Τα μνημεία της Νάξου

ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ

 

Ναός Δήμητρας (Γύρουλας): Στην περιοχή του Γύρουλα, νότια του χωριού Σαγκρί, υπάρχει το αναστυλωμένο ιερό της Δήμητρας, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Νάξου.

Πριν τον αρχαϊκό ναό, στο χώρο αυτό λειτουργούσε υπαίθριο ιερό (800 π.Χ.), αφιερωμένο κατά πάσα πιθανότητα σε χθόνιες θεότητες. Μάλιστα, έχουν σωθεί ίχνη της πρώιμης λατρείας, τα οποία είναι διάφοροι λάκκοι, σκαλισμένοι στον βράχο, που δέχονταν προσφορές, υγρές (κρασί, λάδι ή νερό) και άλλες (αγγεία).

Ο αρχαϊκός ναός κτίσθηκε γύρω στο 530 π.Χ, όταν τύραννος της Νάξου ήταν ο Λύγδαμις. Ήταν αφιερωμένος στη Δήμητρα και την Κόρη και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της νησιωτικής ιωνικής αρχιτεκτονικής. Ήταν κτισμένος εξ ολοκλήρου από μάρμαρο και μόνον τα θυρώματα ήταν ξύλινα. Το συγκεκριμένο ιερό έχει τα γνωρίσματα του τελεστηρίου, κάτι που σημαίνει ότι κάποιες από τις τελετές λάμβαναν χώρα στο εσωτερικό του. Επρόκειτο για ένα σχεδόν τετράγωνο κτίσμα με 5 κίονες στην πρόσοψη. Οι πιστοί τελούσαν νυκτερινές κυρίως τελετές, με αναμμένες δάδες, και η κορύφωση γινόταν με την ανατολή του ηλίου, όταν το φως διαπερνούσε τα ημιδιάφανα κεραμίδια. Ο ναός αυτός είναι πολύ σημαντικός, γιατί είναι ο μοναδικός του τύπου των τελεστηρίων, που έχει σωθεί σε τέτοιο βαθμό.

Κατά τον 5^ο αι. μ.Χ. ο αρχαϊκός ναός μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, τμήματα της οποίας εκτίθενται στο μουσείο που βρίσκεται πλησίον του μνημείου.

 

Ναός Διονύσου (Ύρια): Ο ναός του Διονύσου βρίσκεται στην περιοχή Λιβάδια και αποτελεί έναν από τους πιο ιερούς χώρους του Αιγαίου. Πρόκειται για ένα ναό, δείγμα απαράμιλλης ομορφιάς του ιωνικού ρυθμού. Η συνέχεια της λατρείας από τα προϊστορικά χρόνια (14^ος αι. π.Χ.). έως σήμερα αποτελεί μοναδικό ιστορικό τεκμήριο. Στη θέση ενός μυκηναϊκού υπαίθριου ιερού χτίστηκε στα πρωτογεωμετρικά χρόνια ένας μικρός μονόχωρος ναός, ο οποίος γύρω στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. αντικαταστάθηκε από έναν πολύ μεγαλύτερο. Μέσα σε αυτόν τον ναό τελούνταν θυσίες και γίνονταν τελετουργικά δείπνα. Στις αρχές του 7ου αιώνα ο ναός ξαναχτίστηκε με τις ίδιες διαστάσεις, αλλά με δύο κιονοστοιχίες στο εσωτερικό και τέσσερις κίονες μπροστά από την είσοδο. Σημαντικός από αρχιτεκτονική άποψη είναι ο τέταρτος κατά σειρά ναός, που χτίστηκε μεταξύ 580 και 550 π.Χ. με το ίδιο σχέδιο, αλλά εξ ολοκλήρου από μάρμαρο. Ακόμα και η στέγη ήταν από μαρμάρινα κεραμίδια. Αξιοπρόσεκτα είναι τα μαρμάρινα ιωνικά κιονόκρανα, που μοιάζουν με εκείνο της σφίγγας των Ναξίων στους Δελφούς

 

 

 

Ναός του Απόλλωνα (Πορτάρα): Η Πορτάρα, σύμβολο και σήμα κατατεθέν της Νάξου, είναι μια τεραστίων διαστάσεων μαρμάρινη πύλη, υπόλειμμα ενός αρχαίου ναού, αφιερωμένου στον θεό Απόλλωνα. Στα χρόνια από το 538 ως το 524 π.Χ., όταν τύραννος της Νάξου ήταν ο Λύγδαμις, άρχισε να χτίζεται στο νησάκι Παλάτια ένας επιβλητικός ναός. Από τη θεμελίωση συμπεραίνουμε ότι ο ναός αυτός θα ήταν περίπτερος (που περιβάλλεται δηλαδή με κίονες σε όλες τις πλευρές) με έξι κίονες στις στενές και εννέα στις μακρές πλευρές. Οι κιονοστοιχίες των στενών πλευρών θα ήταν επιπλέον διπλές. Το φιλόδοξο σχέδιο του τυράννου της Νάξου εγκαταλείφθηκε μετά την ανατροπή του και ο ναός του Απόλλωνα δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού ο ναός μετατράπηκε όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο σε βασιλική εκκλησία και παρέμεινε έτσι ως την περίοδο της ενετοκρατίας. Διάφορα μαρμάρινα τμήματά του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Κάστρου.

 

 

Κούροι: Κατά την αρχαιότητα, στο νησί της Νάξου λειτουργούσαν λατομεία, όπου οι Νάξιοι τεχνίτες δημιουργούσαν μαρμάρινα αγάλματα, τους γνωστούς κούρους. Μάλιστα, οι κούροι που δημιουργήθηκαν στη Νάξο θεωρούνται οι αρχαιότεροι στον ελληνικό κόσμο.

Στο αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα έχει απομείνει το ημιτελές άγαλμα του θεού Διονύσου, που ξεπερνάει τα 10μ.. Το άγαλμα προοριζόταν να κοσμήσει κάποιο ναό, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Επιπλέον, ημίεργα αγάλματα σώζονται κοντά στο χωριό Μέλανες, στην τοποθεσία Φλεριό, όπου και εδώ λειτουργούσε λατομείο κατά τα αρχαία χρόνια. Ο κούρος των Μελάνων χρονολογείται στο 570π.Χ., είναι περίπου 6μ., απεικονίζει ένα γυμνό έφηβο και έχει το δεξί πόδι σπασμένο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοιου μεγέθους έργα δουλεύονταν χονδρικά στο λατομείο και ολοκληρώνονταν στον τόπο προορισμού τους. Επομένως, τα αγάλματα αυτά πιθανόν έσπασαν, λόγω κάποιου ατυχήματος κατά την μεταφορά.

 

Πύργος Χειμάρρου: Βρίσκεται κοντά στο χωριό Φιλότι και αποτελεί ένα από τα  πιο σημαντικά μνημεία του νησιού. Πρόκειται για ένα κυλινδρικό κτίσμα, που έχει εξωτερική διάμετρο 9,20 μ. και διπλάσιο περίπου ύψος. Είναι χτισμένος με μεγάλους μαρμάρινους ογκόλιθους διαφόρων μεγεθών. Τοποθετείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και χρησίμευε μάλλον ως φρυκτωρία για τη μετάδοση μηνυμάτων με φωτιά ή καπνό ή άλλους προσυμφωνημένους τρόπους. Κατά πάσα πιθανότητα είχε ανταπόκριση με τους ανάλογους πύργους της Νάξου, της Αμοργού και των μικρών νήσων που βρίσκονται κοντά. Αυτή η βασική χρήση του πύργου δεν αποκλείει το γεγονός ότι σε περίπτωση κινδύνου οι βοσκοί της περιοχής θα μπορούσαν να καταφύγουν εκεί. Επίσης, δεν αποκλείεται ο πύργος να αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου αμυντικού συστήματος.

 

 

 

 

 

Κάστρο (Χώρα): Χτίστηκε το 1207 από τον δούκα της Νάξου, Μάρκο Σανούδο, και έκτοτε κατοικείται συνεχώς έως και τις μέρες μας. Είναι από τα ελάχιστα σωζόμενα κάστρα της Ελλάδας με συνεχή παρουσία κατοίκων στο πέρασμα των αιώνων. Η κατασκευή αυτή είχε σα στόχο να φιλοξενήσει τους κατακτητές και να τους διαφοροποιήσει από τον υπόλοιπο ορθόδοξο πληθυσμό του νησιού. Δεν ήταν, όμως, μόνο τόπος κατοικίας των Ενετών, αλλά και το διοικητικό, εκπαιδευτικό και θρησκευτικό τους κέντρο. Το κάστρο έχει προσανατολισμό προς τη θάλασσα, αλλά δεν επικοινωνεί με αυτήν, αφού σκοπός του ήταν η προστασία του από τις επιδρομές των επίδοξων κατακτητών και πειρατών. Η βασική ιδιαιτερότητά του είναι ότι το τείχος του αποτελείται από τους τοίχους των περιμετρικών σπιτιών. Είχε δώδεκα πύργους, εκ των οποίων σώζεται μόνο ο  πύργος του Γλέζου (Κρίσπι). Έχει πρόσβαση από τρεις πύλες με πιο σημαντική την περίφημη Τρανή Πόρτα που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Από εκεί έμπαιναν τα επίσημα πρόσωπα και σήμερα σώζεται η παλιά ξύλινη πόρτα. Υπάρχει και άλλη, νοτιοδυτική είσοδος, το «Παραπόρτι», η δεύτερη σε σημασία πύλη του κάστρου που βγάζει στο Νιο Χωριό κι ακόμα μια νοτιοανατολική, που σήμερα δεν σώζεται. Στο κέντρο της τειχισμένης πόλης βρίσκεται η κεντρική πλατεία με την καθολική μητρόπολη και τα ερείπια του κεντρικού πύργου, που η παράδοση θέλει να είναι το παλάτι του Σανούδου. Ακριβώς δίπλα βρίσκεται η σχολή των Ουρσουλίνων, η Καπέλλα Καζάτζα και η Εμπορική σχολή, όπου φοίτησε  και ο Νίκος Καζαντζάκης και σήμερα στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο.

 

 

Περιμετρικά του κάστρου, οι Έλληνες έχτισαν δύο συνοικισμούς: το Μπούργο στη δυτική πλαγιά του λόφου (όπου ήταν εγκατεστημένοι οι ευπορότεροι από τους ναξιώτες ορθοδόξους) και το Νιο Χωριό γύρω από την Αγ. Κυριακή (όπου εγκαταστάθηκαν οι φτωχοί χωρικοί). Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώθηκε η σημερινή μορφή της Χώρας, που στην εποχή της ενετοκρατίας, αποτελούταν από τρεις περιοχές: το κοινό του κάστρου, όπου κατοικούσαν οι καθολικοί, και τα κοινά του Μπούργου και Νεοχωρίου, όπου κατοικούσαν οι Έλληνες.