιώργης από το διήγημα Έρως-Ήρως διότι έχει πολύ καλό χαρακτήρα και πραγματικά είναι ένας από τους συγκινητικότερους ήρωες του Παπαδιαμάντη.
Μου άρεσε πάρα πολύ το διήγημα Έρως-‘Ηρως γιατί είναι πολύ ρομαντικό και μου άρεσε και το Ολόγυρα στην λίμνη επειδή περιγράφει την παλιά Σκιάθο.
Παναγιώτα Ματσούκα
Μου άρεσε ο συγγραφέας στο διήγημα «Ολόγυρα στη λίμνη» όπου θυμάται έναν παιδικό έρωτα, ο οποίος όπως πάντα άλλωστε, δεν οδήγησε κάπου. Ο ενθουσιασμός του και η προθυμία του να κάνει τα πάντα για την Πολύμνια είναι αυτό που μου άρεσε περισσότερο παρόλο που η κοπέλα στην πραγματικότητα του διηγήματος φαίνεται απόμακρη και γοητευτική.
Κυριακή Κανταράκια
Ο ήρωας ο οποίος με κέρδισε είναι μια ξεχωριστή και υπέροχη γυναικεία μορφή, η οποία ζει φυλακισμένη μέσα σε ένα δέντρο. Μιλάω φυσικά για τη βασιλική δρυ. Ο Παπαδιαμάντης έχει καταφέρει να βάλει ζωή σε ένα κυριολεκτικά άψυχο αντικείμενο και να το μεταμορφώσει σε μια γοητευτική γυναίκα. Είναι υπέροχο το ότι η βασιλική δρυς εμφανίζεται γεμάτη ζωή μόνο στα όνειρα του Παπαδιαμάντη. Στον πραγματικό κόσμο αποτελεί ένα σιωπηλό πανέμορφο δέντρο, τίποτα άλλο. Επίσης, η παρουσία της και μόνο αφήνει τον συγγραφέα σημαδεμένο για πάντα. Γενικά η βασιλική δρυς είναι ένας ξεχωριστός τύπος ήρωα και γυναίκας φυλακισμένης και σιωπηλής που όμως η ομορφιά της ρέει σαν τα νερά ενός καταρράκτη.
Μαρία Ρεντιφίδου
Συμπάθησα περισσότερο τους μαθητές του αλληλοδιδακτικού σχολείου στο διήγημα «Ωχ! Βασανάκια» που είχαν γοητευτεί από τα κορίτσια βλέποντάς τα να χορεύουν και να φλυαρούν. Στο ίδιο διήγημα μου άρεσα πολύ η σκηνή με τον παπαγάλο, τη γριά μάγισσα Βότσαινα και τον σκύλο της, μια καθαρά κινηματογραφική σκηνή. Συμπάθησα και την Πολύμνια, τον πρώτο εφηβικό έρωτα του συγγραφέα που τον ενέπνεε, αν και δεν του έδινε ιδιαίτερη σημασία.
Το διήγημα που μου προκάλεσε τη ζωηρότερη εντύπωση ήταν το «Ωχ! Βασανάκια», γιατί έχει έντονο παιχνιδιάρικο ύφος και ερωτικό στοιχείο και διακρίνεται για το χιούμορ του. Μου άρεσε επίσης και το διήγημα «Υπό την Βασιλικήν Δρυν», γιατί συνδυάζει το ονειρικό και το παγανιστικό στοιχείο και φαίνεται η έντονη αγάπη για το δέντρο και τη φύση της Σκιάθου. Τέλος, μου άρεσε και το «Έρως – Ήρως», αφού εκεί υπάρχει το ερωτικό – ονειρικό στοιχείο και ζούμε το μούδιασμα του ήρωα, το δισταγμό και το πάθος του και την τελική λύτρωση.
Αγγελική Τσάνη
3. Τι μάθατε για την προσωπικότητα και τη ζωή του συγγραφέα από αυτά τα κείμενα;
Ήταν ήπιων τόνων και είχε πάντα τη θέληση να κάνει ότι περνούσε από το χέρι του για την κοπέλα που συμπαθούσε. Από αυτά τα διηγήματα καταλαβαίνουμε ότι και ο ίδιος στην νεαρή του ηλικία είχε ερωτευτεί πολλές φορές χωρίς ανταπόκριση όμως, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται δεν πτοήθηκε ποτέ.
Κυριακή Κανταράκια
Ο Παπαδιαμάντης ήταν κλειστός άνθρωπος. Τα παιδικά του χρόνια δεν τα χάρηκε όπως ήθελε ο ίδιος, ήταν πάντα υπό την σκιά της μητέρας του. Ένα κύριο χαρακτηριστικό του είναι οι συχνοί έντονοι έρωτες του οι οποίοι συνήθως δεν έβρισκαν ανταπόκριση. Αντιθέτως τον έκαναν να αισθάνεται ακόμη πιο άσχημα. Δεν μιλούσε για τον εαυτό του και γενικά ήταν κλειστός τύπος. Τα συναισθήματα του τα έβγαζε μέσα από τα διηγήματά του. Από μικρή ηλικία φαινόταν ότι είναι ένα ξεχωριστό παιδί.
Μαρία Ρεντιφίδου, Β΄Γυμνασίου
Ο Παπαδιαμάντης ήταν παπαδοπαίδι και τελείωσε το σχολείο σε μεγάλη ηλικία. Δεν παντρεύτηκε, γιατί έπρεπε πρώτα να παντρέψει τις αδερφές του. Δεν καταγόταν από πλούσια οικογένεια και ο πατέρας του δεν μπορούσε να τον υποστηρίξει οικονομικά. Γι’ αυτό αναγκάστηκε να πουλά τα διηγήματά του
Αγγελική Τσάνη
