Πήλιο: μυθολογία και ιστορία

Πήλιο, θέα προς νότον από την κορυφή Σχιτζουράβλι (1450 μ.)
Εισαγωγή
Το Πήλιο είναι μια ξεχωριστή περίπτωση ανάμεσα στα ελληνικά βουνά. Παρότι δεν είναι ιδιαίτερα ψηλό (η ψηλότερη κορυφή του, ο Πουριανός Σταυρός, έχει υψόμετρο 1624 μ.), λόγω της γεωγραφικής του θέσης πιάνει πολλά χιόνια το χειμώνα. Ως αποτέλεσμα, έχει πολλά νερά και άρα αυξημένες δυνατότητες για ανθρώπινη εγκατάσταση: είναι το πιο πυκνοκατοικημένο βουνό της Ελλάδας και ταυτόχρονα παραμένει καταπράσινο, τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα -ο Ησίοδος το ονομάζει υλήεν (δασωμένο) και ο Όμηρος εινοσίφυλλον (με φύλλα που σείονται). Καθώς βρίσκεται ανάμεσα στον Παγασητικό κόλπο και το Αιγαίο, βουνό και θάλασσα συνυπάρχουν πολύ κοντά. Δεν πρέπει να υπάρχουν πολλά χιονοδρομικά κέντρα, που ν` απέχουν τέσσερις ώρες πορείας από την παραλία.

Πήλιο, παραλία Παπά Νερό στον Αι- Γιάννη
Αυτός ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας, ιστορίας και μυθολογίας, φυσικής ομορφιάς και ανθρώπινου παραδοσιακού πολιτισμού (χωριά, μοναστήρια, γεφύρια, βρύσες, καλντερίμια) μαζί με τις υποδομές για καλοκαιρινό και χειμερινό τουρισμό αλλά και την εγγύτητα με ένα μεγάλο σύγχρονο αστικό κέντρο (την πόλη του Βόλου), αυτός είναι που κάνει το Πήλιο μοναδικό. Αν βρισκόταν σε κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης, θα είχε από καιρό καθιερωθεί ως παράδεισος του εναλλακτικού τουρισμού. Ενδεικτικά, το πλήθος των πεζοπορικών διαδρομών του είναι τέτοιο, ώστε μπορεί κανείς να περπατά κάθε μέρα σε καινούρια διαδρομή, να έχουν περάσει τρεις μήνες και να μην έχουν ακόμα εξαντληθεί τα περιθώρια.
Παραθαλάσσιες ή ορεινές, ευθύγραμμες ή κυκλικές, μέσα σε πυκνά δάση οξιάς, καστανιάς και βελανιδιάς ή σε μεσογειακή βλάστηση ανάμεσα σε ελαιώνες και οπωρώνες, με διάρκεια από μία μέχρι έντεκα ώρες, το Πήλιο έχει πεζοπορικές διαδρομές για όλους και για όλα τα γούστα. Το μόνο που δεν έχει, είναι η αλπική ζώνη σε μεγάλα υψόμετρα. Χιονοδρομία, ποδηλασία βουνού, αναρρίχηση, διάσχιση φαραγγιών, σπηλαιολογία, ιππασία, κανό-καγιάκ, καταδύσεις, ιστιοπλοΐα, οι δυνατότητες για εναλλακτικό τουρισμό είναι πάρα πολλές.

Πήλιο, κατηφορίζοντας στο καλντερίμι Λαύκος-Μηλίνα

Μυθολογία
Τρεις κύριες μυθολογικές ιστορίες σχετίζονται με το Πήλιο: ο μύθος των Κενταύρων, του Ιάσονα και της Αργοναυτικής εκστρατείας και των γάμων του Πηλέως με τη Θέτιδα.
Οι Κένταυροι ήταν μυθολογικά όντα που ζούσαν στο Πήλιο, μισοί άνθρωποι από τη μέση και πάνω και μισοί άλογα. Είχαν χαρακτήρα άγριο και πρωτόγονο, βίαιο, παρορμητικό και φιλήδονο. Ζούσαν σε σπηλιές και κυνηγούσαν άγρια ζώα οπλισμένοι με πέτρες και ξύλα. Η Κενταυρομαχία, αγαπημένο θέμα παραστάσεων στους αρχαιοελληνικούς ναούς, αναφέρεται στη συμπλοκή και εξολόθρευση των Κενταύρων, όταν στο γάμο του βασιλέα του λαού των Λαπιθών Πειρίθου με την Ιπποδάμεια, οι μεθυσμένοι Κένταυροι προσπάθησαν ν` αρπάξουν τη νύφη και τις άλλες γυναίκες για να τις βιάσουν. Στην ιστορία αυτή, οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν συμβολικά την επικράτηση του Λόγου, του ανθρώπινου πολιτισμού, επάνω στα πρωτόγονα ζωώδη ένστικτα.

Κένταυρος Χείρων

Πατέρας του Ιάσονος ήταν ο Αίσων, βασιλεύς της Ιωλκού. Όταν ο Πελίας, αδελφός του Αίσωνος, του άρπαξε τη βασιλεία, αυτός εμπιστεύθηκε τον ανήλικο γιό του στον κένταυρο Χείρωνα για να τον προστατέψει και να τον διδάξει. Ενήλικος πια, ο Ιάσων γύρισε στην Ιωλκό για ν` αντιμετωπίσει τον σφετεριστή του θρόνου του πατέρα του. Στο δρόμο, περνώντας τον ορμητικό ποταμό Άναυρο, έχασε το ένα του σανδάλι. Ένας χρησμός προειδοποιούσε τον Πελία να φυλάγεται από τον ”μονοσάνδαλο”. Έτσι, μόλις αντίκρισε τον Ιάσονα, δήλωσε ότι δεν είχε αντίρρηση να του παραδώσει το θρόνο, αρκεί να έφερνε πίσω το χρυσόμαλλο δέρας. Αυτό, δώρο του Φρίξου στον βασιλιά Αιήτη, βρισκόταν στο βασίλειο της Κολχίδος στον Εύξεινο Πόντο, όπου το φύλαγε ένας ακοίμητος δράκος στην ιερή βελανιδιά του Άρεως. Ο Ιάσων δέχτηκε την πρόκληση και ανέθεσε στον ναυπηγό Άργο την κατασκευή του πλοίου για το μεγάλο ταξίδι.

Ο Ιάσων παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας
Ο μύθος της Αργοναυτικής εκστρατείας αντανακλά τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι πρώτοι ριψοκίνδυνοι θαλασσοπόροι, που έφθαναν μέχρι τον Εύξεινο Πόντο με τα πλοία τους, δημιουργώντας πλούτο με το εμπόριο και την ανταλλαγή των αγαθών. Όμως ο μύθος ξανάζησε στη σύγχρονη εποχή: το 2004-2006 κατασκευάστηκε στο Βόλο μια πεντηκόντορος, αντίγραφο της Αργούς με εργαλεία και τεχνικές της αρχαιότητας, που ταξίδεψε το 2008 μέχρι τους Αγίους Σαράντα στην Αδριατική και την επομένη χρονιά έφθασε στην αρχαία Κολχίδα, στο Μπατούμι της σημερινής Γεωργίας.

Ο Πηλέας αρπάζει τη Θέτιδα
Οι γάμοι τους έγιναν στο Πήλιο, στη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνος. Όλοι οι θεοί ήταν καλεσμένοι, εκτός από την καβγατζού θεά Έριδα. Αυτή, χολωμένη, για να εκδικηθεί έριξε ανάμεσα στους καλεσμένους ένα χρυσό μήλο, που είχε την επιγραφή ”τη καλλίστη” (”στην ομορφότερη”). Όπως ήταν αναμενόμενο, τρεις θεές (Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη) άρχισαν να μαλώνουν ποια θα το πάρει και ζήτησαν από το Δία ν` αποφασίσει. Αυτός, φοβούμενος το θυμό τους, έχρισε κριτή στο διαγωνισμό θεϊκής ομορφιάς τον Πάρι, γιο του βασιλιά της Τροίας Πριάμου. Οι τρεις θεές, αφού λούστηκαν στην πηγή της Ίδης, εμφανίστηκαν στολισμένες μπροστά στο νεαρό πρίγκηπα και του προσέφεραν η καθεμία τα δώρα τους: η Ήρα εξουσία και πλούτη, η Αθηνά αρετή και σοφία. Καλά όλα αυτά χωρίς αμφιβολία, η Αφροδίτη όμως του πρόσφερε την ωραία Ελένη, σύζυγο του Μενελάου, την ωραιότερη γυναίκα πάνω στη γη…Ο Πάρις φυσικά έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη και η απόφαση αυτή έμελλε να προκαλέσει τον Τρωικό Πόλεμο.

H κρίση του Πάριδος
Γιος του Πηλέως και της Θέτιδος ήταν ο Αχιλλεύς. Η μητέρα του, γνωρίζοντας από χρησμό ότι το παιδί της θα πέθαινε πρόωρα, για να τον κάνει άτρωτο τον βούτηξε στα νερά της Στυγός (του ποταμού του Άδη) κρατώντας τον από τις φτέρνες. Σε άλλη παραλλαγή του μύθου, άλειψε τον Αχιλλέα με αμβροσία και μετά τον έβαλε στη φωτιά. Ο Πηλέας, βλέποντας τη σκηνή, τρόμαξε νομίζοντας ότι ήθελε να σκοτώσει το παιδί, τη σταμάτησε και την έδιωξε. Έτσι, η φτέρνα έμεινε το μόνο τρωτό σημείο του Αχιλλέως, την ανατροφή του οποίου ανέλαβε στη συνέχεια ο Κένταυρος Χείρων.
Ιστορία

Αρχοντικό στη Μακρινίτσα

Έτσι αρχίζουν ν` αναπτύσσονται και ν` ακμάζουν τα χωριά του Πηλίου. Η μεγίστη ακμή τους βρίσκεται στον 18ο και 19ο αιώνα. Τότε έρχονται από τα Ζαγοροχώρια (κυρίως από το Ζουπάνι) Ηπειρώτες τεχνίτες της πέτρας και χτίζουν τις εκκλησίες, τα γεφύρια και αρχοντικά που θαυμάζουμε σήμερα. Τα προϊόντα (κυρίως λάδι, ελιές, μεταξωτά, ξυλεία) μεταφέρονταν με μουλάρια από τα χωριά στη θάλασσα (κάθε χωριό είχε το δικό του επίνειο), όπου φορτώνονταν σε πλοία (περίφημα ήταν τα Ζαγοριανά καράβια) και έφθαναν στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης και της Ανατολής (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη) για να μεταπωληθούν. Με τη χορηγία πλουσίων εμπόρων-ευεργετών ιδρύονται ανώτερα σχολεία, όπως το Ελληνομουσείον στη Ζαγορά, όπου σπούδασε και ο Ρήγας Βελεστινλής, και η Σχολή των Μηλεών με δασκάλους τους Άνθιμο Γαζή, Γρηγόριο Κωνσταντά και Δανιήλ Φιλιππίδη.

Ελληνομουσείον Ζαγοράς
Το 1881, το Πήλιο μαζί με όλη τη Θεσσαλία ενσωματώνεται στο νεοελληνικό κράτος. Η σύγχρονη πόλη του Βόλου είχε ιδρυθεί μόλις σαράντα χρόνια πριν, όταν πλούσιοι έμποροι έφθασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη για να πάρουν άδεια από τον Σουλτάνο να χτίσουν σπίτια και εκκλησία έξω από το κάστρο. Καθώς αποτελεί την φυσική πύλη εξόδου των προϊόντων της εύφορης θεσσαλικής πεδιάδας προς τη θάλασσα, η ανάπτυξη του Βόλου μετά την απελευθέρωση, με την κατασκευή λιμενικών και σιδηροδρομικών υποδομών, είναι ραγδαία.

Θέα του Βόλου από το λόφο της Γορίτσας
Στα τέλη του 19ου αιώνα αποφασίζεται η κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής πλάτους 60 εκατοστών (Decauville) από το Βόλο προς τα χωριά του Πηλίου, με προοπτική να φθάσει μέχρι τη Ζαγορά. Υπεύθυνος αναλαμβάνει ο Ιταλός μηχανικός Εβαρίστο Ντε Κίρικο, πατέρας του υπερρεαλιστή ζωγράφου Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, ο οποίος γεννήθηκε στο Βόλο. Τελικά, το τρένο έφθασε ως τις Μηλιές το 1903 και λειτούργησε κανονικά μέχρι το 1971, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργεί με επιτυχία ως τουριστικό αξιοθέατο.

To τρενάκι του Πηλίου στη σιδερένια γέφυρα Ντε Κίρικο κοντά στις Μηλιές
Η γερμανική Κατοχή και το αντάρτικο αφήνουν πληγές, εκτελεσμένους και καμένα χωριά από τους κατακτητές (Δράκεια, Μηλιές, Άνω Κερασιά, Κανάλια). Με τους σεισμούς του 1955-57 η πόλη του Βόλου χάνει πολλά από τα νεοκλασικά της αστικά κτίρια, που δυστυχώς αντικαθίστανται από πολυκατοικίες. Με την ανάπτυξη των αυτοκινήτων πολλά καλντερίμια καταστρέφονται, γίνονται δρόμοι και καλύπτονται από τσιμέντο. Τα χωριά του Πηλίου επίσης περνούν μια δύσκολη περίοδο μεταπολεμικά καθώς η αγροτική ζωή υποχωρεί, έως ότου έλθει αργότερα ο τουρισμός, φέρνοντας νέες πηγές εισοδημάτων.
Σήμερα, ο Βόλος είναι μια σύγχρονη και ζωντανή πόλη, έδρα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με ανθρώπινο μέγεθος και θετικές προοπτικές. Το Πήλιο επίσης φαίνεται να βρίσκει μιαν ισορροπία ανάμεσα στη γεωργική καλλιέργεια και τον τουρισμό. Αν προστατέψει και αναδείξει τα δυνατά του σημεία, θα δικαιολογήσει ίσως το χαρακτηρισμό του ως ”παραδείσου”, με τις όποιες ατέλειες μοιραία έχουν όλοι οι παράδεισοι επί της γης.