Τα παιδιά στην Ευρώπη βρίσκονται στο διαδίκτυο 88 λεπτά κάθε μέρα (2 ώρες για τις ηλικίες 15/16 ετών), ξεκινώντας κατά μέσο όρο στην ηλικία των 9 ετών, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις κατά τις οποίες τα παιδιά ξεκινούν πολύ πιο νωρίς, κατά την προσχολική ηλικία. Το πρώτο ζήτημα που χρήζει αντιμετώπισης εξακολουθεί να είναι το ψηφιακό χάσμα, που στο πλαίσιο της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης απειλεί όλες τις λιγότερο προστατευμένες ηλικίες, μεταξύ των οποίων τα παιδιά, με αρνητικές επιπτώσεις για το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τους μέλλον. Η πρόσβαση στον ψηφιακό κόσμο και στο λεξιλόγιό του απαιτεί παρακολούθηση, την οποία μόνο μια εκπαιδευτική συμμαχία μεταξύ οικογένειας, σχολείου και κοινωνίας μπορεί να προσφέρει.Το Διαδίκτυο είναι σύντροφος των παιδιών, συχνά περισσότερο από την οικογένεια, το σχολείο και τους φίλους. Οι ανήλικοι μεταξύ 9 και 16 ετών χρησιμοποιούν τον υπολογιστή για τις σχολικές εργασίες και για παιχνίδι (100%) καθώς και για να βλέπουν βιντεοκλίπ (86%), για να παίζουν με άλλους, να κατεβάζουν βίντεο και μουσική και να ανταλλάσσουν P2P (56%) και τέλος για να ανταλλάσσουν αρχεία, να επισκέπτονται ηλεκτρονικούς χώρους συνομιλίας, ιστολόγια και εικονικούς κόσμους (23%).
Το 44% των νέων χρηστών υπογραμμίζει τις θετικές ευκαιρίες που προσφέρει το Διαδίκτυο, από το οποίο δηλώνουν πολύ ικανοποιημένοι. Το 38% των ανηλίκων μεταξύ 9 και 12 ετών, και το 77% εκείνων που βρίσκονται μεταξύ 15 και 16 ετών είναι εγγεγραμμένοι σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο. Από αυτούς, το 16% παρουσιάζουν στο προφίλ τους μια εικονική ταυτότητα και το 27% μεταξύ 9 και 12 ετών δηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία από την πραγματική. Η πλοήγηση τείνει να γίνεται όλο και πιο μεμονωμένα, γιατί το 49% των παιδιών συνδέονται στο Διαδίκτυο από το δωμάτιό τους, το 33% από το κινητό τους τηλέφωνο ή την ψηφιακή τους ταμπλέτα, το 87% από το σπίτι και το 63% από το σχολείο.
Το 50% των παιδιών μεταξύ 11 και 16 ετών δηλώνουν ότι εκφράζονται πιο εύκολα από το διαδίκτυο, παρά πρόσωπο με πρόσωπο. Όταν οι άπειροι και αφελείς πλοηγοί του διαδικτύου, μεταξύ των οποίων μπορούν να συμπεριληφθούν και οι ανήλικοι, πλοηγούνται έχοντας ελάχιστη γνώση του τι κάνουν, χωρίς προστασία και έλεγχο, έρχονται αντιμέτωποι με διάφορους κινδύνους, όπως για παράδειγμα η παραβίαση της ιδιωτικής τους ζωής, η εμπορική και καταχρηστική χρήση των προφίλ τους, κίνδυνοι για την υγεία, φαινόμενα εξάρτησης, στρεβλή σχέση με την πραγματικότητα και την ίδια τους την ταυτότητα.
Η online προσφορά επιβλαβούς περιεχομένου, με έντονες αποχρώσεις βίας, διακρίσεων, σεξισμού, ρατσισμού, με χαρακτηριστικά ακατάλληλα για ανηλίκους, μπορεί να μειώσει την ικανότητα του απροετοίμαστου χρήστη να αντιληφθεί την προσβολή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να διευκολύνει τη διάδοση μεταξύ των ανηλίκων της χρήσης του διαδικτύου για σκοπούς που προσβάλλουν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά την αξιοπρέπεια του ίδιου του ατόμου (sexting) ή εκείνη των άλλων (κυβερνο-εκφοβισμός). Το 55% των ανηλίκων δηλώνουν ότι αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που κρύβει το Διαδίκτυο, το 12% των παιδιών μεταξύ 9 και 12 ετών δηλώνουν ότι έχουν υποστεί παρενοχλήσεις, περισσότερο με τη μορφή εκφοβισμού (40%) παρά από περιεχόμενο και προσεγγίσεις σεξουαλικού τύπου (25%). Ειδικότερα, ο εκφοβισμός στο διαδίκτυο φαίνεται ότι αποτελεί προέκταση του εκφοβισμού που εκδηλώνεται στην πραγματική ζωή, συμβάλλοντας έτσι στην επέκταση του φαινομένου και στην πρόκληση ανάλογων συμπεριφορών. Συχνά οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν δυσχέρειες και δυσκολεύονται να συνοδεύσουν τους νέους σε μια θετική ανακάλυψη του ψηφιακού κόσμου και παραμένουν στο περιθώριο της «ψηφιακής τους ζωής», γεγονός που κάποιες φορές μπορεί να αποτελεί αιτία ή συνέπεια δυσαρέσκειας στην πραγματική ζωή. Ο γονικός έλεγχος, που πραγματώνεται με τη βοήθεια πρότυπων σημάτων ή με περιορισμένη πρόσβαση στη χρήση της πιστωτικής κάρτας και του PIN, αποδεικνύεται χρήσιμο εργαλείο για τα ραδιοτηλεοπτικά και ευρυζωνικά συστήματα που σχετίζονται με υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, αλλά είναι ανεπαρκής και μερικώς αποτελεσματικός όσον αφορά τον ιστό και τα ηλεκτρονικά δίκτυα επικοινωνίας, λόγω της τεράστιας ποικιλίας υπηρεσιών, παρόχων και λόγω της παγκόσμιας εξάπλωσής τους.
Το σχολείο προσαρμόζεται σταδιακά στον ψηφιακό κόσμο, μέσα από τη χρήση φυσικού εξοπλισμού, προγραμμάτων και μεθόδων εργασίας που έχουν τεθεί σε λειτουργία σε 23 χώρες της Ένωσης, με ρυθμούς και μέσα που σε γενικές γραμμές δεν επαρκούν για να συμβαδίσει με τις αλλαγές που έχει επιφέρει η τεχνολογία στη ζωή των παιδιών. Το σχολείο καλείται να εκπαιδεύσει τους ανηλίκους στην πρακτική και κριτική χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών και του Διαδικτύου, μέσα από τη δημιουργία συνάφειας τόσο με τους ενηλίκους όσο και με τους συνομηλίκους τους, υπερασπιζόμενο την πολιτιστική πολυμορφία που είναι συνδεδεμένη με το άνοιγμα προς τον κόσμο. Η εκπαίδευση επιτρέπει στους νέους να αποκτήσουν ψηφιακές δεξιότητες, αναγνωρισμένες μεταξύ των οκτώ «βασικών δεξιοτήτων» που είναι απαραίτητες για όσους ζουν σε μια κοινωνία γνώσης.
Η κοινωνία μοιράζεται από κοινού με το σχολείο αυτήν την ευθύνη, έχοντας επίγνωση των κοινωνικών και οικονομικών πλεονεκτημάτων που έχει μια κριτική, ενεργή και ασφαλής χρήση των ψηφιακών μέσων εκ μέρους των ανηλίκων, σε αντίθεση με μια χρήση που προκαλεί εξάρτηση, κομφορμιστική και αγχογόνο στάση παθητικότητας και επιθετικότητας.
Τα κράτη μέλη συνεχίζουν, με διαφορετικό ρυθμό το καθένα, να προωθούν τη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος και τη συμμετοχή των ανηλίκων στον ψηφιακό κόσμο, μέσω πολιτικών πρόσβασης στο Διαδίκτυο, ρύθμισης του περιεχομένου του, σεβασμού για την ιδιωτική ζωή και την ψηφιακή ταυτότητα και μέσω της εισαγωγής του βασικού προγραμματισμού ως μαθήματος επιλογής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Τα παιδιά, οι οικογένειες, το σχολείο, οι ακαδημαϊκοί καθώς και η κοινωνία ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο όσον αφορά τα πρότυπα ποιότητας που πρέπει να πληροί ένα περιεχόμενο που απευθύνεται σε ανηλίκους, ανεξαρτήτως από τη μορφή διανομής του, αναλογική ή ψηφιακή, online ή offline και από το μέσο που χρησιμοποιείται για αυτήν (τηλεόραση, υπολογιστής, τηλέφωνο, ηλεκτρονική ταμπλέτα). Οι κατασκευαστές υλικού εξοπλισμού και περιεχομένου και οι ενώσεις τους συμμετέχουν γενικά στην κοινή έρευνα, αν και παράλληλα υπερασπίζονται την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την οδηγία σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων, οι δημόσιες ραδιοτηλεοπτικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες πολλών καναλιών, άμεσα και μέσω των ραδιοτηλεοπτικών μέσων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν θέσει σε ισχύ εδώ και χρόνια την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και μέσων παρακολούθησης των προγραμμάτων για ανηλίκους, αν και, παρόλα αυτά, ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες είναι σαφής η συντακτική ευθύνη, όπως στις τηλεοπτικές εκπομπές, η προσφορά ποιοτικών προγραμμάτων για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα είναι συχνά περιορισμένη.
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν προχωρήσει σε νομοθετικές ρυθμίσεις και έχουν ενθαρρύνει την αυτορρύθμιση, κάτι που ήταν απαραίτητο δεδομένου ότι ένα τέτοιο φαινόμενο έχει πολλές κοινωνικές πτυχές οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποκλειστικά και μόνο με νομικούς όρους. Έτσι, με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ, δημιουργούνται χρήσιμα εργαλεία, πρώτα απ’ όλα το πρόγραμμα Safer Internet, γερά εδραιωμένο σε όλες τις χώρες της Ένωσης, το οποίο μέχρι το 2013 θα διασφαλίσει έναν συντονισμό που έχει αξιολογηθεί θετικά στην ενδιάμεση έκθεση.
Στο σχέδιο έκθεσης υπογραμμίζονται τρία στοιχεία στο πλαίσιο της προστασίας των παιδιών
στην ψηφιακή εποχή:
– η πρόσβαση και η εκπαίδευση στα μέσα και στα νέα μέσα,– η προστασία, διαχωρίζοντας την καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου από εκείνη του ακατάλληλου περιεχομένου και των ακατάλληλων συμπεριφορών, η προστασία της ιδιωτικής ζωής και το δικαίωμα της απάντησης,– η ψηφιακή ιδιότητα του πολίτη.
Στην εισαγωγή, προτείνεται ένα πλαίσιο δικαιωμάτων και διακυβέρνησης, το οποίο θέτει τέλος στον κατακερματισμό των νομοθετικών μέτρων και των αναφορών για την προστασία των ανηλίκων στον ψηφιακό κόσμο, που παρατηρείται επί του παρόντος στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ιδιωτικής ζωής, της καταπολέμησης της σεξουαλικής κακοποίησης, των οπτικοακουστικών μέσων και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Το άρθρο 24 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ελπίζει οι πολιτικές για τα παιδιά να είναι ολιστικού χαρακτήρα: επομένως χρειάζεται μια οδηγία-πλαίσιο προσανατολισμού, η οποία θα συνοψίζει και θα ρυθμίζει το όλο ζήτημα και μια πολυεπίπεδη διακυβέρνηση που θα επιδιώκει εναρμόνιση της προσέγγισης στα κράτη μέλη και θα ενθαρρύνει έναν καλύτερο συντονισμό μεταξύ αυτών και της ΕΕ.
Γνωρίζοντας τις πολιτιστικές και νομικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των κρατών μελών, σύμφωνα με τις οποίες είναι δύσκολο να εδραιωθεί ένα όριο ανάμεσα στο περιεχόμενο και στις συμπεριφορές που επισύρουν κυρώσεις και σε εκείνα που ανήκουν στη «γκρίζα» ζώνη, προτείνουμε να υπάρξει διάκριση μεταξύ αφενός του παράνομου περιεχομένου, όπως οι σεξουαλικές προτάσεις (αναγνωρίζεται ως έγκλημα στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών από την εκμετάλλευση και τη σεξουαλική κακοποίηση, αλλά δεν έχει ακόμα εγκριθεί ούτε έχει επικυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη), η παιδική πορνογραφία, η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, τα online τυχερά παιχνίδια, οι εμπορικές απάτες, και αφετέρου των συμπεριφορών που ενδεχομένως να έχουν σοβαρές συνέπειες, όπως ο κυβερνο-εκφοβισμός και το sexting καθώς και όσες είναι ακατάλληλες για τη συγκεκριμένη ηλικία όπως οι ακατάλληλες διαφημίσεις, η βία, το σεξ και όσες προκαλούν φόβο και άγχος.
Επίσης, πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένα ζητήματα του ισχύοντος πλαισίου:
Είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί η συνέχεια του προγράμματος Safer Internet, και να διασφαλιστεί σε κάθε περίπτωση ότι η ευθύνη για την προστασία των ανηλίκων από ηλεκτρονικά εγκλήματα θα ενισχύεται από τις δυνάμεις επιβολής της τάξης, μέσα από τρόπους όλο και πιο αποτελεσματικούς και συνεργατικούς σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρέπει να προωθούνται δράσεις για την καταπολέμηση της online εγκληματικότητας που έχει ως στόχο τους ανηλίκους, οι οποίες εφαρμόζονται με επιτυχία σε πολλά κράτη μέλη, μέσα από ανταλλαγή πληροφοριών με ISP και ESP.
Η αυτορρύθμιση έχει αποδειχτεί χρήσιμο μέσο, όμως παρουσιάζει περιορισμούς οι οποίοι πρέπει να διορθωθούν σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων.
Είναι απαραίτητο τα κράτη μέλη να αναλάβουν να προστατεύουν τους ανηλίκους στον ψηφιακό κόσμο, ακόμα και προωθώντας κάθε μορφή επικράτησης των κωδικών του ως απαραίτητων για μια πλήρη και ενεργό συμμετοχή στα κοινά, έτσι ώστε να δοθεί στους ευρωπαίους πολίτες η δυνατότητα να αξιοποιήσουν την πολιτιστική και οικονομική διάσταση που έχει κάθε τύπος μέσου που συνδέεται με την ψηφιακή τεχνολογία και να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της Λισαβόνας, ενισχύοντας την ανάδυση μιας οικονομίας της γνώσης και τονώνοντας την ανταγωνιστικότητα.
